'فارسی: اینجا و اکنون'؛ فارسی‌آموزی به غیر فارسی‌زبانان
- 4 ساعت پیش
جنگ‌ها با تمام بدی‌هایشان در طول تاریخ دروازه‌های فرهنگ و تمدن ملت‌ها را به روی هم باز کرده‌اند. این البته از مزایای جنگ نیست. شاید اگر ملت‌ها به جای جنگیدن با یکدیگر به میهمانی هم می‌رفتند تاریخ تبادلات فرهنگی اینک پاکیزه‌تر بود با این همه یکی از این مبادله‌ها پس از جنگ‌های صلیبی اشتیاقی بود که در میان مستشرقان به دانستن زبان فارسی به وجود آمد.
ویلیام جونز (۱۷۴۶-۱۷۹۴) را شاید بتوان مشهورترین کسی دانست که پس از یادگیری زبان فارسی کتابی به نام "کتابی شکرستان در نحوی زبان فارسی" نوشت و خود را یونس اکسفوردی نامید و کتابش مرجعی شد برای شیفتگان این زبان.
با این همه تلاش‌ها ادامه پیدا کرد و در دهه سی خورشیدی "دوره دانشجویان خارجی" دانشگاه تهران با هدف آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان تشکیل شد. در دهه چهل خورشیدی دو کتاب توسط استادان ایرانی در آموزش زبان فارسی به غیر فارسی‌زبانان نوشته شد: یکی کتاب "فارسی از طریق انگلیسی" بود نوشته علاءالدین پازارگادی که در سال ۱۳۴۶ توسط کتابخانه‌ی ابن‌سینا منتشر شد و دیگری کتاب "فارسی برای انگلیسی زبانان" بود تألیف دکتر منوچهر ستوده که در سال ۱۳۴۴ و توسط مركز تاریخ و فرهنگ ایران و خاورمیانه چاپ شد.
این رشته اما خوشبختانه سر دراز داشته است و پس از انقلاب ۱۳۵۷ و با مهاجرت اساتید زبان و ادبیات فارسی به خارج از ایران این روند ادامه پیدا کرد. کتاب "فارسی: اینجا و اکنون" تألیف رضا فرخ‌فال یکی از آخرین دستاوردها در این زمینه است.
فارسیِ امروز، امروزِ فارسی
"فارسی: اینجا و اکنون" دو کتاب است. رضا فرخ‌فال در کتاب اول با آموزش الفبای فارسی شروع می‌کند و پس از آموزش حروف به مصوت‌های زبان فارسی می‌پردازد. در زمینه آموزش اعداد هم شکل فارسی آنها به زبان‌آموزان آموزش داده می‌شود و بعد در حوزه دستور زبان دانشجو با قواعد ابتدایی دستوری و زمان‌های افعال آشنا می‌شود. در کتاب اول از تصویرهای زیادی استفاده می‌شود تا مفاهیم به خوبی به زبان‌آموزان آموزش داده شود. در پایان هر بخش واژه‌نامه‌ای هم هست که تمام کلمه‌ها و تعبیرهای استفاده‌شده در آن بخش به ترتیب الفبا در آن می‌آید.
آقای فرخ‌فال که سابقه‌ای دراز در تدریس زبان فارسی دارد در گفتگو با بی‌بی‌سی فارسی می‌گوید:
"دانشجوها در آمریکای شمالی (آمریکا و کانادا) وقتی به کلاس فارسی در دانشگاه می‌آیند که قبلاً یک یا دو زبان خارجی دیگر را هم یاد گرفته‌اند. خب، در همان جلسات اول کتاب فارسیشان را با مثلاً کتاب درسی اسپانیایی یا فرانسه مقایسه می‌کنند و اگر کتاب خوب نباشد معلوم است که واکنش آنها چیست. من اغلب کتاب‌های موجود در زمینه تدریس زبان فارسی را در سطوح مختلف دانشگاهی دیده‌ام و تعدادی از آنها را هم در کلاس‌هایم به کار برده‌ام. باید بگویم اولین واکنش دانشجوها همیشه این بود که کلاس فارسی "ساختار" مشخصی برای هر جلسه ندارد و من هربار باید به اولیای مربوط بخش توضیح می‌دادم که این نه قصور من، که مربوط می‌شود به کتابی که درس می‌دهم. اما تا کی می توانستم این را توجیه کنم و از خودم سلب مسئولیت کنم. این بود که به فکر تألیف این دو کتاب افتادم. کار را اول به صورت متن‌های مکمل کتاب درسی و بعد به صورت تک درس‌هایی ادامه دادم که خودم می‌نوشتم و به کلاس می‌دادم و حاصل کار بالاخره این دو کتاب شد."
