مقل

مقل . [ م ُ ] (ع اِ) نام درختی است و بعضی گویند صمغی است و آن را مقل ازرق و مقل مکی و مقل الیهود و مقل عربی و مقل سقلبی خوانند و گویند از عطریات است . (برهان ). صمغی است که به هندی گوگل خوانند لیکن عربی است . (فرهنگ رشیدی ). صمغ درختی است و آن انواع باشد، مقل ازرق که مایل به سرخی و تلخی باشد، مقل یهود که مایل به زردی و مقل صقلی که مایل به تیرگی و سیاهی و مقل عربی آنچه از یمن خیزد و مقل هندی آنچه از هند خیزد. و جمیع آن نافع است جهت گزیدگی هوام و سرفه و بواسیر و جهت تنقیه ٔ رحم و آسانی زاییدن و انزال مشیمه و سنگ کلیه و ریاح غلیظ و مدر و فربه کن اندام و محلل اورام . (منتهی الارب )(آنندراج ). صمغ درختی است و آن انواع دارد: هندی و عربی و صقلی و همه ٔ آنها به عنوان دارو به کار رود. (از اقرب الموارد) (از محیط المحیط). خرمای هندی . (مهذب الاسماء). دومه . (زمخشری ). گوگل . (دهار). مراد ازاو صمغ درختی است مانند درخت کندر و بسیار عظیم و در شحر و صحار و عمان کثیرالوجود است و صمغ آن هر چه مایل به سرخی و تلخی باشد مقل ازرق نامند و مایل به زردی را، مقل الیهود و مایل به تیرگی و سیاهی را سقلبی و آنچه از نواحی یمن خیزد بادنجانی می باشد و او را مقل عربی گویند و بهترین او زرد صاف براق تلخ است که زود حل شود و در آتش اندازند خوشبو باشد و قوتش تا بیست سال باقی است . (تحفه ٔ حکیم مؤمن ). صمغی است معروف که به هندی گوگل گویند. (غیاث ). صمغ درختی است از جنس نخیلات که اله و روم و گلگل و مقل ازرق و مقل یهود و مقل عربی نیز نامند. (ناظم الاطباء). آن را دوم خوانند و فرس آن را زرغنج خوانند. (نزهة القلوب ). دوم . وقل . راحةالاسد. خِضلاف . لکلرک به این کلمه دومعنی میدهد یکی از آن دو بدلیون و دیگر پالمیه مکل و گوید حتی ثمر پالمیه مکل است . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا) : باید که بامقل و سکبینج و اشق به حب کنند. (الابنیه چ دانشگاه ص 203). و چون خواهی که به صلاح آورده بود باگل و مصطکی ومقل بیامیز تا ضرر نکند. (الابنیه چ دانشگاه ص 212). مقل گرم و نرم است به نزدیک بعضی از طبیبان . (الابنیه ایضاً، ص 315).

////////////

مقل‌

صمغی است که آن را کورا خوانند و معروف بود به مقل ارزق و مقل مکی و مقل الیهود عربی بود و مقلی غیر مقل مکی بود که آن ثمره دوم بود و گفته شد و نیکوترین وی آنست که صافی بود بلون ابریشم ازرقی که بسرخی مایل بود و زود حل شود و هیچ چرک و چوبی در وی نبود و چون بخور کنند خوشبوی بود مانند اظفار الطیب و رایحه غار کند و ابن مؤلف گوید بهترین مقل آن بود که تلخ و صافی بود و در او لزوجتی بود و زود شکسته گردد و خوشبوی و طبیعت آن گرم بود در سئوم و گویند در آخر درجه اول و خشک بود در سئوم و گویند سرد بود و گویند تر بود و رازی گوید تر بود در دویم طاعون را نافع بود دیسقوریدوس گوید تر بود چون بلعاب دهان روزه‌دار حل کنند تا چون مرهم گردد و بر ورم حنجره نهند نافع بود و چون بخور کنند و بخود برگیرند انضمام رحم بگشاید و بچه بیرون آورد و هر رطوبتی که بود پاک گرداند و چون بیاشامند سنگ گرده و مثانه بریزاند و بول و حیض براند و اگر در مسهلات کنند منع سجح کند و اگر بیاشامند گزندگی جانوران و سرفه کهن را نافع بود قوت مجامعت بدهد و فربهی آورد و مفتح سده و گرده و مثانه بود و مسهل بلغم سودا بود و مقدار آنچه از وی تناول کنند یک درم باشد و وی خنازیر را نافع بود و با سرکه بر سعفه طلا کردن نافع بود و فسخ عضله و صلابات اعصاب و تعقد آن و کزاز و درد پهلو و ریاح را نافع بود و خون آن ببندد و محلل اورام سفل و انثیین و خون بسته بود و عرق النسا و نقرس را نافع بود و اسحق گوید مضر بود بجگر و مصلح وی زعفران بود و گویند مضر بود به شش و مصلح وی کثیرا بود و بدل آن بوزن آن صمغ البطم و نیم وزن آن کندر دریایی بود

