حجر، سنگ های مخزن الادویه 1

حجر. [ ح َ ج َ] (ع اِ) سنگ . داود ضریر انطاکی در تذکره گوید: یراد به عندالاطلاق جوهر کل جسم جماد سواء کانت فیه مائیةکالیاقوت اولا، و سواء حفظت رطوبته کالمنطرقات ام لا، کتام الترکیب من المعادن و غیره کالاملاح ، فما له اسم ٌو قد تقرر فی العرف ففی موضعه و غیره یذکرهنا. و حقیقة الحجر تصلب التراب بتوالی الرطوبات ثم الجفاف ، وتختلف الوانه بحسب محله و غلبة الرطوبة و الحرارة وبقسمیهما کما سیأتی فی المعدن . فان فرط الرطوبة و البرد یوجبان البیاض و قلتهما التکرج . و الحرارة مع الیبس الحمرة. فان قل فالصفرة. و الحرارة القویة فی الرطوبة الضعیفة سواداً، ان قاومت . ثم حمرةَ ثم البیاض ، و المرکبات من هذه بحسبها. و للزمان والمطالع و نقص المیل عن العرض و العکس تأثیر بیّن فی ذلک ثم ان کمنت الطبائع باطنا خالف المحک مایقع علیه النظر من الجواهر، فیحک الابیض احمر لکمون الحرارة و بالعکس . و من ثم قیل الفضة ذهب فی الباطن اذا لابسته الحرارة ظهر. و اعلم ان المحک لایخالف اللون الظاهر الا فی غیرما استحکم مزاجه کالیابسة والا لحک القزدیر محک الفضةو التالی بین البطلان و المستحضر ما فارغ العنصری من التراب و لنذکر من ذلک کله ماکان سهل الوجود داخلا فی هذه الصناعة اذ محل استیفاء الجمیع کتب الجلیزة.

صاحب تحفه گوید: هر چه از زمین صلب گردد از توالی رطوبات و جفاف مرة بعد اخری تا رفع مزاج ارضی او گردد و اختلاف رنگ بحسب محل و غلبه ٔ رطوبت و حرارت و امثال او می باشد رطوبت و برودت غالب هردو موجب بیاضند، و قلت هر دو باعث تکرج ، و حرارت و یبوست باعث حمرتند، و قلت آن سبب صفرت ، و حرارت مفرطه و رطوبت ضعیفه موجب سواد. و محک در غیر مستحکم المزاج بخلاف رنگ او ظاهر میشود - انتهی :

برین زمان و برین ناکسان که دارد صبر

مگر کسی که ز روی و حجر جگر دارد.

ناصرخسرو.

///////////

حجر

بفتح اول و دوم و سکون راء مهمله بفارسی سنک و برد و بهندی پتهر نامند

ماهیت آن

اسم جنس هرچه از اجزای زمین صلب کردد بطول زمان و توالی اتصالات اجزای لطیفۀ رقیقۀ ارضیه و رطوبات لزجه و رسیدن حرارت و یبس و جفاف بران مره بعد اخری تا آنکه رفع مزاج ارصی آن کردد و اختلاف رنک و صفا و شفافی و غیرها همه بحسب اختلاف اجزا و محل و غلبۀ رطوبت و حرارت و امثال اینها است مثلا اکر رطوبت و برودت غالب باشند سفید و اکر سرد و قلیل باشند متکرج و متکدر و اکر حرارت و یبوست غالب باشند سرخ و اکر کمتر باشند زرد و اکر حرارت مفرط و رطوبت کم باشد سیاه و صلب و اکر ضعیف باشد رخو و اکر تاثیر حرارت و رطوبت در ان مساوی باشند متساوی الاجر و اکر مختلف باشند غیر متساوی در رنک و صلابت و رخاوت و غیرها و تفصیل اقسام و مراتب آن طول دارد و محل کنجایش آن ندارد و بدانکه شنیده شده که اطبای فرنک می کویند که احجار را بنا بر اینکه هیچ ذایقه و بو ندارند چندان تاثیری و منفعت و خاصیتی در بدن انسان نیست هر نحو که استعمال نمایند و همچنین طلا و نقره را و این سخن ناتمام می نماید العلم عند اللّه

مخزن الادویه عقیلی خراسانی

//////////

سنگ (در متون طب سنتی حجر، به عربی صخر) (به انگلیسی: Rock) به مواد جامدی از پوسته زمین اطلاق می‌شود که از یک یا چند کانی که با یکدیگر پیوند یافته‌اند، تشکیل شده است. در زمین‌شناسی سنگ تجمعی طبیعی و جامد از مواد معدنی یا شبه معدنی است. لایه خارجی جامد زمین (لیتوسفر) از سنگ تشکیل شده‌است. صخره‌ها سه گونه هستند:آذرین، رسوبی و دگرگون شده.دانش شناختن سنگ‌ها را سنگ‌شناسی می‌گویند.

//////////

به اردو حجر:

حجر : علم ارضیات میں حجر اس پتھر کو کہتے ہیں جو فطری طور پر معدنیات کا ایک ٹھوس مرکب ہے۔ اور دنیا بھر میں فطری طور پر پایا جاتا ہے۔

زمین کی اوپری سطح حجر سے بنی رہتی ہے۔ عام طور پر حجر تین قسم کے ہیں 1۔ اگنیس، 2۔ سیڈیمینٹری، 3۔ میٹامورفک۔ علمی طور پر علم الحجر کو انگریزی میں “پیٹرولوجی“ اور اردو میں حجریات کہتے ہیں۔

////////////

به عربی صخر:

صخر[عدل]

 Disambigua compass.svg هذه المقالة عن صخر. لتصفح عناوين مشابهة، انظر صخر (توضيح).

جرف صخري في اليمن

الصخر من مواد البناء المستعملة على نطاق واسع، مثلا هذه السلالم

حصى

الديوريت صخر ناري

الديابيز صخر بركاني

صخر الكمبرلايت

صخرة بواحة غير خضرة، نويبع، جنوب سيناء، مصر.

الصخور تشكيلات تحتوي على مجموعة من المعادن تتواجد في الطبيعة، وتكون جزءا أساسيا في تركيب القشرة الأرضية. وعلى هذا يكون الصخر ذو خاصية مميزة تفرقه عن صخر آخر وتجعله وحدة قائمة بذاتها. ويعتبر الصخر الوحدة الأساسية في بناء الأرض، أما المعدن فهو وحدة الصخر نفسه. وتختلف الصخور عن بعضها البعض من حيث أنواع المعادن المكونة لها وعلاقة هذه المعادن ببعضها البعض في الصخر الواحد.

الصخور هي عبارة عن رمال ترسبت وتطابقت مع بعضها البعض وبعد عدة سنوات تكونت هذه التشكيلة من الصخور، فلكل صخر نوع فهناك الصخور الطينية التي ترسبت بفعل مياه الأمطار، أما الصخور الرسوبية فتكونت بفعل الأمواج المائية، وأخيرا الصخور النارية التي تكونت من الحمم البركانية التي تلقيها البراكين.

محتويات  [أظهر]

أقسام الصخور[عدل]

تنقسم الصخور حسب نشأتها إلى ثلاثة أقسام رئيسية:

صخور نارية[عدل]

تشكّل الصخور النارية (Igneous rocks) من الحمم البركانية وهي منقسمة إلى صنفين رئيسيين: الصخور البلوتونية والبركانية. تنشأ الصخور البلوتونية أو التدخلية بعدما تبرد الحمم البركانية وتتبلور ببطئ في قشرة الأرض، بينما تنشأ الصخور البركانية أو الطردية من الحمم البركانية التي تصل إلى السطح أما كلابة أو كمقذوفات متجزأة. تستغرق الصخور النارية البلوتونية بضعة آلاف من السنين عادة لتبرد بينما الصخور النارية البركانية تستغرق فقط بضعة أيام أو أسابيع لتبرد وتتصلب، مثل: الجرانيت و[[لمالال))

صخور رسوبية[عدل]

تتميز الصخور الرسوبية عن الصخور النارية بأنها تنشأ فوق سطح الغلاف الصخري نتيجة لتأثير العوامل الظاهرة (عوامل التعرية) وفعل الكائنات العضوية.

تتشكل الصخور الرسوبية (Sedimentary rocks) بواسطة ترسب المواد الكلاستية (clastic)، أو المواد العضوية، أو الرواسب الكيميائية (evaporites) والرمال التي تنقلها الرياح أو تنقلها المياه وتترسب في طبقات. يتلو ذلك عملية تلاحم طبيعي بين الحبيبات ومواد جزيئية أثناء فترة التكوين. وتكوّن طبقات فوق بعضها البعض، طبقات مختلفة السمك ومختلفة التكوين فمنها ما يكثر فيه مواد عضوية وأخرى ما يكثر فيه معادن، فتكون بذلك كتابا يمكن قراءته وتحليله واستنباط تغيرات المناخ التي صاحبت نشأة الطبقات. وتتشكل الصخور الرسوبية في جميع أنحاء الأرض، ويمكن بتحليلها ودراستها من أعلى إلى أسفل فنعرف كيف كانت ظروف تكوينها في الحاضر (طبقات عليا) وفي القديم (طبقات سفلية). وأفضل الطبقات الرسوبية هي التي نشأت في قاع البحار حيث تستقر بعيدا عن عوامل الرياح التي قد تنقل اجزاء منها من مكان إلى آخر.

ومن تلك الطبقات يوجد الحجر الرملي والحجر الجيري. ويتميز الحجر الجيري بأنه يتكون من أصداف صغيرة تحت المياه، فإذا حدث وأن ارتفعت أرضية البحر بسبب الإزاحات التكتونية إلى أعلى وظهرت كيابسة على الأرض فتصبح جبالا من الحجر الجيري وتكون جزءا من معالم التضاريس. وهذا ما حدث مثلا لشمال إفريقيا في الماضي حيث كانت تلك الأراضي تحت سطح البحر، ثم ارتفع قاع البحر الأبيض الذي كان كبيرا في الماضي، وظهر شمال أفريقيا وصغر البحر الأبيض الذي نسميه المتوسط.

الحجر الجيري منتشر في مصر مثلا في منطقة الجيزة وحلوان وجبل المقطم نفسه من الحجر الجيري. فكان قدماء المصريين يقطعونه من الجبال المحيطة في منطقة الجيزة وحلوان وبنوا منه الاهرام . ويختلف الأمر بالنسبة لهرم الجيزة الاصغر ، إذ أراد الملك منقرع تغطيته من الخارج بصخور الجرانيت ، وهي أصلب من الحجر الجيري . فكان قدماء المصريين ينقلون أحجار الجرانيت من أسوان وجنوب الوادي إلى الجيزة ن وينقلونها بالمراكب على النيل . حجر الجرانيت هو من الصخور النارية .

صخور متحولة[عدل]

تتشكل الصخور المتحولة (Metamorphic rocks) بعد تعرض أي نوع من الصخور (ومن بينها تلك الصخور المتحولة المتشكلة سابقاً) إلى درجات حرارة والضغط المختلفة تتحول عن الصخور الأصلية المشكلة لها. وتكون درجات الحرارة والضغوط هذه أعلى مما هي عليه في سطح الأرض فتتغير الصخور الأصلية إلى صخور معدنية أخرى، ومثال على ذلك عملية إعادة التبلور)، مثل: الشست والنيس.

تحويل نوع صخري معين إلى آخر يوصف طبقا للنموذج الجيولوجي بما يسمى دورة الصخور. أن قشرة الأرض (ومن ضمن ذلك الليثوسفير lithosphere) مليئة بالصخور المتحولة. والنسبة المئوية لتوزيع الصخور في القشرة الأرضية تقدر كما يلي: صخور نارية 95%، صخور طينية 4%، صخور رملية 0.7%، صخور جيرية 0.3%.

نوع الصخر           اسم الصخر          صفات الصخر

نارية جوفية          الجرانيت

الديوريت

الجابرو    بلورات معدنية كبيرة من الكوارتز والفلسبار والهورنبلند والمايكا. لون الصخر فاتح عادة

بلورت كبيرة من الفلسبار والهورنبلند والمايكا وكميات من الكوارتز أقل من الجرانيت، ولونها وسط.

بلورات معدنية كبيرة من الفلسبار والهورنبلند والأوجيت والأوليفين والمايكا ولا يوجد كوارتز، لونها غامق.

نارية سطحية         الريوليت

الأنديزيت

البازلت

الأوبسيديان

البيوميس بلورات معدنية صغيرة من الكوارتزز والفلسبار والهورنبلند والمايكا. لون الصخر عادة فاتح.

بلورات صغيرة من معادن الفلسبار والهورنبلند والمايكا وكميات قليلة من الكوارتز أقل من الريوليت، لونها متوسط.

بلورت معدنية صغيرة من الفلسبار والهورنبلند والأوجيت والأوليفين والمايكا ولا يوجد كوارتز، لونها غامق، مع احتمال وجود فقاعات.

نسيج زجاجي، لايمكن رؤية الحبيبات، زجاج بركاني، مكسر محاري، لونه عادة أسود، ويمكن رؤيته باللون الأحمر - بني محمر أو أسود مع بقع بيضاء.

نسيج رغوي، يطفو، عادة لونه فاتح.

رسوبية كيميائية وبيوكيميائية  الحجري الجيري

الفحم     المعدن الرئيس هو الكالسيت، وعادة يتكون في البحار والبحيرات والأنهار والكهوف، ويحتوي عالبَا على أحافير، ويتفاعل بسهولة مع حامض HCI المخفف.

يتكون في المستنقعات والبئيات المائية الضحلة، طبقات متماسكة من المواد العضوية، وبشكل رئيس من بقايا النباتات.

رسوبية كيميائية     الملح الصخري      يتكون عادة من رواسب ملحية تنتج عن تبخر مياه البحر.

متحولة غير متورقة (غير صفائحية)       النايس

الحجر الصابوني

الكوارتزيت          تظهر فيه بلورات الكالسيت او الدلومايت، وينتج عن تحول الصخور الجيرية.

يتكون بشكل رئيس من معدن التلك وهو طري، وملمسه دهني أو صابوني.

صلب جداً، حبيباته متماسكة تتلاحم في بلورات الكوارتز، يتحول عن الحجر الرملي.

متحولة متورقة(صفائحية)      النايس

الشيست

الفيليت

الإردواز   تظهر فيه تورقات واضحة بسبب وجود أشرطة متبادلة من معادن مختلفة الألوان، ينتج هذا الصخر عادة من تحول الجرانيت.

ترتيب واضح للمعادن الصائحية (رقائق) مثل المايكا. ينتج بشكل رئيس عن تحول الغضار والفيليت.

مظهره لامع أو حريري، يبدو سطح الصخر مجعداًوينتج عن تحول الغضار والإرداوز.

