یکسو کَشمَش چادر، یکسو نهمش موزه
این مرده اگر خیزد ورنه من و چلغوزه
و اگر در شانه دردی باشد،داروهای درد نشاننده با آن بیامیزند، چون تخم کتان و لعاب آن و جوز و چلغوزه و فندق و تخم خَطمی و صمغ بَسفایِج و صمغ گوز. (ذخیره ٔ خوارزمشاهی)
هر کِرا نیست ذوق چلغوزه
هست در خورد ریش او بوزه
رجوع به جلغوزه شود. || درخت صنوبر باشد، چون غوزه آن بسیار است آن را چلغوزه گویند و معرب آن جِلغَوز باشد. (جهانگیری ) (رشیدی. درخت صنوبر به اعتبار آن که غوزه آن بسیار است، بنابراین آن را چلغوزه نامند. (انجمن آرا) (آنندراج) (از غیاث. سوسن. به عربی، صِنوبَراَلکِبار
بود گندم گزی بالا سرافراز
سرِ چلغوزه گوید با فلک راز
رجوع به سوسن و صنوبر شود
برخی از مردم کلمه ی چلغوز {در معنای دیگر واژه به معنای فضله مرغ}را دشنام می دانند اما این دانه های خوشمزه یک نوع آجیل سودمند هستند که مغز آنها شبیه به تخمه آفتابگردان بوده و طعمی مشابه بادام و پسته دارند. این مغز دانه ها همچون تخمه آفتابگردان در پوسته ی چوبی قرار گرفته اند و تقریبا 17-23 میلی متر طول و 5-7 میلی متر عرض دارند. چلغوز های قهوه ای رنگ که در پوسته چوبی مانند قرار دارند وقتی تفت داده شوند، سر باز کرده و مغز میوه از آن خارج می شود (برای ماندگاری بیشتر چلغوز، همیشه دانه ها را با پوسته ذخیره می کنند).
خطر انقراض کاج چلغوز
درخت چلغوز (در فارسی چلغوزه از چهل غوزه به معنای چهل دانه در مخروط کاج) که در ارتفاعات تقریبا 1800 تا 3350 متری هند، پاکستان و افغانستان می روید یکی از درختانی است که در خطر انقراض قرار گرفته است. بومی های این منطقه با برداشت بیش از حد مخروط های حامل بذر برای فروش تجاری و قطع این درختان برای کشاورزی باعث تهدید جدی برای این نوع درخت شده اند.
زمان کشف چلغوز
این درخت به لحاظ گیاه شناسی با نام Pinus gerardiana شناخته می شود که نام آن بر گرفته از نام کاپیتان پاتریک جرارد، یک مقام ارتش انگلیس است که آن را هنگام استقرار در منطقه در قرن 19 کشف کرد.
خواص چلغوز
چلغوز مغز دانه ی کوچک و خوش طعمی است که دارای مشخصات مغذی متراکمی مانند اسیدهای چرب اشباع نشده، پروتئین ها و آنتی اکسیدان ها است. همچنین غنی از مواد مغذی شامل ویتامین های اساسی B1 ، B2 ، C و مواد معدنی پتاسیم، منیزیم، فسفر و مقدار متوسط آهن، کلسیم، روی و منگنز است. از خواص و تاثیر مصرف چلغوز بر بدن می توان گفت این دانه نقشی اساسی در کاهش کلسترول، از بین بردن رادیکال های آزاد و کاهش خطر بیماری های قلبی دارد.
چلغوز یک آنتی اکسیدان قوی
چلغوز با هزاران آنتی اکسیدان قوی همراه است که شامل گالوکاتچین، کاتچین ، لوتئین ، لیکوپن ، کاروتنوئیدها و توکوفرول ها است. خواص آنتی اکسیدانی قوی در آجیل چلغوز در مهار آسیب رادیکال های آزاد سلول ها و مقابله با استرس اکسیداتیو مفید است. علاوه بر این، دانه ی چلغوز به کاهش التهاب کمک می کرده و از بروز بیماری های مزمن جلوگیری می کند.
چلغوز منبعی از انرژی فوری
چلغوز همچون بادام، بادام هندی، پسته و بادام زمینی منبع بسیار خوبی از انرژی است، دانه ای پر چرب چلغوز سرشار از اسیدهای چرب غیر اشباع مفید و همچنین اسید های آمینه ضروری برای بدن است.
بنابراین خوردن چلغوز منبعی از انرژی فوری را برای بدن فراهم می کند که شما را سیر کرده و گرسنگی را مهار می کند. این آجیل می تواند برای بیمارانی که به رژیم های غذایی پر انرژی نیاز دارند همچون کودکانی که سوء تغذیه دارند و می خواهند وزن سالمی داشته باشند، یک ماده افزودنی ایده آل باشد.
نسبت متعادل اسیدهای آمینه ضروری در آجیل های چلغوز، آن را به منبع خوبی از پروتئین تبدیل کرده است. از این رو دانه های کاج چلغوزه می تواند یک انتخاب مناسب و منبع بسیار خوبی از پروتئین های گیاهی برای افرادی باشد که برنامه ی غذایی گیاهی دارند.
چلغوز و کاهش وزن
اسیدهای چرب زنجیره بلند موجود در دانه های چلغوز باعث ترشح هورمون سیری شده و احساس گشنگی و سستی را مهار می کند. بنابراین، چلغوز یک میان وعده ایده آل برای همه افرادی است که می خواهند وزن کم کنند.
خواص دارویی و درمانی چلغوز
- تنظیم فشار خون
- رفع دردهای عضلانی، تنش و اضطراب و خستگی مفرط
- رفع سنگ مثانه
- افزایش قوای جنسی
- تقویت سیستم ایمنی بدن
- افزایش عملکرد مغز و تقویت حافظه
- کاهش وزن
- کاهش کلسترول خون
- سلامت قلب
- سلامت پوست و مو
- کنترل دیابت
- تقویت چشم
روغن چِلغوزه
روغن چلغوز عطر ملایم و طعمی شیرین دارد و به طور گسترده ای در طب سنتی استفاده می شود. این روغن خواص ضد ویروسی، ضد باکتریایی، ضد قارچی، ضدعفونی کننده و خلط آور دارد که در درمان بیماری های مختلف مفید است. علاوه بر این ، به عنوان روغن حامل در محصولات آروماتراپی و زیبایی نیز استفاده می شود.
