اَنْجُمَنِ آثارِ مِلّی، انجمنی كه به همت برخی از ایران دوستان در ۱۳۰۱ش با هدف حفظ آثار كهن ایرانی و معرفی آنها به مردم در تهران تشكیل شد.
فعالیتهای این انجمن در سه دورۀ جداگانه انجام گرفته است: دورۀ اول از ۱۳۰۱ ش آغاز می‌شود كه پس از برگذاری جشن هزارۀ فردوسی (۱۳۱۳ ش) خاتمه می‌یابد. دورۀ دوم از آذر ۱۳۲۳ شروع می‌شود ( مجموعه ... ، ۲۳۵؛ «مراكز ... »، ۸۲۰) و تا شهریور ۱۳۶۶ ادامه می‌یابد و از این تاریخ، بنابر تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی، با نام «انجمن آثار و مفاخر فرهنگی»، به فعالیتهای خود ادامه داده است (تحقیقات میدانی).
در نخستین اساسنامۀ انجمن، هدفهای تشكیل آن، چنین بیان شد: تأسیس موزه و كتابخانه‌ای در تهران، ثبت و طبقه‌بندی آثار ملی ایران، نگهداری مجموعه‌های نفیس در كتابخانه‌ها و موزه‌ها، بهره‌مند ساختن مردم از این مجموعه‌ها از راه تعلیم در مدارس و عرضۀ آنها در نمایشگاهها، و سرانجام حفظ و احیای صنایع و هنرهای ایرانی ( مجموعه،۴).
این هدفها در اساسنامۀ دورۀ دوم دگرگونیهایی یافت كه از آن جمله‌اند: تجلیل از بزرگان ایران و احیای نام آنان از راه نشر آثار ایشان، ساختن آرامگاه و یا تندیس بزرگان و كمك به تأسیس و یا تكمیل كتابخانه‌ها و موزه‌ها در سایر شهرها (همان، ۲۳۸- ۲۳۹).
اعضای انجمن (طبق اساسنامۀ اول و دوم)، با اندكی تغییر شامل ۱۵ تن اعضای مؤسس با عنوان «كمیتۀ انجمن» است. افزون بر این افراد، شماری غیر محدود با عنوان اعضای عمومی و اعضای افتخاری نیز از میان علاقه‌مندان به علم و صنعت ایران برگزیده می‌شوند. هیأت مدیرۀ انجمن از رئیس، معاونان او، منشی و تحویلدار، برای مدت یك سال از میان اعضای مؤسس انتخاب می‌گردند كه وظیفۀ آنها اجرای تصمیمات هیأت مؤسس است (همان، ۳، ۶، ۲۳۹-۲۴۰).
برخی از اعضای مؤسس انجمن در دورۀ اول شخصیتهایی چون محمدعلی فروغی، حسن مستوفی، حسن پیرنیا، تیمورتاش، كیخسرو شاهرخ و فیروز میرزا نصرت‌الدوله بوده‌اند. در دورۀ دوم، شخصیتهایی مانند حسن اسفندیاری، حسین علاء، علی اصغر حكمت، حسین سمیعی، سیدحسن تقی‌زاده، قاسم غنی و محمد قزوینی با آن همكاری داشتند (همان، ۲۳۵-۲۳۶).
مهم‌ترین اقدامات انجمن بدین قرار بوده است: تشكیل همایشهایی در بزرگداشت فرهیختگان علم و ادب ایران، مانند جشن هزارۀ فردوسی، احداث و تعمیر آرامگاه برخی از بزرگان مانند آرامگاههای فردوسی، ابن سینا و سعدی، و ساخت تندیس آنان و تندیس نادرشاه، و نیز چاپ آثاری در زمینه‌های فلسفی، ادبی و علمی (مصطفوی، ۳؛ «مراكز»، ۸۲۰-۸۲۲).
مآخذ
مجموعۀ انتشارات قدیم انجمن، تهران، ۱۳۵۱ ش؛ «مراكز و مجامع فرهنگی»، راهنمای كتاب، تهران، ۱۳۵۳ش، س ۱۷، شم ۱۰-۱۲؛ مصطفوی، محمدتقی، سفارش‌نامۀ انجمن آثار ملی، تهران، ۱۳۴۴ ش؛ تحقیقات میدانی مؤلف.
علی میرانصاری
