سالگشت درگذشت «سيبويه» ايراني كه برای زبان عربی «صرف و نحو» نوشت و به اين مناسبت نگاهی به اهميت جهانی ادبيات فارسی
طبق
نوشته روزنگارهاي بين المللي، «سيبويه» زبان شناس معروف ايراني در نخستين
هفته ژانويه سال ۷۹۳ ميلادي در شيراز درگذشت. وي در زماني كه هنوز دقيقا به
دست نيامده است در شهر بيضاء در استان فارس به دنيا آمده بود. اهميت
تاريخي سيبويه از آن جهت است كه نخستين فردي بود كه براي زبان عربي صرف و
نحو (گرامر) نوشت و صداها را در اين زبان مشخص ساخت. بنابراين، علامات ضمه،
فتحه، كسره و تنوين ها اختراع و كار سيبويه ايراني است.
وي
با اين عمل عنوان «سيبويه نحوي» را به خود اختصاص داد. بدون كاري كه
سيبويه كرد و در آن زمان يك شاهكار بود، پيشرفت زبان عربي ميسر نبود و
استحكام اين زبان به اين صورت باقي نمي ماند. به اين ترتيب، اين ايرانيان
بودند كه براي اعراب دستور زبان (صرف و نحو) نوشتند.
سيبويه در لغت به معناي كسي است كه بوي ميوه سيب مي دهد. تلفظ عربي آن چيز ديگري است.
فارسي:
هنگامي
كه از ادبيات يك ملت نام برده مي شود، قضاوت درباره آنها به صورت من حيث
المجموع در طول زمان (سراسر تاريخ) است. به علاوه وقتي كه به ادبيات فارسي
اشاره مي رود، يعني مطالبي كه به صورت نظم و نثر، داستاني و غير داستاني و
مستند در سراسر «ايران زمين» و نيز توسط ايرانيان و فارسي گويان سراسر جهان
در طول زمان تاليف و تصنيف شده است. قلمرو ادبیات پارسی شامل تمامي خاک
ايران فرهنگی است كه در قرن ۱۹ قرباني مطامح و يا رقابت هاي استعماري
اروپائيان شد. بنابراين ادبيات سرزمين كنوني ايران، كل آسياي ميانه، ايران
خاوري (افغانستان تا رود سند)، كشمير، قفقاز و ايران غربي سابق را شامل مي
شود.
مي دانيم كه قرن ها زبان دربار امپراتوران
هند و عثماني و روشنفكران هندي و روسيه جنوبي «فارسي» بود و در آنجا، مي
توان امير خسرو دهلوي و محمد اقبال را مثال زد. پس از ايجاد كشور پاكستان،
سرود ملي آن كشور به زبان فارسي تنظيم شد. در حال حاضر هم در افغانستان،
تاجيكستان و هر نقطه ديگر هر نوشته توسط فارسي زبانان و فارسي تبارها،
ادبيات فارسي بشمار مي رود.
در همه دائرة المعارف
ها، ادبيات فارسي به عنوان وسيعترين ادبيات در همه جهان توصيف شده است كه
با احتساب «اوستاAvesta» سابقه سه هزار ساله دارد. ادبيات فارسي و به ويژه
در قرون وسطا داراي بهترين كيفيت در طول تاريخ است.
ارزش
جامعه شناسي ادبيات فارسي قرون وسطا در اين است كه آكنده از پند و نصحيت
به همگان از نوجوانان تا دولتمردان است. كثرت شعر در ادبيات فارسي، اين
زبان را كه معرف روانشناسي و وسعت انديشه مردمانش است به «زبان شعر» معروف
ساخته كه ما بايد آن را مرهون سامانيان و فردوسي و شعراي قرن نهم تا ۱۳
ميلادي خود بدانيم كه عمدتا از ايران خاوري و شمال خاوري (افغانستان و
آسياي ميانه) و فارس برخاسته بودند. همين اشعار بود كه موسيقي ايراني را
متمايز از موسيقي ساير ملل كرده است.
ادبيات يك
ملت مرزهاي قراردادي را نمي شناسد و در نتيجه سند هويت و وحدت مردمي است كه
اين ادبيات متعلق به آنان است و در مالكيت آنها شريك هستند. اين افتخاري
بزرگ است كه كتاب كاووسنامه (قابوسنامه) ۱۱ قرن پيش ما كه توسط يك امير
(پرنس) مازندراني از دودمان زياريان نوشته شده بود به همه زبان ها ترجمه
شده است؛ نخست به يوناني و سپس به ترتيب هبرو، اسپانيايي، لاتين (ايتاليايي
قديم)، آلماني، انگليسي (توسط سر توماس نورث)، فرانسه و ...
همچنين
بايد بدانيم كه ادبيات در جهان عرب با ترجمه «كليله و دمنه» از فارسي
ساساني به عربي در قرن هشتم ميلادي توسط روزبه (ابن مقفع) آغاز شد. با وجود
اين خدمت با ارزش، منصور خليفه عباسي كه با كمك نظامي ـ سياسي ايرانيان بر
سر كار آمده بود او را اعدام كرد!
اگر سيبويه
ايراني براي زبان عرب صرف و نحو (گرامر) ننوشته بود اين زبان در نوشتار
همانند لهجه (گويش) يكنواخت بودن خود را از دست مي داد.
دکتر انوشیروان کیهانی زاده
منبع: تاربرگ تاریخ ایران و جهان