ينتج فيه بلورات الكالسيت أو الدلومايت، وينتج عن تحول الصخور الجيرية.

حجر الديوريت

صخر بركاني فتاتي

كمبرلايت

كمبرلايت 2

بازلت الأوليفين

الزبرجد الزيتوني

جرايواكي

انظر أيضا[عدل]

صخور بخشعة الجوابرة بمنطقة مكة المكرمة

حصى

رخام

فحم حجري

صخر ناري

حجر أملس

طفة بركانية

دورة صخرية

مصادر[عدل]

كتاب أساسيات الجيولوجيا التاريخية - محمد أحمد هيكل.

كتاب الصخور السروبية في الحقل.

كتاب مبادئ علم الصخور.

كتاب المعادن تحت المجهر.

كتاب الجيولوجيا عند العرب.

علم الطبقات - رمزي خضر الناصر.

أيقونة بوابةبوابة علوم الأرض أيقونة بوابةبوابة الكيمياء أيقونة بوابةبوابة علم الأحجار الكريمة والمجوهرات

مشاريع شقيقة في كومنز صور وملفات عن: صخر

ضبط استنادي      

NDL: 00562239

تصنيفات: صخورعلم البراكينعلم الصخورمواد

////////////

به فرانسه لا روش:

Les roches (du latin populaire rocca) sont des matériaux naturels généralement solides et formés, essentiellement ou en totalité, par un assemblage deminéraux, comportant parfois des fossiles (notamment dans les roches sédimentaires), du verre résultant du refroidissement rapide d'un liquide (volcanisme, friction) ou des agrégats d'autres roches. Les roches peuvent être formées d'une seule espèce minérale (roches monominérales) ou de plusieurs (roches polyminérales) :

·         la calcite peut faire partie des calcaires et des marbres purs ;

·         le quartz n'est qu'un composant des quartzites, des gneiss et granites, des basaltes.

////////////

به عبری سِلا:

סלע בגאולוגיה הוא החומר המוצק של כדור הארץ והוא בנוי כצבר של מינרלים הנוצר באופן טבעי. סלעים עשויים להיות מורכבים מגבישים של מינרל אחד בלבד – סלע מונומינרלי, דוגמת אבן גיר המורכבת באופן בלעדי מקלציט, או מתערובת גבישים של כמה מינרלים – סלע פולימינרלי, דוגמת גרניט המורכב מקוורץ, מפצלת השדה ומנציץ.

ההגדרה המדעית של סלע היא: "צירוף טבעי וחוקי של מינרלים".[1] למונח "חוקי" בהגדרה זו שתי משמעויות:

////////////

به سواحلی ماومبا:

Mwamba katika jiolojia ni namna ya kutaja mawe au zaidi mchanganyiko au mkusanyiko wa mabao ya aina moja au zaidi ya madini ulio imara katika hali asilia. Jiwe ni kipande cha mwamba.

Takriban madini 30 hufanya sehemu kubwa ya miamba ya dunia, ni hasa silikati na kabonati.

///////////

به کردی کِویر:

Kevir û kuçik (ber, kuç, (bi soranî: berd, bi zazayî: kemer û kemen) tiştekî ji mîneral û xîçan (kevirokan) pêk tê ye. Kevir asteke materyalên bingehîn ên gerdûnê ye.

Dîroka çêbûna keviran girêdayî sarbûna magmayên xwedî germahiyên awarte ne. Xweza bêî rawestan diguhere û gelek tiştên jîndar piştî mirinê wekî mîneral û bermahiyan vedigerin xwezayê. Herwiha volkan kevirên nû diafirînin û hêzên sereke yên erd û exteran (gerstêrkan) bêî sekinandin asta maddeyê diguherînin. Hinan dikin kevir, hin keviran jî dikin xwalî.

////////

به تاجیکی

Togʻ jinslari - Yer poʻstini tashkil qiluvchi, mustaqil geologik jism hosil qiluvchi doimiy tarkibga ega boʻlgan tabiiy mineral agregatlar. "Togʻ jinslari" termini hozirgi maʼnoda 1798 yildan beri ishlatilib kelinadi. Odatda Togʻ jinslari deb faqat qattiq jismlarni tushuniladi, keng maʼnoda esa ularga suv, neft va tabiiy gazlar ham kiradi. Togʻ jinslarining kimyoviy va mineral tarkibi bilan bir qatorda, struktura va teksturasi ham muhim diagnostik belgi hisoblanadi. Togʻ jinslaridagi minerallar foizi, ularning mineral tarkibini aniqlaydi. Kelib chiqishiga qarab ular 3 guruhga boʻlinadi: magmatik (otqindi), choʻkindi va metamorfik jinslar (q. Magmatik togʻ jinslari, Metamorfik togʻ jinslari, Choʻkindi togʻ jinslari). Yer poʻstining 90% ga yaqin qismi magmatik va metamorfik, qolgan 10% choʻkindi togʻ jinslaridan iborat, ammo Yer yuzasining 75% maydonini choʻkindi togʻ jinslari egallaydi. Togʻ jinslarining kelib chiqishida mineral tarkibidagi farqi ularning kimyoviy tarkibi va kimyoviy xususiyatlarida oʻz aksini topgan. Asosan, silikatli minerallardan iborat magmatik Togʻ jinslarining kimyoviy tarkibida kremniy kislota koʻp boʻladi. Tarkibidagi SiO2 miqdoriga qarab magmatik Togʻ jinslari nordon (65% dan ortiq), oʻta (55—65%) va asosli (50% dan oz) jinslarga boʻlinadi. Bundan tashqari, tarkibida SiO2 juda koʻp boʻlgan (75% dan ortiq) oʻta nordon va juda kam (40% dan kam), lekin, magniy oksidiga boy — oʻta asosli jinslar buladi. Ishqorli metallarga boy jinslar ishqorli jinslar deyiladi. Choʻkindi Togʻ jinslarining kimyoviy tarkibi magmatik jinslarnikidan differensiyalanganligi, jins hosil qiluvchi komponentlar tarkibining turlicha boʻlishi, suv, karbonat kislota, organik uglerodning koʻp miqdorda boʻlishi bilan farqlanadi. Metamorfik Togʻ jinslari tarkibiga koʻra, choʻkindi (tub jins) jinslarga yeki magmatik jinslarga yaqin turadi, qayta kristallanish va metasomat jarayonida koʻpgina rudali elementlar jamlanib rudali konlar hosil qiladi. Togʻ jinslari zichlik, elastiklik, pishiqlik, issiklik, elektr va magnit xususiyatlariga ega. Togʻ jinslarining xususiyatlari ularning mineral tarkibi, tuzilishi va tashqi sharoitiga bogʻliq. Gʻovaklik va darzlik Togʻ jinslari xossalarini aniklaydigan muhim parametrlardir. Gʻovakchalar qisman suyuqlik bilan toʻlgan boʻlishi mumkin, shuning uchun Togʻ jinslarining xossalari kattik., gazsimon va suyuq fazalarning xususiyatlari va ularning nisbiy miqdoriga ham bogʻliq. Gʻovaklik va darzlik Togʻ jinslarini neft va suv kollektori sifatida baqolashda, hamda ularning buloqqa, burgʻi qudugʻi va boshqalarga oqib kelish tezligini aniklashda muhimdir. Togʻ jinslarining namlik va gaz sigʻimi, suv va gaz oʻtkazuvchanligi ham ularning gʻovakliligi bilan aniqlanadi. Magmatik Togʻ jinslarida gazli boʻshliklar miqdori 60— 80% ga yetadi (mas., pemza va pemza tuflari). Choʻkindi Togʻ jinslarida choʻkindi hosil boʻlish jarayonida gʻovakchalar vujudga kelib, sementlanish vaqtida berkilishi yoki saklanib qolishi mumkin. Metamorfik Togʻ jinslarida gʻovakchalar kam buladi, faqat yoriklar (darzliklar) boʻlib, ular jinslar soviyotganda paydo boʻladi. Togʻ jinslarining zichligi ularning gʻovakligi va mineral tarkibi bilan bogʻliq. Rudali minerallar yuqori zichlikka ega (mas., piritda — 5000 kg/m3 gacha, galenitda 7570 kg/m3gacha); choʻkindi togʻ jinslari minerallarining zichligi kam (mas., tosh tuzining zichligi 2,2 g/ sm3). Togʻ jinslarining issiklik sigʻimi, xajmning issiklikdan kengayish koeffitsenti va boshqa birinchi galda ularning mineral tarkibi bilan aniklanadi. Togʻ jinslarining mustahkamlik, taranglik xususiyatlari issiklik va elektr utkazuvchanligi, asosan, jinslarning tuzilishi va ayniqsa donachalarning uzaro boglanish kuchiga bogʻliq. Fizik xossalari katlam tekisliklari yoʻnalishida bir xil boʻlsa, koʻndalang yoʻnalish boʻylab boshqacha boʻladi. Togʻ jinslarining choʻzilishga chidash darajasi, issiklik oʻtkazuvchanlik, elektr oʻtkazuvchanlik, dielektrik va magnit oʻtkazuvchanlik xususiyatlari qatlam yoʻnalishi boʻylab, siqilishga chidash darajasi esa koʻndalang yoʻnalish boʻylab koʻproq boʻladi. Mayda donador Togʻ jinslarida mustahkamlik yuqori boʻlsa, yirik donador Togʻ jinslarida past boʻladi. Siqilishga chidash darajasi ayniqsa, tolasimon tuzilgan mayda donador jinslarda yuksak (mas., nefritda 500 Mn/m2). Koʻpgina choʻkindi jinslarda (tosh tuzi, gips va boshqalar)da sikilishga chidash darajasi past. Togʻ jinslari, odatda, issiklikni yomon oʻtkazadi, gʻovaklik ortishi bilan ularning issiklik utkazuvchanligi yanada susayadi. Tarkibida yarim oʻtkazgichlar (grafit, temir va polimetall rudalari va boshqalar) boʻlgan jinslarda issiklik oʻtkazuvchanlik xususiyati koʻp boʻladi. Togʻ jinslarining kupi dielektrik va yarim oʻtkazgichlarga kiradi. Ularning magnitlanish xossalari, birinchi galda, ular tarkibidagi ferromagnit minerallar (magnetit, titanmagnetit, pirrotin)ga bogʻliq. Togʻ jinslarining xossalari mexanik (bosim), issiklik (tra), elektr, magnit, radiatsion (kuchlanish) va moddiy (suyuklik, gaz va boshqalarga toʻyinganligi) maydonlarning taʼsiriga bogʻliq. Bosim taʼsirida jinslar zichlashadi, gʻovaklar eziladi, donachalarning kontakt maydoni kengayadi, shu tariqa Togʻ jinslarining xossalari oʻzgaradi. Odatda, bosim ortishi bilan elektr va issiklik oʻtkazuvchanlik, mustahkamlik va boshqa oshib boradi. Issiklik ayrim minerallarning erib zichlashishi, parchalanishi, buglanishiga olib keladi, natijada Togʻ jinslari xossalari oʻzgaradi. Elektromagnit maydonlarning kuchlanishi va chastotasi Togʻ jinslarining elektromagnit va radiotulqin xususiyatlariga katta taʼsir kursatadi. Togʻ jinslarifoydali qazilma sifatida uziga xos mustahkamlik, abrazivlik, qattiqlik, parmalanish darajasi, portlashga chidamliligi va boshqa texnologik xususiyatlarga ega. Ularning moddiy tarkibi, fizik va kimyoviy xususiyatlari geofizika, geol. (jumladan, muxandislik geol.si) va konchilik sanoatida informatsiyalarning asosiy manbai hisoblanadi.

//////////

به اوسطیائی روکا:

Lei ròcas (var. ròchas, ròcs, garròcs, arròcs, arròcas) son de materiaus naturaus solides formats d'un assemblatge d'un ò de plusors mineraus. Constituent principau de la crosta tèrrestra, son devesidas entre ròcas magmaticas (ò ignèas), metamorficas e sedimentàrias en foncion de sei condicions de genèsi. La sciéncia de la descripcion e de l'estudi dei ròcas es dicha petrologia e fa partida de la geologia. Dins lo corrent de l'Istòriaumana, lei ròcas son estadas fòrça utilizadas coma materiau de construccion e coma fònt de mineraus ò demetaus.

////////

به پنجابی چتان:

چٹان

پڑی زمین دی سائنس (Geology) چ اپنے آپ ہون والے معدنیات دے پکے پینڈے کٹھ نوں کیندے نیں۔ زمین دا اپرلا چھلڑ پڑیاں نال بنیا اے۔ پڑیاں دیاں تن ونڈاں نیں: اگ پڑی، بیٹھی پڑی، تے پلٹی پڑی۔

//////////

به کردی سورانی به رد:

کەڤرەکان پێکهاتەیەکی سروشتین کە بە کۆبونەوەو ڕەقبوونی خاوێک (مینیراڵ)ێک یان زیاتر دروست بوون بۆ نمونە کەڤری گرانایت تەنها لە خاوی هاڵایت پێکهاتووە و کەڤری گەچ لە کۆبونەوەی هەریەک لە خاوی کوارتز، فیلدسپار و بایۆتایت دروستبووە. کەڤرەکان چینە ڕەقەکەی زەوییان پێکهێناوە. بەشێوەیەکی سەرەکی کەڤرەکان بەپێی شێوازی دروستبوونیان پۆلێندەکرێن بەسەر سێ جۆری سەرەکیدا: ئاگرین، گۆڕاو و نیشتوو. زانستی کەڤرناسی (petrology) کە لە کەڤرەکان دەکۆڵێتەوە یەکێکە لە گرنگترین لقەکانی زەویناسی.

///////////

به ترکی استانبولی کایاک:

Kayaç, çeşitli minerallerin veya mineral ve taş parçacıklarının bir araya gelmesinden ya da bir mineralin çok miktarda birikmesinden meydana gelen katı birikintilerdir. Kayaç terimi eski Türkçede sahre, yeni Türkçede külteve yabancı dillerdeki rock, roche, gestein sözcükleri karşılığı kullanılmaktadır.^[1]

Kayaçlar oluşumları sırasındaki doğal ortamı yansıtan bir çeşit belgelerdir. Yer kabuğunun jeolojik gelişmesinin izleri bu çeşit kayaçlar üzerinde işlenmiştir. Bu nedenle onlar, Yer tarihinin doğal belgeleri sayılır.^[1]

Kayaçlar, mineral yapılarına, kimyasal bileşenlerine, barındırdığı bileşenlerin dokularına ve oluşumuna neden olan etmenlere göre sınıflandırılmaktadır. Bu belirleyiciler yardımıyla yapılan sınıflandırma, üç ana kayaç türünü içerir; bunlar Magmatik kayaçlar, Tortul ve Başkalaşım kayaçlarıdır. Bu sınıflandırmada daha çok parçacıkların büyüklükleri temel alınmıştır. Bir kayacın başka bir kayaca dönüşümü, kayaç döngüsü adı verilen bir jeolojikmodelle gösterilmektedir. Kayaçlarla ilgilenen bilim dalına petrografi adı verilir. Petrografi, Jeoloji'nin temel dallarından biridir.^[2]

///////////

Rock (geology)

From Wikipedia, the free encyclopedia

For other uses of "Rock", see Rock (disambiguation).