______________________________

صاحب مخزن الادویه می‌نویسد: مقل بضم میم و سکون قاف و لام بسریانی مقلا و برومی بذالبون و بعربی قفر و کور و بفارسی بوی یهودان بعلت اینکه یهودان آن را بسیار بخور می‌کنند و بهندی کوکل نامند و صمغ درخت بزرگی و عظیم که در سواحل بحر عمان و بلاد هند کثیر الوجود است و انواع می‌باشد همه تلخ و آنچه صمغ آن مایل بسرخی است مقل ازرق و آنچه مایل بزردی مقل الیهود و آنچه از نواحی یمن خیزد بادنجانی‌رنگ بود و آن را مقل عربی گویند

لاتین‌BDELLIUM انگلیسی‌BDELLIUM فرانسه‌ALL

اختیارات بدیعی، ص: 423

////////////

مقل:

صمغی است که آن را کورا خوانند و معروف بود به مقل ازرق و مقل مکی و مقل الیهود عربی بود و مقلی غیر مقل مکی بود که آن ثمره دوم بود. و نیکوترین وی آن است که صافی بود به لون ابریشم ازرقی که به سرخی مایل بود و زود حل شود. (اختیارات بدیعی ص 422). صاحب مخزن الادویه می‌نویسد: مقل به سریانی مقلا و به رومی بذالبون و به عربی قفر و کور و به فارسی بوی یهودان، به علت اینکه یهودان آن را بسیار بخور می‌کنند و به هندی کوکل نامند و صمغ درخت بزرگی و عظیم که در سواحل بحرعان و بلادهند کثیرا لوجود است. (مخزن الادویه ص 839). لیث گوید نوعی است از کندر که جهودان به او بخور کنند و او را در ادویه به کار برند. ابو حنیفه گوید مقل صمغ است به شبه کندر و لون او سرخ است و بوی او خوش باشد و درخت او لبان است و در ادویه به کار شود. به سریانی او را مقلا گویند و به رومی «بدالیون» گویند و به لغت پارسی «بوی جهودان» گویند و ابو معاذ گوید عرب «بوی جهودان» را مقل گویند و «قفر» و «کور» گویند و به لغت هندوی او را «گلگل» گویند و بعضی «گوکر» گفته‌اند.

(صیدنه ص 663).

یادگار

////////////

مقل

اشاره

به فارسی به‌طور کلی «مقل»، «خاک مقل» و «مقل ازرق» گفته می‌شود. به فرانسوی و انگلیسی‌Bdellium و به عربی «قفر» و «کور» و در کتب طب سنتی با نام «مقل» و «مقل الیهود» نامبرده می‌شود. صمغ رزینی است که از درختانی از خانواده‌Burseraceae جنس‌Commiphora گرفته می‌شود. دارای گونه‌های مختلفی است که معروف‌ترین آنها که از آن مقل ارزق گرفته می‌شود، گونه‌ای است به نام علمی‌Commiphora mukul (Hook .ex Stocks) Engl . که مترادف آن‌Balsamodendron mukul Hook .ex Stocks می‌باشد.

