"معضل حجاب
آیا حجاب در اسلام واجب است؟
و آیا در آن صورت عدم رعایت آن مجازات دارد؟"
همایون کاتوزیان
این یک حقیقت تاریخی‌ست که حجاب زن در اشکال گوناگون آن در ایران پیش از اسلام دستکم در میان طبقات بالا رایج و اجباری بوده است. در شاهنامه می‌خوانیم که زمانی که کیکاوس پسرش سیاوش را به مشکو (حرمسرا) فرستاد همسرش سودابه عاشق او شد و برای تشویق او به پیوستن به خود چادرش را برداشت (واژه چادر در خود شاهنامه است). و چنانکه می‌دانیم سیاوش فریب سودابه را نخورد و به پدرش خیانت نکرد و در نتیجه سودابه به کیکاوس گفت که سیاوش قصد تجاوز به او را داشته و سیاوش برای اثبات بیگناهی خود سوار بر اسب از یک جهنم آتش صحیح و سالم عبور کرد و باقی داستان. در داستان جمشید که از این هم کهنه تر است در مورد دو دختر او - شهرناز و ارنواز - سخن از "پوشیده رویان" می‌رود که نشان می‌دهد روبنده داشته‌اند.
این حکایات مربوط به دوره اسطوره‌ای شاهنامه است. در دوره "تاریخی" در شاهنامه می‌خوانیم که در زمان خسرو پرویز "به مشکوی زرین دو و ده هزار/ کنیزک که هر یک چو تازه بهار" وجود داشت . یعنی خسرو پرویز در حرمسرایش ۱۲۰۰۰ کنیزک - یعنی زنان زر خرید متعلق به خود - داشت.
همچنین در شاهنامه می‌خوانیم که پس از آنکه شیرویه پدرش خسرو پرویز را گرفت و کور کرد به شیرین تهمت زد که او پدرش را جادو کرده بوده است. شیرین چادرش را بر می‌دارد و زیبائی خیره کننده‌اش را نشان می‌دهد و می‌گوید این جادوی او بوده است. در داستان معاصر خسرو پرویز هم وقتی کردیه به ایوان بهرام چوبینه می‌رود لفظ چادر به کار برده می‌شود. موارد دیگری هم هست .
از نظر تاریخی سبب حجاب زن همین چندین زن داشتن (تعدد زوجات) و در نتیجه حرمسرا داری بزرگان بود که ناچار برای حفظ " ناموسشان " باید حجاب داشتند و پرده نشین بودند، چنانکه باستان‌شناسان می‌گویند که در تمام نقش‌های تخت جمشید و نقش رستم و طاق بستان حتی یک نقش زن دیده نمی‌شود (قیاس کنید با یونان و روم باستان). خواجه حرمسرا (یعنی مردان اخته شده برای نگهبانی زنها) نیز سابقه‌اش به هما ن دوره بر می‌گردد. در یونان و روم باستان حرمسرا نبود. ولی وقتی که - به دلیلی که نمی‌دانم - به ندرت خواجه می‌خواستند آن را از ایران وارد می‌کردند چون طبق قانون شهروند روم را نمی‌شد اخته کرد.
در جامعه عربستان صدر اسلام که جامعه‌ای قبیله‌ای بود طبعا حرمسرا وجود نداشت. ولی از اوائل امویان به بعد که خلافت اسلام در شامات و بعدا عراق مستقر شد - مانند بسیاری از موارد اجتماعی و فرهنگی دیگر - پدیده حرمسرا و خواجه داری و در نتیجه حجاب را از امپراتوری ایران گرفتند. بنا براین منشاء حجاب در جهان اسلام دین و مذهب نیست بلکه تاریخ و تجربه باستانی ایران است.
"آیا حجاب در اسلام واجب است؟"
حال فرض کنید که هر آنچه در بالا گفتیم حقیقت ندارد و منشاء حجاب در اسلام دین و مذهب است. در این صورت منبع آن در قرآن کریم چیست. یکی از معتبر ترین این منابع آیه ۳۱ سوره نور است که می‌گوید " به زنان با ایمان بگو: دیدگان خود را ]از هر نامحرمی[ فرو بندند و پاکدامنی ورزند و زیورهای خود را آشکار نگردانند، مگر آنچه که طبعاً از آن پیداست، و باید روسری خود را بر گردن خویش اندازند و زیورهایشان را جز برای شوهرانشان یا پدرانشان آشکار نکنند."