"Rocks" and "Stone" redirect here. For other uses, see Rocks (disambiguation) and Stone (disambiguation).

Balanced Rock stands in theGarden of the Gods park in Colorado Springs

In geology, rock or stone is a naturally occurring solid aggregate of one or moreminerals or mineraloids. For example, the common rock granite is a combination of the quartz, feldspar and biotite minerals. The Earth's outer solid layer, thelithosphere, is made of rock.

Rocks have been used by mankind throughout history. From the Stone Age, rocks have been used for tools. The minerals and metals found in rocks have been essential to human civilization.^[1]

Three major groups of rocks are defined: igneous, sedimentary, and metamorphic. The scientific study of rocks is called petrology, which is an essential component of geology.

https://en.wikipedia.org/wiki/Rock_(geology)

&&&&&&&

حجر الابیض

بفتح حاء مهمله و جیم و ضم راء مهمله و الف و سکون باء موحده و فتح یاء مثناه تحتانیه و سکون ضاد معجمه در آخر

ماهیت آن

سنکی است سفید سائیدۀ آن مانند شیر و کویند که آن حجر لبنی* است

طبیعت آن

معتدل مائل بحرارت و یبوست

افعال و خواص آن

جهت عسر البول نافع و در سایر افعال مانند فادزهر حیوانی است و مراد اکسیریان از حجر ابیض زجاج آئینه است

مخزن الادویه عقیلی خراسانی

* حجراللبنی . [ ح َ ج َ رُل ْ ل َ ب َ نی ی ] (ع اِ مرکب ) سنگی است اغبر با اندک شفافی و چون بسایند مثل شیر میگردد. در دوم سرد و در اول خشک و قاطع نفث الدم و حیض و مفتت حصاة و جهت قرحه ٔ معده و ضماد او رادع مواد و اکتحال او جهت منع نوازل و قرحه و سلاق نافع و مورث یرقان و مصلحش عسل و قدر شربتش نیم درهم و بدلش شادنج است .(تحفه ٔ حکیم مؤمن ). و صاحب اختیارات بدیعی گوید: او را غالاقطیطیش خوانند یعنی حجر لبنی و این اسم از آن جهت بر وی نهاده اند که اگر به آب بسایند مانند شیراز وی بیرون آید و لون وی خاکستری بود و طعم وی شیرین بود چون به آب سحق کنند. و عصاره ٔ وی در حقه ٔ قلعی کنند هر زمان که خواهند استعمال کنند. و طبیعت وی معتدل بود و در قوه مانند شادنه بود و چون در چشم کنند منع سیلان فضول در چشم کند و ریش چشم را نافع بود و در ابتداء ورم گرم طلاء کردن سودمند بود و نفث دم وخشونت را نافع بود - انتهی . و حمداﷲ مستوفی در نزهةالقلوب آرد، حجر لبنی چون آنرا بسایند رنگی سفید دهد چون شیر برنگ و طعم - انتهی . و ضریر انطاکی در تذکره آورده است که : حجر لبنی سبط اغبر فیه شفافیة ما، یتولد بارمینیة و مایلیها و یستخرج قطعاً کباراً اذاحک خرج منه شی ٔ کاللبن ، و هو بارد فی الثانیة یابس فی الاولی اذا شرب فتت الحصی و نفع قروح المعدة یکتحل به فیمنع النوازل کالماء و یلحم و یذهب السلاق و هو یقطع الطمث و یورث الیرقان و یصلحه العسل و شربته نصف درهم - انتهی . و ابن البیطار گوید: قال دیسقوریدوس فی الخامسة غالاقیتس و معناه الحجر اللبنی و سمی بهذا الاسم لانه اذا حک خرج منه شبیه باللبن و هو رمادی اللون حلوالطعم و اذا اکتحل به وافق سیلان الدم و الفضول الی العین و القروح العارضة فیها و ینبغی اذا احتیج الی استعماله ان یسحق بالماء و تصیر عصارته فی لوح رصاص و ترفع لما فیها من التدبق - انتهی . و در بعض کتب هندی آمده است که نام آن سنگ شیری است و آن سنگی باشد خاکستری رنگ و شیرین مزه و چون برآب بسایند چیزی چون شیر بحاصل آید.

//////////

فوائد حجر العقيق الأبيض

يعد العقيق الأبيض من الأحجار الكريمة ذو لمعان شمعي، ويمكن أن يكون نصف شفاف، كما أنه يتواجد بأنواع تحتوي على أطياف واسعة من الألوان، ويقدم موقع “كايرو دار” أهم الفوائد الصحية لحجر العقيق الأبيض.

مزايا حجر العقيق الأبيض

يمتص حجر العقيق الأبيض الطاقة السلبية، كما أنه بمثابة مطهر قوى، ويفيد فى إدرار اللبن فى الرضاعة، وكذلك يستخدم فى التقليل الآثار الضارة للشيخوخة والخرف وكذلك لعلاج العيون، والمرارة، والعظام والطحال وأمراض الدم والدورة الدموية.

كما أن العقيق يعتبر له قدرة شفائية، خاصة فى الحمى وحالات الالتهاب المعوى الحاد والسعال وعدم ارتياح التنفس والروماتيزم وأورام الرحم والإمساك، ويساعد كذلك فى خلل الغدة الدرقية.

سبب تسمية حجر العقيق الأبيض

ويرجع اسم العقيق إلى أصل دينى بأنها ذكرت فى إنجيل رؤيا يوحنا، كما أنه وفقاً لقاموس أوكسفورد يعتبر هذا الربط ” مشكوك فيه جداً”، حيث إنه ليس هناك سبب لافتراض أن الأحجار الكريمة التي تمت الإشارة إليها بهذا الاسم في رؤيا يوحنا هي نفس ما يفهم الآن باسم العقيق الأبيض.

//////////////

العقيق

هو من أهم وأشهر الأحجار الكريمة، وأكثرها انتشاراً. غالباً ما يوجد في الحمم البركانية، فيملأ التجاويف التي أحدثها انبثاق الغازات، كما يُعثر عليه في الصخور الرسوبية وبين الحصى. منه ما يكون قريباً من السطح، ومنه ما يتم استخراجه على بُعد عشرات الأمتار من باطن الأرض. ألوانه متباينة، وبريقه شمعي شفاف أو نصف شفاف أو معتم.

مناطق وجوده :

قديماً، كان العقيق يوجد بكثرة في الدول التالية:

● اليمن: يعتبر «العقيق اليماني» من أكثر الأنواع التي كانت منتشرة في اليمن، وأكثرها شهرة، وخاصة ذلك الموجود في مناطق جبل هودان، وجبل هران قرب مدينة ذمار، وفي منطقتي آنس وعنس التابعتين لمحافظة ذمار، وفي منطقة خولان القريبة من العاصمة صنعاء.

● الهند: كانت من أهم مواطنه في قارة آسيا، ومنها عرفه الأوروبيون وخاصة الإنجليز.

● الأردن: انتشر عقيقها في بلاد الشام ولكن كمياته كانت قليلة جداً، فاقتصر اقتناؤه على الأثرياء.

● الصين: يقال أن الصينيين لم يلتفتوا إلى أهميته إلا من الغجر، الذين كانوا يتاجرون فيه ويستخدمونه علاجاً نفسياً.

أما اليوم فأصبح العقيق يوجد في دول أخرى، أهمها: البرازيل (وهي أكثر الدول تصديراً له حالياً)، وسلوفاكيا (عقيقها رطب نسبياً)، وأستراليا (بالقرب من نهر روبرتسون)، وألمانيا، وشمال الأورغواي، وتشيكيا، واليابان، والولايات المتحدة الأمريكية (في منطقة أوريجون ومونتانا وكاليفورنيا ويونغ وواشنطن والبحيرات العظمى).

 كيفية استخراجه :

● في البداية تحفر الصخور الصلبة وبأعماق متفاوتة تتراوح بين 3-20 متراً، حيث يتم استخراجه من أشد الصخور صلابة.

● بعد ذلك يتم تكسير الصخور للحصول على قطع العقيق الصغيرة، التي توضع على طبقة من الرماد تحتها نار هادئة لتليين العقيق وترطيبه.

● يلصق العقيق في كمية من «اللوك» وهي مادة من اللبان والرماد لإزالة الشوائب.

● يحك العقيق في الحجارة الملساء المستوية، لإعطائه الشكل والحجم المطلوبين.

● يتم إزالة النمش الموجود على العقيق بوساطة أحجار خاصة تسمى «القراب».

● يمسح العقيق بحجارة تسمى «المطسية» لمنحه ملمساً ناعماً وشكلاً لامعاً.

● وأخيراً، يصقل العقيق بالطباشير ويمسح جيداً باستخدام قطعة قماش ناعمة ويصبح جاهزاً للبيع.

أنواعه وألوانه :

للعقيق أنواع وألوان كثيرة، تتجاوز العشرين، من أهمها:

● العقيق الأحمر: وهو من أجود الأنواع وأندرها. يأتي معظمه من البرازيل والهند واليابان، وكان الناس قديماً يعتقدون أنه يحمي من الأرواح الشريرة. له عدة تدرجات لونية، تتراوح بين الأحمر الفاتح (الرماني)، والغامق (القريب إلى لون الكبد)، والخوخي، والتمري، والبرتقالي المحمر.

● العقيق الأبيض: يكون شفاف اللون، تشوبه دوائر ونقاط، وله بريق شمعي. وهو يوجد في تركيا، وأيسلندا، وأسكتلندا، وكاليفورنيا وكولورادو في الولايات المتحدة الأمريكية.

● العقيق اليماني: لونه بني وأبيض غالباً، وهو صلب وجيد الصقل. ويستخدم بشكل واسع في النقش على الأحجار الكريمة والنقوش الغائرة. ويشير تجار المجوهرات إلى العقيق ذي اللون الواحد على أنه العقيق اليماني، فعندما يتحدثون ببساطة عن العقيق اليماني، فإنهم يعنون الحجر الأسود اللون.

● العقيق السليماني: يحتوي على دوائر منتظمة، بألوان متناسقة، يعتقد أنها كائنات مجهرية حية، تكونت وتبلورت عبر ملايين السنين، فكانت بهذا الشكل.

● العقيق المشجّر: يتميز باحتوائه على أشكال ورسوم طبيعية، وينقش عليه لفظ الجلالة، ويصنع منه قلائد وخواتم، وهو موجود بكثرة في محافظة ذمار اليمنية.

● حجر الشمس: شفاف اللون يميل إلى البياض، براق ومكور الشكل، أطلقت عليه هذه التسمية نظراً لخاصيته، فله بريق لامع، وإذا تعرض للشمس خلال النهار يظل دافئاً محتفظاً بالحرارة طوال الليل.

● حجر البلاسما: يشوبه ظل من الخضرة، غالباً ما يأتي بلون أخضر حشيشي، ويحتوي بشكل غير منتظم على بعض البقع البيضاء التي تميل إلى الاصفرار. وهو موجود في الهند والصين بكميات جيدة.

● حجر عين النمر: يأتي بإحدى ثلاثة ألوان بدرجة غامقة هي الأبيض والأسود والرمادي، يتلألأ كأعين النمر عند تعرضه للضوء.

● حجر الدم: سمي بهذا الاسم للاعتقاد السائد بأنه يفيد لحبس الدم، وهو ملون عديم الشفافية .

● حجر السجين : لونه أبيض، مكور، وصغير، وذو بريق لامع، يستخدم كخرز للحلي منذ قديم الزمان.

● حجر أظافر الشيطان: مكور الشكل، يظهر على سطحه عروق تشبه النجوم. لونه يميل للرمادي، يوحي مظهره بقدمه لأن سطحه غير صاف.

 زينة وعلاج :

العقيق هو أحد أهم الأحجار الكريمة التي يُحلّى بها الذهب، وتصنع منه الحلي، والمسابح، والتحف، والأختام، وقطع الشطرنج، وكرات البلياردو. كما أن صلادته وقدرته على مقاومة الأحماض يجعلانه عظيم القيمة في صنع المدقات التي تستخدم لتكسير وخلط المواد الكيميائية.

وقد تجاوزت شهرة العقيق وجماليته حدود الزينة، حيث رُبط بالكثير من الأساطير والاعتقادات حول فوائده العلاجية، فثمة من يرى أنه يولج الفرح والحبور إلى القلب، وهناك من يظن أنه يجلب الرزق الوفير والخير الكثير، ومن ذلك أيضاً أنه:

- يشحذ العقل، ويعطي الفصاحة، ويهب لابسه قوة النصر على الأعداء، ويملأ القلب شجاعة، مقترنة بالفطنة، والحذق، ويضفي على حامله الصحة، وتيسير الأمور.

● يدفع الأمراض الخبيثة ويقي من الإصابة بها.

● يحبس الدم ويعالج أمراض الأعصاب.

● يطرد السحر ويقي من العين والحسد.

● يمنح الطاقة والقوة والنشاط.

● يقال إن العقيق البني يرسل إشعاعات تمنح حامله الثقة بالنفس، وتعطيه الشجاعة، وتمكنه من الانتصار على أعدائه.

&&&&&&&

حجر الاحمر

بفتح الف و سکون حاء مهمله و فتح میم و سکون راء مهمله

ماهیت آن

نوعی از الماس است برنک بیخ مرجان و یک دانک آن سم قاتل است

مخزن الادویه عقیلی خراسانی

////////////

 یاقوت . (اِ) نام جوهری است مشهور و آن سرخ و کبود و زرد می باشد. گرم و خشک است در چهارم و قایم النار یعنی آتش او را ضایع نمی کند و با خود داشتن آن دفع علت طاعون کند. (برهان ) . بیرونی گوید حمزةبن الحسن اصفهانی آرد که اسم یاقوت به فارسی یاکند است . و یاقوت معرب آن است ... (بیرونی الجماهر ص 33). یاقوت از یونانی هیاکین تس (به معنی نوعی از زهر) است . یکی از سنگهای آذرین که جزء کانیهای سنگهای اسید است . ترکیب شیمیایی این سنگ آلومین (به فرمول 2O3.Al) خالص است که ممکن است بمقدار کم بامواد دیگر آغشته شود (از قبیل کرم ، آهن ، زیرکن و غیره ). این سنگ در سیستم رومبوادریک متبلور می شود.

