تاریخچه شهرهای ورامین و پیشوا
تاریخچه شهرستانهای ورامین و پیشوا
ورامین از شهرستانهای استان تهران است و در منطقه‌ای حاصلخیز و جلگه‌ای واقع شده که از جنوب به دریاچه نمک، از شمال به دامنه‌های جنوبی رشته کوه البرز، از غرب به حسن‌آباد قم و از شرق نیز به گرمسار منتهی می‌شود.
معروف ترین بنای ورامین، مسجد جامع این شهر است که در خیابان شهید بهشتی این شهرستان قرار دارد. ایوان ورودی مسجد بسیار مرتفع و وسیع است. شبستان غربی هم بازسازی شده و در داخل طاق نماهای مسجد به خط کوفی عبارت «علی ولی الله» تکرار شده است
شهرستان ورامین از نظر بناهای تاریخی و قدیمی بسیار غنی است و در صورت مهیا شدن بسترهای لازم و امکانات گردشگری می‌تواند پذیرای گردشگران و بازدیدکنندگان بسیاری باشد. از جمله آثار مهم تاریخی آن هم می‌توان به قلعه ایرج (وارنای چهارگوش)، مسجد جامع ورامین، نارین قلعه، قصر بهرام، کاروانسرای عین الرشید، میدان کهنه گل، برج علاءالدوله، آب انبار علی‌آباد، آب انبار حصارگلی، یخچال حصار کوچک، یخچال علی‌آباد، پل باقرآباد، کاروانسرای دیرگچین و... اشاره کرد.
این شهرستان با توجه به موقعیت جغرافیایی خود که در نزدیکی پایتخت قرار دارد از امکان دسترسی و جاده‌های مناسبی هم برخوردار است و از سوی دیگر نزدیکی آن به کویر مرکزی ایران از نظر جغرافیای طبیعی ویژگی‌های منحصربه‌فردی را برای این شهرستان فراهم کرده است.
شهرستان ورامین زیارتگاه های زیادی هم دارد و فرصت خوبی به شما می دهد تا در کنار تفریح و گشت و گذار در این شهر، سری هم به امامزاده های ورامین بزنید. امامزاده جعفر بن موسی کاظم، امامزاده علی، امامزاده یحیی، امامزاده عبدالله، امامزاده زید، امامزاده هادی، امامزاده طاهر و مطهر خیرآباد، امامزاده شاه حسین و... گردشگرپذیرترین امامزاده های این شهر هستند.
اما اگر گذارتان به ورامین افتاد، فراموش نکنید که سری هم به بازارهای سنتی این شهر بزنید و مهم‌ترین و با ارزش‌ترین صنایع دستی مردم ورامین را ببینید. ورامینی ها در بافت قالی‌ها و فرش‌های دستی مهارت زیادی دارند و به‌طور معمول این قالی‌ها و فرش‌ها در طرح‌های هندسی تکرار شونده، دارای رنگ‌های قهوه‌ای و قرمز تیره روی زمینه خاکی یا آبی تیره هستند.
بزرگان:
قطب الدین رازی ورامینی از مفاخر علمی ایران و از منطق دانان ، عبدالملک بن محمد بن عبدالملک ورامینی از فضلا ، استاد معصوم از موسیقی دانان ، قاضی محمد ورامینی از شاعران دوره ی صفویه ، محمد بن شاه بن القاسم حسینی ، عزالدین رازی شاعرتسنیعه ، قاضی عطا الله ورامینی از شاعران زمان شاه تهماسب و قاضی عبدالله ورامینی .
مسجد جامع ورامین
معروف ترین بنای ورامین، مسجد جامع این شهر است که در خیابان شهید بهشتی این شهرستان قرار دارد. ایوان ورودی مسجد بسیار مرتفع و وسیع است. شبستان غربی هم بازسازی شده و در داخل طاق نماهای مسجد به خط کوفی عبارت «علی ولی الله» تکرار شده است. در بالای این طاق نماها یک قاب گچی در هر طرف که شامل کتیبه گچبری شده به خط ثلث است، دیده می‌شود.
