نانخواه، زنیان، ملوکی، ژنیان، نانوخیه، کمون ملوکی، اجواین، امی، نینیا/ننعا، امیاس، نغن خالان، جوان...

[1] - نانخواه . [ خوا / خا ] (اِ مرکب ) تخمی است خوشبوی که بر روی نان ریزند. (انجمن آرا) (آنندراج ): نانخه . طالب الخبز. تخمی است خوشبوی که بر روی نان پاشند و بر گزیدگی عقرب طلایه کنند نافع باشد. (برهان قاطع). تخمی است خوشبوی و شبیه بزنیان که بر روی خمیر نان پاشند. (ناظم الاطباء). نانخاه . (ضریرانطاکی ). سیاه تخمه . حبةالسوداء، شونیز. نانخه . نانوخیه . نانخاة. سیاه دانه .
- نانخواه مُدَبَّر ؛ نانخواه که در سرکه بخیسانند سپس بر تابه بریان کنند. (یادداشت مؤلف ).

//////////////

زنیان . [ زِ ] (اِ) ژنیان . نانخواه را گویند و آن تخمی است که بر روی خمیر نان پاشند. (از برهان ) (از انجمن آرا) (از آنندراج ). نانخواه . (از جهانگیری ) (از فرهنگ رشیدی ) (ناظم الاطباء).

//////////

نانخواه‌

نانخنه و نانوخیه گویند و به شیرازی زنیان گویند و نانخواه اسمی پارسی است و معنی آن طالب الخبز بود یعنی طلب کننده نان و نیکوترین آن بود که زرین تازه بود و خوشبوی که مایل به سرخی بود و طبیعت آن گرم و خشک بود در سئوم و گویند گرمی آن در دویم بود سده بگشاید و در ادویه بهق و برص استعمال کنند و دیسقوریدوس گوید چون با شراب بیاشامند مغص و عسر البول و گزندگی جانوران را نافع بود و چون طبیخ وی بر گزندگی عقرب ریزند در حال درد ساکن کند و فارسی گوید قطع قیح که در سینه بود بکند و مسکن ریاح غلیظ بود و طعام را هضم کند و درد دل و غثیان را عظیم نیکو بود و کسی که طعم طعام نداند و فولس گوید مسخن معده و جگر بود آشامیدن و ابن ماسویه گوید گرده و مثانه پاک کند طبری گوید سنگ مثانه بگدازاند و کرم و حب القرع بیرون آورد و صاحب منهاج گوید با سداب بول براند و آب وی در چشم چکانند خون بسته بگدازاند و مقدار مأخوذ از وی یک مثقال بود و اسحق گوید مقلل لبن بود و مصلح وی ترمس بود و گویند چون سحق کرده با عسل بسرشند و طلا کنند بهر دردی که باشد و در هر موضع که بود ورم آنجا تحلیل دهد و زن چون بدان حقنه کند رحم را پاک گرداند و رطوبت عفن خشک گرداند و بوی آن خوش کند و چون بر وی طلا کنند بثور لبن را زایل کند و چون بکوبند و با گردکان سوخته بخورند تزجر را نافع بود

______________________________

صاحب مخزن الادویه می‌نویسد: نانخواه را بعربی کمون ملوکی و بهندی اجواین نامند و آن تخمی است شبیه به انیسون و از آن ریزه‌تر و اشقر مایل بزردی و تند بود و تندطعم و با اندک تلخی

ابو ریحان می‌نویسد: نانخواه را بلغت رومی امی گویند و به سریانی نی نینا خوانند و ننعا هم گویند و دیسقوریدوس آن را امیاس گوید و بشر گوید بپارسی آن را نغن خالان گویند و بهندی جوان

لاتین‌AMMI COPTICUM -SIUM AMMI فرانسه‌AMMI DES BOUTIQUES انگلیسی‌BISHOP ,S WORT –AMMI

اختیارات بدیعی، ص: 431

/////////////

نانخواه:

نانخنه و نانوخیه گویند و به شیرازی زینان گویند و نانخواه اسمی پارسی است و معنی آن طالب الخبز بود، یعنی طلب کننده نان و نیکوترین آن بود که زرین تازه بود و خوشبوی که مایل به سرخی بود. (اختیارات ص 430). «نانخواه» را به لغت رومی «امی» گویند و به سریانی «نینیا» خوانند و «ننعا» هم گویند و دیسقوریدس گوید «امیاس» گویند. بشر گوید او را به پارسی «نغن خالان» گویند و نانخواه گویند و به هندی جوان گویند. (صیدنه ص 684).

یادگار

//////////////

زنیان ( اجوان، نانخواه ) گیاهی است علفی ، یکساله و بی کرک به ارتفاع ۳۰ تا ۹۰ سانتی متر (کمتر از یک متر ) پر شاخ و برگ ، که به حالت خودرو در نواحی شرقی هند، ایران و مصر می روید.

