حزاء بری
و حزاه نیز نامند و بشیرازی کوخر کویند
ماهیت آن
از جملۀ سداب بری شمرده اند و دو قسم می باشد بری و بستانی یک قم را در مازندران جعفری نامند و برک آن شبیه ببرک کرفس بقدر برک کشنیز و تخم آن سبز و خوش بو و این بهترین اقسام است
طبیعت آن
کرم و خشک در آخر سوم
افعال و خواص آن
مقوی هاضمه و دافع ریاح و ادویۀ قتالۀ بارده خصوصا سم عقرب و مدر بول و مجفف منی و قسم دوم که بستانی است ساق آن بقدر ذرعی و پر کره و برک آن شبیه ببرک سداب و با زغب و خوش بو و تندطعم و تخم آن شبیه بانجدان و زوفرا عبارت از آنست و صاحب اختیارات بدیعی نوشته که برک آن شبیه ببرک جزر و طعم آن قریب بطعم رازیانه و تخم آن سبز رنک و خوش بو و خوش طعم نزدیک بتخم کزر در شکل و بر جامه بچسپد و بشیرازی آن را خودوسک نامند
طبیعت آن
در سوم کرم و خشک
افعال و خواص آن
مقوی معده و احشا و جکر و محلل ریاح و هاضم و مفتح سدۀ جکر و سپرز و مسخن کرده و مثانه و مسمن آن و مبهی و مقوی آن و منقی مثانه و مجاری بول و رافع خمار و آشامیدن و بوئیدن آن جهت زکام و رطوبات دماغی و برودت دماغ و ضماد آن جهت تسکین وجع و ورم بواسیر و بدستور خوردن آن و ادهان آن کویند بواسیر را زائل کرداند و رنک روی را نیکو سازد و هیچ دوائی بآن نرسد و طلای کل و برک آن با عسل جهت خراجات و اکله و ضماد جمیع اجزای آن با شراب و یا روغن بنفشه جهت رفع سم هوام و نیم درهم آن با اندک شراب جهت کزیدن هوام شربا نافع و جالینوس بالخاصیت آن را جهت سعال یابس مفید می داند و تخم آن در افعال قویتر از اکثر اجزای آنست و مضر سر و مجفف منی مصلح آن بادرنجبویه بدل آن سداب است هرکاه اقسام دیکر حزا یافت نشود مقدار شربت آن تا سه درهم و از تخم آن تا یک مثقال
مخزن الادویه عقیلی خراسانی
////////////
حزات
بستانی بود ورق آن مانند ورق کرفس و حزر و کمون از این جنس چیزی ماند و طعم آن نزدیک به طعم رازیانه بود و تخم وی زردرنگ بود و خوشبوی نزدیک به تخم کزر و بر جامه بچسبد و بشیرازی آن را مودوستک خوانند بادها بشکند و معده را نیکو بود و گرمی وی کمتر از جزر بری بود و غذا هضم کند و خمار زایل کند و سده سپرز و جگر بگشاید و مسخن گرده بود و مسمن مثانه و مجاری بول را پاک کند و زکام را نافع بود و دماغ را سود دهد و رطوبت آن پاک کند و جهت بواسیر هیچ دوایی از آن بهتر نبود خوردن و ضماد کردن و اگر ادمان اکل آن کنند از بواسیر ایمن باشند
صاحب مخزن الادویه تحت عنوان حزاء بری می‌نویسد: آن را حزات نیز نامند و بشیرازی کوخر گویند و آن را در جمله سداب بری شمرده‌اند
اختیارات بدیعی
////////////
جعفری
برگ و گل گیاه جعفری
طبقه‌بندی علمی
فرمانرو: گیاه
(طبقه‌بندی‌نشده): گیاهان گلدار
(طبقه‌بندی‌نشده): دولپه‌ای‌های نو
(طبقه‌بندی‌نشده): آستریدها
راسته: کرفس‌سانان
تیره: چتریان
سرده: Petroselinum
گونه: P. crispum
نام علمی
Petroselinum crispum
(فیلیپ میلر) Fuss
مترادف‌ها
Apium crispum Mill.