یک منبع معروف دیگر مربوط به زنان پیامبر است . در سوره احزاب آیه ۵۳ به بعد می‌خوانیم که : به خانه‌های پیامبر وارد نشوید] ... و[هنگامی که چیزی از وسایل زندگی را از آنان]همسران پیامبر[ می‌خواهید از پشت پرده بخواهید. این کار برای پاکی دلهای شما و آنها بهتر است!
به این ترتیب هیچ جا در قرآن فرمان صریح وجوب حجاب برای زنان وجود ندارد.
"آیا عدم رعایت حجاب مجازات دارد؟"
حال فرض کنید که هر آنچه در بالا گفته ایم بی اعتبار است. یعنی منشاء حجاب دین اسلام است که حکم به وجوب حجاب کرده است. در این صورت آیا عدم رعایت آن مجازات دارد.
چنانکه می‌دانیم کوچک ترین شک و تردیدی وجود ندارد که نماز خواندن و روزه گفتن و - درصورت استطاعت - حج رفتن از فرایض مسلم دین اسلام و واجب عینی اند اما انجام ندادنشان مجازات ندارد . پس چگونه ممکن است که حجاب که در وجوب آن تردید است و حتی بعضی از علما هم آن را واجب نمی‌دانند مشمول مجازات باشد؟
"حجاب در ایران امروز"
خیلی از مردم ایران از جمله بعضی زنان با حجاب با حجاب اجباری مخالف‌اند . پس با توجه به هر آنچه تا کنون گفته ایم به چه دلیل بعضی بدون هیچ برهان قاطعی بر اجباری بودن آن اصرار می‌ورزند و به این ترتیب به تضاد تاریخی دولت و ملت دامن می‌زنند؟
از آنچه از مقام‌های بالای حکومت شنیده‌ایم دلیلش این است که به نظر آنان بی حجابی و "بد حجابی" مقدمه بازگشت کامل به وضع فرهنگی-اجتماعی پیش از انقلاب است. ولی به چه دلیل و چگونه؟ وانگهی حکومتی که تا آنجا می‌رود که گشت ارشاد به راه اندازد و آن عواقب مصیبت بار را به بار آورد آیا از جلوگیری به بازگشت کامل وضع فرهنگی-اجتماعی پیش از انقلاب عاجز است؟
از سوی دیگر در مورد پوشش مرد و زن ممکن است بعضی افراد بگویند که "من آزادم و اگر مثلا بخواهم برهنه به خیابان بیایم به کسی ربطی ندارد".
البته در جنگل مولا و قله قاف این آزادی وجود دارد ولی زندگی در اجتماع و بهره بردن از امتیازات آن با ضوابطی همراه است و "هر که هرکه " نیست که مثلا یکی آزاد باشد که خلاف جهت رانندگی کند. یعنی از جمله آن ضوابط رعایت حقوق و امکانات و عواطف و احساسات دیگران است.
مثلا پیش از انقلاب شاید حداکثر ده در صد از زنان و دختران - منسوب به طبقات بالاتر اجتماع - مینی ژوپ می‌پوشیدند که به خصوص چون بیش از زنان دیگر در انظار عمومی بودند بیشتر جلب توجه می‌کردند. رسانه‌های آنها - مانند نشریه زن روز - هم تشویقشان می‌کردند و تا آنجا رفتند که تصنیفی گفتند و خواندند که ترجیعش این بود: "جان فدای مینی ژوپ - جان فدای مینی ژوپ "!
ولی یک روز این شایعه مثل توپ در جامعه صدا کرد: یک کارگر بیکار ساختمان - که درآن زمان اصطلاحا "عمله" می‌گفتند - در کنار جوی روبروی میوه فروشی لوکس صمد - نبش خیابان سعدی و شاهرضا - ناگهان از جا می‌جهد و به یک خانم مینی ژوپ پوش که برای برداشتن میوه خم شده بود حمله می‌کند. حتی معروف شد که تا سرش را نشکستند نتوانستند خانم را از چنگش برهانند .
همان هفته نشریه فکاهی توفیق نوشت:
مینی ژوپ x عمله = تمدن غرب + محرومیت شرق
