persian navigation
دره‌هایی عمیق محله‌های بزرگ را یکجا می‌بلعند
برای خواندن ادامه مقاله به پایین حرکت کنید
اینجا روزگاری یک خیابان پرجنب و جوش در بوریتیکیوپو بود، شهری در شمال شرقی برزیل.
ولی حالا به شکافی به عمق ۸۰ متر تبدیل شده که تقریبا معادل ارتفاع یک ساختمان ۲۰ طبقه است.
دره‌های عمیق مانند این را به زبان محلی توپیایی-گوارانی، «وسوروکا» به معنی «زمین تکه‌تکه شده» می‌نامند.
این پدیده در نتیجه فرسایش سیلابدرهها یکی از تهاجمی‌ترین انواع فرسایش و تخریب خاک است که در اثر باران و پساب ایجاد می‌شود.
این پدیده با سرعتی نگران‌کننده در حال گسترش است و هزاران خانه را در آمریکای لاتین و آفریقا بلعیده است.
خوزه ریبامار سیلویرا، مأمور سابق پلیس، داخل یکی از این سیلابدرهها افتاد و نزدیک بود جانش را از دست بدهد.
او هنگام رانندگی به سمت منزلش در ماه مه ۲۰۲۳ ناپدید شد.
او که ۷۹ سال دارد، در هنگام حادثه با دنده عقب گاز داد. هوا تاریک بود و تابلوی هشدار یا مانعی هم در اطراف دره وجود نداشت و پیش از آنکه خوزه بتواند کاری کند، با ماشینی که سوارش بود به قعر گودال بزرگ افتاد.
او به بی‌بی‌سی گفت: وقتی ماشین لیز خورد، با وجود سرعت زیاد سقوط به پسر کوچکم فکر می‌کردم.
فرزند او، گایل، روز قبل از حادثه چهار ماهه شده بود. سرهنگ سیلویرا میگوید: «از خدا خواستم که از من محافظت کند تا بتوانم پسر کوچکم را بزرگ کنم.»
او بیهوش شد و سه ساعت بعد، در ته دره به هوش آمد. بعد از یک عملیات پیچیده نجات و گذراندن دوره نقاهت چندین ماهه، او حالا می‌تواند بدون کمک عصا راه برود.
تجربه او مثالی ملموس از مخاطراتی است که در برابر ۷۰ هزار سکنه بوریتیکیوپو قرار دارد.
همچنان که سیلاب‌دره‌های بیشتری در این منطقه ظاهر می‌شوند، این نگرانی وجود دارد که این شهر واقع در ایالت مارانهاو در حاشیه جنگل آمازون، به دو بخش تقسیم شود. بوریتیکیوپو در ارتفاع ۳۵۰ متری از سطح دریاست و ۳۰ سیلابدره دارد که دو دره بزرگ آن کمتر از یک کیلومتر از هم فاصله دارند.
ادیلیا دوترا پریرا، زمین‌شناس و استاد دانشگاه فدرال مارانهاو میگوید: «اگر مقامات مسئول این (پدیده) را مهار نکنند، آنها به هم متصل و تبدیل به یک رودخانه خواهند شد.»
برای میلیون‌ها سال سیلابدرهها بخشی از تاریخ زمین‌شناسی کره زمین بوده‌اند.
ولی پروفسور پریرا و سایر کارشناسانی که ما با آنها گفتگو کردیم، می‌گویند که سیلاب‌دره‌های کنونی با سرعت بیشتری گسترش می‌یابند. آنها نگرانند که سیلاب‌دره‌های جدید در نتیجه تغییرات اقلیمی درست شده باشند که باعث شدیدتر شدن بارندگی می‌شوند.
در مناطقی که شهرها بدون برنامه‌ریزی و زیرساخت مناسب برای مهار آب ناشی از بارندگی رشد می‌کنند، خطرات ناشی از ایجاد سیلابدرهها بیشتر می‌شود.