Apium petroselinum کارل لینه
Petroselinum hortense Hoffm.
جعفری (در متون طب سنتی حزاء بری) نوعی سبزی خوراکی است که در انواع غذا و سوپ مورد استفاده قرار می‌گیرد. جعفری معمولاً بصورت تر و خشک عرضه و مصرف می‌شود.
خواص جعفری
جعفری یک منبع بسیار خوب ویتامین A، ویتامین C و ویتامین K می‌باشد. به علاوه جعفری منبع غذایی خوبی از آهن و اسیدفولیک است. جعفری شامل دو جزء خیلی مهم در ترکیب خود می‌باشد که موجب شده این سبزی نقشی بی همتا در سلامت انسان داشته باشد: روغن‌های فرار و فلاوونوئیدها.
روغن‌های فرار:↵اولین جزء مهم موجود در جعفری، روغن‌های فرار می‌باشند. این روغن‌ها به نام روغن‌های ضروری یا اسانس‌های گیاهی نیز خوانده می‌شوند.↵از ترکیبات مهم این گروه می‌توان به میریستیسین (myristicin)، لیمونن (limonene)، آلفا توژن (alpha-thujene) و اِاوجنول(eugenol) اشاره کرد. با تغلیظ این مواد عصاره‌ای حاصل می‌شود که دارای خواص درمانی فوق‌العاده است.↵در مطالعات انسانی مشخص شده است که روغن‌های فرار موجود در جعفری مخصوصاً میریستیسین، از شکل گیری و تشکیل تومورها (مخصوصا تومورهای ریه) جلوگیری می‌کنند. در تحقیقات دیگری مشخص شده است که فعالیت آنزیم گلوتاتیون S ترانسفراز را که مسئول پیشگیری از تخریب سلولی می‌باشد، تحریک می‌کند.[1]↵از دیگر فعالیت این روغن‌ها این است که به خنثی کردن انواع مواد سرطان زا مانند بنزوپیرن‌های موجود در دود سیگار و دود ناشی از ذغال چوب کمک می‌کند.
فلاوونوئیدها:↵دومین جزء مهم آن، فلاوونوئیدها می‌باشند. از ترکیبات مهم این گروه که در جعفری یافت می‌شود، می‌توان آپیئین(apiin)، آپیجنین(apigenin)، کریسواِریول(crisoeriol) و لوتئولین(luteolin) را نام برد.[1]
ویکی
///////////
به عربی مَقْدُونِس، بقدونس، معدَنوس:
المَقْدُونِس وفي اللهجات العامية يُسمَّى : البقدونس أو المعدَنوس جنس :نباتي ينتمي إلى الفصيلة الخيمية. يضم هذا الجنس نوعا واحدا مقبولا هو المقدونس الهش (الشائع) وأنواع أخرى لم يحسم أمرها بعد[1]
محتويات [أظهر]
من أنواعه[عدل]
المقدونس الهش (باللاتينية: Petroselinum crispum) في بلاد الشام والمغرب العربي
الوصف النباتي[عدل]
نبات عشبي ثنائي الحول يتبع الفصيلة الخيمية. يتراوح ارتفاعه ما بين 6 إلى 20 سم، له سوق عديدة تنمو جميعها من جذر واحد والسوق قائمة ومدورة ومتفرعة. الأوراق مركبة. الأزهار في مجاميع مركبة ذات لون أبيض والنورات مركبة خيمية ويتميز المقدونس برائحته العطرية النفاذة وأوراقه الخضراء الزاهية. ومن أنواعه البلدي الأملس والأفرنجي المجعد. ويمكن الحصول على زيت المقدونس من البذور.
