حماس چگونه پنج گروه مسلح فلسطینی را برای حملات ۷ اکتبر در اسرائیل بسیج کرد؟
از سال ۲۰۲۰ چندین مانور نظامی مشترک با شرکت گروههای مسلح فلسطینی انجام شده است
- عبدالعالی رقاد، ریچارد ایروین-براون، بندیکت گارمن و شان سدون
- بی‌بی‌سی عربی و بی‌بی‌سی وریفای
تحقیقات بی‌بی‌سی نشان می‌دهد که پنج گروه مسلح فلسطینی، بعد از تمرین‌های نظامی مشترکی که از سال ۲۰۲۰ در جریان بوده، در حملات ۷ اکتبر (۱۵ مهر) به جنوب اسرائیل با حماس همکاری کرده‌اند.
این گروه‌ها در مانورهای مشترکی در غزه شرکت می‌کردند که تاکتیک‌های به‌کاررفته در آن بسیار شبیه شیوه‌هایی است که در جریان حمله مرگبار به اسرائیل به کار گرفته شد. یکی از محل‌های برگزاری این مانورها کمتر از یک کیلومتر با حصارهای مرزی اسرائیل فاصله داشت و ویدیوهای آن هم در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد.
این گروه‌ها در جریان مانورهای مشترک خود -که آخرین آن ۲۵ روز قبل از حمله انجام شد- گروگان‌گیری، حمله به مجتمع‌ها و نفوذ به دیوار دفاعی اسرائیل را تمرین می‌کردند.
بی‌بی‌سی عربی و بی‌بی‌سی وریفای (گروه راستی آزمایی در بخش خبری بی‌بی‌سی) شواهدی جمع‌آوری کرده‌اند که نشان می‌دهد حماس چگونه گروههای مسلح غزه را برای آموزش شیوه‌های رزمی خود گرد هم آورد تا در نهایت عملیاتی را اجرا کند که منطقه را درگیر جنگ کرد.
«نشانی از اتحاد»
روز ۲۹ دسامبر سال ۲۰۲۰ اسماعیل هنیه، که عملا رهبری حماس را در دست دارد، برگزاری اولین مانور نظامی از چهار مانور مشترک با اسم رمز «ستون استوار» را اعلام کرد و گفت که این تمرین‌های نظامی با هدف ارسال «پیامی قاطع» و به عنوان «نشانی از اتحاد» میان گروههای مسلح مختلف در غزه انجام می‌شود.
حماس به عنوان قوی‌ترین گروه مسلح در نوار غزه، نیروی غالب و برتر این ائتلاف بود که در مجموع ۱۰ گروه فلسطینی دیگر را برای رزمایشی تحت نظارت «اتاق عملیات مشترک» گرد هم آورده بود.
چنین ساختاری در سال ۲۰۱۸ با هدف ایجاد هماهنگی میان گروههای مسلح غزه تحت یک فرماندهی مرکزی بنا شده بود.
تصاویر ویدیویی نشان می‌دهد که گروههای مسلح چگونه قبل از حملات ۷ اکتبر به صورت مشترک آموزش دیده‌اند
قبل از سال ۲۰۱۸ حماس رسما با گروه «جهاد اسلامی فلسطین»، دومین گروه مسلح بزرگ غزه هماهنگ بود که مانند حماس، در بریتانیا و کشورهای دیگر سازمانی «تروریستی» شناخته می‌شود.
حماس در درگیری‌های قبلی با اسرائیل، در کنار گروههای دیگری هم جنگیده بود، اما مانور سال ۲۰۲۰ به طور مشخص به عنوان یک اقدام تبلیغاتی برگزار شد تا نشان دهد طیف گسترده‌تری از گروههای مسلح در حال متحد شدن هستند.
رهبر حماس گفت که مانور اول «آمادگی دائمی» گروههای مسلح را به نمایش گذاشت.
رزمایش سال ۲۰۲۰ اولین مانور مشترک از چهار مانوری بود که در طی سه سال انجام شد و ویدیوهایی از تک تک آنها با تدوین حرفه‌ای در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد و در دسترس عموم قرار گرفت.