از مؤلف کتاب "فارسی: اینجا و اکنون" درباره پیش‌زمینه‌های نظری این دو کتاب می‌پرسم.
می‌گوید: "من سابقه کار ادبی داشته‌ام و تئوری‌های مربوط به زبان و ادبیات را هم قبلاً در دانشگاه خوانده بودم و برای همین مباحث مربوط به "آموزگان" یا "پداگوژی" زبان دست کم به لحاظ ترمینولوژی و مسایل زبان‌شناختی برایم بیگانه نبود. از طرف دیگر در دانشگاه مدیسون که بودم فرصت خوبی بود که با چندتایی از بهترین متخصصان آموزش زبان در آمریکا از نزدیک حشر و نشری داشته باشم و کارهایشان را بخوانم، به سخنرانی‌هایشان بروم و حتی در دفترشان مزاحم وقت آنها بشوم و مسایلم را در زمینه تدوین یک کتاب آموزش فارسی با آنها مطرح کنم و در این زمینه از آنها بیاموزم و این کار را مدتها دنبال کردم."
نگاه فرخ‌فال در این کتاب به زبان، بافت‌های اصطلاحی متداوال در فارسی امروز را هم در برمی‌گیرد - مثل "خودتونو به زحمت نیندازین" یا "مخلص شماها هستم " و ازین قبیل.
از سوی دیگر مؤلف با قرار دادن صورت محاوره‌ای برخی کلمات در پرانتز هر دو صورت نوشتاری و گفتاری کلمات را ارائه می‌کند به عنوان مثال: کتابخانه (کتابخونه).
عنوان کتاب بر حضور زبان فارسی در "اینجا" و "اکنون" تأکید می‌کند.
در این کتاب فرهنگ ایرانی ارائه‌شده صورت بزک‌شده‌ای از آنچه بین مردم رواج دارد نیست. برخی خصوصیت‌های ایرانی همچون اهمیت ندادن به وقت هم در این کتاب می‌آید.
از سوی دیگر در گفتگوهای کتاب هم شخصیت‌ها همان طوری زندگی خود را بیان می‌کنند که در عالم واقع هستند.
به عنوان مثال تام و سارا دو دوست هستند که در یک خانه با هم زندگی می‌کنند. سارا به اصفهان می‌رود و از آنجا کارت پستالی برای تام می‌فرستد و در آنجا از دیدنی‌های اصفهان می‌گوید. مؤلف کتاب "فارسی: اینجا و اکنون" می‌گوید: "آدمها در این دو کتاب فقط نام یا فقط مجموعه‌ای از کارکردهای زبان‌شناختی نیستند؛ شخصیت‌هایی ملموس هستند که مسایل خودشان را دارند و در وضعیت‌هایی آشنا خودشان را بیان می‌کنند، آن هم به زبان زنده و امروز فارسی."
زبان‌آموز با شرایط سیاسی و اجتماعی معاصر ایران هم آشنا می‌شود. مؤلف با اشاره به کتابی مثل "لولیتاخوانی در تهران" اشاره‌ای به تغییر رژیم سیاسی ایران و اوضاع پس از آن دارد. از سوی دیگر در بحث از شرایط مذهبی در ایران تمام ادیان موجود در ایران ذکر می‌شود و نه صرفاً ادیان تأییدشده و رسمی.
جهان خانه من است
نکته‌ای که در این کتاب توجه را جلب می‌کند محدود نماندن مؤلف به ایران و بسط تمام مفاهیمی است که در جهان برای زبان‌آموز اتفاق می‌افتد. زبان‌آموز وقتی با این کتاب برخورد می‌کند لازم نیست خود را در ایران ببیند و فارسی بفهمد، بخواند یا حرف بزند. می‌تواند در یکی از خیابان‌های نیویورک باشد و فارسی حرف بزند؛ هرچند رضا فرخ‌فال از توجه به ویژگی‌های ایران هم غافل نیست و دانشجو در این کتاب با ادبیات کلاسیک ایرانی ویژگی‌های فرهنگی ایران به خوبی آشنا می‌شود.
