خاموشی ابراهیم قنبری‌مهر: زنده‌کننده سازهای باستانی ایران
پژمان اکبرزاده، روزنامه‌نگار
منبع تصویر، internet
درگذشت ابراهیم قنبری‌مهر، یکی از تاثیرگذارترین استادان سازسازی در ایران، موجی از تأثر را در جامعه موسیقی به همراه داشته است. نام او نه تنها به عنوان یک استاد برجسته سازسازی، بلکه به‌ویژه به دلیل کوشش‌های گسترده برای بهبود ساختمان سازهای ایرانی و همچنین زنده کردن سازهای مهجور و باستانی، بیش از شش دهه مطرح بوده است.
فعالیت‌های جدی استاد قنبری‌مهر به دهه ۱۳۳۰ خورشیدی بازمی‌گردد. او از آموزش‌های ابوالحسن صبا و سورن آراکلیان در زمینه نوازندگی و سازسازی بهره‌مند شد و یک کارگاه سازسازی در اداره هنرهای زیبا تشکیل داد.
قنبری‌مهر مجذوب سازهای ساخت استادان قدیمی - مانند یحی و فرج‌الله - بود اما به نوآوری و آزمودنِ روش‌های تازه نیز گرایشی جدی و عملی داشت. آهنگسازان و نوازندگانی که ایده‌هایی در این زمینه در سر داشتند همکاری خود را با قنبری‌مهر از همان زمان آغاز کردند.
یکی از این هنرمندان، حسین دهلوی بود که به دلیل علاقه به کاربرد سنتور در آثارش، در پی تغییراتی در این ساز و گسترش امکانات آن برای کاربرد در ارکستر بود. نتیجه این طرح که همفکری حسین صبا و فرامرز پایور را نیز با خود داشت، به ساخت «سنتور کروماتیک» انجامید که در شماری از برنامه‌های ارکستر شماره یک اداره هنرهای زیبا (به رهبری دهلوی) به کار برده شد.
منبع تصویر، Ghanbarimehr Foundation
ابراهیم قنبری‌مهر در دهه سی خورشیدی
مطالعات بیشتر در فرانسه و گسترش فعالیت در ایران
در سال ۱۳۳۹ به پیشنهاد سِرژ خوتسیف، استاد ویلن هنرستان عالی موسیقی، ابراهیم قنبری‌مهر از سوی اداره هنرهای زیبا به پاریس اعزام شد تا در کارگاه اتین واتلو، از پرآوازه‌ترین سازندگان سازهای زهی در فرانسه، به دانش و تجربه بیشتری دست پیدا کند.
یکی از ویلن‌هایی که قنبری‌مهر در این دوران ساخت به نظر داوید اویستراخ، از مشهورترین تکنوازان ویلن در جهان، رسید. اویستراخ در یادداشتی «ذوق هنری سرشار و پشتکار فوق العاده» قنبری‌مهر را ستود. این یادداشت در آبان ۱۳۳۹ در مجله موزیک ایران به چاپ رسید و شهرت بیشتری را برای «استاد جوان» به ارمغان آورد.
چند سال بعد یهودی منوهین، تکنواز اسطوره‌ای ویلن، برای برنامه‌ای به تهران دعوت شد. او از یک نمایشگاه ساز که بسیاری از ساخته‌های قنبری‌مهر نیز در آن بودند دیدار کرد. تصویر منوهین در حالی که ویلنِ ساخت قنبری‌مهر را می‌نوازد در بسیاری از نشریاتِ آن زمان به چاپ رسید.
در دهه چهل خورشیدی فعالیت‌های قنبری‌مهر گسترده‌تر شد. او در کنار سرپرستی کارگاه سازسازی وزارت فرهنگ و هنر، به زنده کردن سازهای باستانی ایران نیز بسیار علاقه‌مند شد و با پشتیبانی جدی وزارتخانه و یک گروه پژوهشی، در این زمینه گام‌های عملی برداشت.
کرمیل و کرنای از جمله‌ی این سازها بودند که از روی نمونه‌های موجود در موزه تخت جمشید و نقاره‌خانه مشهد بازسازی شدند. بزرگترین برنامه برای کاربرد این سازهای بازسازی شده، جشن‌های دوهزار و پانصد ساله در تخت جمشید در مهر ۱۳۵۰ بود.