سختی آن در درجه بندی هائوئی برابر 9 است و بنابراین بعد از الماس سخت ترین کانیهاست و آن را با الماس تراش می دهند و معمولاً تراش آن بشکل تراش برلیان است . وزن مخصوص این سنگ بین 3/93 تا 4/08 است . یاقوت بیشتر در لایه های آتشفشانی قدیمی تبت و هند پیدا میشود و دارای اقسام مختلف است که مرغوبتر و قیمتی تر از همه یاقوت آتشی است .

یاکند. اصل آن یونانی است و برای بعضی معرب یاکند فارسی است . (ثعالبی ). یاکند. (فرهنگ اسدی نخجوانی ). جوالیقی آرد: یاقوت اعجمی است جمع آن یواقیت است و عرب بدان تکلم کرده است . مالک بن نویره ٔ یربوعی گوید:

لن یذهب اللؤم تاج قد حبیت به

من الزبرجد و الیاقوت والذهب .

یقول للنعمان بن المنذر لما عرض علیه الردافة فابی ، فطلبه فهرب منه . (المعرب ص 356). و کلمه های : یاکند. پاکند. باکند. باکیده را ترجمه ٔ لغت یونانی هیاکینتس میدانند. ابوالاشبال مصحح المعرب گوید:

کلمه ٔ یاقوت در قرآن کریم آمده است ،در آیه ٔ 58 سوره ٔ الرحمن «کانهن الیاقوت والمرجان ».بعضی ادعا کرده اند که فارسی معرب است لکن اصل آن رانیاورده اند والاب أنستاس ماری کرملی در حاشیه ٔ نخب الجواهر ص 2 آورده که این کلمه معرب از «هیاکینتس » یونانی است و معنی آن «نوعی از گل است » لیکن این گفته فقط ادعائی بیش نیست و ظاهراً کلمه ٔ یاقوت عربی است و ماده ٔ اصلی آن مانند ریشه ٔ بسیاری از لغات از میان رفته و مرده است . (المعرب حاشیه ٔ ص 35). بیرونی گوید: لقب آن نزد فارسیان «سبج اسمور؟» است یعنی دافع الطاعون و یاقوت را رنگهای مختلف باشد، چون رمانی و بهرمانی و ارجوانی و لحمی و جلناری و وردی ، و رمانی اجود اقسام یاقوت است و سپس بهرمانی و بعد از آن ارجوانی . (از الجماهر بیرونی ). حمداﷲ مستوفی گوید: بخاری عذب که در معدن لخت بماند و حرارت آفتاب آن را نضج دهد غلیظ شود و صفا و ثقلی در او پیدا گردد پس صلب شود و لونش سفید بود. پس سبز شفاف پر شعاع گردد و آن را به پر طاووس نیز تشبیه کنند و داغیش خواند. پس به مرور زمان ازرق شود پس زرد شمسی ، پس نارنجی پس ارغوانی سرخ صافی گردد و گفته اند در هر هزار سال از رنگی برنگی شود. (نزهة القلوب ). یاقوت شش نوع است احمر، اصفر، اسود، ابیض ، اخضر که آن را طاوسی گویند و کبود.(جواهرنامه ). و آن سرخ رمانی است . (بحر الجواهر). ونیز رجوع به کتاب ترجمه ٔ صیدنه ٔ ابوریحان ذیل احجارشود. و بهترین او سرخ شفاف گلناری است که بهرمانی ورمانی نامند و بعد از آن خمری پس دردی و لعل از اقسام سرخ اوست و بعد از صنف سرخ او زرد نارنجی است پس زعفرانی پس لیموئی و بعد زرد کبود آسمانگونی است پس کشلی پس لاجوردی پس نیلی پس زیتی و بعد از همه سفید آن . و غیر سرخ رمانی اقسام دیگر تاب آتش ندارند و سرخ او از آتش رنگین تر میگردد و چون با سفید او شائبه ٔ سرخی باشد از آتش معتدل که او را بر روی سفالی گذارند تمام رنگ میگردد و یاقوت صلب تر از همه احجار است بغیر الماس و رایحه ٔ کریهه و دود و عرق مضر اوست و مالیدن او به جذع سوخته و آب سنباده باعث جلای او شود. (تحفه ٔ حکیم مؤمن ). از سنگهای معدنی نفیس عظیم القدر نزد مردم . و الوان و اصناف می باشد از سرخ و زرد و کبود و سبز و پسته ای و سفید... و هر یک بنامی مخصوصند سرخ را به هندی مانک دیدم و زرد را به عربی بسراق و به هندی پکهراج و نیلی را به فارسی نیلم و به هندی نیلمن . ماده ٔ تکون آن کبریت و زیبق صافی خالص شفاف براق است و فاعل انعقاد آن برودت و در مقدمه ٔ کتاب نیزبتفصیل مذکور شد و شنیده شده که در پیکو در قطعه ٔ زمینی که معدن یاقوت است و در آنجا بهم میرسد کسی سکنی نمیتواند کرد و خاک آن سیاه رنگ و صلب و کبریتی است یعنی بوی کبریت از آن می آید و در موسم باد و بارش وطوفان و رعد و برق صاعقه بسیار در آن می افتد و زمین آن تمام منشق میگردد و از شکافهای آن زمین نیز بوی کبریت بسیار می آید بحدی که متأذی میگرداند و اطراف آن موضع درختهای عظیم بسیار متراکم میباشد و هیمه بریده میفروشند و اکثر آن جماعت و فقرا و مساکین جستجومیکنند و آنچه میباشد از قطعه های یاقوت بزرگ و کوچک میبرند و در سر کار پادشاه آنجا که مشهور به راجه است میفروشند و به دیگری نمیتوانند فروخت زیرا که حکم راجه ٔ آنجا آن است که اگر بدیگری بفروشند خانه ٔ آن را ضبط کنند و سیاست کنند و نیز مسموع گشته که در زیر زمین یاقوت خوب میباشد بلکه ناصاف و خام ، چنانچه وقتی راجه ٔ آنجا حکم کرد که قطعه ای از آن زمین را حفرکنند شاید یاقوت بسیار و قطعه های بزرگ خوب آن برآید. چون حفر کردند قطعه های کوچک بدرنگ ناصاف نرم برآمدو با وجود آن جمعی هلاک شدند به سبب بوی کبریت و ابخره ٔ متعفنه لهذا امر کرد که دیگر حفر نکنند و آنچه از بالای زمین بیابند بیاورند و نیز در اماکن دیگر مانند جزیره ٔ برازیل از ارض جدید جنوبی و جزیره ٔ سیلان وغیرها که معدن یاقوت و غیره است بهم میرسد ولیکن یاقوت جنوبی آن بخوبی پیکوئی نیست هر چند برازیلی اکثرقطعه های آن صاف شفاف آبدار بزرگ مقدار میباشد ولیکن به صلابت پیکوئی نیست همه الوان آن سرخ و زرد و نیلی و غیرها و سیلانی بسیار نرم و کمرنگ میباشد و از اقسام آن گفته اند غیر از سرخ رمانی تاب آتش ندارد و بعضی گفته اند سرخ رمانی از آتش رنگین میشود و نیز گفته اند چون با سفید آن شائبه ٔ سرخی باشد چون بر آتش معتدل در ظرف سفالی گذارند تمام آن رنگین گردد. بدانکه این اقوال اصلی ندارد و رائحه ٔ کریه و دود و عرق و روغن مضر لون آن است و مالیدن آن بر جذع سوخته و آب سنباده باعث جلای آن است . (مخزن الادویه ). رشیدی گوید: آتش بی دود کنایه از آن است و مجازاً بچه ٔ خورشید و بچه ٔ خور را به معنی روی و یاقوت و مانند آن آرند

////////////

یاقوت سرخ یا به اختصار یاقوت نوع سرخ‌رنگ کوراندوم است که بعد از الماس سخت‌ترین کانی‌ها محسوب می‌شود. کوراندوم از کانی‌های سنگ‌های آذرین است و نوعی آلومین (اکسید آلومینیوم) محسوب می‌شود که ممکن است حاوی مقدار کمی ناخالصی از عناصری همچون تیتانیوم، مس، منگنز، کروم و آهن آغشته شود. وجود این ناخالصی‌ها باعث ایجاد رنگ‌های مختلف مانند آبی، زرد، بنفش، صورتی، نارنجی، و سرخ در کوراندوم می‌شود. کوراندوم‌هایی که رنگی به‌جز سرخ و صورتی داشته باشند یاقوت کبود نامیده می‌شوند و کوراندوم‌های سرخ‌رنگ و صورتی با نام یاقوت سرخ شناخته می‌شوند.

بیشتر یاقوت جهان در کشورهای میانمار، سری‌لانکا، کنیا، ماداگاسکار و تایلند قرار دارد و مرغوبترین آن‌ها در دره موگوک در میانمار یافت می‌شود.

ریشهٔ نهایی این واژه از یونانی باستان huakinthos است که یک بار از عربی به صورت «یاقوت» و یک بار از فارسی میانه به صورت «یاکَند» وارد فارسی شده است.

ویکی

////////////

Ruby

From Wikipedia, the free encyclopedia

This article is about the mineral or gem. For other uses, see Ruby (disambiguation).

Ruby
Natural ruby crystals from Winza, Tanzania
General
Category	Mineral variety
Formula (repeating unit)	aluminium oxide withchromium, Al2O3:Cr
Crystal system	Trigonal
Space group	(Hexagonal scalenohedral, H-M symbol: (3 2/m), Space group R3c[1]
Identification
Color	Near colorless through pink through all shades of red to a deep crimson
Crystal habit	Terminated tabular hexagonal prisms.
Cleavage	No true cleavage
Fracture	Conchoidal, splintery
Tenacity	Brittle
Mohs scalehardness	9.0
Luster	Subadamantine, vitreous, pearly (on partings)
Streak	white
Diaphaneity	transparent, translucent
Specific gravity	3.97 – 4.05
Optical properties	Uniaxial -
Refractive index	nω=1.768–1.772 nε=1.760–1.763
Birefringence	0.008
Pleochroism	Strong: purplish-red – orangy-red
Dispersion	0.018
Ultravioletfluorescence	red under longwave
References	[2]

A ruby is a pink to blood-red colored gemstone, a variety of the mineralcorundum (aluminium oxide). The red color is caused mainly by the presence of the element chromium. Its name comes from ruber, Latin for red. Other varieties of gem-quality corundum are called sapphires. Ruby is considered one of the four precious stones, together with sapphire, emerald anddiamond.^[3]

The quality of a ruby is determined by its color, cut, and clarity. All of these properties, together with carat weight, affect the value of a ruby. The brightest and most valuable "red" called blood-red or "pigeon blood", commands a large premium over other rubies of similar quality. After color follows clarity: similar to diamonds, a clear stone will command a premium, but a ruby without any needle-like rutile inclusions may indicate that the stone has been treated. Cut and carat (weight) are also an important factor in determining the price. Ruby is the traditional birthstone for July and is usually more pink thangarnet, although some rhodolite garnets have a similar pinkish hue to most rubies. The world's most expensive ruby is the Sunrise Ruby.

///////////

    لعل (اسم) [معرب، مٲخوذ از فارسی: لال] [la'l]

۱. (زمین‌شناسی) نوعی سنگ قیمتی از ترکیبات آلومینیوم به ‌رنگ سرخ، مانند یاقوت.

۲. [قدیمی، مجاز] لب معشوق.

⟨ لعل آب‌دار: [قدیمی، مجاز] لعل شفاف و درخشان.

⟨ لعل بدخش: (زمین‌شناسی) [قدیمی] لعلی که از معادن بدخشان به‌ دست آید؛ لعل بدخشان.

⟨ لعل بدخشی: (زمین‌شناسی) [قدیمی] = ⟨ لعل بدخش: ♦ ارغوان لعل بدخشی دارد اندر مرسله / نسترن لؤلؤی لالا دارد اندر گوشوار (فرخی: ۱۷۵).

⟨ لعل پیازکی: نوعی لعل خوش‌رنگ و گران‌بها که از معدنی به نام پیازک به دست می‌آمده؛ لعل پیازی: ♦ از چشم برده قاعدۀ جزع معدنی / وز لب شکسته قیمت لعل پیازکی (عجمی گرگانی: لغت‌نامه: پیازکی).

⟨ لعل پیازی: = ⟨ لعل پیازکی

⟨ لعل پیکانی: (زمین‌شناسی) [قدیمی] لعلی که آن را به ‌شکل پیکان تراش داده باشند.

⟨ لعل تر: [قدیمی] = ⟨ لعل روان

⟨ لعل رمانی: (زمین‌شناسی) [قدیمی] لعل سرخ‌رنگ به‌ رنگ دانۀ انار: ♦ خم‌شکن نمی‌داند این‌قَدَر که صوفی را / جنس خانگی باشد همچو لعل رمانی (حافظ: ۹۴۴).

⟨ لعل روان:

۱. لعل مذاب، لعل تر.

۲. [قدیمی، مجاز] شراب انگوری.

⟨ لعل مذاب: [قدیمی] = ⟨ لعل روان

فرهنگ لغت عمید

//////////////

لَعل (نارسنگ، حجر سیلان) یکی از سنگ‌های نيمه قیمتی است. لعل‌ها از دوره برنز به عنوان سنگ قیمتی و ساینده کاربرد داشته‌اند.

لعل واژه‌ای فارسی است و اصل آن لال بوده است. آن را در قدیم، لال، بدخشانی، بدخشی و ملخش نیز می‌نامیدند.[۳]

در لغتنامهٔ دهخدا به نقل از منابع قدیمی می‌نویسد[۴]: سنگی ظریف با سرخی درخشنده و از یاقوت سست‌تر است. رنگارنگ است سرخ و زرد و بیشتر سبز و بنفش و بهترینش سرخ بدخشانی است. در روزگار پیشین لعل نبوده است و بدین سبب در کتب ذکرش کمتر آمده‌است و پس از آن در کوه بدخشان پیدا شد. در سر راه آذربایجان نیز معدن است اما لعل آن نارسیده است و تیره رنگ و با کبودی زند، از این‌رو قیمتی ندارد.

صاحب آنندراج می‌گوید: معرّب لال، معدن آن مخفی بود تا در زمان خلافت اوایل عباسیان در ارض ختلان زلزله‌ای عظیم پدید آمده و کوه سکنان (؟) شکافته شده، کان لعل پیدا گشت و لعل را انواع می‌باشد: رمانی و پیازی و تمری و لحمی و عنابی و بقمی و ادریسی و دوشابی و لعل پیکانی و لعل عقربی و لعل قطبی و آن نگینه‌وار پهن باشد و بهترین آن عقربی است و بعد از آن پیازی و سپس تمری و رمانی و پیکانی، لعلی که آن را بر شکل پیکان تراشند و زنان آن را گوشواره سازند و ناب از صفات لعل است. حکیم مومن طبیعت آن را در گرمی و سردی معتدل مایل به حرارت می‌داند.

