زندان - قلعه «نای» غزنی چگونه جایی است؟
قلعه‌ی «نای» شاید برای بسیاری از اهالی ادب و نیز تاریخ‌دانان، نامی آشنا و شناخته‌شده باشد، زیرا این نام بارها در اشعار مسعود سعد سلمان، از شاعران متقدم فارسی، بارها آمده و یکی از مشهورترین جایگاه‌های تاریخی در عصر سلطنت سلسله‌ی غزنویان است.
قلعه‌ی «نای» شاید برای بسیاری از اهالی ادب و نیز تاریخ‌دانان، نامی آشنا و شناخته‌شده باشد، زیرا این نام بارها در اشعار مسعود سعد سلمان، از شاعران متقدم فارسی، بارها آمده و یکی از مشهورترین جایگاه‌های تاریخی در عصر سلطنت سلسله‌ی غزنویان است.
به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) به نقل از صدای افغان، در دوره‌ی غزنویان این زندان، دیوارهای مستحکم و استواری داشت که نفوذ هر بیگانه‌ای را به درون آن ناممکن می‌کرد. از این قلعه برای نگهداری زندانیان سیاسی و به‌عنوان انبار غنایم جنگی و هدایای سلطنتی شاه‌های غزنوی استفاده می‌شد.
قلعه‌ی «نای» براساس ساختار جغرافیایی کنونی ولایت غزنی در شهرستان «قره باغ» این ولایت و در ضلع جنوبی دامنه‌های گلکوه قرار دارد و امروزه به نام «نای قلعه» مشهور است. دیواره‌های نیمه‌ویران این قلعه‌ی باستانی هنوز هم در این منطقه به‌چشم می‌خورد. این قلعه از قلاع مشهور دوران آل ناصر یا سلطنت غزنوی‌ها است که در آن زمان، شخصیت‌های بزرگی که به‌نحوی مخالفت آل ناصر بودند، در این زندان نگهداری می‌شدند. یکی از این شخصیت‌ها، مسعود سعد سلمان، شاعر پارسی‌سرای غزنوی است که در دوران سلطان ابراهیم غزنوی می‌زیست و حدود 10 سال را در این زندان سپری کرد.
شعرهای مسعود سعد سلمان گویای آن است که او بیشترین شعرهایش را با حسرت، تلخ‌کامی، حزن و اندوهی جانکاه در همین زندان سروده است.
قصیده‌ی مشهور منسوب به او که با این مطلع شروع می‌شود: «چون نای بی‌نوایم از این نای بینوا / شادی ندید هیچ‌کس از نای بینوا» اشاره به همین زندان قلعه‌ی «نای» یا «نای قلعه» دارد.
عبدالعلی فکوری، مدیرمسوول نشریه‌ی سنایی در غزنی، در این‌باره به «صدای افغان» گفت که زندان «نای» یکی از معروف‌ترین زندان‌های دوره‌ی غزنویان است که دیوارهایی به بلندی هفت متر داشته و برخی از آن‌ها هنوز پابرجاست. این دیوارها به برجی متعلق بوده است که در آن، کسانی که به‌منظور دیدن این زندان می‌رفتند وارسی می‌شدند.
وی ادامه داد: این زندان در دل کوه با پله‌هایی روبه پایین ساخته شده و در آن، اتاق‌های مستحکمی در دل سنگ‌ها قرار دارد که هر کدام به ارتفاع سه متر و طول 7 تا 12 متر بوده است.
به گفته‌ی این فعال فرهنگی و رسانه‌یی، در این زندان سوراخ‌هایی قرار داشته است که از آن به‌منظور رفت و آمد به سلول‌ها استفاده می‌شد و این سوراخ‌ها هنوز هم به همان صورت اولیه باقی‌اند.
از قلعه‌ی نای در تاریخ زین الاخبار گردیزی به نام «لای تامان» یاد شده است. همچنین در تاریخ سیستان از آن به‌عنوان «لامان» نام برده شده است.
ابوریحان بیرونی نیز نوشته که سلطان مسعود به او هدایایی اعطا کرده که یکی از آن‌ها، یک سنگ سیاه نفیس و ارزشمند متعلق به قلعه‌ی «نای» در نزدیکی غزنه بوده است.
همچنین گفته شده که یکی از هندوهایی که در آن زمان از کارداران قلعه‌ی «نای» بوده، گفته است که هندوها از سنگ‌های قلعه‌ی «نای» برای ساختن بت‌کده‌های خود استفاده می‌کنند و این نشان می‌دهد که سنگ‌های این منطقه، اهمیت و ارزش خاصی داشته است.
همچنین غلام جیلانی جلالی که در این زمینه تحقیق کرده است، گفت که این زندان در فاصله‌ی 60 کیلومتری ضلع جنوبی گلکوه در شهرستان قره‌باغ ولایت غزنی قرار دارد.
به گفته‌ی او، حدود 40 سال پیش، در «نای قلعه» حدود 60 خانوار زندگی می‌کردند. اکنون نیز در این قلعه که به پنج غار قلعه نیز مشهور است، حدود 200 خانواده زندگی می‌کنند و در دره‌ی قلعه‌ی «نای» نزدیک به 1500 خانواده سکونت داشتند که بیشتر آن‌ها در زمان سلطنت ظاهرشاه به هلمند و دیگر شهرها مهاجرت کردند.
اکبر احمدی، یکی از ساکنان قره‌باغ نیز اظهار کرد: این قلعه یکی از مراکز اصلی ذخیره‌ی غنایم، هدایا و سرمایه‌های سلطنتی دربار غزنویان بود و از آن به‌عنوان یک زندان سیاسی برای نگهداری مخالفان امپراتوری غزنوی استفاده می‌شد.