در کتاب شعری از نیما یوشیج آمده است: "جهان خانه من است". این نگاهی است که مؤلف در سرتاسر کتاب حفظ می‌کند. در کنار شخصیت محبوب بسیاری از ایرانیان، محمد مصدق، بیل کلینتون هم به عنوان رئیس‌جمهور محبوب آمریکائیان معرفی می‌شود. شعری هم از مجید نفیسی در کتاب می‌آید با عنوان: لس‌آنجلس.
دستور زبان فارسی
آقای فرخ‌فال در این کتاب به زمان‌های پرکاربرد در زبان فارسی می‌پردازد. زبان‌آموز در کتاب اول با زمان‌های حال ساده، گذشته ساده و حال کامل آشنا می‌شود و با تمرین‌هایی کاربرد آنها را فرامی‌گیرد.
آموزش این مقوله در هر دو کتاب هم همراه است با متن‌های معاصر فارسی که مؤلف انتخاب کرده تا از آن طریق دانشجو با رمز و راز دستور زبان فارسی آشنا شود.
رضا فرخ‌فال می‌گوید: "تدریس دستور زبان دیگر به صورت سنتی در فراگیری زبان دوم مطرح نیست. یک زمانی بود که مثلاً خانم آن لمبتون، ایران‌شناس معروف برای فارسی کتاب دستور زبان می‌نوشت و آن را همراه با متون کهن به دانشجوهایش درس می‌داد. حالا مفاهیم و روش‌ها در تدرس زبان به کلی تغییر کرده است. اما این به این معنا نیست که در مفاد درسی یک کتاب مقولات دستوری گنجانده نمی‌شود. در این کتاب و در جلد اول مقولات دستوری آمیخته با متن خواندنی یا گفتگویی عرضه شده‌اند و توضیح و شرح مقوله دستوری هم به ساده‌ترین شکل و به صورت عملی در پایان هر درس آمده است. مثلاً قبل از اینکه دانشجو توضیح مقوله "عبارات غیرشخصی" را بخواند مثل "باید گفت..."، "باید این فیلم را دید..." این مقوله دستوری در قالب شعر ساده و زیبایی از م. آزاد (مشرف تهرانی) آمده و دانشجو آن را می‌خواند و با آن مأنوس می‌شود: "باید عاشق شد و رفت ..." خب، می‌بینید که انتخاب یک متن مناسب مرتبط با یک مقوله دستوری کار آسانی نیست و وقت می‌برد و اشراف به زبان و ادبیات می‌خواهد."
کتاب دوم، متن‌های معاصر
در کتاب دوم دانشجو بیشتر با متن آشنا می‌شود و تمرین‌های هر درس هم آموزش خوبی است برای نوشتن به زبان فارسی. در کتاب دوم متن‌هایی از زویا پیرزاد، علی خدایی، شهزاده سمرقندی، غلامحسین ساعدی و شعرهایی از احمد شاملو، منصور اوجی و... می‌آید. مؤلف کتاب به وبلاگ‌ها و سایت‌های فارسی به عنوان نمونه‌ای از متن جاری و امروزی زبان فارسی هم توجه می‌کند و متن‌هایی از این دست را در کتاب خود آورده است تا نمونه‌ای زنده از زبان فارسی امروز را در رسانه‌ها ارائه داده باشد.
مؤلف کتاب می‌گوید: "بخشی از علاقه‌مندان کلاس زبان فارسی دانشجویان ایرانی‌تباری هستند که در مهاجرت به دنیا آمده‌اند و یا اصلاً فارسی نمی‌دانند یا این زبان ر ا با دایره لغات محدود فقط می‌توانند صحبت کنند. این دانشجویان برای فراگیری خواندن و نوشتن به زبان فارسی است که به این کلاس می‌آیند."
کتاب دوجلدی "فارسی: اینجا و اکنون" تلاش ارزنده‌ای است در زمینه آموزش خواندن و نوشتن به زبان فارسی برای کسانی که می‌خواهند با "امروز" زبان فارسی آشنا شوند و بدانند در این خانه، امروز چه می‌گذرد.