ویکی

///////////

الجارنيت أو الغارنيت[2] أو البجادي[3] (أو البيجاذي أو البجادي أو البيجاذ أو البيجاذق) أو البنفش أو حجر السيلان[4][5] أو البنقش[6] أو المقيق[7] أو العقيق (الحف أو الأحمر)[8] لبنان ناشرون ۲ مجموعة من المعادن استخدمت منذ العصر البرونزي وهي أحجار كريمة ومواد للسنفرة. وقد تم التعرف على ستة أنواع شائعة من الجرانيت من خلال التركيبة الكيميائية الخاصة بهم. هذه الأنواع هي:

بايروب.

ألمانداين.

سبيسارتاين.

غراسولار.

أوفاروفيت، وهو نوع نادر عادة ما يوجد مرتبطاً مع الكروميت، أو السربنتينيت.

أندرادايت.

محتويات  [أظهر]

أصل التسمية[عدل]

قد يعود أصل اسم الجارنيت إلى الكلمة القادمة من اللغة الإنجليزية الوسطى (بالإنجليزية: gernet) والتي تعني "أحمر داكن"، أو يعود أصلها إلى الكلمة (باللاتينية: granatus) التي تعني حبوب والتي قد تكون مرجعاً للكلمة اللاتينية (باللاتينية: Punica granatum) ("الرمان")، الفاكهة ذات البذور الحمراء المتماثلة في الشكل والحجم واللون كما في بلورات الجارنيت.

////////////

Garnets (pronunciation: /ˈɡɑːrnᵻt/) are a group of silicate minerals that have been used since the Bronze Age as gemstones and abrasives.

All species of garnets possess similar physical properties and crystal forms, but differ in chemical composition. The different species are pyrope,almandine, spessartine, grossular (varieties of which are hessonite or cinnamon-stone and tsavorite), uvarovite and andradite. The garnets make up two solid solution series: pyrope-almandine-spessartine and uvarovite-grossular-andradite.

https://en.wikipedia.org/wiki/Garnet

&&&&&&&

حجر الارمنی

بفتح همزه و سکون راء مهمله و فتح میم و کسر نون و سکون یاء نسبت

ماهیت آن

سنکی است لاجوردی اغبر و اندک ازرق بارملیت و ملمس آن نرم و ملایم و نوعی از ان سرخ و تیره و از ارمنیه خیزد و لهذا حجر ارمنی نامند و بهترین آن سنکین هش با اندک ملوحت و انطاکی نوشته که شاید لاجوردفج غیر کامل باشد

طبیعت آن

کرم و خشک در دوم و انطاکی در دوم سرد و خشک نوشته و صاحب اختیارات در اول کرم و خشک دانسته

افعال و خواص آن

مفرح قلب بالخاصیت و بالعرض بسبب تنقیۀ سودا و مسهل قوی سودا و از لاجورد انفع و از خربق سیاه اسلم و جالی کرده و مثانه و بالخاصیت جهت جذام مفید و مستعمل مغسول آن است و غسل آن باعث زیادتی تقویت عمل آنست و غیر مغسول آن مضر معده و مغثی و مصلح آن کثیرا و عسل و سلیخه و انیسون مقدار شربت آن تا نیم مثقال بدل آن لاجورد مغسول است یک وزن و نیم آن و بوزن آن خربق

مخزن الادویه عقیلی خراسانی

///////////////

حجر ارمنی . [ ح َ ج َ رِ اَ م َ ] (ترکیب وصفی ، اِ مرکب ) سنگی است نزدیک سنگ لاجورد، لکن لاجورد صافی تر و رنگین تر است و این نرم تر است . (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ). ابن البیطار گوید: قال ابن سینا، هو حجر یکون فیه ادنی لازوردیة و لیس فی لون اللازورد و لا فی اکتنازه بل کان فیه رملیة ما. و هو لین الملمس ردی ٔ للمعدة، مغسوله لایغثی و غیر المغسول یغثی ، یسهل السوداء اسهالاً اقوی من اللازورد و قد اقتصر علیه و ترک الخربق الاسود لما ظفربه ، لامراض السوداء و قال فی الادویة القلبیة یقوی القلب و یفرحه بخاصیة فیه مع نقصه عن الروح الدخان السوداوی و تنقیة البدن من الخلط السوداوی - انتهی . داود ضریر انطاکی در تذکره گوید: لازوردی لکنه اغبرواجوده الرزین الهش الخالی من الملوحة. یتولد بارمنیة و جبال فارس و کانه فج اللازورد. و هو حار یابس فی الثانیة مفرح ینفع من السوداء و امراضها کالجنون و الوسواس و المالیخولیا و الصرع ، و له فی الجذام فعل عظیم ویجلو الکلی و المثانة و هو یغثی و یضعف المعدة و یصلحه العسل بالماء مراراً و المرخ بالکتیرا و شربته الی درهم و بدله نصف وزنه لازورد - انتهی . و صاحب تحفه گوید: سنگی لاجوردی اغبر و بارملیت و نرم و ملمس ، و قسمی از آن سرخ تیره و از ارمنیه خیزد. در دوم خشک ومفرح و مسهل قوی سودا و انفع از لاجورد، و اسلم از خربق سیاه ، و جالی گرده و مثانه ، و بالخاصیة جهة جذام مفید و مستعمل او مغسول اوست ، مضر معده و مغثی و مصلحش کتیرا و عسل و سلیخة و انیسون ، و قدر شربتش تا نیم مثقال و بدلش لاجورد مغسول است - انتهی . و صاحب اختیارات گوید: حجر ارمنی دو نوع است یکنوع سرخ بود بغایت و چون دست بر وی مالی پنداری که چرب است و طبیعت آن گرم و خشک است در اول . مسهل سودا بود، مسهلی قویتر از حجر لاجورد و معده را بد بود و چون مغسول بود قی و غثیان نیاورد، و اگر نه مغسول بود مقی و مغثی بود و مقوی و مفرح و مغسول وی بخاصیتی که در وی است بدن را از اخلاط سودا پاک گرداند و درد سوداوی و دفع بلغم کند و احشا را پاک کند. اما معده را بد بود و مصلح وی انیسون بود با سلیخه و مقدار مستعمل از وی نیم مثقال بود و بدل وی جهت رفع اخلاط سوداوی یک وزن و نیم حجر لاجورد است - انتهی . و صاحب نزهةالقلوب گوید: ازآن لاجوردی و رمانی باشد. چون بشویند بعوض لاجورد در الوان بکار برند و دیر زوال بود - انتهی . و در برهان آمده است که حجر ارمنی دو نوع است یکی لاجوردی که گاهی نقاشان بجای لاجورد بکار برند و نوعی دیگر سرخ میباشد و چون دست بر وی مالی گوئی که چرب است طبیعت آن گرم و خشک است در دوم . و گویند مسهل سوداء است - انتهی . و در بعض از کتب آمده است که حجر ارمنی زودشکن است میان سنگ و کلوخ و در تداول عطاران ایران چون گل ارمنی گویند سرخ آن را خواهند - انتهی . و در بعض از کتب هندی آمده است که حجر ارمنی سبز است مائل بسفیدی با اندک کبودی و پس از شکستن چشمه ها در او مانند دهنج باشد و بعد از تر کردن بوی گل خوش دهد – انتهی

- گل ارمنی . [ گ ِ ل ِ اَ م َ] (ترکیب وصفی ، اِ مرکب ) گلی باشد سرخ رنگ به سیاهی مایل و به عربی طین ارمنی خوانند. تبی را که در ایام وبا و طاعون برسد نافع است ، گویند وقتی در ارمن وباو طاعون عظیم بهم رسید، چنانکه معدودی چند مانده بودند چون از ایشان تفحص کردند در آن ایام از این گل میخوردند. (برهان ) (آنندراج ) : بگیرند، گل مختوم پنج درم ، گل قبرسی پانزده درم ، گل ارمنی مغول دو درم ... و گل پارسی سه درم . (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ).

&&&&&&&

حجر الاساکفه

بفتح الف و سین مهمله و الف و کسر کاف و فتح فا و ها

ماهیت آن

سنکی است ملون بسرخی و زردی و سیاهی درهم بهیأت سنکریزه و شکستۀ آن مائل بتیرکی و کبودی

طبیعت آن

سرد و خشک

افعال و خواص آن

ذرور آن جهت ورم لهات و جراحات و قطع نزف الدم نافع و مستعمل کفش کرانست و لهذا آن را حجر الاساکفه نامند و اسکاف کفش دوز است

مخزن الادویه عقیلی خراسانی

////////////

زاج اساکفه . [ ج ِ اَ ک ِف َ / ف ِ ] (ترکیب اضافی ، اِمرکب ) بفارسی زاج کفشگران بهندی کسیس نامند و گویند کسیس ، زاج سیاه است و بیونانی مالیطرنا و ملیطرنا گویند. ماهیت آن قسمی از زاج ابیض است کثیرالارضیه و چون آب به آن برسد سیاه میشود. طبیعت آن مانند سایر اقسام و قابضتر از سایر.

افعال و خواص آن : قابض و جالی و جهت درد دندان و حرکت آن و سیاه کردن موی و با آب جهت جوششهای رطبه و حقنه ٔ آن با خمر جهت عرق النساء و لطوخ آن با آب جهت بثور لبنیه نافع و داخل ادویه ٔ مسوّده ٔ موی کرده میشود. (مخزن الادویه ). و رجوع به لغت زاج* شود.

* زاج . (معرب ، اِ) فارسی معرب است و آن را شب یمانی نیز گویند و در ساختن مرکب بکار برند. (لسان العرب ). زاج ، زاک ، معرب است و آن انواع است .(منتهی الارب ). فارسی معرب است . (المعرب جوالیقی ).

معرب زاک است که بهندی پهنگری گویند. (غیاث اللغات ). حمداﷲ مستوفی آرد: سبب تولد [ زاجات ] بعضی گویند اجزاء محرقه ٔ مائی و ارضی با هم اختلاط سخت کنند و قوت حرارت آفتاب در آن مؤثر شده و دهنیت و ملحیت و کبریتی از آن پیدا شود اگر در معدنش قوت حدیدی غالب بود زاج سرخ و زرد باشد و اگر قوه ٔ نحاسی بیشتر بود سبز باشد. و بعضی گویند زاج از زیبق مرده و کبریت متولد شده و رنگش سرخ و زرد و سیاه و سفید بود. سبز قلقطارو قلقذیس است . و قلشدر را ماند و طعمش شیرین بود و زرد زاج مداد است و میانش چون صمغ بود و پاک تر باشد و سرخ و سیاه زاج کفشگران و رنگرزان بود و سفید را سوری خوانند و در جبال جیلان و طبرستان بیشتر بود و مجموع زاجات جرب و ناسور و رعاف و دندان خوره را مفید بود و از دودش موش و مگس بگریزند. (نزهة القلوب مقاله ٔ اول ).

و در همین فصل گوید: اگر [ معدن ] در زمین سبخه یعنی شوره باشد انواع املاح و بوارق و شبوب باشد و اگر در زمین عفصه یعنی از خشکی طعم مازو دهد انواع زاجات دهد.

و در ج 3 ص 205 آرد: معادن [ زاجات ] فراوان است . آنچه در ملک ایران است ثبت کنم ، معدنی بکوه هوین [ هرین ] لُر کوچک چشمه ای است زاج به الوان میدهد. معدن بکوه دماوند معدن دیگربه طارمین قزوین . (نزهة القلوب ج 3 ص 205).

مؤلف اختیارات بدیعی گوید: زاج را انواع است سفید و سرخ و سبز. و زرد و زاج سپید قلدیس خوانند و شوغار گویند و بیونانی خلقنیس و بشیرازی زاغ سیبی و زاج سرخ سوری خوانند و زاج سبز قلقنت و کلقند خوانند و قلقطار زاج زرد است ، بپارسی زاج شتردندان خوانند و بهترین آن مصری بود و براق مانندزرنیخ بدخشی و چون در دست مالند فرود ریزد و پاک بود و کهنه نباشد و نوعی از زاج سوری هست که بپارسی زاغ کفشگران خوانند و بشیرازی زاغ سیاه خوانند و بیونانی مالیطرنا و ملیطرنا نیز گویند. و جالینوس گوید: قلقطار چون کهنه شود زاج گردد و وی معتدل ترین همه ٔ زاجات بود و محرق وی الطف محرقات بود. و زاج احمر و اصغر و اخضر در قوه مانند یکدیگرند لیکن اختلاف در غلظ و لطافت است . و لطیف ترین ، سپید است و قوی ترین سبز. وغلیظترین سرخ . و قلقطار خیرالامور اوسطها بود و متوسط بود میان غلظ و لطافت . و زاجی دیگر هست که بیونانی مسیق [ میسو ] گویند و بهترین آن قبرسی بود که لون آن مانند زر بود. و طبیعت قلقطار گرم و خشک بود و قابض بود. و از خوردن زاجات سرفه ٔ سخت پیدا شود تا بحدی که بسا بکشد و مداوای آن بشیر تازه و مسکه و قند ومانند آن کنند. (اختیارات بدیعی ). شیمی دانان قدیم اقسام سولفات ها (کبریتها) را بنام زاج ، ویتریول و یا کوپروز مینامیده اند و انواع مختلف آن را با قید سبز، کبود (سولفات آهن ، مس ) و مانند آن از یکدیگر متمایز می ساخته اند. سولفات نشادر را ویتریول یا کوپروز نشادری و سولفات جیر [ آهک ] را ویتریول یا کوپروز آهک میگفته اند. سولفات آهن را مرسیال نیز میگفته اند این اقسام مختلف ویتریول یا سولفاتها را زاج نیز می گفته اند و برای تشخیص و جدا ساختن اقسام آن از یکدیگر قید آهن ، مس ، نشادر، آهک و یا سبز، سرخ ، کبود، زرد بدان میافزودند. ولکن زاج حقیقی اکسید اول آهن است که از ترکیب آن با صمغ و آب مرکب سیاه تهیه میشود و از نمکهائی است که بطور آزاد نیز در طبیعت بدست میاید ودر طب استعمال میشود. زاج هنگامی که خشک است برنگ سفید است و چون تبلور یافت سبز متمایل بکبود میگردد. و بصورت ورقه های مختلفةالاضلاع شفاف و خوشرنگ دیده میشود. این زاج بدون بو و مزه و دارای خاصیت قبض شدید میباشد. وزن نوعی آن 880، 1 است .