متن این کتیبه‌ها شامل توضیح مرمت بنا در دوره شاهرخ تیموری است. در زیر گنبد مسجد هم با آجر و گچ کلمات: «الحمدلله، الله و محمد» نوشته شده است. در کاسه داخلی راس گنبد یک شمسه همراه با نقوش ستاره پنج پر به رنگ‌های سبز، سفید، اخرایی و خردلی می بینید و نمای بیرونی گنبد هم آجری و به صورت پلکانی است.
برج علاءالدوله
این بنا در میدان امام ورامین قرار دارد. ورودی آن از ضلع شمالی است و اطراف آن را با سنگ فرش و آجر فرش پوشانده شده است و در فضای داخلی آن توسط اداره ارشاد ورامین گالری انجمن هنرهای تجسمی تاسیس شده است.
گنبد این بنا مخروطی شکل است و یک ایوان ورودی در ضلع جنوبی و یک ایوان ورودی نیز در ضلع شمال غربی دارد. بنا بتازگی مرمت شده و در وضعیت خوبی به سر می‌برد. در ضلع جنوبی کف بنا دریچه‌ای به سمت یک سرداب می‌رود. در سفرنامه دیولافوا در قرن نوزدهم میلادی، دورنمایی از برج و شهر به تصویر کشیده شده است. دمورگان در کتاب خاطرات هیات علمی فرانسه در ایران، طرحی از برج علاءالدوله و فضای اطراف آن ارائه کرده است.
قلعه حصار سرخ
در این منطقه، 3 قلعه نزدیک به هم به نام‌های حصار سرخ یک، دو و سه داریم. قلعه شماره یک در غرب روستای حصار سرخ ورامین و حدود یک کیلومتری روستای علی‌آباد در 15 کیلومتری جنوب شرقی ورامین قرار دارد. در حال حاضر این قلعه به صورت تلی از خاک و سازه‌های نیمه ویران است. روی تپه آثار فراوانی از سفال‌های لعابدار فیروزه‌ای با نقوش سیاه و سفال‌های ساده به رنگ نخودی و قرمز یافت شده است. دورتادور قلعه را زمین‌های کشاورزی فراگرفته و به دلیل آبیاری آنها، پی بنا آسیب کلی دیده و بخشی از آن فروریخته است.
قلعه دوم در جنوب شرقی روستای حصارسرخ قرار دارد. بخش اعظم قلعه از بین رفته ولی در بخش‌هایی از اضلاع شرقی، غربی و شمالی آثار معماری مشهود است. مصالح عمده ساخت قلعه خشت خام است.
قلعه سوم نیز در جنوب شرقی روستا و نزدیک قلعه دوم قرار دارد. قلعه تجره در جنوب روستای تجره واقع در شمال شرقی بخش جواد آباد ورامین، قلعه ایجدانک در 4کیلومتری جنوب شهر ورامین و قلعه آب باریک از دیگر دیدنی‌های ورامین هستند.
کاروانسرای عین الرشید و قصر بهرام
اگر شما هم از علاقه‌مندان تورهای گردشگری کویر و داشتن تجربه‌ای متفاوت و فراموش نشدنی هستید، به شما توصیه می‌کنم حتما از کاروانسرای عین‌الرشید و قصر بهرام که کنار آن قرار دارد، دیدن کنید. کاروانسرای عین الرشید به فاصله 79 کیلومتری ورامین و داخل کویر و در 2 کیلومتری غرب کاروانسرای شاه عباسی قصربهرام واقع شده است. بنا از آجر و دارای پی از لاشه سنگ است. دورتا دور حیاط مرکزی را حجره‌هایی برای اقامت مسافران ساخته‌اند. به دلیل موقعیت خاص بنا در میان بیابان، ساختمان و معماری آن بی شباهت به قلعه نیست. دیواره‌های بنا شامل شش برج و باروهای میان آن است. از این شش برج، دو برج در ضلع غربی مرمت نشده و به همان شکل اولیه باقی مانده‌اند.
پیشوا یکی از شهرهای استان تهران است که در ۴۵ کیلومتری جنوب شرقی شهر تهران و ۱۰ کیلومتری ورامین و در دامنه تپه‌های طبیعی جای گرفته است.
به باور باستان شناسان، دیرینگی پیشوا به پنجاه هزار سال پیش و دوره پارینه‌سنگی می‌رسد. در دوران جدید، پیشوا بخشی از منطقه سامنات بوده است.