مشخصات مقل

به‌طور کلی تمام انواع مقل از نظر طعم تلخ است نوعی از آن به رنگ مایل به سرخ است که مقل ارزق نامیده می‌شود. نوع دیگر آن زردرنگ است که «مقل الیهود» گویند. زیرا یهودی‌ها به عنوان بخور معطّر از آن استفاده می‌کنند. و نوعی نیز به رنگ بادنجانی است که از درختان ناحیه یمن گرفته می‌شود. مرغوبترین آنها نوعی است که خالص بدون مواد خارجی، برّاق، لزج، چسبنده، نرم و خوش‌بو باشد. طعم همه آنها تلخ است و اگر آن را در آتش بیندازند بوی مطبوعی نظیر بوی برگ‌بو از آن متصاعد می‌شود.

درخت فوق در مناطق گرمسیر هندوستان در میسور، دکان، خاندش، سند و

معارف گیاهی، ج‌6، ص: 172

بلوچستان می‌روید. برخی از گونه‌های این درختان در یمن و جنوب عربستان و سواحل عمان می‌رویند. نام این‌گونه را پارساCommiphora molmol Engl . ذکر می‌کند.

ترکیبات شیمیایی

در مقل تجارتی علاوه بر صمغ و رزین در حدود 45/ 1 درصد اسانس وجود دارد]G .I .M .P[ . اسانس روغنی رزین آن دارای میرسن 258]، دی‌میرسن 259] و پولی‌میرسن 260] می‌باشد. ضمنا در صمغ مقداری از انواع قندها و آلدوبیورونیک اسید[261] یافت می‌شود]S .G .I .M .P[ .

خواص- کاربرد

مقل طبق نظر حکمای طب سنتی از نظر طبیعت خیلی گرم و خشک می‌باشد. در هند از صمغ رزینی مقل به عنوان قابض، ضدعفونی‌کننده، داروی سینه‌ای و برای افزایش نیروی جنسی، غنی کردن خون، بادشکن و قاعده‌آور مصرف می‌شود. ضمنا در موارد مارگزیدگی و عقرب‌گزیدگی نیز کاربرد شفابخشی دارد.

از نظر خواص دارویی طبق نظر حکمای طب سنتی ایرانی برای تنقیه اخلاط لزج سینه و تسکین سرفه‌های رطوبی، کزاز، تنگی نفس، ضعف کبد، تحلیل بادهای بواسیر و خون منعقد در اعضا داخل شکم، سختی زایمان، نقرس و درد پهلو مفید است. مدّر است و قاعده‌آور و برای ازدیاد ترشح شیر و خرد کردن سنگ کلیه و تسهیل در اخراج بلغم نافع است.

اگر 10 گرم مقل صاف قرمز رنگ را نرم ساییده و با ماء العسل بیاشامند بلغم را پایین می‌آورد. ضماد آن برای نرم کردن و تحلیل ورمها بخصوص ورم حلق و تسریع در جذب و تحلیل خون‌مردگی زیر پوست نافع است. اگر 4 گرم آن را با شیر تازه مخلوط و بیاشامند برای تقویت نیروی جنسی مؤثر است. بغدادی معتقد است که مقل را کوبیده و با آب گرم مخلوط و بیاشامند برای لینت مزاج و تسهیل اخراج بلغم

معارف گیاهی، ج‌6، ص: 173

مفید است. ضماد آنکه با 30 گرم باقلا جوش داده و خمیر نموده باشند، برای باد فتق نافع است. تنقیه آن برای بواسیر مفید است. شیاف آن برای باز کردن دهانه رحم و تسهیل و فرود آمدن جنین و قطع رطوباتی که از رحم جاری می‌شود نافع است.

مقل برای ریه مضّر است و برای رفع عوارض آن باید از کتیرا استفاده کرد. اسراف در خوردن آن برای کبد مضّر است و برای رفع عوارض آن باید از زعفران (حدود 4 گرم) استفاده کرد.

در بازار داروی دیگری را به نام «مقل مکّی» عرضه می‌کنند که نباید با مقل ازرق یا به‌طور کلی مقل اشتباه شود. مقل مکّی صمغ نیست بلکه میوه درختی است که قابل خوردن است و درخت و میوه شبیه به خرما می‌باشد. از نظر طبیعت مقل مکّی سرد و خشک و قابض است و اسهال را قطع می‌کند و سیلان خون را هم بند می‌آورد.