ترکیبات زاج : 01، 29 حامض کبریتیک (اسید سولفوریک ) 43 و 25 اکسید اول آهن و 56. 45 آب است . چون درمعرض هوا قرار گیرد یک قشر زرد و نرم آن را میپوشاند. زاج در معادل یک برابر یا دو برابر خود آب سرد و در معادل 14 یا 34 آب جوش حل میشود و در الکل قابل حل نیست . (از دائرة المعارف بستانی ). و از زاج برای رنگ آمیزی غشاء سلولزی و انعقاد لعابها استفاده میشود.(گیاه شناسی مهندس ثابتی ص 43، 64 و 65). و نیز در تهیه ٔ اتراکسید و تبدیل الکلها یا فنل و الکل به اتراکسید بکار میرود. (روش تهیه ٔ مواد آلی دکتر رضا صفوی ص 354). و رجوع به تذکره ٔ ضریر انطاکی ، کائنات الجوّ ابوحاتم اسفزاری ، مخزن الادویه ، بحر الجواهر و مفاتیح العلوم خوارزمی شود.

////////////

زاج یا آلوم، ترکیب شیمیایی خاصی است که در کلاسی خاصی از ترکیبات شیمیایی قرار دارد. ترکیب خاصی با فرمول KAl (SO4)2.12H2O است. طبقه وسیع‌تری از ترکیبات شناخته شده به عنوان آلوم‌ها با فرمول AB (SO4)2.12H2O وجود دارد. AB(SO4) 2.12H2O.مقادیر زیادی از آن در یمن موجود می باشد و از رده سنگ های معدنی موجود در بعضی کوه های یمن است، این ماده در عطاری ها موجود بوده و برای اهداف پزشکی و به عنوان ماده ای ضد عرق و برای پاکسازی دندان شناخته می شود و این خواص آن به دلیل مواد سولفات آلومینیوم موجود در آن می باشد.

انواع آلوم[ویرایش]

چهار نوع مختلف از زاج وجود دارد به نام های آلوم آمونیوم, آلوم پتاس, آلوم کروم و آلوم قلیایی

1- آلوم آمونیوم : از نظر شیمیایی, آلوم آمونیوم با فرمول NH4AL(SO4)2.12H2O معرفی می شود. این نوع زاج یک آلومینیوم دو سولفاته است. این گونه از زاج در طبیعت کریستاله و سفید رنگ است.

2- آلوم پتاس : پتاس مربوط به سولفات آلومینیوم پتاسیم می شود و بعنوان یک قابض و ضدعفونی کننده استفاده می گردد. زاج پتاس یک دئودورانت طبیعی است. همچنین زاج پتاس به طور گسترده ای برای تصفیه آب کاربرد دارد. مواد معدنی نظیر کائولینیت و آلونیت, منابع طبیعی تامین زاج پتاس هستند.

3- آلوم کروم : بر خلاف دیگر انواع زاج, این نوع زاج برای فراینده برنزه کردن استفاده می شود. این سولفات دوگانه پتاسیم و کرومیوم با فرمول شیمیایی KCr(SO4)2.12H2O معرفی می شود. این نوع زاج در طبیعت بصورت کریستال بنفش رنگ یافت می گردد.

4- آلوم قلیایی : آلوم قلیایی چیزی جز مندوزیت نیست. نوعی ماده معدنی که در محیط زیست بصورت طبیعی یافت می شود. در تولید نمک مورد استفاده قرار می گیرد. همچنین برای تولید سودا از آن استفاده می شود. آلوم قلیایی همچنین بنام آلوم سدیم نیز شناخته می شود.این نوع زاج با فرمول شیمیایی Na2SO4.Al2(SO4)3.24H2O معرفی می گردد.

منابع[ویرایش]

رده‌ها: آلومینات‌هاپزشکی سنتیسولفات‌هاکانی‌های سولفاتمواد شیمیایی در عکاسی نمک‌ها

ویکی

///////////

به عرب و ترکی استانبولی شب:

الشَبّ[1][2] أو الشبة[3] اسم مركب كيميائي يدل أيضا على صنف من المركبات الكيميائية. المركب الكيميائي هو كبريتات البوتاسيوم والألومنيوم المميهة ذو الصيغة KAl(SO4)2.12H2O.

التصنيف الأوسع للمركبات المعروفة بالشبة لها نفس قياس اتحادية العناصر، ولها الصيغة العامة A2(SO4).M2(SO4)3.24H2O، حيث A تمثل كاتيون أحادي التكافؤ مثل البوتاسيوم أو الأمونيوم، وM تمثل أيون فلز ثلاثي التكافؤ مثل الألومنيوم.[4]

التطبيقات[عدل]

مركبات الشب مفيدة في مجموعة من العمليات الصناعية. فهي ذوابة في الماء، ولها مذاق حمضي، وقابض (بالإنجليزية: astringent)، مائل إلى الحلاوة، ويتفاعل مع الحموض، ويتبلور وفق جسم مثمن السطوح (octahedron). تتسيل عند تسخينها، وإذا استمر التسخين يمكن استخراج ماء التبلور، تتحول بعدها الأملاح إلى خبث وتنتبج، ويبقى آخر الأمر المسحوق غير البلوري.

شبة البوتاسيوم هي الشبة المتوفرة تجاريا، مع أن هناك أنواعا أخرى تصنع أيضا مثل: شبة الصودا، وشبة الحديد، وشبة الأمونيوم.

وقد يطلق اسم الشبة على كبريتات الألومنيوم في الكلام العامي، ولكن هذا الكلام غير دقيق علميا، فخصائصه مختلفة تماما عن خصائص مركبات الشبة الموصوفة قبلا.

الشب متوفر بكميات كبيرة في اليمن وهو ضمن الأحجار الملحية الطبيعية في بعض جبال اليمن ويعرف باسم شب الفؤاد ويباع أيضا في اسواق البهارات لإزالة العرق وفي الطب الشعبي كعلاج للإمساك وزيادة يؤدي إلى امساك حاد ويستخدم أيضا لتنظيف الأسنان وذلك لوجود الخاصية الحمضية من كبريتات الأمونيوم في المركب وله طعم قابض.

انظر أيضا[عدل]

شبة البوتاسيوم

شبة الأمونيوم

شبة الصوديوم

المراجع[عدل]

^ بحث من كلية الهندسة جامعة بابل

^ «شَبّ: الماهية: قال ديسقوريدوس: أصناف الشبّ كثيرة، والداخل منها في علاج الطب ثلاثة، المشقق والرطب والمدحرج» (ابن سينا. القانون في الطب).

^ المغني الأكبر

^ Austin، George T. (1984). Shreve's Chemical process industries. (الطبعة 5th). New York: McGraw-Hill. صفحة 357. ISBN 9780070571471.

//////////

به آذری زر:

زر KAL (SO4)2.12H2O فورمولویلا بیر خاص کیمیَوی بیرلشمه دیر.

بوگون ایپلیک یادا قوماش(پارچا) بویاما و سو صافلاشدیرمادا چوخ ایشلنیلن زرلرین یئرینی آلومینییوم سولفات آلمیشدیر.

زرلر، سودا راحاتجا حل اولونورلار.

آذربایجان کولتورونده قورخان کیمسه، قورخوسو تؤکولوب و اورگی ییغیشسین دئیه نئچه زر تکه سی اوتار.

قایناقلار[دَییشدیر]

معدنی داش تانیلان زرلر، یمن داغ لاریندا چوخ تاپیلیر و طب یا توختادمادا، تَر آزالتما و دیش تمیزلمه آماجییلا ایشلنیلیر.

/////////////

به عبری

אלום (אנגלית: Alum‏, IPA‏: /ˈæləm/) הוא מונח המתייחס לתרכובת כימית ספציפית וקבוצה של תרכובות כימיות. התרכובת הספציפית היא הידרט-אלומיניום-אשלגן-סולפט, ונוסחתה הכימית היא KAl(SO4)2.12H2O. לקבוצת התרכובות יש מבנה סטויכיומטרי יחסי של AB(SO4)2.12H2O.

לתרכובות אלום יש מגוון שימושים בתעשייה ובמסחר כגון איפור וייצור חומרים חסיני אש. הוא משמש כחומר מכווץ וממלא בתעשיית עיבוד עור לקלף הראוי לכתיבה והנקרא נייר פרגמנט.

האלום שימש בתהליך צביעת צמר בעולם העתיק: החומר משמש כצרבן המקשר בין הצבע הטבעי (בעיקר מן החי) לבין הצמר.

בשנת 1930 קיבל האנגלי ל.ל. ויליאמס זיכיון להפקת גופרית מדרום-מזרח לעזה. עם הגופרית נמצאה גם כמות קטנה של אלום. בעומק מסוים נמצאה שם אבן חול גפסית שחורה עם אלום ועורקים שהכילו פיריט.[1].

///////////

به قزاقی:

Ашудастар – күкірт қышқылы қос тұздарының кристалгидраттары. Құрамы металдар валенттілігіне және су молекулаларының санына тәуелді. Хим. формуласы: Ме+Ме3+(SО4)2·12Н2О.Ашудастар құрамына бір валентті калий, рубидий, цезий, аммоний тобы, үш валентті алюминий, хром және темір кіреді. Ең жиі кездесетіні калий-алюминий ашудасы – КАl(SО4)2·12Н2О. Ол октаэдр не куб пішінді кристалдар түзеді. Дәмі қышқыл келеді, 92,5°С-та балқиды. Ашудастар сусыздандырылған сазға қанық күкірт қышқылын және калий сульфатын қосу арқылы алынады. Ашудастар төменгі температурада нашар ериді. Бірақ жоғ. темп-рада ерігіштігі күрт артады. Мыс., температурасы 0° суда 2,95 г, ал температурасы 100° суда 154 г калий-алюминий ашудасы ериді. Ашудастар адамға ертеден белгілі. Олар медицинада қабыну ауруларына қарсы, қан тоқтататын, құрғататын дәрі есебінде, өндірісте тері илеуде қолданылады.

///////////

به ترکی استانبولی شب:

Şap (bileşik)

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Başlığın diğer anlamları için Şap (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.

Şaplar çift tuz grubuna giren bileşiklerdir. Genel formülleri [Me⁺¹Me⁺³(SO₄)2.12H₂O] şeklindedir. Buradaki Me⁺¹ = K⁺, NH₄+, Rb⁺, Cs⁺, TI⁺;Me⁺³ = Al⁺³, Fe⁺³, Ga⁺³, In⁺³, Cr⁺³, V⁺³ şeklinde ifade edilebilir.

İplik ya da kumaş boyama ve su saflaştırmada sıkça kullanılan şapların yerini bugün alüminyum sülfat almıştır.

Şaplar, suda kolayca çözünürler ve tatlımsı bir tada sahiptirler.

////////////

به اردو زاج:

زاج

آزاد دائرۃ المعارف، ویکیپیڈیا سے

پھٹکڑی[1] (alum) جس کو عام طور پر پھٹکری بھی کہا جاتا ہے ایک آبیدہ اُشنانصر زاصر سلفیٹ (hydrated potassium aluminium sulfate) کیمیائی مرکب ہے جس کا کیمیائی صیغہ، KAl(SO4)2.12H2O ، اختیار کیا جاتا ہے۔

حوالہ جات[ترمیم]

اوپر جائیں ↑ ماسوائے اختصاصی تذکرہ، مضمون کے تمام الفاظ اردو لغات میں دستیاب ہیں

//////////

Alum

From Wikipedia, the free encyclopedia

This article is about the class of chemical compounds. For other uses, see Alum (disambiguation).

See potassium alum for the specific chemical also called alum

Bulk alum

Alum /ˈælum/ is both a specific chemical compound and a class of chemical compounds. The specific compound is the hydrated potassiumaluminium sulfate (potassium alum) with the formula KAl(SO
4)₂·12H
2O. More widely, alums are double sulfate salts, with the general formulaAM(SO
4)
2·12H
2O, where A is a monovalent cation such as potassium orammonium and M is a trivalent metal ion such as aluminium orchromium(III).^[1] When the trivalent ion is aluminium, the alum is named after the monovalent ion.

https://en.wikipedia.org/wiki/Alum

&&&&&&&

حجر الاسفنج

بکسر همزه و سکون سین مهمله و فتح فا و سکون نون و جیم سنکی است که در اسفنج یافت می شود و ماهیت اسفنج* مذکور شد و بهترین آن سفید صلب آنست

طبیعت آن

در اول کرم و در دوم خشک

افعال و خواص آن

مجفف بی لذع و قاطع نزف الدم و ذرور آن جهت التیام جراحات و طلای آن جهت تحلیل اورام و آشامیدن دو دانک آن با شراب و امثال آن جهت تفتیت حصاه کرده و یرقان نافع

مخزن الادویه عقیلی خراسانی

* اسفنج

بکسر اول و سکون سین مهمله و فتح فا و سکون نون و جیم بیونانی صیفونا و بعربی زبد الطری و سحاب البحر و غماسه و غیم و نشانه و صوف الحجامین و هرشفه و بفارسی ابرمرده و ابر کهن و فشکزد کاذران و بهندی موابادل و بترکی بلوط نامند

ماهیت آن

چیزی است که بر روی سنکهای کنار دریای شور متکون می کردد و چون در آب اندازند آب را نشف می نماید و چون بفشارند آب از ان برمیآید و آن دو قسم می باشد قسمی از ان که متخلخل و سوراخهای آن کشاده و نرم و شبیه بنمد و پر سوراخ است ماده کویند و قسمی که با صلابت و سوراخهای آن صغیر و تنک است نر نامند