سامنات دشت وسیع و گسترده‌ای است که در دامنۀ جنوبی کوه‌های البرز، میان تهران و سمنان واقع شده است که دشت ورامین نیز در امتداد آن ناحیۀ وسیع قرار دارد. از معدود آبادی‌های این منطقه، «سناردک» است که از قدیمی‌ترین و کهن‌ترین مناطق مسکونی آن به شمار می‌رود و در دل این دشت وسیع و در حاشیه کویر واقع شده است. سناردک در قدیم الایام و قبل از تأسیس پیشوا، از شهرت و مرکزیت و رونق خاصی برخوردار بوده است.
در دستنویسی درباره تاریخ خوار (گرمسار امروزی) و ورامین که رونویس آن هنوز باقی است، حدود شهر امروزی پیشوا و سناردک را سامنات نامیده‌اند و آشکار نیست چرا؟ آنچه مسلم است نام کهن این محل سامنات بوده است.
از آنجا که منشأ پیدایش یا گسترش بسیاری از شهرها و آبادی‌های جهان بویژه ایران، وجود شخصیت‌های بزرگ در آنجا بوده است، پیشوا نیز از این قاعده مستثنی نیست. بعد از مهاجرت امام رضا(ع) و نیز مهاجرت بزرگان و شخصیت‌های علوی به ایران، حضرت امامزاده جعفر(ع)، یکی از فرزندان امام کاظم(ع) نیز با همراهی گروهی از علویان، به ایران آمدند و در مواجهه و درگیری با مأموران عباسی زخمی و در نهایت در حوالی سناردک شهید شده و در همانجا مدفون شدند. به دلیل عشق و علاقه مردم به خاندان عصمت و طهارت(ع)، شیعیان در گرداگرد مرقد پاک این سلاله زهرای مرضیه سکنی گزیدند و همین امر موجب شد تا سناردک رونق و معروفیت خود را از دست بدهد و کم کم محلۀ امامزاده جعفر(ع) مرکزیت یابد.
تا پایان روزگار قاجار این شهر به نام امامزاده جعفر(ع) نامیده می‌شد، ولی با ساخت راه‌آهن سراسری تهران-مشهد در سال ١٣١٧شمسی و گذر آن از این سامان، نام آن از امامزاده جعفر به "پیشوا" دگرگون شد.
در لغت‌نامه دهخدا زیر واژه پیشوا چنین آمده‌است: "پیشوا؛ امامزاده جعفر؛ قصبه‌ای جزء دهستان بهنام سوخته بخش ورامین است، سکنه آن فارسی زبان هستند و آب آنجا از قنات ورامین و محصولات آن غلات و صیفی، باغات و چغندر قند می‌باشد.
منطقه پیشوا بخشی از دشت حاصلخیز ورامین است و گفته شده سکنه آن از قدیم، تاجیکها بوده‌اند. به جز تاجیکها، طایفۀ بزرگ رازی‌ها و جنیدی‌ها که همگی از تبار شیخ جنید رازی، عارف نامدار قرن نهم هستند، از مشهورترین خاندان‌های ساکن در منطقه پیشوا بوده‌اند و اغلب بزرگان و دانشمندان این خاندان، از خادمان و واقفان بارگاه امامزاده جعفر بوده‌اند. تا سده‌های نهم و دهم هجری، خاندان جنیدی مشهورترین خاندان ساکن در منطقه پیشوا بوده‌اند اما به مرور ایام، مردمی از مناطق دیگر به آنجا آمدند و ساکن شدند که همگی علاقه‌مند به انتساب خود به امامزاده جعفر(ع) بودند. به همین دلیل بیشتر آنان، پسوند "جعفری" را برای نام خانوادگی خود انتخاب کردند.
پیشوا جزء معدود مناطقی است که تقریبآ همگی مردمان آن بومی استان تهران و این منطقه می‌باشند. تا سال ۱۳۸۹، پیشوا بخش کوچکی بود که از لحاظ جغرافیایی و تقسیمات کشوری، از توابع شهرستان ورامین به شمار می‌رفت، اما افزایش جمعیت در این منطقه باعث شد تا در سال ۱۳۸۹ با عنایت ویژه مسئولان نظام اسلامی، از بخش به شهرستان ارتقا یابد.