اسم المقدونس[عدل]
هذا ما تقوله المعاجم المختلفة:
المعجم العربي الأساسي (المنظمة العربية للتربية والثقافة والعلوم - طبعة لاروس 1989)، وهو إجماع مجامع اللغة العربية المختلفة، يقول في ص. 1145:
مقدونس: نبات عشبي زراعي من فصيلة الخيميات يزرع لرائحة أوراقه ولأفاويه الطعام، ويقال له: مَعدَنُوس في تونس والجزائر والمغرب. وفي العراق وبعض الدول العربية يسمى ( كرَفِس )
المعجم الوسيط (إصدار مجمع اللغة العربية في القاهرة) (ص. 915): مقدونس.
المصباح المنير ومختار الصحاح لا يحتويان على أي من النطقين.
ولكن أورده الفيروزأبادي في القاموس المحيط ، فقال وهو يصف أحد النباتات :
( كالشَّبَث في ساقه وجُمَّته وأصله ، غيرَ أن زهره أبيض ، ويعقد حَبّاً كحَبّ المَقدُونِس ) .
وكذلك أورده الصفدي في الوافي بالوفيات ، وابن أبي أصيبعة في عيون الأنباء في طبقات الأطباء ، وابن سينا في القانون في الطب ، وابن البيطار في الجامع لمفردات الأدوية والأغذية ، والزبيدي في تاج العروس : كلهم باسم مقدونس .
المقدونس في الطب القديم[عدل]
يسمى المقدونس في اللغة الفرعونية "ماتت" وقد عثر عالم المصريات "جرابو" على بقايا بذور وأوراق هذا النبات في بعض المقابر الفرعونية وتأكد أنهم استعملوا المقدونس في كثير من الوصفات العلاجية لكثير من الأمراض،
استخدم المقدونس من مئات السنين فقد كان الفراعنة يستخدمون المقدونس الطازج طعاماً خافض للحرارة وفي حالات عسر الدورة الشهرية أو انقطاعها وعلى شكل لبخات لإزالة الالتهابات والأورام، بينما استعملوا بذور المقدونس لإزالة غازات الأمعاء وعسر البول.
وقد استخدمه الأقدمون في علاج التهابات المعدة وكمذيب لحصى الكلى وملين جيد للبطن ومضاد للمغص ومضاد للربو وضيق التنفس وأورام الثدي، يطيب رائحة الفم ومدر للطمث، مفيد لمشاكل الطحال والكبد، كما يدر الحليب. وتستخدم الأوراق الطازجة كلبخة ضد تورم الثدي ولدغ الحشرات والقمل والتهابات الجلد.
علاج الجهاز التنفسي[عدل]
المقدونس نافع في أزمات الربو، واضطرابات الجهاز التنفسى وعصير البقدونس يعالج التهابات الشعب الهوائية وذلك بأن يغلى المقدونس في الماء لمدة 10 دقائق، ثم يشرب منه عدة مرات خلال اليوم الواحد، لتنقية وتطهير الجهاز التنفسى.
//////////
به آذری چِفِری:
Cəfəri xalq arasında rus dilindəki qarşılığı olan petruşka kimi dəolaraq da bilinən, Azərbaycan mətbəxində geniş istifadə olunan göyərtidir.
Cəfəri kök və yarpaq növlərinə ayrılır. Yarpaq cəfəri kök əmələ gətirmir. Onun iri yarpaqları xörəklərin hazırlanmasında istifadə olunur. Kök cəfərinin tərkibində 15% quru maddə, o cümlədən 10,7% karbohidrat, 1,5% zülal, 0,8% mineral maddə, 35 mq% C vitamini vardır.
Cəfərinin yarpağında quru maddənin miqdarı kökündə olduğu kimidir. Lakin zülal və sellüloza 2 dəfə çox, mineral maddələr isə 2 dəfə azdır. Cəfərinin yarpağında 190 mq% C vitamini, 10 mq% karotin, həmçinin B1 və B2 vitaminləri vardır. Cəfəri toxumunda 2,7%, kökündə 0,05%, yarpağında isə 0,3% efir yağı vardır. Azərbaycanda "məhsuldar" cəfəri sortu yetişdirilir.