طبیعت آن

کرم در اول و خشک در دوم

افعال و خواص و منافع آن

محلل و مجفف قروح و جروح عمیقۀ ثاره و کهنه و اورام بلغمیه و ریشهای کهنه و قاطع نزف الدم و التیام دهندۀ زخمهای کهنه و مفتح افواه عروق چون تازۀ آن را با سرکۀ خالص یا سرکۀ ممزوج به آب یا شراب تر کرده بر جراحت تازه بکذارند التیام دهد و بالخاصیه قطع نزف الدم کند از هر عضوی که باشد ضماد مطبوخ آن با عسل یا با آب خالص جهت التیام زخمها و ذرور خشک آن مجفف قروح عمیقه و همچنین کذاشتن درست خشک آن بر ظاهر جراحت اکرچه بعمق آن نرسد جهت آنکه یا وجود قوت مجففه قوت جاذبۀ آن را نیز هست و سوختۀ آن جهت منع نزف الدم و التیام زخمهای تازه قویتر و ذرور رقازۀ آن بتنهائی یا با پنبه یا با ریشۀ کتان سوخته جهت رمد یابس و جلای بصر و تفتیح افواه عروق مضمومه و جراحات جاسیه و محرق مغسول آن در ادویۀ عین نافع و چون قطعۀ خشک آن را که در ان مطلق تری نباشد یقفر الیهود و یا بزیت آلوده کرده یکسر آن را بآتش برافروزند و سر دیکر را بر موضع قطع یا بط که خون از ان بند نشود بکذارند که حرارت آن بدان موضع برسد و داغ کنند آن را که خاکستر آن بدان ریخته شود در ساعت خون را بند نماید بسبب چسبیدن و کرفتن آن افواه عروق را و همچنین خاکستر سوختۀ چرب نمودۀ آن بروغن زیت که چرب نموده بسوزانند و خاکستر آن را ذرور نمایند و شرب آن جهت نزف الدم خارجی و داخلی مفید و چون قطعه از ان را به قدری که توان فرو برد بخیاطۀ ابریشمی و یا ریسمانی مضبوط بسته بلع نمایند و سر خیاطه را بدست بکیرند و لمحه صبر کنند که جذب رطوبات کرده بالیده کردد بعد از ان خیاطه را بکشند که از کلو بیرون آید بقسمی که کلو نبرد در اخراج زلو و خار که در حلق چسبیده باشد بیعدیل است و چون ریزه ریزه نموده بمقراض و بروغن زیت چرب نموده بکذارند تا موش بخورد می کشد آن را و در مصر کاذران آن را در آب می خیسانند و آب آن را کرفته بجامه می مالند جهت تصفیۀ آن و گفته اند از خاصیت آن آنست که چون آب را با شراب ممزوج نمایند و اسفنج را در ان بکذارند از هم جدا می کردند مضر احشا مصلح آن آب غوره یا ریباس است و چون خواهند که بیاشامند باید که بسیار ریزه مقرض کرده بیاشامند زیرا که در هاون کوبیده نمی شود و دستور احراق و سحق و غسل و سفید کردن آن در قرابادین ذکر یافت و سنکها که در جوف اسفنج بهم می رسد در طبیعت قریب است بدان و حرارت این از ان کمتر ملطف و مجفف و جالی و مفتت سنک مثانه نزد غیر جالینوس زیرا که او مستبعد می داند نفوذ و رسیدن قوت آن را بمثانه و لیکن مفتت سنک کرده کفته

&&&&&&&

حجر الاعرابی

بکسر الف و سکون عین و فتح راء مهملتین و الف و کسر باء موحده و یاء نسبت بفارسی شکر سنک و سنک زخم* نامند

ماهیت آن

سنکی است شبیه بعاج و از بادیۀ عرب خیزد

افعال و خواص آن

جالی و قاطع نزف الدم و جراحات و غیرها و سنون محرق آن جهت جلای دندان و استحکام لثه نافع

مخزن الادویه عقیلی خراسانی

سنگ زخم . [ س َ گ ِ زَ ] (ترکیب اضافی ، اِ مرکب ) حجر اعرابی و آن سنگی باشد مانند عاج چون بسحاق کنند و بر موضعی که خون از آن روان باشد بریزند بازدارد و آنرا شکرسنگ هم میگویند و حجرالعاج همان است . (برهان ). سنگ جراحت . (آنندراج ). اسم فارسی حجرالعاج است . (تحفه ٔ حکیم مؤمن ).

///////////

حجر اعرابی . [ ح َج َ رِ اَ ] (ترکیب اضافی ، اِ مرکب ) شکرسنگ . حجرالعاج . سنگ رخم . ابن البیطار در مفردات گوید: قال دیسقوریدوس فی الخامسة یشبه العاج النقی و اذا سحق و ذﱡر علی المواضع التی ینزف منها الدم تضمداً به قطع النزف و اذا احرق کان منه جلاء للاسنان و قال جالینوس فی التاسعة قوته قوة تجلو. حکیم مؤمن گوید: بفارسی شکرسنگ و سنگ رخم نامند سنگی است شبیه به عاج و از بادیه ٔعرب خیزد. جالی و قاطع نزف دم جراحات و سنون محرق او جهت جلاء دندان و تقویت لثه نافع است . (تحفه ٔ حکیم مؤمن ). و صاحب اختیارات بدیعی گوید: سنگی است چون بسایند مانند خون بلون بود و با شیر زنان چون در چشم چکانند ورم آن و بسیاری آب بدن را نافع بود. و صاحب اختیارات در حجرالعاج گوید: سنگی است مانند عاج چون سحق کنند و بر موضعی پاشند که خون روانه بود و بازنبندد، می بندد، و اگر ضماد کنند شاید و اگر سوخته سنون سازند دندان را جلاء دهد. بپارسی شکر سنگ خوانند و بشیرازی سنگ رخم خوانند .

&&&&&&&

حجر الافروج

بفتح الف و سکون فا و ضم راء مهمله و سکون واو و جیم حجر افردی نیز نامند

ماهیت آن

سنکی است مانند قیشور و سبک که بر روی آب می ایستد و از اسلام بول روم خیزد

افعال و خواص آن

مجفف و قابض آشامیدن یک دانک محکوک آن در حال و بزودی رفع سم کزیدن عقرب می نماید

مخزن الادویه عقیلی خراسانی

///////////

حجرالافروج . [ ح َ ج َ رُل ْ اَ ] (ع اِ مرکب ) آنرا حجر افروغی و حجر فروغیا نیز نامند. سنگی است که مانند قیشور بر روی آب می ایستد و از استنبول خیزد.مجفف و قابض است و یک دانگ او درحال رفع سم عقرب میکند. (تحفه ٔ حکیم مؤمن ). و صاحب اختیارات گوید: حجرالافروج حجر افروغی (و در نسخه ای حجر افروی ) گویند ازبلاد روم خیزد و سَبک بود و بر روی آب بایستد و مجفف بود و قبض در وی باشد. چون حل کنند و بیاشامند گزیدگی عقرب را سود دارد- انتهی . و در بعض کتب هندی آمده است : که آن حجر الفضة است . و افروج ، فروغیا، افروغ و فریژی ناحیت واقعه در مرکز آسیای صغیر است . ابن البیطار در کتاب مفردات ذیل کلمه ٔ حجر الافروج گوید: قال الغافقی قال حنین : یکون فی ارض الروم فی بلد یدعی اولومبوس بینه و بین قسطنطینیه مئتامیل و یطفو فوق الماء کالقیشور و اذا حک و شرب نفع من لسعة العقرب . رجوع به حجرالقیشور شود.

&&&&&&&

حجر الافریقی

بکسر همزه و سکون فا و کسر راء مهمله و سکون یاء مثناه تحتانیه و کسر قاف و یاء نسبت

ماهیت آن

سنکیست ما بین خفت و ثقل و صلابت و لین و با خطوط سفید مانند اقلیمیا و از افریقیه خیزد و بهترین آن زرد رنک متوسط بین خفت و ثقل و در صلابت و لین آنست

طبیعت آن

مجفف با اندک قبضی و لذعی

افعال و خواص آن

محرق آنکه سه مرتبه کرم کرده در خمر اندازند پس سائیده بشویند جهت قروح خبیثه و متعفنه و مفردا با شراب و عسل نافع و با موم روغن جهت سوختکی آتش و امراض چشم مفید و احراق آن سبب زیادتی قوت آنست استعمال محرق غیر مغسول آن جایز نیست

مخزن الادویه عقیلی خراسانی

///////////////

 حجر افریقی . [ ح َ ج َ رِ اَ ] (ترکیب وصفی ، اِ مرکب ) سنگی است مابین خفت و ثقل و اجزاء او مختلف است در صلابت و لین . با خطوط سفید مثل اقلیمیا و از افریقیه خیزد. با قوه ٔ مجففه و اندکی قابض و بالذع و محرق . مطفی او سه بار در خمر فعل او قویتر و بجهت قروح خبیثه متعفنه مفرداً و با شراب و عسل نافع و محرق مغسول با موم روغن جهت سوختگی آتش و امراض چشم مفیداست . (تحفه ٔ حکیم مؤمن ). و ابن البیطار در مفردات گوید: قال دیسقوریدوس هو حجر یستعمله الصباغون بالبلاد التی یقال لها فروغیا و هی افریقیة و لذلک سمی بالیونانیة فرغیوس (در نسخه ٔ لکلرک و در نسخه ٔ چاپی : فروغنوس ). و اجود مایکون من هذا الحجر ماکان اصفر وسطافی مابین الخفة و الثقل و اجزائه مختلفة فی الصلابة و اللین و فیه عروق بیض مثل ما فی الاقلیمیا و قد یحرق علی هذه الصفة یؤخذ فیبل بخمر بالغ ثم یطم فی جمرو یروح الجمر دائما فاذا استحال لونه الی الحمرة یخرج و یطفا بمثل الخمر الذی بل ّ به ثم یطم ثانیة و یطفاء و یحرق ایضاً ثالثة. و ینبغی ان یحذر ان یتفتت ویصیر رماداً. و قال جالینوس فی التاسعة قوته تجفف تجفیفا قویاً و فیه معهذا ایضاً شی ٔ من القبض مع تلذیع و اما انا فاستعمله ابداً و هو یحرق فاداوی به القروح المتعفنة اما وحده و اما مخلوطاً بشراب او عسل واتخذ منه دواء للعین یجفف . و قال دیسقوریدوس : و هذاالحجر محرقا کان او غیر محرق فانه یقبض و ینقی و یکوی و اذا خلط بقیروطی ابراء حرق النار و قدیعفن تعفیناً یسیراً او یغسل مثل ما تغسل الاقلیمیا - انتهی .

&&&&&&&

حجر الاناغاطس

بفتح همزه و نون و فتح غین معجمه و الف و کسر طا و سکون سین مهملتین

ماهیت آن

سنکی است که چون بسایند در رنک مانند خون کردد

افعال و خواص آن

قطور آن با شیر زنان در چشم جهت ورم و دمعه و طرفه مفید

مخزن الادویه عقیلی خراسانی

////////////

 حجر غاغاطیس . [ ح َ ج َ رِ ] (ترکیب اضافی ، اِ مرکب ) ابن البیطار گوید: قال ابن حسان ، ینسب الی واد بالشام کان یقال له فی القدیم غاغاویسمی الان وادی جهنم و هذا الحجر یوجد ایضاً بالاندلس فی ناحیة سرقسطة و قد یوجد ایضاً فی ناحیة جبل شنیر فی اجراف طفلیة و اذا وضع علی النار فاحت منه رائحة القرن المحرق . و قال دیسقوریدوس فی الخامسة: هو بعض الحجاره ینبغی ان یختار منه ما کان سریع الالهاب و کانت رائحته شبیهة برائحة القفر. و هذا الحجر بجمیع اصنافه هو اسود یابس قحل ذوصفائح خفیف جداً. و له قوة ملینة محللة و اذا تدخن به صرع من به صرع و انعش المراءة من الغشی العارض لها من وجع الارحام ، و اذا دخن به ایضاً طرد الهوام . و قدیقع فی اخلاط الادویه الموافقة التی للنقرس و قدیکون بالبلاد التی یقال لها لوقیا . و قد یوجد فی نهر بتلک البلاد ینصب الی البحر یقال لذلک النهر غاغا. -انتهی . و آنرا بتصحیف حجرالغیطوس و حجر اطاغیطوس یا اغاغیطوس نیز ضبط کرده اند. و ضریر انطاکی گوید: حجر غاغاطیس ، غاغاطیس اسم للوادی الذی ظهر منه هذا الحجر و هو وادی جهنم بین فلسطین و طبریة من ارض المقدس ، و یوجد بالاندلس کذا قالوه . و اما نحن فقد جلب الینا هذاالحجر من جبل یلی آمد من اعمال الفرات و هو اسود الی الزرقة رزین ، اذا وضع فی النار اوقد کالحطب حتی یبقی من الرطل قدر اوقیة، ابیض صلب لا تأکله النار. و حال الحرق تشم منه رائحة النفط و القار، و هو حار، یابس فی الثانیة، اذا شرب قطع الحمل و الحیض و فتت الحصی و الیرقان شرباً و حلل الاورام الجاسیة طلاءً و نفع من اختناق الرحم بخوراً و شرباً و دخانه یطرد العقارب و الحیّات و غالب الهوام و یضر الرئة و یصلحه الزعفران . و اذا بخرت به الاشجار منع الدیدان . و شربته الی نصف درهم . و صاحب تحفة گوید: حجر غاغاطس ، سنگی است که از وادی مشهور بغاغا مابین فلسطین و طبریة خیزد و معروف است به وادی جهنم چون در آتش گذارند مثل چوب سوخته گردد و از یک رطل او یک وقیة میماند باصلابت و سپیدی و قبل از احراق سیاه مایل بکبودی است و بسیار سبک و صفایحی و بوی او در حین احراق مانند بوی شاخ حیوانات و نفط است . در دوم گرم و خشک و محلل و ملین و شرب او قاطع حمل و حیض و مفتت حصاة و بخور او جهت غشی که از اختناق رحم باشد و گریزانیدن هوام مؤثر و مضرریة و مصلحش زعفران و مهیج صرع مصروعین و ضماد او جهت نقرس و رویانیدن گوشت مفید و بخور او دافع کرم اشجار و قدر شربتش تا نیم مثقال است . و صاحب اختیارات بدیعی گوید: حجر لحاغیطوس و حجرغاغاطیس خوانند و از وادی شام آرند و آن وادی را از قدیم غاغا خوانند ولی این زمان وادی جهنم خوانند، و چون در آتش نهند بوی سروی سوخته و قیر کند. و لون وی سیاه بود و سبک بود و صفحه ها بر روی یکدیگر بود، و صاحب مفردات گوید: مصروع را صرع آورد و صاحب منهاج گوید: بخور وی مصروع را نافع بود -انتهی . و صاحب مخزن الادویه گوید: حجر الغاغاطیس سنگی است سنگین سیاه رنگ مایل بزرقت و نیز گفته اند سنگ بسیار سبک صفایحی است ... چون در آتش اندازند مانند چوب سوخته گردد و از یک رطل آن یک وقیه بماند سپید و صلب گردد... طبیعت آن در دوم گرم و خشک ... و ضماد آن جهت نقرس و رویانیدن گوشت مفید است . و صاحب برهان در ذیل کلمه ٔ حجر لحاغیطوس گوید: بضم لام وحای بی نقطه و الف کشیده و غین نقطه دار بتحتانی رسیده و طای حطی به واو کشیده و بسین بی نقطه زده ، بیونانی سنگی است سیاه و بوی قیر دهد و آنرا از جانب شام آورند از جائی که در این زمان وادی جهنم خوانند. بخورآن مصروع را فایده دهد و گزندگان بگریزند -انتهی .

