فاضلاب اهواز؛ جان ۹ کودک و ۳۰ سال آسیب به روح و جسم شهروندان هم موجب نشد تا مشکل حل شود
- سینا قنبرپور
- روزنامه‌نگار
همین حالا که این مطلب را می‌خوانید فقط از ۲۴ نقطه در شهر اهواز، فاضلاب وارد رود کارون می‌شود. ضمن اینکه دقیق روشن نیست، وقتی آب این رودخانه از شهر گتوند به اهواز برسد هم چه میزان فاضلاب راهی آن می‌شود.
اما این وضعیت که جسم و روح شهروندان اهوازی را نشانه گرفته، تنها بخشی از بحرانی است که در سال‌های اخیر، خانواده‌های بسیاری را در این شهر داغدار کرده است، چرا که کانال‌های نیمه‌کار فاضلاب و پروژه‌های ناتمام دولتی، خود به قتلگاه کودکانی تبدیل شده است که بازیگوشی کودکانه‌شان آنها را به کام مرگ می‌کشاند.
بررسی‌های بی‌بی‌سی فارسی نشان می‌دهد که در هفت سال اخیر دستکم ۹ کودک یک تا هشت ساله به دلیل سقوط به درون چاله‌ها و کانال‌های فاضلاب که برخی‌شان در نتیجه نیمه‌کاره مانده پروژهها شکل گرفته‌اند و بخشی نیز کانال‌های روباز فاضلاب اهواز هستند، جان خود را از دست داده‌اند.
با این حال دولت می‌گوید که با سرعت در حال احداث شبکه فاضلاب شهر اهواز است و این به گفته خبرگزاری رسمی دولت «ابرپروژه» همچنان ادامه دارد.
ابراهیم رئیسی رییس‌جمهور ایران روز هفتم اردیبهشت و در حالی که در ۳۲ روز نخست سال ۱۴۰۲ دو کودک اهوازی قربانی سقوط در حفاری‌های فاضلاب اهواز شده بودند، از روند اجرایی پروژه دولتی بازدید کرد.
درآستانه این بازدید، سپهر خلجی رییس شورای اطلاع‌رسانی دولت سیزدهم در حساب توییتر خود در مقایسه‌ای، پیشرفت فیزیکی این پروژه را به دولت متبوع خود نسبت داد.
پروژه احداث شبکه فاضلاب که قرار بود به همراه پروژه فاضلاب شهر شیراز با وام ۲۷۹ میلیون دلاری بانک‌جهانی به بهره‌برداری برسد، پس از گذشت ۱۹ سال از زمان دریافت این وام فقط ۵۴٪ پیشرفت داشته و این در حالی است که سرنوشت ۱۰۰میلیون دلار وام دریافتی از بانک جهانی هیچ‌گاه مشخص نشد.
از شلنگ آباد تا کوی علوی
آنچه موجب برملا شدن فساد در جریان اجرای شبکه فاضلاب اهواز شد، نه مرگ کودکان اهوازی که آبگرفتگی‌های متعدد در این شهر بود؛ به ویژه آنکه تمام خیابان‌های مناطقی از شهر اهواز به ویژه منطقه کوت‌عبدالله که به شهر کارون تغییر وضعیت داده بود، آکنده از فاضلاب شد.
اهواز پس از پایان جنگ هشت ساله به شکل نامتوازنی گسترش پیدا کرد و علاوه بر محله‌هایی چون شلنگ‌آباد مناطق دیگری چون کوی سیاحی یا عین۲ به آن افزوده شد، بی‌آنکه در معادلات شهری برای ایجاد آن برنامه‌ریزی شده باشد.
عموما نیز کشاورزان و دامدارانی که پس از خشک‌شدن تالاب هورالعظیم گاومیش و سایردارایی‌های خود را از دست داده بودند به این مناطق آمدند.
روزگاری شلنگ‌آباد به دلیل نداشتن آب لوله‌کشی شهری در اهواز و کشیدن شلنگ‌ها به این نام معروف شد و حالا فقط نام محله به کوی علوی تغییر کرده بود و شاید آب لوله‌کشی داشت، ولی فاضلابش قتلگاه کودکان شده بود.