///////////
به عبری پتروزیلیا:
פֶּטְרוֹזִילְיָה (שם מדעי: Petroselinum crispum) היא עשב תיבול ממשפחת הסוככיים. מוצאו מדרום אירופה. מקור שמו מיוונית ופירושו: PETROS - אבן, SELINON - סלרי, זאת אומרת סלרי ההרים. צמח זה הוא דו-שנתי. עליו של צמח זה הם בצבע ירוק כהה.
ביוון העתיקה סימן הצמח הזה את המוות והוא פוזר מעל קברים. הרומאים התחילו להשתמש בו בבישול.
ברפואה העממית מיוחסות לצמח זה סגולות רפואיות ונטען שביכולתו להפחית או לבטל כליל את הדברים הבאים: הפרעות בעיכול, לחץ דם גבוה, ריח רע מהפה, גזים, הפרעות בתפקוד בלוטת הערמונית ומחלות כליות, עוזרת לטיפול בדרכי השתן ובאבנים בכליות. הפטרוזיליה עשירה ביותר בוויטמינים ומינרלים רבים, בין השאר בוויטמין A ו-C ובברזל. בפטרוזיליה נמצא גם נוגד החימצון רוטין.[דרוש מקור]
ברומא וביוון העתיקה, נהגו ללעוס פטרוזיליה בסוף כל ארוחה כדי לרענן את ריח הפ
הפטרוזיליה מכילה רעלן בשם פסוראלן, רעלן פוטוטוקסי ופוטוקרצינוגני, שפוגע בדנ"א וברקמות ועלול לגרום לבני אדם האוכלים אותו רגישות קיצונית לאור השמש.
///////////
به کردی گِژنَک:
Gêjnak, bexdenûs, bexdenoz(petroselinum crispum), navê komekê riwekan ji famîleya bexdenûsan e. Rengê wê keske, di seleteyan de, yan xwarinan de çi bi xabî, çi jî wekî biharbêhn (biharat) tê bikaranîn. Divê mirov bi gêjnaka biaxû(aethusa cynapium) re tevlîhev neke. Gêjnaka biaxû gelek jehrîn e. Li Kurdistanê ji vê gêjnakê re giyayê tûj/teyîsî, mendika maran jî dibêjin.
Riwekeke dusalane ye. Bilindiya wê 30-100 cm, kulîlkên wê spî de. Axa avî dixwaze. Hundirê qemçika wê vala ye. Bizirên wê hurik, çakarî (qehweyî) ne. Pelên wê jî tên xwarin, kok û fêkiyên wê jî. Di bijîşkiya gelêrî ya kurd de, bo derbirina kinêr û perçan tê pêşniyarkirin.
Di Greka antîkî de gêjnak di tenduristiyê de dihate bikaranîn. Bijîşkên wê demê xwarina wê pêşniyar dikirin.
////////
Parsley
From Wikipedia, the free encyclopedia
Parsley
| |
Parsley leaves and flowers
| |
Kingdom:
| |
(unranked):
| |
(unranked):
| |
(unranked):
| |
Order:
| |
Family:
| |
Genus:
| |
Species:
|
P. crispum
|
Parsley or garden parsley (Petroselinum crispum) is a species of Petroselinumin the family Apiaceae, native to the central Mediterranean region (southern Italy, Greece, Algeria, and Tunisia), naturalized elsewhere in Europe, and widely cultivated as a herb, a spice, and a vegetable.
Where it grows as a biennial, in the first year, it forms a rosette of tripinnate leaves 10–25 cm (3.9–9.8 in) long with numerous 1–3 cm (0.4–1.2 in) leaflets, and a taproot used as a food store over the winter.
Parsley is widely used in European, Middle Eastern, and American cooking. Curly leaf parsley is often used as a garnish. In central Europe, eastern Europe and southern Europe, as well as and in western Asia, many dishes are served with fresh green chopped parsley sprinkled on top. Root parsley is very common in central, eastern and southern European cuisines, where it is used as a snack or a vegetable in many soups, stews, and casseroles.
