کمال‌الدّین یا شمس‌الدّین محمّد وحشی بافقی یکی از شاعران نامدار سدهٔ دهم ایران است که در سال ۹۳۹ هجری قمری در شهر بافق از توابع یزد چشم به جهان گشود. دوران زندگی او با پادشاهی شاه طهماسب صفوی و شاه اسماعیل دوم و شاه محمد خدابنده هم‌زمان بود. وی تحصیلات مقدماتی خود را در زادگاهش سپری نمود. وحشی در جوانی به یزد رفت و از دانشمندان و سخنگویان آن شهر کسب فیض کرد و پس از چند سال به کاشان عزیمت نمود و شغل مکتب‌داری را برگزید. وی پس از روزگاری اقامت در کاشان و سفر به بندر هرمز و هندوستان، در اواسط عمر به یزد یا کرمان (دقیقا مشخص نیست) بازگشت و تا پایان عمر (سال ۹۹۱ هجری قمری) در این شهر زندگی کرد.
لقب وحشی در واقع برای برادر وحشی بود. او علوم ادبیات را از برادرش تعلیم دیده بود، اما چون برادرش زود فوت کرد و به شهرت رسید او لقب برادرش را ازآن خود ساخت تا نامش جاودانه بماند. هرجایی هم که از وحشی در شعرهایش استفاده کرده است، در واقع به خودستایی نپرداخته و از برادرش تعریف کرده است.
آثار وحشی
این شاعر بزرگ روزگار را با اندوه و سختی و تنگدستی و تنهایی گذراند. در اشعار زیبا و دلکش او، سوز و گداز تنهایی این سال‌ها نمایان است. وی غزل‌سرای بزرگی بود. در غزلیات از عشق‌های نافرجام، زندگی سخت و مصائب و مسایل خود یاد کرده‌است. کلیات وحشی متجاوز از نُه هزار بیت و شامل قصیده، ترکیب‌بند و ترجیع‌بند، غزل، قطعه، رباعی و مثنوی است.
وحشی دو منظومهٔ عاشقانه دارد: یکی ناظر و منظور شامل ۱۵۶۱ بیت بر وزن مفاعیلن مفاعیلن فعولن و در بحر هزج مسدس محذوف که عشق پسران شاه و وزیری را بر یکدیگر روایت می‌کند، دیگری فرهاد و شیرین به استقبال از خسرو و شیرین نظامی گنجه‌ای بر وزن مفاعیلن مفاعیلن فعولن و در بحر هزج مسدس محذوف. مثنوی نخستین به سال ۹۶۶ به پایان رسید ولی مثنوی دوم که از شاهکارهای ادب دراماتیک پارسی است، هم از عهد شاعر شهرت بسیار یافت لیکن وحشی ۱۰۷۰ بیت از آن را ساخت. بعدها وصال شیرازی (۱۲۶۲-۱۱۹۲) با افزودن ۱۲۵۱ بیت آن را به پایان رسانیده‌است. شاعری دیگر به نام صابر شیرازی بعد از وصال ۳۰۴ بیت بر این منظومه افزود. خلد برین در ۵۸۶ بیت مثنوی مشهور دیگری از وحشی به پیروی از مخزن‌الاسرار نظامی گنجه‌ای بر وزن مفتعلن مفتعلن فاعلن در بحر سریع مسدس مطوی مکشوف سروده شده است.[۱] مثنوی‌های کوتاهی از وحشی در مدح و هجو و نظایر آن‌ها بازمانده که اهمیت منظومه‌های یادشده را ندارد.
