غزنین
از دیگر شهرها و مراکزی که کاروان قند پارسی در طول تاریخ پربارش، از آن گذشته و تأثیرهای عمیق خود را بر زبان گفتاری و نوشتاری و به‌طور کلی فرهنگ آن منطقه گذاشته، شهر تاریخی «غزنه» است.
شهر غزنین (غزنه) مرکز ولایت غزنی و از شهرهای مرکزی افغانستان امروزی است. این شهر در سراشیبی ارتفاعات سفید‌کوه که به سوی جنوب امتداد می‌یابد، قرار دارد و بین جاده‌ی قندهار- کابل واقع شده است.
ساکنان شهر غزنین را غزنوی و در گویش محلی «غزینچی» می‌نامند.
سرزمین غزنه در دوره‌ی آریایی‌ها از لحاظ بازرگانی مقام نخست را داشته و به قول مورخان، راه دوم تجارت افغانستان، از شرق (غزنه) به سمت غرب بوده است.
این شهر در مسیر راه پر‌سود و منفعت «ابریشم» قرار داشته است.
غزنین در گذشته محل آمد و شد و مرکز تجمع بسیاری از عرفا، دانش‌مندان و شاعران پارسی‌گو بوده است. وجود این بزرگان باعث شده که امروزه زبان پارسی دری، گویش اصلی مردم غزنه باشد. از جمله‌ی این بزرگان می‌توان از: ابوریحان بیرونی، حکیم سنایی غزنوی، فردوسی، عنصری، فرخی، ابوالفضل بیهقی، مسعود سعد سلمان، عبدالحی گردیزی، منوچهری، علی‌بن‌عثمان هجویری، ابونصر مشکان (رئیس دیوان رسایل غزنویان) و... نام برد. در اطراف شهر غزنین آرامگاه چند تن از این بزرگان قرار دارد که مهم‌ترین آن‌ها حکیم سنایی غزنوی، ابوریحان بیرونی و علی‌بن‌عثمان هجویری است. قطعاً آن چه باعث شده نام غزنین در تاریخ ماندگار شود حضور سلاطین غزنوی از اواخر قرن 4 به بعد (به‌خصوص سلطان محمود غزنوی) در این شهر است که آن‌جا را پایتخت خود قرار داده بودند. دولت غزنوی یا غزنویان که در سال‌های 975 تا 1187 میلادی (344 تا 583 هـ . ق) حکومت می‌کردند، یک دولت ترک نژاد نظامی- اسلامی بود. دولت غزنوی نژاد و پایگاه ملی خاصی نداشت؛ امّا به عنوان ترویج‌دهندگان اسلام، مورد توجه و عنایت خلفای عباسی بودند.
از نکات جالب توجه و بسیار مهم این‌که علی‌رغم ترک بودن غزنویان، زبان رسمی دربار و مردم «پارسی» بود که این نشان‌دهنده‌ی ابهت، اقتدار و استحکام زبان پارسی و شیرینی گفتاری این زبان است.
توانایی‌های شاعران آن دوره در بیان احساسات لطیف شاعرانه، وصف ماهرانه‌ی طبیعت، سادگی بیان و سهل‌الهضم بودن اشعار و مخصوصاً شیرینی مدح سلاطین که بسیار خوشایند غزنویان بود، از دیگر دلایل حکومت زبان پارسی بر غزنویان ترک بود.
غزنین در زمان غزنویان شهری بزرگ و ولایت وسیعی از خراسان بزرگ بوده است و از جمله آبادترین و زیباترین شهرهای آسیا به حساب می‌آمد. در این شهر بیش از هزار باب مدرسه، پانصد باب مسجد و چندین مسجد جامع وجود داشته است. امروزه خرابه‌های غزنوی قدیم که پایتخت غزنویان بوده، در فاصله‌ی 5 کیلومتری شمال شرقی این شهر قرار دارد.
حکیم سنایی در «حدیقة‌الحقیقه» غزنه را این‌گونه توصیف کرده است:
عرصه‌ی مملکت چون باغ بهشت
مشک اذفر سرشته با گل و خشت
خاک مملکت شده کافور
چشم بد باد از حوالی دور
گر ببینی تو مملکت غزنین
باز نشناسی از بهشت برین
- غزنه به داشتن مناره‌های ستاره شکلی از قرن دوازدهم میلادی مشهور است. این مناره‌ها باقی مانده‌ی مسجد بهرام‌شاه هستند. اطراف این مناره‌ها با طرح‌های هندسی و با آیات قرآن با خط کوفی مُزَیّن شده است. متأسفانه امروزه قسمت گنبدی شکل بیش‌تر مناره‌ها از بین رفته است.
مکان‌های تاریخی غزنین:
باغ پیروزی: باغی که محل انجام تشریفات رسمی و پذیرایی از شاهان و امرای زمان غزنوی، مخصوصاً در زمان سلطان مسعود غزنوی بوده است.
مقبره‌ی سلطان محمود نیز بر طبق وصیت خودش در این باغ قرار دارد.
باغ محمودی: که محل برگزاری جشن‌های باشکوه سلاطین غزنوی بوده است.
باغ صدهزار یا صدهزاره و باغ هزار درخت که ساخته‌ی سلطان‌محمود است.
ارگ غزنین، مناره‌های غزنین، قصر سلطان مسعود غزنوی، مقبره‌ی سبکتگین، (بنیان‌گذار دودمان غزنوی) مقبره‌ی سلطان‌محمود غزنوی، مقبره‌ی حکیم سنایی، تپه‌سردار، مسجد جامع باقی‌مانده از دوره‌ی غزنوی و بسیاری مکان‌های دیگر است.
- مردم غزنه از نژاد و فرهنگ و اقوام متفاوتی هستند. تاجیک، هزاره، هندو، پشتون ترکیب جمعیتی غزنه را تشکیل می‌دهند.
- بر اساس تصویب اجلاس سال 2007 وزیران فرهنگ کشورهای اسلامی، غزنین پایتخت فرهنگی جهان اسلامی در سال 2013 خواهد بود.