- حجر اناخاطس . [ ح َ ج َ رِ اَ طِ ] (ترکیب اضافی ، اِ مرکب ) سنگی است که چون آنرا به آب بسایند مانند خون از آن بیرون آید و چون با شیر زنان در چشم چکانند ورم چشم و بسیاری آب آمدن را نافع باشد. (برهان قاطع). و صاحب اختیارات بدیعی گوید: سنگی است که چون بسایند مانند خون بود بلون ، و با شیر زنان چون در چشم کشند ورم آن و بسیاری آب آمدن را نافع بود. و در بعض کتب هندی گوید: کلمه ٔ یونانی است و چون بسایند برنگ خون بود. و سائیده ٔ او مثل خون و جهت دمعه و طرفه نافع است . و ابن البیطار در مفردات آرد: [ قال ] الغافقی : هذا الحجر ینفع من الأورام و من کثرةدمعة العین . و ذلک انه یؤخذ فجل فیخرج محکة یشبه الدم حرةً فیجعل مع لبن امراءة و یقطر فی العین -انتهی . در همه ٔ کتب مزبور این کلمه آناغاطس با غین معجمه بجای خاء و در بعضی آناغاط و در پاره ای آناغلیطس آمده است تنها ابن البیطار و مترجم او لکلرک کلمه را بصورت فوق با خاء معجمه آورده اند و صحیح نیز آن است . و صاحب تحفه گوید: سنگی است سائیده ٔ او مثل خون و جهت دمعة و طرفة نافع است .

&&&&&&&

حجر الایل

بکسر همزه و فتح یاء مثناه تحتانیه مشدده و لام

ماهیت آن

سنکی است که در شیردان کاو کوهی تکون می یابد و آن را بادزهر کاوی نامند و در بادزهر مذکور شد

مخزن الادویه عقیلی خراسانی

////////////

اندرزا. [ اَ دَ ] (اِ) گاو زهره را گویند و آن سنگی است که در میان زهره ٔ گاو یا شیردان او متکون میشود و آنرا بعربی حجرالبقر گویند. (برهان قاطع) (از انجمن آرا) (از آنندراج )(هفت قلزم ). گاو زهره . گاوزن . پادزهر گاوی . گاو زهرج . خرزةالبقر. و رجوع به حجرالبقر و گاو زهره* شود.

* گاوزهره . [ زَ رَ / رِ ] (اِ مرکب ) سنگی باشد که در میان زهره ٔ گاو متکون شود و بعضی گوینددر میان شیردان گاو بهم میرسد و آن در لون و خاصیت مانند پازهر باشد و به عربی حجرالبقر خوانند و معرب آن جاوزهرج بود و آن سنگ در گوسفند نیز یافت شود و آن مانند زرده ٔ تخم مرغ میباشد. (برهان ) (الفاظ الادویه ) (آنندراج ) (جهانگیری ). اکنون آن را «گاو دارو» گویند و برای فربهی خورند. (حاشیه ٔ برهان قاطع چ معین ).رجوع به گاودارو و گاوزهرج شود. || (ص مرکب ) جبان . بزدل . بددل . (برهان ).

////////////

حجرالبقر. [ ح َ ج َ رُل ْ ب َ ق َ ] (ع اِ مرکب ) ورس . اندرزا. گاوزن . پادزهر گاوی . گاو زهرج . خرزة البقر. سنگی است که در زهره و شیردان گاو متکون میشود و پازهر گاوی و اندرزا نامند. مایل بسیاهی با اندک براقی و سست و منقط بسیاهی و بعضی بزردی و باطن او مایل بسفیدی و زردی . بیشتر در گاو سیاه بهم میرسد و هر گاه متکون گردد چشم گاو مایل بزردی و سفیدی حدقه او مستدیر گردیده لاغر میشود، و اکثر اوقات فریاد میکند و پادزهر مزبور بعضی پهن و بعضی مدور است و آنچه در زهره ٔ او متکون شود از یک دانگ تا چهارمثقال میباشد، و قوتش تا دو سال باقی است . در آخر دوم گرم و خشک و در افعال از حجر التیس بغایت ضعیف تر و محلل و مسمن و مدر حیض و بول و جالی و مفتت حصاة، و اکتحال او مقوی بصر و رافع بیاض ، و طلاء او جهت بهق و برص و آثار بواسیر و التیام جراحات ، و با آب گشنیز جهت حمرة و نمله ٔ ساعیة و امثال آن و با شراب جهت رویانیدن موی سیاه در موضع برص و داءالثعلب بعد از کندن موی سفید از مجربات است . و سعوط یک عدس او با آب چغندر جهت نزول آب و خوردن او هر روز بقدر دوحبه باجلاب بعد از حمام بلافاصله یا در حمام تا چند روز و از عقب آن گوشت آب مرغ فربه آشامیدن ، باعث تسمین بدن از مجربات دانسته اند، و مضر محرورین و مصدع ، و مصلحش کتیرا و قدر شربتش تا دو قیراط، و یک مثقال او قاتل است ، و آنچه در روده ٔ گاو متکون شود بزرگتر و سبکترو در افعال ضعیفتر است . (تحفه ٔ حکیم مؤمن ). و صاحب اختیارات بدیعی گوید: خرزةالبقر خوانند و آنرا جاوزهرج و گاه زهره گویند. و در میان زهره ٔ گاو بود، و گویند در شیردان گاو هندوستان میباشد، و آن مانند پادزهر است در عمل ، بلون هم بپادزهر ماند. اما آنچه در زهره ٔ گاو و گوسفند میباشد، و آن مانند زرده ٔ تخم مرغ پخته و بشیرازی آنرا اندرزا خوانند، سحق کنند و به آب بعضی از بقول طلا کنند بر حمره و نمله نافع بود و ریشها، و چون مقدار عدس سعوط سازند به آب بیخ سلق جهت دفع نزول آب بغایت مفید بود و چون سحق کنند و بشراب بسرشند و بر موضعی که سپیدی بود طلاکنند، موی سیاه بیرون آورد. و اگر سبب آن از علت داء الثعلب و برص بود، موی سپید سیاه کند. و مؤلف گوید: بغایت گرم بود،و بادهای سرد را نافع بود طلا کردن و خوردن - انتهی .حمداﷲ مستوفی در نزهةالقلوب گوید: حجرالبقر؛ قزاونه گاوزن خوانند در زهره ٔ گاو میباشد بصمغ درخت مانند است . اگر چه در میان زهره است تلخ نباشد - انتهی . و ابن البیطار در مفردات گوید: یقال لها بالدیار المصریة خرزة البقر و اهل المغرب و الاندلس یسمونها بالورس ، والورس بالحقیقة غیره . و قال بعض علمائنا هذا الحجر یوجد فی مرارة البقر عند امتلاء القمر و هو حجر ذو طبقات مدور صلب لونه الی الصفرة و کثیراً اما یستعمله النساء بالدیار المصریة للسمنة بان تشرب منه المراءة وزن حبتین فی الحمام او عند خروجها منه بجلاب ثم تتحسی فی اثره مرقة دجاجة سمینة مصلوقة و هذا مجرب عندهم فی امر السمنة. و قال غیره : هو شی ٔ یکون فی مرارة البقر و فیه رطوبة لدنة تجمد و تخرج من المرار وهی لزجة لدنة فی لدونة مخ البیض المطبوخ ثم تجف و تصلب حتی تصیر فی قوام النورة المکلسة یتهیاء عند ما یفرک بالاصابع. و قد یکون من هذه الرطوبة ما اذا جف وکان فیه بعض صلابة یشبه بعض تلک الحجارة السریعة التفتت و لهذا ما سماه بعض المترجمین بحجارةالبقر. قال الغافقی : زعم بعض الاطباء انّه حارٌ یابس فی الدرجة الرابعة، و قد یقع فی اکحال العین و یحدالبصر. و زعم بعضهم انه اذا سحق و طلی به بماء بعض البقول علی الحمرة و المنلة نفع، و اظنه النملة الساعیة و شبهها من القروح . و اذا سعط به بمقدار عدسة مع ماء اصول السلق ، نفع من نزول الماء فی العین . و زعم بعضهم أنه اذا سحق و عجن بشراب و طلی به موضع البیاض خرج الشعرالاسود. و قال بعضهم انما یکون ذلک فی علة داءالثعلب و البرص و اما فی الشعر الابیض الطبیعی فلا - انتهی . و صاحب تذکرة گوید: یسمی خرزة البقر و الورسین و هو قطع الی بریق و سواد و اجودها الهش المنقط بالاسود الضارب باطنه الی بیاض . و أکثر ما یتولد بالبقر السودالغزیرة الشعر ذکوراً کانت او اناثا و عند تولده تمیل عین البقرة الی الصفرة و یستدیر بیاضها و اجوده الرزین الحدیث و اذا جاوز سنتین سقطت قوته و لایستعمل الا بعد خروجه بستة عشر یوماً و الموجود فی بقرالروم و البلاد الباردة اعظم منه فی البلاد الحارة و هو حارٌ فی الاولی یابس فی الثانیة یجلو البیاض کحلاً والبهق و البرص و الکلف طلاءً و الباسور احتمالاً بالعسل و یلحم الجراح و یفتت الحصی و یدرالبول و یذهب الیرقان و اذا شرب بالجلاب أو مع اللوز و النارجیل او مع الحبة الخضراء أو الصنوبر فی الحمام أو عندالخروج منها و أتبع بالمرق الدهن کالدجاج سمن الابدان جدا و ولدالشحم و نعم الابدان عن تجربة. و هو یضر المحرورین و یصدع و تصلحه الکثیرا، و شربته الی قیراطین و قیل مثقال منه یقتل - انتهی . و حجر البقر را جاوزهره نیز گویند.

&&&&&&&

حجر البارقی

بفتح باء موحده و الف و کسر راء مهمله و قاف و سکون یاء نسبت

ماهیت آن

سنکی است شبیه بحجر خرفی بقدر کف دست و سبک ماخوذ از بارقه که موضعی است قریب بکوفه منسوب بدان و اندک از ان آب بسیاری بخود جذب می نماید و بر روی آب می ایستد و بعد جذب آب بته آب می رود و چون در آفتاب کذارند آب را پس می دهد

افعال و خواص آن

کویند از خواص آنست که چون جهت استسقای زقی حوالی ناف را اندک جراحت کرده بران بندند جذب رطوبات کند و بعد جذب در آفتاب کذارند رطوبات را پس دهد و بعد پس دادن رطوبات باز بچسپانند تا آنکه جمیع رطوبات را جذب نماید و صحت یابد و وزن آن قطعه باید سه دینار باشد که مثقال است و قطعۀ نیم مثقال آن دو مثقال آب را جذب می نماید

مخزن الادویه عقیلی خراسانی

////////////

حجر بارقی . [ ح َ ج َ رِ رِ ] (ترکیب وصفی ، اِ مرکب ) حجر برقی .(مطابق نسخه ٔ لکلرک از ابن البیطار) سنگی است شبیه بحجر خزفی و بقدر کف دست و سبک و اندکی از آن جاذب آب کثیر و بر روی آب ایستد و بعد از جذب آب بقعر آب رود، و چون در آفتاب گذارند آب را پس دهد. جهت استسقاءزقی نافع است که چون موضعی از حوالی ناف را جراحت کرده بر آن ببندند جذب رطوبات کند. (تحفه ٔ حکیم مؤمن ). و ابن البیطار گوید: (قال ) ابوالعباس النباتی هو حجر شکله شکل الحجارة المصریة یکون علی قدر الکف . اخبرنی الثقة عنه ببغداد و هو ممن رآه و لم یعرفه حتی اخبر به و بخواصه العجیبة. وجد فی بعض ذخائر المصریین . من خواصه ان یوضع علی من به استسقاء فیمص الماء من بطنه حتی یبراء. و کان قد وقع له منه بعد طوافه البلاد باحثاً عنه مشرقاً و مغرباً، قطعة صغیرة من نحو ثلثی الدینار و اراد اختباره بالماء لیری هل ینماع ام لا، لما رآه الی الخفة غیر رزین ، و لما وضعه فی الماء ازداد صلابة فأخرجه عن الماء و وضعه فی الشمس فلم یزل ینماع حتی صار الی زنته الاولی فنبهه بعض المختبرین للاحجار علی تحقیق وزنه قبل ذلک ففعل ما امره به فوجد فیه بعد وضعه فی الماء ثلاثة دنانیر. و ذلک ان صاحب الاحجار ذکر هذا الحجر و سماه بما ذکرت و هی قصة عجیبة صحیحة صحت عنه -انتهی . رجوع به حجر برقی شود.

- حجر برقی . [ ح َ ج َ رِ ب َ ] (ترکیب وصفی ، اِ مرکب ) مطابق نسخه ٔ لکلرک از ابن البیطار، و در اصل ابن البیطار چاپی ، حجر بارقی . رجوع به حجر بارقی شود.

&&&&&&&

حجر البحری

بفتح باء موحده و سکون حا و کسر راء مهملتین و سکون یاء نسبت

ماهیت آن

جسمی است سفید مدور و صلب و در جوف آن دانۀ ایست که باعلی و اسفل حرکت می کند و از سواحل دریا خیزد و قسمی از اکتمکت است و ماهیت اکتمکت در حرف الالف ذکر یافت و کفته اند چیزی است شبیه بفک معزکه دریا بساحل می اندازد و در ان چیزیست که از اعلی باسفل حرکت می نماید و کفته اند که آن قنفذی بحریست که بعد مردن و ریختن خارها دریا بساحل می اندازد و بالجمله از ادویۀ مجهوله الماهیه است

افعال و خواص آن

آشامیدن یک دانک تا دو دانک آن در تفتیت حصاه هر موضع که باشد بغایت موثر است و مجرب کفته اند

مخزن الادویه عقیلی خراسانی

حجر بحری . [ ح َ ج َ رِ ب َ ](ترکیب وصفی ، اِ مرکب ) ابن البیطار گوید: قال الغافقی هو حجرٌ یوجد فی ارض المغرب ترمی به امواج البحر کثیراً و هو علی شکل الفلک التی تغزل فیها النساء. مجوف علیه حب ناتی من اسفله الی اعلاه . ان شرب منه وزن دانق و هو عشر شعیرات کسرالحصاة و فتتها. قال : و هذه صفه القنفذالبحری و هو خرقة یرمی بها البحر و قد تناثر شوکها و ذهب ما فی جوفها من اللحم و هی کثیرة، بارض المغرب -انتهی . صاحب تحفه گوید: جسمی است سفید مدور و صلب و در جوف او دانه ای است که به اعلی و اسفل حرکت میکند و از سواحل دریا خیزد و قسمی از اکتمکت است و یکدانگ تا دو دانگ او در تفتیت حصاة هر عضو بغایت مؤثر است -انتهی .