منبع تصویر، internet
یهودی منوهین در حال نواختن با یکی از سازهای ساخت ابراهیم قنبری‌مهر
انقلاب اسلامی: بازنشستگی و بازگشت به کار
سال ۱۳۵۷ سال بازنشستگی برای ابراهیم قنبری‌مهر بود. محدودیت‌های پدیدآمده در عرصه موسیقی، او را به شدت به حاشیه راند. در گفتگویی با روزنامه «ایران» گفت یک هارپ (چنگ) که سالها پیش از انقلاب ساخته بوده و در دربار نگهداری می‌شده را پس از انقلاب در یک سمساری می‌یابد.
با آغاز جنگ ایران و عراق، حدود ده سال را در روستای هشتگرد در انزوا گذراند ولی از آغاز دهه هفتاد خورشیدی، اندک اندک فعالیت‌های گذشته خود را از سر گرفت. یکی از آنها بازسازی بربط ایرانی با الهام از نقش‌های برجای مانده از دوران ساسانی بود. این بربط توسط حسین بهروزی‌نیا در کنسرت‌های بسیاری در کشورهای گوناگون به کار برده شد.
صدادهی این بربط - نسبت به نمونه‌هایی که پیش از آن با الهام از عودهای عربی ساخته می‌شدند - بسیار هماهنگ‌تر با فضای موسیقی ایرانی ارزیابی شد. تقریبا همزمان، ملیحه سعیدی نیز که در پی ایجاد تغییراتی در ساز قانون و بازگرداندن آن به موسیقی ایران بود از همکاری‌های قنبری‌مهر بهره‌مند شد. ساخت «پرده گردان‌های کشویی» برای قانون از جمله نوآوری‌های او در این زمینه بود.
منبع تصویر، Ghanbarimehr Foundation
بزرگداشت قنبری‌مهر در تهران
منبع تصویر، Ghanbarimehr Foundation
کرنای از جمله سازهای باستانی بود که از روی نمونه‌های موجود در موزه تخت جمشید بازسازی شد
پیش از همه‌گیری کرونا، در چندین برنامه در تهران از فعالیت‌های استاد قنبری‌مهر تجلیل شد. بسیاری از برنامه‌ها مرهون کوشش‌های مرجان قنبری‌مهر، فرزند او بود که خود نوازنده و مدرس ویلن است. در سال ۱۳۹۷ فیلم مستندی به نام «ساز و مهر» به کارگردانی محسن نظری و مرجان قنبری‌مهر ساخته شد که در سطح محدودی در پایتخت به نمایش درآمد.
در دی ماه ۱۳۹۸ نیز «شب‌های بخارا» یکی از برنامه‌های خود را به گرامیداشت ابراهیم قنبری‌مهر در فرهنگسرای نیاوران اختصاص داد. فرهاد فخرالدینی، آهنگساز، در آن شب گفت: «نخستین بار وصف قنبری مهر را از استاد مشترک‌مان ابوالحسن صبا شنیدم. دستان استاد صبا معمولاً لاک الکلی و رنگی بود. یک روز از او پرسیدم دستهای شما چرا رنگی است؟ نگاه نافذی کرد و گفت من ساز هم میسازم ولی شاگردی دارم که آینده بسیار درخشانی دارد. صبا از این شاگرد نامی نبرد. بعدها فهمیدم منظور او قنبری مهر است.»
قنبری‌مهر در کودکی پدر خود را از دست داد و به دلیل دشواری‌های مالی خانواده، تنها توانست تا کلاس پنجم ابتدایی درس بخواند. برای گذران زندگی به آهنگری و ریخته گری روی آورد ولی به هیچیک علاقه‌ای نداشت. در گفتگویی با «موسیقی ما» می‌گوید: «بعد از آن کارها به سراغ نجاری رفتم. چون این کار با چوب و طبیعت سر و کار داشت مرا گرفت.»
شنیدن ساز صبا از رادیو، قنبری‌مهر را به آموزشگاه این استاد افسانه‌ای موسیقی ایران کشاند. صبا در کنار آموزش نوازندگی، قنبری را تشویق کرد سازسازی را جدی بگیرد. قنبری هم به گفته خودش از مبل و صندلی سازی به کل جذب سازسازی شد.
علی اکبر شکارچی، تکنواز کمانچه، معتقد است سازسازی در ایران تا حد زیادی مدیون اندیشه و ذوق استاد قنبری‌مهر است.
