آرنیکا

 

اشاره

 

به فارسی «همیشه بهار کوهی»، «سوسن کوهی» و «تنباکوی کوهی» و در کتب طب سنتی با نامهای «آرنیکا»، «آرنیقه»، «خانق الفهد» و «دخان الفوح» (دود خوش‌بو) نامبرده می‌شود. به فرانسوی‌Arnica وArnique وSoucides Alpes وArnica des montagnes و به انگلیسی‌Arnica وMountain tobacco وLeopard's bane نامیده می‌شود. گیاهی است از خانواده‌Compositae نام علمی آن‌Arnica montana L . است.

 

مشخصات

 

آرنیکا گیاهی است چندساله کوچک دارای ریشه‌ای لیفی قرمز و برگهای اولیه آن که از یقه گیاه خارج می‌شود، به شکل گروهی، بزرگ، بیضی‌شکل، نوک‌تیز، دارای رگبرگهای موازی طولی و پوشیده از کرک در سطح فوقانی برگ و کمی موجدار است. از وسط این برگها ساقه‌ای خارج می‌شود به بلندی حدود تا 60 سانتی‌متر و در انتهای آن گلهای زرد قشنگی در تابستان ظاهر می‌شود. در مرکز گل غلافی است محتوی تخم آن و در نوک این غلاف خار کوچکی وجود دارد. این گیاه دارای بوی مخصوصی است. طعم آن تلخ و در موقع استعمال گلهای خشک آرنیکا را باید با دقت با دست بمالند تا این خارهای کوچک به دست چسبیده و خارج گردد و در موقع مصرف موجب خراش و تحریک غشاء مخاط نگردند زیرا در این صورت

معارف گیاهی، ج‌5، ص: 370

اگر جوشانده صاف‌نکرده آن مصرف شود در اثر چسبیدن این خارها به حلق ایجاد قی و آشفتگی می‌نماید.

آرنیکا در کوهستانهای آلپ در فرانسه و سویس و در منطقه کوهستانی‌Vosges فرانسه به‌طور خودرو انتشار دارد. تکثیر آن از طریق کاشت بذر آن است که در اوایل بهار کاشته می‌شود. ممکن است که قبلا آن را در خزانه کاشت و در اوایل بهار که درجه حرارت هوا مناسب باشد به محل اصلی منتقل نمود. زمان برداشت گلها باید قبل از باز شدن غنچه‌ها باشد یعنی به صورت غنچه چیده شود. از طریق تقسیم گیاه در بهار یا پاییز نیز می‌توان تکثیر نمود و مرتبا باید آبیاری شود.

 

ترکیبات شیمیایی

 

در ساقه‌های زیرزمینی و در گلهای آرنیکا، اسانس روغنی فرّار و یک ماده تلخ وجود دارد. در سرشاخه‌های گلدار آن در حدود 1/ 0 درصد کولین و همچنین آرنیدندیول 535] و آلوآرنیدندیول 536] و یک اتر نفتی یافت می‌شود. تزریق تنطور آرنیکا موجب پایین آمدن فشار خون و متعاقب آن بالا رفتن محسوس فشار خون می‌باشد.

مواد آرنیکا فلاوون 537] که از ریشه‌ها و گلهای آرنیکا به دست می‌آید برای موش سمّی است. گلهای آن در حدود 1/ 0 درصد و ریشه آن 5/ 1- 5/ 0 درصد اسانس دارد که مشابه هم نمی‌باشند. در گلهای آن یک فلاوون و یک ماده شبیه آدرنالین و یک ماده مقوی قلب و کولین و بتائین و ... وجود دارد. اسانس آرنیکا پوست را تحریک می‌کند و ماده فلاوون موجود در آن فشار خون خرگوش G .I .M .P[ را کاهش می‌دهد. در گزارش بررسی دیگری آمده است که از گلهای آن سه ماده جدید به دست آورده‌اند که عبارت‌اند از کارنوبیل الکل 538] و دو نوع استئارین 539] و به علاوه چند پارافین 540] و فارادیول 541] و آرنی دندیول است. از عصاره بنزنی گیاه یک الکل به فرمول

معارف گیاهی، ج‌5، ص: 371

آرنیکا

C 42 H 05 O

و دو استرول جدید به دست آمده است S .G .I .M .P[ .

 

خواص- کاربرد

 

آرنیکا محرّک، مسکّن و آرام‌بخش و محلل است. از تنطور آرنیکا برای ضرب‌خوردگی و کوفتگی اعضای بدن و همچنین برای بهبود زخمها و جراحتهای حاصل از ضرب‌خوردگی استفاده می‌شود. آرنیکا به عنوان مرهم در شکسته‌بندی و جراحات و قطع خونریزی از آنها مورد استفاده است. از ریشه آرنیکا برای تسکین سیاه‌سرفه و برای درمان روماتیسم از جوشانده آن مصرف می‌شود. برای تهیه جوشانده ریشه آرنیکا در حدود 5/ 0 گرم ریشه را در قریب 200 گرم آب مدت 10 دقیقه می‌جوشاند و آن را بین هر غذا می‌خورند.

به علت وجود آلکالوئید در آرنیکا و عکس العملهای آن، از آرنیکا معمولا برای استعمال خارجی استفاده می‌شود و استعمال داخلی آن معمول نیست چون سمّی

معارف گیاهی، ج‌5، ص: 372

است. اگر در مواردی مانند سیاه‌سرفه و روماتیسم قصد مصرف آن باشد باید با نظر و نظارت پزشک به مقدار خیلی محدود که از 5/ 0 گرم تجاوز ننماید، مورد استفاده قرار گیرد.

روش تهیه تنطور آرنیکا: گل آرنیکا یک واحد و الکل 60 درجه 5 واحد. مدت ده روز گل را در الکل می‌خیسانند و با فشار از پارچه گذرانیده، صاف می‌کنند. مقدار خوراک این تنطور 20- 2 گرم است که در جوشانده‌ها و یا در پوسیونها داخل کرده و بتدریج مصرف می‌کنند. بنابراین هیچ‌وقت نباید از تنطور خالص مصرف کرد و باید آن را با پوسیونی مخلوط کرد حتی در مصارف خارجی نیز این تنطور نباید خالص مصرف شود و باید با آب مخلوط شود و پارچه‌ای را با آن آغشته نمود به‌طور کمپرس روی زخم بگذارند.

دم‌کرده مرکب آرنیکا: برگ آرنیکا 4 گرم، گل آرنیکا 4 گرم و آب جوش 750 گرم. دم‌کرده را صاف کنند و 60 گرم شربت لیمو به آن بیفزایند و مجموع را 4 قسمت کرده و هر قسمت را در یک مرتبه بیاشامند. این دم‌کرده برای نزله‌های ریه بدون تب که در پیران و اشخاص سالخورده دیده می‌شود، سودمند است و در بعضی اقسام ضعف اعصاب نیز مفید است.

تنطور آرنیکا: گل آرنیکا 50 گرم، دارچین 10 گرم، قرنفل 10 گرم، زنجبیل 10 گرم، انیسون 10 گرم و الکل 1000 گرم. مدت 8 روز داروها را در الکل بخیسانند و صاف کنند و برای رفع عوارض حاصل از ضربه‌ها و کوفتگی‌ها روزی 3- 2 بار هر بار یک قاشق کوچک از آن را در نصف فنجان شربت قند ریخته بیاشامند. این دارو برای رفع دندان‌درد نیز مفید است.

معارف گیاهی، ج‌5، ص: 373