سفر«رودکی» به خجند با اجرای اپرا
- سهراب ضیا
- بی‌بی‌سی
- درشهر خجند
در یک اقدام بی‌سابقه بیش از ۱۶۰ نفر از هنرپیشه‌های تئاتر اپرا و باله شهر دوشنبه و نوازندگان ارکستر سمفونیک این تئاتر، سفری هنری به شهر خجند، مرکز استان سغد تاجیکستان کردند.
این سفر از ۲۲ تا ۲۷ سپتامبر ادامه داشت و ساکنان و مهمانان شهر خجند طی این چند روز امکان تماشای رایگان پنج نمایش را داشتند.
یکی از ویژگی‌های این سفر اجرای اپرای رودکی در قلعه خجند، در فضای باز بود که در گذشته سابقه نداشته. به جز این اپرا، در سالن تئاتر دولتی کمال خجندی شهر خجند، «شام موسیقی سینما» از سوی ارکستر سمفونیک تئاتر اپرا و باله شهر دوشنبه اجرا شد.
همچنین باله «فارس: قصه عشق ابدی» از طالب شهیدی، آهنگساز معروف تاجیک، تئاتر موزیکال «گوژپشت نتردام» ویکتور هوگو و باله «قلب زرین شرق» بر اساس افسانه‌های هزار و یک شب در این سالن به نمایش درآمدند.
سفرهنری اهل تئاتر، اپرا و باله شهر دوشنبه به شهر خجند، حاصل همکاری‌های وزارت فرهنگ تاجیکستان و استانداری سغد و همین طور اداره تئاتر، اپرا و باله شهر دوشنبه و تئاتر دولتی شهر خجند بوده است.
اجرای اپرای رودکی در قلعه خجند
اپرای رودکی اثر شراف‌الدین سیف الدینف، آهنگساز درگذشته تاجیک، از اواسط دهه ۱۹۷۰میلادی همواره در رپرتوار تئاتر، اپرا و باله شهر دوشنبه اجرا شده است.
در سال‌های اخیر به افتخار روز رودکی هر سال ۲۲ سپتامبر در تاجیکستان جشن گرفته می‌شود و امسال این اپرا برای نخستین بار در فضای باز، در شهر خجند به نمایش درآمد.
رجوع به یک هزار سال پیش
صدای پای تاریخ از هرات به گوش می‌رسد، از عهد سامانیان، بیش از یک هزار سال قبل. امیر بخارا مدتی در هرات مشغول شکار و عیش و نوش بود و هیچ تدبیری برای بازگرداندن او به بخارا کارساز نبود. در آن زمان بود که درباریان از رودکی درخواست کمک می‌کنند. او در حضور امیر قصیده «بوی جوی مولیان» را می‌خواند و نثر بن احمد با شتاب عازم بخارا می‌شود.
نقش شاعر را در اپرای رودکی، منوچهر رحمانف، هنرپیشه تئاتر اپرا و باله شهر دوشنبه اجرا کرده است.
منوچهر رحمانف، هنرپیشه تئاتر پیش ازآغاز نمایش به من گفت: «اجرای نقش رودکی در اپرای رودکی برای من بسیار مهم است. برای هر کسی میسر نمی‌شود که این نقش را در ژانر اپرا بیافریند.»
رودکی و نگینه
داستان عشق پاک، اما نافرجام رودکی با نگینه، یکی از خدمتکاران دربار سامانیان از بخش‌های دیگر اپرا است.
سپهسالار دربار سامانیان مدتی رودکی را به دلیل آشنایی با نگینه، شعردان و سخنور، زندانی می‌کند. اما با دستور امیر بخارا آزاد می‌شود.
این سپهسالار و نوکرانش سرانجام نگینه را با مکر و فریب به قتل می‌رسانند.
شرافت عثمانزاده، بازیگر نقش نگینه می‌گوید: «شخصیت او با نقش‌هایی که او در صحنه تئاتر، از جمله نگینه در اپرای رودکی، آفریده ساخته شده است.»