دیوان وحشی بافقی شامل ۹۰۷۶ بیت مشتمل بر ۳۹۵ غزل شامل ۲۳۳۸ بیت، ۴۳ قصیده شامل ۱۸۷۰ بیت، ۴۳ قطعه شامل ۲۲۴ بیت، ۶۶ رباعی شامل ۱۳۲ بیت، ۱۱ ترکیب بند شامل ۵۸۵ بیت، ۱ ترجیع بند شامل ۱۲۵ بیت، ۱ مخمس شامل ۱۲ بیت، ۱۰ مثنوی شامل ۳۷۹۰ بیت است که با تصحیح عزیزالله علیزاده در انتشارات فردوس در تهران در سال ۱۳۹۲ در ۶۷۲ صفحه منتشر شده‌است.[۲]
| دا یارب آن روزی که من از چشم یار افتم | که گر از چشم یار افتم ز چشم اعتبار افتم | |
| شراب لطف پر در جام می‌ریزی و می‌ترسم | که زود آخر شود این باده و من در خمار افتم | |
| به مجلس می‌روم اندیشناک ای عشق آتش دم | بدم بر من فسونی تا قبول طبع یار افتم | |
| ز یمن عشق بر وضع جهان خوش خنده‌ها کردم | معاذالله اگر روزی به دست روزگار افتم | |
| تظلم آنقدر دارم میان راهت افتاده‌ام | که چندانی نگه داری که من بر یک کنار افتم | |
| عجب کیفیتی دارم بلند از عشق و می‌ترسم | که چون منصور حرفی گویم و در پای دار افتم | |
| دگر روز سواری آمد و شد وقت آن وحشی | که او تازد به صحرا من به راه انتظار افتم |
نمونه‌ای دیگر
| من آن مرغم که افکندم به دام صد بلا خود را | به یک پرواز بی‌هنگام کردم مبتلا خود را | |
| نه دستی داشتم بر سر نه پایی داشتم در گل | به دست خویش کردم این‌چنین بی‌دست و پا خود را | |
| چنان از طرح وضع ناپسند خود گریزانم | که گر دستم دهد از خویش هم سازم جدا خود را | |
| گر این وضع است می‌ترسم که با چندین وفاداری | شود لازم که پیشت وانمایم بی‌وفا خود را | |
| چو از اظهار عشقم خویش را بیگانه می‌داری | نمی‌بایست کرد اول به این حرف آشنا خود را | |
| ببین وحشی که در خوناب حسرت ماند پا در گل | کسی کو بگذراندی تشنه از آب بقا خود را |
ترانه‌سرایی
 | این قسمت به هیچ منبع و مرجعی استناد نمی‌کند. |
| سال | اثر | خواننده | آهنگساز | تنظیم‌کننده | توضیحات |
|---|---|---|---|---|---|
| ۱۳۹۸ | من ندانستم | محسن چاوشی | محسن چاوشی | محسن چاوشی | قطعه‌ای از آلبوم قمارباز |
| ۱۳۹۵ | ناآشنا | علی همایون | - | علی همایون |
|
| ۱۳۹۴ | همخواب | محسن چاوشی | محسن چاوشی | بهروز صفاریان | اولین قطعه برای سریال شهرزاد |
| ۱۳۹۳ | پریشانی | امیر بهمنش | - | امیرحسین کهنسال | آلبوم شهریور ۹۳ منتشر شد |
| ۱۳۹۲ | عبور از مه | علی زند وکیلی | - | علی زند وکیلی | آلبوم در سال ۹۲ منتشر شد |
| ۱۳۹۱ | غلط کردم غلط | محسن چاوشی | محسن چاوشی | امیرجمال فرد | اولین قطعه آلبوم من خود آن سیزدهم |
| ۱۳۹۱ | رمیدیم | محسن چاوشی | محسن چاوشی | کوشان حداد | قطعه‌ای از آلبوم من خود آن سیزدهم |
| ۱۳۶۱ | آواز جدایی | معین | انوشیروان روحانی | انوشیروان روحانی | از آلبوم ترانه سال |
جستارهای وابسته
پانویس
- دیوان وحشی بافقی، صص ۳ و ۱۳
منابع
- اطلاعات (برگرفته و بازنویسی‌شده) از وبگاه آفتاب
- http://www.aftab-magazine.com/articles/2006036.html بایگانی‌شده در ۴ مارس ۲۰۱۶ توسط Wayback Machine
- دیوان وحشی بافقی، ویراستهٔ حسین آذران (نخعی)، مؤسسهٔ انتشارات امیرکبیر، چاپ دهم، تهران، ۱۳۸۸. غزل شمارهٔ یک (صفحهٔ ۱۴۱) و غزل شمارهٔ شش (صفحهٔ ۱۴۴) ISBN 978-964-00-0758-7 خانهٔ کتاب بایگانی‌شده در ۸ اوت ۲۰۱۴ توسط Wayback Machine
- دیوان وحشی بافقی (غزلیات، قصاید، قطعات، رباعیات، ترکیب‌بند، ترجیع‌بند، مخمس، مثنوی)، مصحح: عزیزالله علیزاده، تهران:انتشارات فردوس، ۱۳۹۲، ۶۷۲ صفحه، شابک: ISBN 978-964-320-521-8
- خانهٔ کتاب بایگانی‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۲۷ توسط Wayback Machine
پیوند به بیرون
- یا کرمان دقیقا مشخص نیست-وحشی-بافقی-آفریننده-واسوخت خبرگزاری دانشجویان ایران «ایسنا»|وحشی بافقی
- نامه‌ای از وحشی بافقی|سایت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
 |
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به وحشی بافقی در ویکی‌گفتاورد موجود است. |