Contents
[show]
The word "parsley" is a merger of the Old English petersilie (which is identical to the contemporary German word for parsley: Petersilie) and the Old French peresil, both derived from Medieval Latin petrosilium, from Latin petroselinum,[1] which is the latinization of the Greek πετροσέλινον (petroselinon), "rock-celery",[2] from πέτρα (petra), "rock, stone",[3] + σέλινον (selinon), "celery".[4][5][6] Mycenaean Greek se-ri-no, in Linear B, is the earliest attested form of the word selinon.[7]
&&&&&&&&&
حزاز الصخر
بفتح حاء مهمله و زای معجمه و الف و ضم زای معجمه و الف و لام و فتح صاد مهمله و سکون خاء معجمه و راء مهمله و بضم حا نیز آمده و در مصر حناء القریش و بفارسی کل سنک و بدیلمی سنک حنا کویند و این را حزاز از ان جهت نامند که مرض حزاز را که نوعی از قوبا است زائل می کرداند
ماهیت آن
چیزی که بر روی سنکهای نمناک متولد می شود و رنک آن سبز مائل بسفیدی و چون بدست بمالند برنک حنا مشابه کردد
طبیعت آن
سرد و خشک
افعال و خواص آن
جالی و جهت اقسام قوبا و قطع نزف الدم و تسکین حرارت اعضا و اورام حاره و ورم زبان و با عسل جهت یرقان ضمادا نافع
مخزن الادویه عقیلی خراسانی
/////////////
حزاز
یکی دیگر از گیاهان دارویی که امروز به معرفی ان می پردازیم گیاه دارویی حزاز است . حزاز یا گل سنگ ها روییدنی هایی هستند که از اتحاد و هم زیستی یک قارچ (از آسکومیستها) و یک جلبک از جلبک های سبز یا کبود به وجود می آیند. دارای ریشه ی پهن و منبسط روی سنگ شبیه برگ می باشند. انشعابات آن با کناره های قوسی و مژه دار است. رنگ قسمت فوقانی اعضای آن سبز زیتونی یا قهوه ای مایل به سبز ولی رنگ سطح زیرین آن خاکستری روشن است. وقتی به قسمت علفی شکل آن دست مالیده می شود، به نظر چرمی و خشن می رسد. طعم آن تلخ و لعابدار و دارای بویی ضعیف می باشد. حز از اولین بار در مناطق کوهستانی شمال اروپا و آمریکای شمالی دیده شد ولی عملاً در سایر مناطق سرد دنیا نیز روی سنگ ها می روید
در روی اعضای برگی شکل آن ها لکه های قرمز به قطر چهار تا پنج میلی متر دیده می شود که اسپرها یا هاگ های حز از در آن قرار دارد.نام های دیگر این گیاه در طب سنتی عبارت است از:لیکن – لیکن ایسلابد – سنگ حنا – گل سنگ – حز از الصخر – حناء الفریش – گل سنگ ایسلند
خواص گل سنگ یا سنگ حنا
۱- ده تا شصت گرم از آن را در یک لیتر آب به مدت یک ساعت بجوشانید و آب آن را در طول روز به مرور بخورید.
برای گذراندن دوره ی نقاهت بیماری خوب است
، برای تقویت مسلولین طی دوران معالجه مفید است،
برای رفع زردی دختران جوان مؤثر می باشد،
سرفه را تسکین می دهد و آسم مرطوب را درمان می کند،
برای رفع لاغری
، ناراحتی های ناشی از یبوست
قطع اسهال های مزمن به کار می رود، مفید است
ترشح شیر را افزایش می دهد.