او همچنین می‌گوید: «برای من اجرای هیچ کدام از نقش‌هایی که می‌آفرینم، آسان نیست، برای آن که من دل و جانم را به این نقش‌ها می‌بخشم و فکر می‌کنم که سرنوشت من با این نقش‌ها گره خورده است.»
اپرای رودکی بار اول سال ۱۹۷۶ در تئاتر اپرا و باله شهر دوشنبه به نمایش درامده بود و در نیم قرن اخیر بارها روی صحنه این تئاتر رفته است.
اما برای نخستین بار این اپرا در فضای باز، در قلعه خجند اجرا شد، در زادگاه خالق این اپرا و در روز بزرگداشت رودکی، پدر شعر پارسی.
خالق این اپرا کیست؟
موسیقی اپرای رودکی را شراف‌الدین سیف الدینف ساخته، آهنگساز درگذشته اهل خجند که اگر عمر وفا می‌کرد، اکنون ۹۵ ساله می‌شد.
به گفته پسرش، کمال‌الدین سیف‌الدین زاده، مدیر تئاتر اپرا و باله شهر دوشنبه، یکی از دلایل اجرای اپرای رودکی در شهر خجند، ۹۵ سالگی زادروز خالق موسیقی اپرای رودکی بوده است.
حوادث این نمایش در زادگاه رودکی و در بخارا و هرات می‌گذرند. در پایان اپرا، رودکی در صحنه ظاهر می‌شود که پیر و ناتوان شده و به زادگاهش برگشته است.
در تفاوت با نسخه‌های قبلی، ماجرای کور کردن رودکی از اپرا حذف شده است. زیرا، به گفته سهراب عثمانف، کارگردان و تهیه‌کننده نمایش، کور کردن رودکی توسط امیران سامانی واقعیت نداشته و تنها فرضیه‌ای بوده است.
قدمی دیگر برای گرامیداشت رودکی
در مجموعه چهار قسمتی «اسطوره تختی» از زندگی شخصی، ورزشی و اجتماعی غلامرضا تختی می‌شنویم.
پادکست
پایان پادکست
طی این یک هفته، برای بیش از دو هزار نفر از ساکنان و میهمانان شهر خجند امکان تماشای اپرای رودکی در قلعه این شهر فراهم آورده شد، قلعه سه هزارساله‌ای که اخیرا به همت استانداری سغد بازسازی شده است.
بسیاری نمایش اپرای رودکی در قلعه خجند را قدمی دیگر در راه گرامیداشت نام و شخصیت این بزرگمرد تاریخ و فرهنگ مردم پارسی‌گوی دنیا می‌دانند.
آذرخش، شاعر تاجیک بعد از تماشای اپرای رودکی به بی‌بی‌سی از جایگاه رودکی در فرهنگ و ادب مردمان پارسی‌گوی، از جمله تاجیک‌ها گفت: «رودکی شناسنامه ملت ما است که قرن به قرن نام ما را، فرهنگ ما را، ، شعر ما را، هویت ما را، شناخت تاریخی ما را می‌‌آورد و به مردم می‌گوید که این زبان، زبان فارسی است و این آسمان، آسمان بلند شعر فارسی است. به تمام مردم عالم می‌گوید که "این جهان را نگر به چشم خرد". رودکی خردمند بود. کل آن کاروان شاعرانی که از پی رودکی آمدند: سعدی، حافظ، خیام، بیدل و ... تا شاعران همزمان ما، اینها از همان مکتب خردمندی آمده اند.
هیچ شادی نیست اندر این جهان
برتر از دیدار روی دوستان
وقتی که رودکی این سخن را می گوید، جهان روشن می شود، یعنی جهانشناسی رودکی است که او را جهانی کرده.»
در تاجیکستان از رودکی سمرقندی که آرامگاه او در روستای پنجرود، در شمال این کشور، در نزدیکی شهر سمرقند واقع است، به عنوان «سردفتر ادبیات فارس و تاجیک» نام می‌برند.
چندین کاخ و مرکز فرهنگی و خیابان هم به نام رودکی نام‌گذاری شده‌اند. تنها در شهر دوشنبه دو تندیس او قد برافراشته و پارکی هم به نام اوست و ناحیه‌ای در نزدیکی دوشنبه نام رودکی را دارد.