در ویدیویی که در پیام‌رسان تلگرام منتشر شده، بی‌بی‌سی اعضای ده گروه فلسطینی، از جمله جهاد اسلامی را با سربندها و نشان‌های متمایزشان شناسایی کرده که در جریان مانور «ستون استوار» در کنار حماس در حال آموزش نظامی هستند.
بعد از حملات ۷ اکتبر، پنج گروه مسلح از میان همین گروه‌ها با انتشار ویدیوهایی مدعی شدند که در حمله به جنوب اسرائیل شرکت داشته‌اند. سه گروه دیگر هم در بیانیه‌های کتبی در تلگرام مدعی حضور در این حملات شدند.
با افزایش فشارها بر حماس برای یافتن مکان ده‌ها زن و کودکی که تصور می‌شود گروههای دیگر غزه آنها را در جریان حمله ۷ اکتبر گروگان گرفته‌اند، نقش و عملکرد این گروه‌ها بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است.
علاوه بر حماس سه گروه دیگر -جهاد اسلامی، گردان‌های مجاهدین و گردان‌های ناصر صلاح‌الدین- مدعی شده‌اند که در آن روز اسرائیلی‌ها را گروگان گرفته‌اند.
گفته می‌شود که تلاش‌ها برای تمدید بیشتر آتش‌بس موقت در غزه مشروط به این است که حماس مکان نگهداری این گروگان‌ها را شناسایی کند.
ویدیوی تبلیغاتی مانور اول «ستون استوار» یک اتاق فرماندهی را نشان می‌دهد که مانور مشترک از آنجا هدایت می‌شود
با وجود آن که این گروه‌ها از نظر ایدئولوژیک بعضا تفاوت‌های قابل توجهی با هم دارند -از اسلامگرایان تندرو گرفته تا گروههای نسبتا سکولار- همگی آنها در استفاده از خشونت علیه اسرائیل اشتراک نظر دارند.
حماس بارها در بیانیه‌هایش بر اتحاد میان گروههای متفاوت و متمایز در غزه تاکید کرده است. با وجود آن که حماس نقش اصلی را در برنامه‌ریزی حمله به اسرائیل بر عهده داشت، اما همواره از جایگاه برابر گروه‌ها در مانورهای مشترک صحبت کرده است.
تصاویر ویدیویی اولین مانور، فرماندهان نقاب‌پوش را نشان می‌داد که به نظر می‌رسد از داخل یک سنگر در حال رهبری رزمایش هستند که با آتش‌بار راکتی شروع می‌شود.
بعد از آن تصویر جنگجویان به شدت مسلحی را می‌بینیم که با حمله به یک تانک ساختگی با پرچم اسرائیل، یکی از سرنشینان آن را می‌گیرند و به عنوان اسیر جنگی با خود می‌کشند و می‌برند. در بخشی از این مانور به ساختمان‌ها هم حمله می‌شود.
ما از ویدیوها و روایت‌های هولناک شاهدان دریافته‌ایم که این شیوه‌ها در اسیر کردن نظامیان و هدف گرفتن غیرنظامیان در حملات ۷ اکتبر به کار رفته است. در آن حملات حدود ۱۲۰۰ نفر کشته و نزدیک به ۲۴۰ نفر هم گروگان گرفته شدند.
نشان دادن به جهان
مانور دوم «ستون استوار» یک سال بعد از مانور اول برگزار شد.
ایمن نوفل، یکی از فرماندهان گردان‌های عزالدین قسام، شاخه نظامی حماس، گفت که هدف از مانور ۲۶ دسامبر ۲۰۲۱ «تاکید بر وحدت گروههای مقاومت» است.
او گفت که این مانورها «به دشمن نشان می‌دهد که دیوارها و تدابیر مهندسی در مرزهای غزه از آنها حفاظت نخواهد کرد».
در بیانیه دیگری از حماس گفته شد که «مانورهای مشترک نظامی» با هدف «شبیه‌سازی آزاد کردن شهرک‌های نزدیک غزه» طراحی شده است.