۲- اگر به دست یا جایی از بدن مالیده شود رنگ حنا به خود می گیرد
//////////////
نام فارسی: «لیکن» و «سنگ حنا» و «گلسنگ» نام عربی: «حزاز» و «حزاز الصخر» و به عربی مصری «حناء الفریش» نام انگلیسی: Iceland moss نام محلی: نام فرانسوی: Cetraire dʼ islande و Lichen dʼ islande و Mousse dʼ islande نام علمی: Cetraria Islandica Ach. نام در کتب طب سنّتی: «حزاز» و «حزاز الصخر» مترادف: Lichen islandicus L. و Physica islandica DC. خانواده: گلسنگها جنس:
مشخصات و ویژگی ها
حزاز یا سنگ‌حنا گل‌سنگی است دارای ریشه‌های پهن و منبسط روی سنگ شبیه برگ. انشعابات آن با کناره‌های قوسی و مژه‌دار است. رنگ قسمت فوقانی اعضای این گلسنگ سبز زیتونی یا قهوه‌ای مایل به سبز ولی رنگ سطح زیرین آن خاکستری روشن است. وقتی به قسمت علفی‌شکل آن دست مالیده می‌شود، به نظر چرمی و خشن می‌رسد. طعم آن تلخ و لعابدار و دارای بویی ضعیف می‌باشد. در روی اعضای برگی‌شکل این گلسنگها لکه‌های قرمزی به قطر 5 ـ 4 میلی‌متر دیده می‌شود که اسپرها یا هاگهای گلسنگ در آن قرار دارد.
/////////////
Iceland moss
From Wikipedia, the free encyclopedia
This article is largely based on an article in the out-of-copyright Encyclopædia Britannica Eleventh Edition, which was produced in 1911. It should be brought up to date to reflect subsequent history or scholarship (including the references, if any). When you have completed the review, replace this notice with a simple note on this article's talk page. (February 2016)
|
Iceland moss
| |
Kingdom:
| |
Division:
| |
Class:
| |
Order:
| |
Family:
| |
Genus:
| |
Species:
|
C. islandica
|
Iceland moss (Cetraria islandica) is a lichen whose erect or upright, leaflike habit gives it the appearance of a moss, where its name likely comes from.
Contents
[show]
It is often of a pale chestnut color, but varies considerably, being sometimes almost entirely greyish-white; and grows to a height of from 3 to 4 in., the branches being channelled or rolled into tubes, which end in flattened lobes with fringed edges.[1]
Iceland Moss
It grows abundantly in the mountainous regions of northern countries, and it is specially characteristic of the lava slopes and plains of the west and north of Iceland. It is found on the mountains of north Wales, northern England, Scotland and south-west Ireland. In North America its range extends through Arctic regions, from Alaska to Newfoundland, and south in the Rocky Mountains to Colorado, and to the Appalachian Mountains of New England.[2]
In commerce it is a light-grey harsh cartilaginous body, almost colorless, and tastes slightly bitter. It contains about 70% of lichenin or lichen-starch, a body isomeric with common starch, but without structure. It also yields a peculiar modification of chlorophyll (called thallochlor), fumaric acid, lichenostearic acid, and cetraric acid (which gives it the bitter taste). It forms a nutritious and easily digested amylaceous food, being used in place of starch in some preparations of cocoa. It also contains lichesterinic acid and protolichesterinic acids.[3]