معارف گیاهی، ج‌6، ص: 174

/////////////////

مقل، یا مقل ازرق (به انگلیسی Bdellium) شیره رزینی است و به عربی قفر و در طب سنتی با نام‍‍های مقل و مقل الیهود نام برده شده‌است. این شیره از درختان خانوادة Burseraceae جنس Commiphora گرفته می‌شود و انواع مختلفی دارد که معروفترین گونه‌ای است به نام علمی Commiphora mukul (Hook. Ex Stocks) Engl که مقل ارزق از این گونه گرفته می‌شود.

محتویات

  [نمایش] 

مشخصات[ویرایش]

تمام انواع مقل از نظر طعم تلخ هستند. نوعی از آن به رنگ مایل به سرخ است که مقل ارزق نامیده می‌شود. نوع دیگری از آن را که زرد رنگ است و «مقل الیهود» نامیده می‌شود یهودی‌ها به عنوان بخور معطر استفاده می‌کنند.
درخت مقل مناطق گرمسیر هندوستان در میسور، دکان، خاندش، سند و بلوچستان می‌روید.

ترکیبات شیمیایی[ویرایش]

در مقل ارزق علاوه بر صمغ و رزین در حدود ۴۵/۱ درصد اسانس وجود دارد. اسانس‌های روغنی رزین آن دارای میرسن^{[پانویس ۱]}، دی میرسن^{[پانویس ۲]} و پولی میرسن^{[پانویس ۳]} می‌باشد. ضمناً در صمغ آن مقداری از قندها و آلدوبیورونیک^{[پانویس ۴]} اسید یافت می‌شود.

تصفیه[ویرایش]

مقل موجود در بازار دارای آغشته گی‌هایی به پوست خود درخت و خاشاک می‌باشد که قبل از مصرف آن در قرابادین باید با حلال حل و صاف و دوباره در حمام ماریه خشک گردد.

خواص[ویرایش]

مزاج مقل طبق نظر حکمای طب سنتی خیلی گرم و خشک است. در هند از صمغ رزینی آن به عنوان قابض، ضدعفونی کننده، داروی سینه‌ای و برای افزایش نیروی جنسی، غنی کردن خون، بادشکن و قاعده آور استفاده می‌شود. ضمناً در موارد مارگزیدگی وعقرب گزیدگی نیز کاربرد شفابخشی دارد.

واژه‌نامه[ویرایش]

1. پرش به بالا↑ Myrcene
2. پرش به بالا↑ Dimyecene
3. پرش به بالا↑ Polymyrcene
4. پرش به بالا↑ Aldobiouronic acid

پانویس[ویرایش]

مقل

جستارهای وابسته[ویرایش]

• پزشکی سنتی

منابع[ویرایش]

کتاب‌ها

• میرحیدر، حسین. معارف گیاهی. ج. ۶. چاپ اول. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۳. ۶۴۷.

پیوند به بیرون[ویرایش]

رده‌ها: 

• بخور
• صمغ‌ها
• گیاهان دارویی
• مواد تشکیل‌دهنده عطر

 //مقل ازرق ...

به فارسی به طور کلی «مقل» ، «خاک مقل» و «مقل ازرق» گفته می شود. به فرانسوی و انگلیسی Bdellium و به عربی «قفر» و «کور» و در کتب طب سنتی با نام «مقل» و «مقل الیهود» نامبرده می شود. صمغ رزینی است که از درختانی از خانوادة Burseraceae جنس Commiphora گرفته می شود. دارای گونه های مختلفی است که معروفترین آنها که از آن مقل ارزق گرفته می شود، گونه ای است به نام علمی Commiphora mukul (Hook. Ex Stocks) Engl که مترادف آن Balsmodendron mukul Hook. Ex Stocks می باشد.