این مانور روز ۲۸ دسامبر سال ۲۰۲۲ هم تکرار شد و تصاویر تبلیغاتی آن پخش شد که در آن جنگجویان ساختمان‌ها را تخلیه می‌کردند و تانک‌ها را در جایی که به نظر می‌آمد ماکت یک پایگاه نظامی است، در اختیار می‌گرفتند.
خبر این مانورها در اسرائیل هم گزارش شد و به همین دلیل قابل تصور نیست که نهادهای گسترده اطلاعاتی در اسرائیل این اقدامات را از نزدیک رصد نکرده باشند.
ارتش اسرائیل پیش از این برای ایجاد اختلال در فعالیت‌های آموزشی حماس و توقف آنها دست به حملات هوایی زده است. در ماه آوریل ۲۰۲۳ اسرائیل محلی را که مانور اول ستون استوار در آن اجرا شده بود، بمباران کرد.
بنا بر گزارش‌ها چند هفته قبل از حمله ۷ اکتبر، سربازان زنی که مسئولیت دیدبانی در مرز غزه را بر عهده داشتند، درباره فعالیت بیش از حد پهپادها هشدار داده بودند و این که حماس در حال آموزش برای در اختیار گرفتن کنترل برج‌های دیدبانی با تمرین روی ماکت‌های آنهاست.
اما، به گزارش رسانه‌های اسرائیلی، این هشدارها نادیده گرفته شد.
سرتیپ امیر آویوی، معاونت سابق فرماندهی ارتش اسرائیل در غزه به بی‌بی‌سی گفت: «اطلاعات زیادی از این تمرین‌ها در دست بود. ویدیوها هم که به صورت عمومی منتشر شده بود، و همه اینها تنها در چند صد متری حصارها رخ می‌داد.»
اما او گفت با وجود آن که ارتش اسرائیل از برگزاری این مانورها خبر داشت اما «نمی‌دانست آنها برای چه کاری آموزش می‌بینند».
ارتش اسرائیل گفت که روز ۱۷ اکتبر ایمن نوفل را «از بین برده است». او اولین فرمانده ارشد نظامی حماس بود که در جنگ غزه کشته شد.
پنهان شدن در روز روشن
حماس تمام تلاش خود را کرد که مانورهای نظامی با واقعیت سازگار باشد.
در مانور سال ۲۰۲۲ جنگجویان حمله به ماکت یک پایگاه نظامی را تمرین کردند که تنها ۲/۶ کیلومتر آن طرف‌تر از «گذرگاه ارز» ساخته شده بود؛ مسیری بین غزه و اسرائیل که ارتش اسرائیل آن را کنترل می‌کند.
بی‌بی‌سی وریفای مکان انجام این تمرین نظامی را در شمال غزه شناسایی کرده که تنها ۸۰۰ متر با حصارها فاصله دارد. این کار با تطبیق ویژگی‌های جغرافیایی مکانی که در ویدیوی تمرین نظامی دیده می‌شود، با تصاویر هوایی منطقه انجام شده است. تا ماه نوامبر سال ۲۰۲۳ این مکان همچنان در نقشه‌های سایت بینگ قابل رویت بود.
این اردوگاه آموزشی در حدود ۱/۶ کیلومتری یک برج و همین طور یک جایگاه مرتفع دیدبانی قرار داشت که اسرائیل برای تامین امنیت حصارهای مرزی، صدها میلیون دلار خرج ساخت آنها کرده بود.
پایگاه ماکتی با حفر چند متری زمین ایجاد شده بود و به همین دلیل ممکن است بلافاصله در دیدرس گشتی‌های اسرائیلی قرار نگرفته باشد، اما دودی که از انفجارها به آسمان برمی‌خاست مطمئنا قابل رویت بود، و این را می‌دانیم که ارتش اسرائیل از تجهیزات رصد هوایی استفاده می‌کند.
حماس از این مکان برای تمرین یورش به ساختمان‌ها، گروگان‌گیری مسلحانه و تخریب حصارهای مرزی استفاده می‌کرد.