It is not, however, in great demand, and even in Iceland it is only occasionally used to make folk medicines,[4] and in a few traditional dishes. In earlier times, it was much more widely used in breads, porridges, soups etc.[5] Cetraric acid or cetrarin, a white micro-crystalline powder with a bitter taste, is readily soluble in alcohol, and slightly soluble in water and ether.[6] It has been recommended for medicinal use[by whom?], in doses of 2 to 4 grains (0.1 to 0.25 grams), as a bitter tonic and aperient.[7] It is traditionally used to relieve chest ailments.[8][better source needed]
Cetraria islandica, Sarntaler Alpen, Italy
·
////////////
به پشتو آیسلندی گلسنگ:
آيسلېنډي گل سنگ (په لاتين: Cetraria islandica) یو درملي گل سنگ دي چې په آيسلېنډ، اروپا، امريکا او آسيا کې په ځنگلونو، غرونو او لاوایی اړخو کې شنه کېږي.[1]
توصيف[سمول]
آيسلېنډي گل سنگ د Parmeliaceae په کورنۍ او د Cetraria په جنس پورې اړه لري. ریسه یی ښوني (زيتوني) رنگ لري. اوږدوالي یی ۵ - ۱۰ سانتيمټره دي. نوموړي گل سنگ يو شمير طبيعي توکې لکه بغلمونه lichenin، isolichenin پېکټين، ويټامين A، طبيعي اسيدونه (Cetrarin) او يوډ (I) لري.[2]
آيسلېنډي گل سنگ په روغتيا کې[سمول]
نوموړي گلسنگ په ځانگړي ډول په اولسي طب کې د هضمو سترونزو د علاج لپاره کارېده. د گلسنگ طبيعي اسيدونه د معدې اوبه زياتوي او پر خوند باندي ښه آغېزه لري. نوموړي اسيدونه د باکټرياگانو پر ضد آغېزه هم لري او د خولې تشې التهاب ، د حلق التهاب او نری رنځ د علاج لپاره هم کارېدلای شی.[2]
سرچينې[سمول]
Jump up ↑ https://cs.wikipedia.org/wiki/Pukl%C3%A9%C5%99ka_islandsk%C3%A1
↑ Jump up to: 2.0 2.1 http://www.celostnimedicina.cz/lisejnik-islandsky-cetraria-islandica.htm
وېشنيزې: شفا بښونکي پوڅک
//////////
سنگ حنا
اشاره
از گلسنگها می‌باشد. به فارسی «لیکن» و «سنگ حنا» و «گلسنگ» و در کتب طب سنتی با نامهای عربی آن «حزاز» و «حزاز الصخر» آمده است. به عربی مصری «حناء الفریش» نامند. به فرانسویCetraire d'islande وLichen d'islande وMousse d'islande و به انگلیسیIceland moss گفته می‌شود. گیاهی است از گلسنگها، نام علمی آنCetraria Islandica Ach . و مترادفهای آنLichen islandicus L . وPhysica islandica DC . می‌باشد.
مشخصات
حزاز یا سنگ حنا گل سنگی است دارای ریشه‌های پهن و منبسط روی سنگ شبیه برگ. انشعابات آن با کناره‌های قوسی و مژه‌دار است. رنگ قسمت فوقانی اعضای این گلسنگ سبز زیتونی یا قهوه‌ای مایل به سبز ولی رنگ سطح زیرین آن خاکستری روشن است. وقتی به قسمت علفی شکل آن دست مالیده می‌شود به نظر چرمی و خشن می‌رسد. طعم آن تلخ و لعابدار و دارای بویی ضعیف می‌باشد.
این گلسنگها چون برای اولین بار در مناطق کوهستانی شمال اروپا و امریکای شمالی دیده شده به گلسنگ ایسلند معروف شده است، ولی عملا در سایر مناطق سرد دنیا نیز روی سنگها می‌روید.
در روی اعضای برگی‌شکل این گلسنگها لکه‌های قرمزی به قطر 5- 4 میلی‌متر
معارف گیاهی، ج3، ص: 160
دیده می‌شود که اسپرها یا هاگهای گلسنگ در آن قرار دارد.
همان‌طورکه در بخش گیاه شیرزا گفته شده، گلسنگها روییدنی‌هایی هستند که از اتحاد و همزیستی یک قارچ (از آسکومیستها) و یک جلبک از جلبکهای سبز یا کبود به وجود می‌آید.
ترکیبات شیمیایی
از نظر ترکیبات شیمیایی در حزاز وجود مقدار زیادی (حدود 70 درصد) هیدرات کربن شبیه نشاسته به نام لیکنین 242] و ماده دیگری همراه آن به نام ایزولیکنین 243] تأیید شده است و علاوه بر آن دارای هیدراتهای کربن محلول در آب است که از هیدرولیز آنها قندهای دکستروز و گالاکتوز و مانوز حاصل می‌شود. در حزاز علاوه بر موارد فوق چند اسید به نام اسید پروتولیکنستریک 244]، اسید فوماریک 245]، ماده سترارینین 246]، مواد ازته، چربی و ... وجود دارد.