مشخصات مقل

به طور کلی تمام انواع مقل از نظر طعم تلخ است نوعی از آن به رنگ مایل به سرخ است که مقل ارزق نامیده می وشد. نوع دیگر آن زردرنگ است که «مقل الیهود» گویند. زیرا یهودی ها به عنوان بخور معطر از آن استفاده می کنند. و نوعی نیز به رنگ بادنجانی است که از درختان ناحیة یمن گرفته می شود. مرغوبترین آنها نوعی است که خالص بدون مواد خارجی، براق، لزج، چسبنده، نرم و خوشبو باشد. طعم همة آنها تلخ است و اگر آن را در آتش بیندازند بوی مطبوعی نظیر بوی برگ بو از آن متصاعد می شود.

درخت فوق در مناطق گرمسیر هندوستان در میسور، دکان، خاندش، سند و بلوچستان می روید. برخی از گونه های این درختان در یمن و جنوب عربستان و سواحل عمان می رویند. نام این گونه را پارسا Commiphora molmol Engl ذکر می کند.

ترکیبات شیمیایی

در مقل تجارتی علاوه بر صمغ و رزین در حدود 45/1 درصد اسانس وجود دارد [G.I.M.P] . اسانس روغنی رزین آن دارای میرسن، دی میرسن و پولی میرسن می باشد. ضمناً در صمغ مقداری از انواع قندها و آلدوبیورونیک اسید یافت می شود [S.G.I.M.P].

خواص – کاربرد

مقل طبق نظر حکمای طب سنتی از نظر طبیعت خیلی گرم و خشک می باشد. در هند از صمغ رزینی مقل به عنوان قابض، ضدعفونی کننده، داروی سینه ای و برای افزایش نیروی جنسی، غنی کردن خون، بادشکن و قاعده آور مصرف می شود. ضمناً در موارد مارگزیدگی وعقرب گزیدگی نیز کاربرد شفابخشی دارد.

از نظر خواص دارویی طبق نظر حکمای طب سنتی ایرانی برای تنقیه اخلاط لزج سینه و تسکین سرفه های رطوبی، کزاز، تنگی نفس، ضعف کبد ، تحلیل بادهای بواسیر و خون منعقد در اعضا داخل شکم، سختی زایمان، نقرس و درد پهلو مفید است. مدر است و قاعده آور و برای ازدیاد ترشح شیر و خرد کردن سنگ کلیه و تسهیل در اخراج بلغم نافع است.

اگر 10گرم مقل صاف قرمز رنگ را نرم ساییده و با ماء العسل بیاشامند ضماد آن برای نرم کردن و تحلیل ورمها بخصوص ورم حلق و تسریع در جذب و تحلیل خون مردگی زیر پوست نافع است بغدادی معتقد است که مقل را کوبیده و با آب گرم مخلوط و بیاشامند برای لینت مزاج و تسهیل اخراج بلغم مفید است. ضماد آن که با 30 گرم باقلا جوش داده و خمیر نموده باشند، برای باد فتق نافع است. تنقیه آن برای بواسیر مفید است. شیاف آن برای باز کردن دهانة رحم و تسهیل و فرود آمدن جنین و قطع رطوباتی که از رحم جاری می شود نافع است. مقل برای ریه مضر است و برای رفع عوارض آن باید از کتیرا استفاده کرد. اسراف در خوردن آن برای کبد مضر است و برای رفع عوارض آن باید از زعفران (حدود 4 گرم) استفاده کرد.

در بازار داروی دیگری را به نام «مقل مکی» عرضه می کنند که نباید با مقل ارزق یا به طور کلی مقل اشتباه شود. مقل مکی صمغ نیست بلکه میوة درختی است که قبال خوردن است و درخت و میوه شبیه به خرما می باشد. از نظر طبیعت مقل مکی سردو خشک و قابض است و اسهال را قطع می کند و سیلان خون را هم بند می آورد

 ///////////

مقل مکی‌

ثمر مقل دویم است و صاحب منهاج گوید ثمر درخت مقل بهش خوانند چون تر بود و چون خشک گردد و قل خوانند و در اندرون وی استخوان بود و آنچه پخته بود حارح آن در مکه خورند و لذیذ بود و در اندلس نارسیده خورند عفوصتی تمام داشته بود و آبی اندک و بغایت خشن بود و قابض و بارد شکم ببندد و قوت معده بدهد پوست وی پخته تقطیر البول را نافع بود و این ثمر را مقل مکی خوانند.

اختیارات بدیعی