برزیل بیشتر از سایر کشورهای آمریکای لاتین با این موضوع درگیر بوده است، هر چند مکزیک، کلمبیا، اکوادور و آرژانتین هم با همین معضل رو به رو هستند. در آفریقا هم کشورهایی مانند آنگولا، جمهوری دموکراتیک کنگو و نیجریه - که طول بعضی از سیلاب‌دره‌های آن به دو کیلومتر می‌رسد- با همین مشکل دست به گریبانند.
این نوع فرسایش، زمین‌های کشاورزی بارور را در بعضی مناطق چین، آمریکا و اروپا نیز تهدید می‌کند.
زندگی در اینجا «خیلی خطرناک» است
آمار رسمی از موارد مرگ مرتبط با سیلابدرهها وجود ندارد ولی مقامات بوریتیکیوپو می‌گویند که این دره‌ها ۵۰ خانه را بلعیده‌اند و بعضی از ساکنان هم مجبور شدند خانه‌های خود را رها کنند. این موضوع باعث شده که محله‌ها خالی از سکنه شود.
خانه ماریسا کاردوسو فریره در لبه یک سیلابدره قرار گرفته، منطقه‌ای که در ماه مه ۲۰۲۳ توسط مقامات مسئول «پرخطر» طبقه‌بندی شد.
خانم فریره همراه با ۱۰۰ خانواده دیگر مجبور شد خانه‌اش را ترک و به جای دیگری در بوریتیکیوپو نقل مکان کند.
شهرداری قول داده که کرایه خانه‌های جدید افراد بی‌خانه را تقبل کند ولی ماریسا میگوید که آنها کرایه را سرِ وقت نمی‌دهند و او تهدید شده که خانه‌اش تخلیه خواهد شد.
ما با شهرداری بوریتیکیوپو تماس گرفتیم تا از آنها جزییات ماجرا را جویا شویم، ولی آنها پاسخی نداند.
در خانه قدیمی ماریسا دو تا از سگ‌های خانواده به درون دره افتادند و مردند.
یک روز که او سعی می‌کرد پسر ده ساله‌اش، اِنزو، را که اوتیسم دارد به داخل خانه بیاورد، صدایش بالا رفت.
انزو هم عصبانی شد و به لبه دره دوید و گفت: «اگر دوباره داد بزنی، خودم را داخل این چاله می‌اندازم.»
«اونجا بود که به شوهرم گفتم دیگر نمی‌تونیم اینجا بمونیم. خیلی خطرناکه.»
احتمالا او هرگز نخواهد توانست در خانه‌ای که خودشان ساخته بودند زندگی کند.
«وقتی که خانه را ترک کردم، قبلم به درد آمد. برای به دست آوردن این خانه خیلی جنگیده بودیم.»
این مشکل چطور به این مرحله از وخامت رسیده است؟
جنگل‌زدایی نقش عمده‌ای در این نوع از تخریب و فرسایش خاک ایفا می‌کند.
بوریتیکیوپو حالا به جایی خشک و سنگلاخی تبدیل شده است. این شهر جزو آمازون است و روزگاری پوشیده از درختانی مانند سدر بود.
در دهه ۱۹۹۰ میلادی صنعت چوب در اینجا خیلی رونق داشت. بیش از ۵۰ کارخانه چوب‌بری وجود داشت که ۲۴ ساعته کار می‌کردند. ۲۰ سال بعد بیشتر پوشش گیاهی بومی شهر از بین رفته است.
«وجود پوشش گیاهی خیلی ضروری است، زیرا در طول بارندگی این گیاهان هستند که ضربه قطرات باران را می‌گیرند.»
وقتی که تعداد گیاهان یا درختان به میزان کافی نباشد تا آب باران را جذب کنند...
قطرات باران ذرات خاک را جابه‌جا می کنند و آب در سطح زمین جمع می‌شود.
جریان آب تشکیل و باعث از بین رفتن خاک می‌شود.
سیلابدره یا دره‌های عمیق ایجاد می‌شوند.
