زیتون
تلخ
اشاره
درختی
است که در ایران با نام‌های مختلفی شناخته می‌شود و از جمله در مازندران «زیتون
تلخ- سنجد تلخ»، در نور «شال پستانه»، در لاهیجان «شال زیتون»، در رامسر «دیوزیت»،
در تهران «سنجد تلخ» و در آستارا «زی‌بیل آغاجی» نامیده می‌شود. به فرانسویAzedarac وAzadarach وAzedarach وArbre chapelets وLilas des
Indes وLilas de perse وLilas persan و به انگلیسیAzedarac وChina berry tree وChina tree وBead tree وPersian Lilac گفته می‌شود. گیاهی است از خانوادهMeliaceae
نام علمی آنMelia azedarach L . و مترادفهای آنM .Japonica D .Don وM .Toosendan Sieb .Zucc . وM .austeralis
Sweet وM .angustifolia Schm .Thonn وM .Pinnata Stokes
می‌باشد.
مشخصات
زیتون
تلخ درختی است زیبا برگهای آن مرکب، برگچه‌ها بیضی نوک‌تیز و به رنگ سبز تیره و
دندانه‌دار. گلهای آن بنفش معطّر که در اواخر بهار ظاهر می‌شود.
میوه
آن کوچک تخم مرغی شکل و سفید مایل به زرد که تا زمستان سر درخت می‌ماند و شبیه
میوه کنار است. هسته سخت داخل میوه آن دارای سوراخ است که از آن برای درست کردن
نوعی تسبیح استفاده می‌شود، به همین علت به فرانسوی و
معارف
گیاهی، ج4، ص: 7
شاخه‌ای
زیتون تلخ و میوه آن
انگلیسی
آن را درخت تسبیح می‌نامند.
این
درخت بومی هیمالیاست و در شمال ایران در جنگلهای ساحلی دریای خزر از
معارف
گیاهی، ج4، ص: 8
لاهیجان
تا مازندران و میاندرّه گرگان می‌روید. در بعضی باغها و منازل نیز به عنوان گیاه
زینتی کاشته می‌شود.
ترکیبات
شیمیایی
در
میوه آن یک ترکیب سمّی یافت می‌شود. در آن آلکالوئید آزاریدین 30] و یک رزین و
تانن و ملیوتانیک اسید[31] و بنزوئیک اسید[32] وجود دارد. عصاره آبی آنکه به خرگوش
تزریق شده ایجاد تشنج و مرگ نموده است. در تجزیه میوه آن باکایانین 33]، استرول
34] و یک ماده عامل تلخ به نام مارگوزین که ضد تب است و یک روغن ثابت که دارای
سولفور می‌باشد، مشخص گردیده است G .I .M .P[
.
گزارش
بررسیهای دیگری نشان می‌دهد که در پوسته خارجی گوشتی میوه زیتون تلخ یک ماده عامل
به نام باکایانین وجود دارد و به علاوه یک استرول و باکایانیک اسید[35] از آن جدا
شده است [چاند]. در پوست درخت وانیلیک اسید[36] و دی- ال کاتچول 37] یافت می‌شود
[اوکاکارا- تانی‌گوچی . وانیلیک اسید خاصیت کرم‌کشی دارد و ضد انگلهایAscaris suilla وHymenolepis
nana می‌باشد
[تانی‌گوچی .
در
بررسی دیگری آمده است که از گیاه یک فرآورده مایع به نام باکالاکتون 38] گرفته می‌شود]S .G .I .M .P[ [39]. در همین گزارش آمده است که جزء ضد کرم و ضد انگل پوست درخت شامل
وانیلیک اسید و دی- ال- کاتچین 40] می‌باشد]S .G .I .M .P[
.