پیشوا از لحاظ اجتماعی دارای بافت کاملاً مذهبی است که تاکنون به دلیل عدم مهاجرت دیگران به آنجا، اصالت خود را حفظ کرده است. بیشتر مردم این شهرستان با کلام الهی مأنوس و با قرآن و فقه آشنایند و پایبند به احکام اسلام هستند.
معرفی امامزاده واجب التعظیم حضرت جعفربن موسی(ع)
هر چند تعداد واقعی فرزندان امام موسی بن جعفر(ع) و نیز مدفن آنان در کتب تاریخ و سیره، در هاله‌ای از ابهام قرار داد و عالمان نسب شناس نتوانسته‌اند تعداد یقینی فرزندان آن امام همام را مشخص کنند؛ ولی می‌توان دریافت که حضرت امام کاظم(ع) نسبت به سایر ائمه(ع) فرزندان زیادتری داشت. اغلب مورخان تعداد فرزندان آن حضرت را ٣٧ نفر دانسته‌اند و بدیهی است که اغلب آن بزرگواران، برادران ناتنی امام رضا(ع) به شمار می‌روند.
با مطالعه تاریخ آنچه مسلم است، اینکه یکی از فرزندان امام کاظم(ع)، امامزاده جعفر است. از کسانی که این امامزاده را از فرزندان بلافصل امام کاظم(ع) ذکر کرده‌اند، شیخ عباس قمی است.
مؤلف کنز الانساب، تعداد فرزندان امام هفتم را ٤٢ تن ذکر کرده و در ادامه نوشته است: «چون مأمون، حضرت علی بن موسی الرضا را از مدینه به شهر طوس دعوت نمود، جمله فرزندان و فرزندزادگان حضرت امام کاظم(ع) به تدریج از بغداد رو به ولایت خراسان نهادند، مِن‌جمله تعدادی از این بزرگواران همچون جعفر و ابراهیم و ... چون به ناحیۀ ساوجبلاغ رسیدند، دشمنان از عقب آمدند و مجادلۀ بسیار کردند و آخر الامر حسن بن موسی الکاظم(ع) را شهید کردند و به بعضی هم جراحت رسیده بود و چون شب درآمد، لاعلاج روی به اطراف نهادند. اما جعفر بن موسی الکاظم(ع) که در حین دفاع مجروح گردیده بود، در توابع ورامین به موضع سناردک (مکان فعلی) در اثر شدت جراحات وارده به شهادت رسید.»مؤلفان ریاض الأنساب و تاریخ خُوار و ورامین نیز این نکته را تأیید می‌کنند.
علامه نسابه، آیت الله سید شهاب الدین مرعشی نجفی(ره) در جواب سؤال دو تن از علمای پیشوا درباره هویت امامزاده جعفر، این گونه اظهار نظر فرموده است: «امامزاده جعفر از فرزندان بلافصل حضرت موسی بن جعفر(ع) می‌باشند که در قریۀ خُوار در اطراف مدینه منوّره زندگی می‌کردند. جمعی از آن قریه تصمیم گرفتند به خدمت حضرت علی بن موسی الرضا(ع) در مرو مشرف شوند و امامزاده جعفر را به سرپرستی خودشان انتخاب نمودند. چون ایشان عالم و دانشمند و زاهد بودند و به این قصد حرکت کردند، وقتی به ایران آمدند، مأمون حضرت رضا(ع) را شهید کرده بود. مأمورین مأمون، با این گروه در اطراف ساوه جنگیدند. عده‌ای از این جمع در آن درگیری شهید شدند. امامزاده جعفر در حین مبارزه با مأمورین مأمون، در این جنگ مجروح شدند و با همان حالت بدان نواحی تشریف برده و در محل سناردک در اثر همان مجروح بودن، شربت شهادت نوشیدند».
کاتب نسخه خطی تاریخ خوار و ورامین می‌نویسد: «امامزاده جعفر در سناردک، در منزل مردی به نام جلال الدین به تاریخ ١٥ جمادی الثانی ٢١٧ قمری رحلت نموده است و سپس در گورستان محل مدفون شد».