تغییرات اقلیمی می‌تواند این فرایند را در مناطقی که در معرض فرسایش سیلابدره هستند تشدید کند و به بارش باران شدید بینجامد.
طبق گفته خوارز موتا پینهیرو، اقلیم شناس از دانشگاه فدرال مارانهاو، بوریتیکیوپو نسبت به قبل شاهد طوفان‌های شدیدتری است.
در ماه‌های ابتدایی سال ۲۰۲۳، ایالت مارانهاو بدترین سیلاب‌ها را در تاریخ خود تجربه کرد. بیش از ۶۰ منطقه شهرداری وضعیت اضطراری اعلام کردند و هزاران نفر خانه‌‌هایشان را از دست دادند. ده‌ها نفر نیز فوت شدند.
متیاس ونمارکه از دانشگاه دانشگاه کاتولیک لون در بلژیک میگوید: «پیش‌بینی می‌شود که شدت بارش باران بین ۱۰ تا ۱۵ درصد (در سطح جهان و تا پایان قرن حاضر) بیشتر شود ولی اگر دوره‌های بیشتری از باران‌های شدید رخ می‌دهد، به این معنی است که شیوه و نحوه فرسایش در حال تغییر است.»
او و همکارش جین پوسن داده‌هایی از ۷۰۰ سیلابدره را از سرتاسر جهان تحلیل کرده و به این نتیجه رسیده‌اند که اگر باران‌های بسیار شدید به میزان گفته شده افزایش یابد، این موضوع می‌تواند فرسایش سیلابدره را دو یا در بدترین حالت سه برابر کند.
پروفسور ونمارکه میگوید: «مشکل است که یک محقق کارآمد را پیدا کنید که با این موضوع که تغییرات اقلیمی این موضوع را بدتر خواهد کرد، موافق نباشد.»
ترس از باران
این پدیده زندگی مردم در سرتاسر جهان از جمله میلیون‌ها نفر در آفریقا را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
کینشاسا پایتخت جمهوری دموکراتیک کنگو صدها سیلابدره در مناطق شهری دارد که طول یکی از آنها دو کیلومتر است. در مجموع ۱۶۵ کیلومتر سیلابدره در این شهر وجود دارد. جمعیت شهر ۱۲ میلیون نفر است.
تنها طی یک شب با بارش شدید باران در کینشاسا در ماه دسامبر ۲۰۲۲، ۶۰ نفر هنگامی که خانه‌هایش به داخل دره سقوط کرد، جان خود را از دست دادند.
یکی از افرادی که در آنجا بود الکساندار کادادا نام دارد.
او میگوید: «تنها در مدت ۳۰ یا ۴۰ دقیقه این اتفاق افتاد. سیلابدره شروع به باز شدن کرد و همه خانه‌ها ناپدید شدند. این محله دیگر قابل شناسایی نبود.»
«وسایلم، خانه‌ام و همه دار و ندارم رفت. فقط تونستم بچه‌ها و زنم را نجات دهم.»
همسایه آقای کادادا و چهار فرزند او هم در بین جانباختگان بودند. شوهر آن زن هم دچار معلولیت شد.
از آن حادثه به بعد، فرزندان آقای کادادا با کوچکترین نشانه هوای بد دچار ترس می‌شوند.
او میگوید: «باران بود که همه چیز را به هم زد. باران با خودش مرگ و نومیدی آورد.»
پروفسور ونمارکه میگوید: «ما واقعا این پدیده را از مخاطرات زمین در دوره آنتروپوسِن در نظر می‌گیریم.» آنتروپوسِن اصطلاحی است که بعضی از دانشمندان برای اشاره به عصر جدید به کار می‌برند، یعنی دورانی که طی آن فعالیت‌های انسان تأثیرات عمیقی بر سیاره زمین گذاشته است.