آبگرفتگی خیابان‌های شهر اهواز پس از هر بارشی به اتفاقی معمولی بدل شده بود، زیرا کلانشهر اهواز سیستم دفع آب‌های سطحی ندارد؛ آن هم شهری که بارندگی‌هایش به بارش «دم‌اسبی» شهره است و به ناگاه حجم قابل توجهی آب از بارندگی به جا می‌ماند.
۲۵ آبان ۱۳۹۸ بنا با گزارش سازمان هواشناسی ۸۸ میلیمتر باران بارید. ۲۵ آذر همان سال باران چنان بارید که با وجود گذشت چند روز، محله‌های مختلف حتی بیمارستان رازی هم غرق در آب بود. وزیرکشور وقت از رهبر ایران تقاضای برداشت از صندوق توسعه ملی برای حل این بحران را مطرح کرد و مقرر شد چهار هزارمیلیاردتومان از این منبع تامین شود.
در همه سال‌های گذشته نیز با هر بارشی، شهرداری اهواز با به کارگیری خودروهای آتش‌نشانی و پمپاژ آب، خیابان‌های محله‌های مرفه اهواز نظیر کیانپارس را به سرعت آبگیری می‌کرد ولی سایر محله‌ها باید چشم‌انتظار تابش خورشید و تبخیر آب می‌شدند.
طبق قانون وظیفه دفع آب‌های سطحی برعهده شهرداری و وظیفه دفع فاضلاب بر عهده اداره آب و فاضلاب است. همین موضوع سبب شد مدتها این دو نهاد عمومی و دولتی به هنگام آبگرفتگی خیابان‌ها مشکل را به گردن دیگری بیندازند و در عین حال حاضر نشوند تا از یک سیستم مشترک استفاده کنند.
پیش از این واقعه در تاریخ ۱۰ مهر ۹۸، غلامرضا شریعتی استاندار وقت خوزستان در نشست شورای حفاظت كيفی رودخانه كارون گفت: «در خوزستان به نوعی مسموميت پول دچار شده‌ايم، به اين معنی كه طرح‌ها تامين اعتبار می‌شود، اما هيچ كاری انجام نمي‌شود. در استان و اهواز، همه مسائل به كمبود پول و اعتبار مرتبط نيست، اين را می‌شود در عدم اجرای تصفيه خانه فاضلاب اهواز مشاهده كرد كه در ۱۵ سال گذشته منابع اعتباری زيادی از جمله وام بانک جهانی به آن اختصاص داده شده اما به سرانجام نرسیده است.»
این نخستین نشانه از چرایی عملیاتی نشدن پروژه‌ای بود که از دهه ۷۰ کلید خورده بود و از سال ۸۳ پرداخت وام آن از سوی بانک جهانی آغاز شده بود.
سایر مسئولان وقت نیز عموما با طعنه و کنایه از سرنوشت وام ۱۴۹ میلیون‌دلاری بانک جهانی به ساخت شبکه فاضلاب شهر اهواز سخن می‌گفتند.
روزنامه اعتماد در گزارشی با عنوان «مسمومیت پول؛ خروش فاضلاب» در دی ۹۸ به واکاوی این ماجرا پرداخت و در آن به نکاتی اشاره کرد؛ از جمله آنکه براساس گفته‌های عبدالنبی موسوی‌فرد، امام جمعه اهواز «بانك جهانی در اوايل دهه ۸۰ اعتبار كلانی را برای رفع مشكل فاضلاب اهواز و برخی نقاط كشور اختصاص داد، اما متاسفانه اين اعتبارات در اين شهرستان هزينه نشد.»
این روزنامه در گفتگو با صادق حقیقی‌پور مدیرعامل وقت شرکت آب و فاضلاب خوزستان، از سرنوشت این وام پرسیده بود. او نیز در پاسخ گفته بود: «آنها در آن بازه پنج‌ساله نتوانستند صورت وضعيت ايجاد كنند و پيشرفت پروژهها به شكلی بود كه تا زمان اعتبار وام نتوانستند از آن استفاده كنند.»