از گیاه در حدود 3- 2 درصد نیز اسید ستراریک 247] که اسید تلخی است به دست می‌آید.
خواص- کاربرد
علت اینکه گلسنگ را حزاز می‌گویند به این جهت است که یکی از خواصش معالجه بیماری حزاز است (حزاز یا قوبا بیماری پوستی خارش‌داری است و نوعی ازExanthema و یاTetter می‌باشد).
گلسنگ حزاز را اگر به دست بمالند دست رنگ حنا می‌گیرد و به این جهت آن را سنگ حنا می‌نامند.
اگر گلسنگ حزاز را در آب 24 ساعت بخیسانند تلخی آن کاسته می‌شود و مرسوم است که در آلمان این گیاه به عنوان مقوی برای دوران نقاهت بیماری، رفع
معارف گیاهی، ج3، ص: 161
سرفه، ناراحتی‌های ناشی از یبوست، آسم مرطوب، تقویت مسلولین طی دوران معالجه، رفع لاغری، قطع اسهالهای مزمن و رفع زردی دختران جوان به کار می‌رود و در اغلب موارد نیز مانند شیرزا برای ازدیاد ترشح شیر مفید است.
از نظر طبیعت طبق نظر حکمای طب سنتی گلسنگ حزاز سرد و خشک است.
اگر گلسنگ ایسلند را 24 ساعت در آب بخیسانند ماده غذایی مقوی و مفیدی به دست می‌آید و از نظر هیدرات کربن نشاسته مانندی که دارد، دارای نصف ارزش غذایی آرد گندم است.
تهیه جوشانده حزاز: لیکن ایسلاند 10 گرم، آب صاف 1000 گرم. لیکن را در آب مدت کمی جوشانده و آب آن را دور می‌ریزند و با آب سرد می‌شویند تا ماده تلخ آن گرفته شود و بعد آن‌قدر آب می‌ریزند که پس از مدت یک ساعت جوشیدن در حدود 1000 گرم جوشانده به دست آید و آن را صاف می‌کنند. اگر در نظر باشد ماده تلخ آن برای تقویت معده محفوظ بماند لیکن را بدون شستن و بدون دور ریختن آب جوشانده اول برای مدت یک ساعت می‌جوشانند و صاف می‌کنند. مقدار لیکن را در این جوشانده تا 60 گرم نیز می‌توان رسانید. این جوشانده را ظرف روز فنجان فنجان می‌خورند، ملین است و نرم‌کننده سینه و هرچه بیشتر ماده تلخ داشته باشد بیشتر مقوی معده است.
تهیه ساکارور(Saccharure) از حزاز: (ساکارور داروی جامدی است و نوعی قند طبی است) لیکن ایسلاند یک واحد، قند سفید یک واحد، آب به مقدار کافی.
ابتدا لیکن را چندین بار با آب سرد بشویند تا تلخی آن گرفته شود، سپس با مقدار کافی آب به مدت یک ساعت بجوشانند و با فشار صاف کنند و بگذارند ته‌نشین شود. و صاف روی آن را برداشته و قند را به آن بیفزایند و در حمام ماریه تبخیر کنند تا در حد غلظت خمیر درآید و سپس آن را در بشقابها پهن کنند و در گرم‌خانه بخشکانند و نرم بسایند و به عنوان قند طبی در موارد مختلف مصرف نمایند.
جوشانده ساکارور حزاز: 6- 3 گرم ساکارور لیکن در 1000 گرم آب جوش حل کنند و در عرض روز بتدریج میل نمایند. در موارد زکامهای ریوی و برونشیت مزمن بسیار مفید است.
لرزانک حزاز: ساکارور لیکن 75 گرم، قند سفید 75 گرم، آب صاف 50 گرم و عرق بهارنارنج 10 گرم. ساکارور و قند و آب را مخلوط کرده بجوشانند و در ظرفی ابتدا عرق بهارنارنج و سپس جوشانده را روی آن بریزند و این لرزانک را مانند داروهای سینه مصرف کنند.
معارف گیاهی، ج3، ص: 162