معارف
گیاهی، ج4، ص: 9
خواص-
کاربرد
در
هند: از برگهای گیاه به عنوان یک کرم‌کش مؤثر استفاده می‌شود و معتقدند که عصاره
آبی آن شدت حمله‌های آسم را کاهش می‌دهد. پوست ریشه درخت و میوه و گلها و برگهای
آن محلل و بازکننده انسداد و گرفتگی‌های مجاری عروق و داروی حامی بدن در مقابل
عفونت و مسمومیت است. از له شده گلها و برگهای آن به صورت ضماد برای تسکین سردرد
عصبی استفاده می‌شود. از عصاره برگهای آن در استعمال داخلی برای کرم‌کشی و خرد
کردن سنگ و به عنوان مدّر و قاعده‌آور می‌خورند. از دانه‌های آن در روماتیسم
استفاده می‌شود. روغن دانه‌های آن دارای خواصی شبیه روغن دانه چریش است که در گیاه
چریش توضیح داده شده است. از برگهای و پوست درخت و میوه آن در استعمال داخلی و
خارجی برای معالجه جذام و خنازیر استفاده می‌شود.
برای
تهیه جوشانده مقدار 30- 5 گرم از قسمت مورد نظر (برگ یا گل یا پوست یا دانه یا
پوست ریشه) در 200 گرم آب جوش مصرف می‌شود که هر دو ساعت یکبار بتدریج خورده شود.
اگر گرد پوست درخت مصرف می‌شود در حدود نیم گرم و سه بار در روز مصرف گردد. چون در
ترکیبات گیاه سمّ وجود دارد مصرف قسمتهای مختلفه آن در حدّ مجاز و زیر نظر پزشک
برای مواردی که تجویز می‌شود باید خورده شود زیرا اسراف در مصرف ایجاد اسهال و
تهوع و سرگیجه و حتی غش می‌نماید.
در
کره از جوشانده پوست درخت برای دفع انگلهای روده‌ای و در استعمال خارجی برای
بیماری‌های انگلی پوست استفاده می‌شود. [ایشی دویا].
در
چین قرنهاست که از جوشانده پوست درخت زیتون تلخ به عنوان کرم‌کش استفاده می‌شود.
آقایLien و
عده دیگری از پزشکان معتقدند که قرصهایی که از گرد پوست درخت درست می‌کنند تا 76
درصد انگلها را دفع می‌کند ولی 26 درصد از بیمارانی که از این دارو خورده‌اند عکس‌العمل
مسمومیت نشان داده‌اند. در چین همچنین پوست آن برای معالجه درد شکم و ناراحتی‌های
روده‌ها نیز توصیه می‌شود [هو 656]. میوه آن از جهتی سمّی است [ایشی دویا]. ولی در
عین حال به عنوان آرام‌بخش، ضد انگل، تب‌بر و مدّر مصرف می‌شود و نتایج خوب دارد
[استوارت .
روغن
مغز هسته آن ضدعفونی‌کننده است [هاو]. و گیاه به‌طور کلی
معارف
گیاهی، ج4، ص: 10
حشره‌کش
می‌باشد [چونگ کوئوتو تونگ یائوچی . در شبه جزیره مالایا از میوه آن به عنوان ضد
کرم و تب‌بر استفاده می‌شود و ریشه خیلی تلخ آن برای معالجه ناراحتی‌های پوستی به
کار می‌رود [هوپر]. در اندونزی آقای هین و [وان‌استی‌نیس- کروزمان . هر دو فقط
استعمال خارجی پوست درخت و برگهای آن را برای معالجه خارش و بعضی ناراحتی‌های
پوستی توصیه می‌کنند. در فیلیپین نیز از جوشانده پوست ریشه درخت به عنوان کرم‌کش و
از گرد میوه رسیده خشک‌شده آن در استعمال خارجی برای کشتن انگلهای پوستی مصرف می‌شود
[دیگانگکو]. میوه آن برای کاهش تب، رفع هذیان، فتق، بیماری‌های رحمی و ترشح غیر
ارادی اسپرم مفید است [ابرت .
معارف
گیاهی، ج4، ص: 11