بی‌بی‌سی وریفای از اطلاعات در دسترس عموم -از جمله تصاویر ماهواره‌ای- برای شناسایی مکان ۱۴ اردوگاه آموزشی در ۹ منطقه مختلف غزه استفاده کرده است.
این نیروها دو بار در مکانی که کمتر از ۱/۶ کیلومتر با مرکز توزیع کمک‌های نهاد امداد سازمان ملل متحد فاصله دارد، تمرین کرده‌اند. این مکان در پس‌زمینه ویدیوهایی که این آژانس در ماه دسامبر ۲۰۲۲ منتشر کرده قابل رویت است.
زمین، دریا و هوا
در چهارمین و آخرین مانور «ستون استوار» جنگجویان یورش به ساختمان‌ها را تمرین کردند
تصاویری که کانال تلگرامی «اتاق کمیته مشترک» در روز ده سپتامبر ۲۰۲۳ منتشر کرد، مردانی را دراونیفورم‌های نظامی نشان می‌داد که در حال رصد و شناسایی تاسیسات نظامی در امتداد حصارهای مرز غزه بودند.
دو روز بعد از آن مانور چهارم ستون استوار برگزار شد، و تا ۷ اکتبر تمام تاکتیک‌هایی که در حمله بی‌سابقه به اسرائیل به کار رفت، تمرین شد.
فیلم جنگجویانی در آمد که سوار همان نوع وانت‌های تویوتای سفیدی بودند که چند هفته بعد در حمله به جنوب اسرائیل از آن استفاده شد.
یک ویدیوی تبلیغاتی مردان مسلحی را نشان می‌داد که به ماکت ساختمان‌ها یورش می‌بردند و به اهدافی در داخل آنها شلیک می‌کردند. همچنین تمرین برای حمله به یک ساحل با استفاده از یک قایق و غواصان هم در این ویدیو دیده می‌شد. اسرائیل گفته است که از پهلو گرفتن قایق‌های حماس در سواحلش در جریان حملات ۷ اکتبر جلوگیری کرده است.
با وجود این حماس آموزش چتربازان و موتورسواران را در ویدیوهای مانور ستون استوار علنی نکرده بود.
یک ویدیو از تمرین‌های آموزشی که حماس سه روز بعد از حملات ۷ اکتبر منتشر کرد، نشان می‌داد که حصارهای مرزی را خراب می‌کنند تا موتورسواران بتوانند از آنها عبور کنند؛ تاکتیکی که برای حمله به کیبوتص‌های جنوب اسرائیل از آن استفاده شد. ما ویدیوی مشابهی ندیدیم که قبل از حملات ۷ اکتبر منتشر شده باشد.
تصاویر پیکارجویانی که از تجهیزات پاراگلایدری استفاده می‌کنند هم قبل از روز حمله منتشر نشده بود.
در ویدیویی که روز ۷ اکتبر از تمرین‌های آموزشی نیروها منتشر شد، مردان مسلحی دیده می‌شدند که روی ماکت کیبوتص‌های اسرائیلی فرود می‌آمدند. بررسی‌های ما نشان می‌دهد که محل تمرین، جایی در شمال رفح واقع در جنوب نوار غزه بوده است.
بی‌بی‌سی وریفای به این نتیجه رسیده است که این ویدیو قبل از ۲۵ اوت سال ۲۰۲۲ ضبط شده و در فایلی با نام «اسکادران عقاب» -نامی که حماس برای بخش عملیات هوایی خود به کار می‌برد- در یک کامپیوتر ذخیره شده است. زمان ضبط این ویدیو نشان می‌دهد که برنامه حمله با پاراگلایدر از بیش از یک سال پیش در حال طراحی بوده است.
تصاویر ویدیویی که ظاهرا نشان می‌دهد یک تانک اسرائیلی را در غزه گرفته‌اند
عنصر غافلگیری
قبل از ۷ اکتبر، بر اساس گزارش‌هایی به نقل از فرماندهان ارتش اسرائيل، تصور می‌شد که حماس حدود ۳۰ هزار پیکارجو در نوار غزه دارد. همچنین این برداشت وجود داشت که حماس توانایی بسیج کردن هزاران جنگجو را از گروههای کوچکتر هم دارد.