طبق گزارش بانک حهانی، انتظار می‌رود که جمعیت کینشاسا تا سال ۲۰۳۰ به ۲۰ میلیون نفر و تا سال ۲۰۵۰ به ۳۰ میلیون برسد و به بزرگترین ابرشهر آفریقا تبدیل شود.
رشد کنترل نشده شهرها می‌تواند شامل قطع درختان - که مانعی طبیعی در برابر فرسایش هستند - و تصرف غیرقانونی مناطقی که بالقوه بی‌ثبات هستند، باشد.
در بوریتیکیوپو مردم از باران هم می‌ترسند.
ژوائو باتیستا، مکانیک ۵۲ ساله‌ای که کارگاهی در لبه یک سیلابدره بزرگ دارد، میگوید: «زمان‌هایی هست که وقتی زمینی به بزرگی یک خانه فرو می‌رود همه چیز را به لرزه درمی‌آورد. مردم فریاد می‌کشند. غم و اندوهی که این مسأله ایجاد می‌کند وحشتناک است.»
«من ۴۰ درصد مشتریانم را از دست داده‌ام. خیلی‌ها می‌ترسند اینجا توقف کنند.» البته او مکان خود را ترک نمی‌کند.
او میگوید که دره پشت مکانیکی او زمانی زمین بازی بچه‌ها بود و سیلابدره همه چیز را بلعید.
او تصمیم گرفت با کاشت نی خیزران فرسایش را کم کند. ولی با توجه به گستردگی این مشکل بوریتیکیوپو به راه حل‌های اساسی‌تری نیاز دارد.
چه کاری می‌توان انجام داد؟
پروفسور وانمارکه میگوید که با مهندسی و سرمایه‌گذاری درست، «همه این مشکلات قابل توقف است.»
به گفته او، برای توقف فرسایش سیلابدره شهرها باید سامانه زهکشی مناسب بسازند تا جریان آب باران و آب‌های جاری را کنترل و آب را از مناطقی که در معرض ایجاد سیلابدره هستند منحرف کنند.
ولی انجام این طرح‌ها در شهرها به منابع مالی نیاز دارد و بودجه‌ها معمولا کافی نیستند.
دادستان عمومی ایالت مارانهاو علیه شهربوریتیکیوپو دست به اقدام حقوقی زد با این استدلال که طرح‌های مصوبه را اجرا نکرده است.
ژواو تیکسیرا، شهردار بوریتیکیوپو، در مورد این پرونده اظهار نظری نکرد ولی گفت که از دولت فدرال درخواست بودجه کرده تا برای منحرف کردن جریان آب اقدام کنند.
دولت ملی به ما گفت که در حال بررسی اختصاص ۳۰۰ میلیون رئال برزیل (معادل۶۰ میلیون دلار) برای بوریتیکیوپو است. دولت ملی همچنین گفت که قبلاً ۶۲۹,۰۰۰ رئال ( معادل ۱۲۵,۰۰۰ دلار) برای ساخت کانال و زهکشی هنگام طوفان، بازسازی جاده‌های محلی و تخریب ۸۹ خانه فراهم کرده است.
وزارت محیط زیست میگوید که برنامه‌ای برای اجرای «سیستم‌های انعطاف‌پذیر در شهرها» دارد، اما در حال حاضر هیچ کاری در بوریتیکوپو انجام نمی‌دهد.
شهردار میگوید: «اینها کارهای پیچیده‌ای هستند، کارهایی که به منابع زیادی نیاز دارند. آنچه ما نیاز داریم مسئولیت پذیری در سطوح شهرداری، ایالتی و فدرال است.»
اما ژوائو باتیستا می‌داند که اگر دره پشت کارگاهش بزرگتر شود، ممکن است مجبور شود مغازه‌اش را تخلیه کند.
«این طبیعت است که به ما میگوید که اگر مراقب سیاره خود نباشیم، نابود خواهد شد. اگر همینطور باران ببارد، به این معنی است که ما تسلیم مشیت الهی هستیم، زیرا کاری از دست ما برنمی‌آید.»