این در حالی بود که در پی هر بارش و آبگرفتگی به ویژه در محله‌های حاشیه‌نشین اهواز، آب و فاضلاب تا داخل خانه‌ها هم پیش می‌رفت و نارضایتی شدیدی ایجاد می‌کرد.
نمونه دیگری از این وضعیت برای شهروندان بندرامام نیز در خوزستان روی داد. گفته می‌شد ظرف ۳۶ ساعت، ۱۶۲ میلیمتر بارندگی رخ داد که سیستم فاضلاب توان مدیریت و هدایت آن را نداشت و همین سبب شد تمام خانه‌های مردم و وسایلشان را آب بگیرد.
پروژه‌ای که فقط بودجه خورده است
براساس توضیحی که مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب کشور داده است شروع اجرای پروژه فاضلاب اهواز به سال ۷۲ باز می‌گردد. اینکه در فاصله سال‌های ۷۲ تا ۸۳ چه اتفاقی روی داده به درستی مشخص نیست. اما در سال ۸۳ موعد پرداخت وام بانک جهانی است. (تاريخ لازم‌الاجرا شدن اين وام ۲۶ آبان ۸۳ و تاريخ انقضای وام ۹ مهر ۸۸ ذكر شده است).
با این حال به نظر می‌رسد تا سال ۹۹ و پس از آبگرفتگی‌های پاییز سال ۹۸ هیچ اقدام موثر و عملیاتی رخ نداده است.
دولت يازدهم در آخرين روزهای كار خود، حدود ۱۰ میلیارد تومان، خارج از مصوبه بودجه مجلس، به منظور رفع مشكلات بخش آب و فاضلاب خوزستان بر اساس فهرست بهای سال ۹۵ مصوب و مقرر كرد تا طرح‌های بخش فاضلاب استان به مدت سه سال اجرايی شود.
هشت ماه از اين تصويب گذشت و ۶ دی ۹۶، استاندار خوزستان از اختصاص ۶۰ ميليارد تومان از اعتبارات دولت براي اصلاح شبكه‌های فاضلاب خوزستان خبر داد ولی اتفاقی که چشم‌گیر باشد تا سال ۹۹ رقم نخورد.
هفتم شهریور ۹۷ نیز فردوس كريمی، مديرعامل وقت شركت آب و فاضلاب اهواز به خبرگزاری مهر گفته بود: «سال گذشته از طريق فاينانس اين پروژه را به مناقصه برديم كه اعتبار آن چهار هزار و ۷۰۰ ميليارد ريال است و به زودی پيمانكار آن مشخص مي‌شود.»
به عبارت دیگر در فاصله پاییز ۹۸ و اخذ دستور از رهبر ایران قرار می‌شود چهار هزار میلیارد تومان به حل بحران آبگرفتگی خیابان‌های اهواز اختصاص یابد.
غلامرضا شریعتی، استاندار وقت خوزستان سوم خرداد ۹۹ به ایسنا گفت: «قرار است امسال از محل صندوق توسعه و با موافقت مقام معظم رهبری ۵۰ میلیون یورو و سال آینده نیز ۵۰ میلیون یورو برای حل مشکلات فاضلاب اهواز تخصیص داده شود و در این زمینه لازم است هرچه سریع‌تر برای آغاز پروژه ها در این زمینه برنامه ریزی شود.»
پس از آن در دوازدهم مهر ۹۹ مدیرعامل وقت شرکت آب و فاضلاب خوزستان از ورود قرارگاه خاتم‌الانبیاء سپاه به عنوان پیمانکار خبر داد.
بنا به توضیح مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب کشور در فاز اول ۲۸۰ کیلومتر شبکه فاضلاب برنامه‌ریزی شده بود که از این میزان ۱۱۹ کیلومتر طرح توسعه و ۱۶۱ کیلومتر نیز طرح بهسازی نقاط ریزشی بود.
اکنون در زمینه طرح توسعه، ۱۱۵ کیلومتر بطور کامل انجام شده و در بحث بهسازی نقاط ریزشی نیز ۱۵۰ کیلومتر اجرایی شده است.