حماس، حتی بدون حمایت گروههای دیگر، با فاصله زیاد قدرتمندترین گروه مسلح فلسطینی است. این نشان می‌دهد که تمایل این گروه به برانگیختن گروههای دیگر با انگیزه جلب حمایت گسترده و همه‌جانبه در داخل غزه انجام شده تا دست کم به اندازه نفرات خودش، نیرو برای حمله جمع کند.
ارتش اسرائیل پیش از این برآورد کرده بود که ۱۵۰۰ جنگجو در حملات ۷ اکتبر شرکت داشته‌اند. سایت تایمز اسرائیل اوایل ماه نوامبر گزارش داد که ارتش بعدا به این نتیجه رسیده که حدود سه هزار نفر در این حملات شرکت داشته‌اند.
تعداد واقعی هر چه باشد، به این معناست که تنها بخش نسبتا کوچکی از تعداد کل نفرات مسلح نوار غزه در حملات شرکت داشته‌اند. برآورد تعداد دقیق نیروهایی که از گروههای کوچکتر در حمله ۷ اکتبر یا مانورهای نظامی ستون استوار شرکت داشته‌اند، امکان پذیر نیست.
هشام جابر، سرتیپ سابق ارتش لبنان، که اکنون تحلیلگر امور امنیتی در مرکز تحقیقات و مطالعات خاورمیانه است، می‌گوید در زمانی که حماس در حال جلب حمایت بین گروهی برای انجام حمله بوده، تنها خود حماس از نقشه نهایی مطلع بوده و این احتمال وجود دارد که «در روز حمله از گروههای دیگر خواسته که به عملیات ملحق شوند».
آندرئاس کریگ، مدرس ارشد مطالعات امنیتی در کینگز کالج لندن به بی‌بی‌سی گفت: «با وجود آنکه طراحی حمله به صورت متمرکز صورت گرفته، اجرای آن غیرمتمرکز بوده و هر گروهی نقشه را طوری اجرا کرده که با توانایی‌هایش سازگار بوده است.»
او می‌گوید آدم‌هایی در داخل حماس گفته‌اند که از میزان آسیب‌پذیر بودن سیستم دفاعی اسرائیل تعجب کرده‌اند، و خود بر این باور است که شبه‌نظامیان برای عبور از تجهیزات مدرن دیدبانی اسرائیل، احتمالا تمام وسایل ارتباطی خود را غیرفعال کرده‌اند.
هیو لووات، تحلیلگر امور خاورمیانه در شورای روابط خارجی اروپا می‌گوید اسرائیل از مانورهای آموزشی مشترک خبر داشته اما از آنها «نتیجه‌گیری اشتباهی کرده» و ارزیابی‌اش این بوده که در مجموع همان فعالیت‌های «متعارف» گروههای شبه نظامی در مناطق فلسطینی است، نه «نشان‌دهنده آمادگی برای یک حمله تمام‌عیار».
از ارتش اسرائیل درباره مسائلی که در این مقاله مطرح شده سوال کردیم و پاسخ آنها این بود که «در حال حاضر روی از بین بردن تهدید سازمان تروریستی حماس» متمرکز هستند و سوالات درباره ناکامی‌های بالقوه «در مراحل بعدی مورد توجه قرار خواهد گرفت».
احتمالا سال‌ها طول خواهد کشید تا اسرائیل رسما به این سوال پاسخ دهد که آیا فرصت‌های پیشگیری از کشتار ۷ اکتبر را از دست داده یا نه.
پیامدهای پاسخ این سوال می‌تواند برای نهادهای اطلاعاتی و نظامی، و همین طور دولت اسرائیل تکان‌دهنده باشد.
پل براون، کومار مالهوترا و عبدالرحیم سعید در تهیه این گزارش همکاری داشته‌اند.