علاوه و در نواحی مذکور و نقاط مختلف پرورش می یابد. برگهائی با پهنک منقسم به بریدگی های نازک و ظریف و گل ها با گلبرگ هایی به رنگ سفید و کوچک و همچنین مجتمع به صورت چتر مرکب دارد. اشعه چتر آن کوتاه دارای طول نسبتاً مساوی و منتهی به براکته های باریک در محل اتصال به یکدیگر است میوه اش کوچک بیضوی به رنگ قهوه ای مایل به زرد و دارای بوئی شبیه تیمول و دارای طعمی تند و نافذ که به اندازه و شکل کرفس دارویی بوده ، اما طعم آن متفاوت است و بر روی میوه آن ۵ خط طولی نخی شکل ( نازک ) به رنگ روشن تر و دو نوع تار نازک تک سلولی مشاهده می شود به طوریکه بعضی از آنها کوتاه و مخروطی و برخی دیگر دارای یک قسمت متورم در انتها می باشند قسمت مورد استفاده این گیاه میوه ی آن است که زنیان نیز نامیده می شود. در کتب طب سنتی با نامه های انیسون بری و کمون حبشی آورده شده.

این گیاه در بلوچستان با نام هندی آن " اجوان " و همچنین " اسپرکال " می شناسند . توجه شود در برخی مدارک طب سنتی برای گیاه بادیان رومی نیز نام زنیان را می برند که با گیاه زنیان متفاوت می باشد از عرق آن در درمان ناتوانی های جنسی زنان و جبران کمبود هورمون های زنانه استفاده می شود و عسل حاصل از شهد گل های این گیاه برای درمان زخم معده بسیار مفید می باشد.

منابع[ویرایش]

رده‌ها: 

·         ادویه‌ها

·         چتریان

·         گیاگان نپال

·         گیاهان استفاده‌شده در آیورودا

·         گیاهان دارویی

·         گیاه‌های مورد استفاده در طب سنتی چین

///////////////

به عربی نانخنه، اجوان:

نبات النانخة (بالإنجليزية: Ajwain) نبات ينتمي للفصيلة الخيمية.

الوصف النباتي[عدل]

النبات عشبة حولية لا يزيد ارتفاعها عن 50 سم. الساق دقيقة منتصبة قليلة التفرع، الأوراق قليلة مفصصة تشبه إلى حد ما أوراق نبات الخلة. النبات يعطي مجموعة من الثمار على هيئة مظلة ذات لون أبيض تتحول بعد النضج إلى اللون البني المائل إلى الخضرة. الثمرة صغيرة تشبه في حجمها ثمار الخلة أو بذورالخردل. الجزء المستعمل من نبات النانخة هو الثمار فقط.

مراجع[عدل]

1.       ^  ^{"معرف Trachyspermum ammi في موسوعة الحياة"}. eol.org. اطلع عليه بتاريخ 26 يونيو 2016.

///////////////

به دیودهی (مالدیوی):

ހިތި ދަމުއި(އިނގިރޭސި ބަހުން: Carum copticum)ނުވަތަ (އިނގިރޭސި ބަހުން: Ajwain) އަކީ ދަމުއިގެ ބާވަތެކެވެ. ހިތި ދަމުއި ހުންނާނީ ދިރިއާ ވައްތަރުކޮށް ދިރިފުކެއްގެ ދެބައިކުޅަ އެއްބައިވަރަށެވެ. މިއަށް ހިތިދަމުޔޭކިޔަނީ ހިތި ކައްކާއިރު އެއަށް އަޅަން ބޭނުންކުރާ އެއްޗަކަށްވާތީއެވެ. ހިތި ދަމުއި އަށް ދިވެހިން ބޭސް ދަމުއި މިހެން ވެސް ކިޔައި އުޅެއެވެ.

ހިތި ދަމުއި އަކީ ދިވެހި ބޭސްވެރިކަމުގެ ތަފާތު ގޮތްގޮތަށް ބޭނުންކޮށް އުޅެއެވެ. ކެއުމަށް ބޭނުންކުރާ ތަފާތު ތޮޅިތައް ކެއުމުން ބަނޑުތެރޭގައި އުފެދޭ ވައިގެ މިންވަރު ހިތި ދަމުއި އާއި ތޮޅި އެއްކޮށް ކެއްކުމުން ކުޑަކޮށްދެއެވެ. ކުރީ ޒަމާނުގައި ހޮނޑުލުން މަނާކޮށްދޭ ބޭހެއްގެ ގޮތުގައި ވެސް ހިތި ދަމުއި ބޭނުންކޮށްފައި ވެއެވެ.

• ނޯޓް: ދިވެހި ބަހުން ދަމުއި ގެ ދެބާވަތް ހުންނަކަމަށް ކިޔައެވެ. އެއީ ފަރިހި ދަމުއި އަދި ހިތި ދަމުއި އެވެ. ނަމަވެސް ޢިލްމީ ނަޒަރަކުން ބަލާއިރު ދަމުއި، ފަރިހި ދަމުއި އަދި ހިތި ދަމުއި މި ތިން ބާވަތަކީ ވެސް މުޅިން ތަފާތު ތިން ބާވަތެވެ.

به پنجابی انجوین:

اجوین پھلوالے بوٹیاں دے چھتری ٹبر دا اک بوٹا تے ایہدے بیاں دا ناں اے۔ ایہ دوائیاں تے مصالیاں وچ ورتیا جاندا اے۔

//////////

به پشتو:

سپېرکۍ (په لاتين: Trachyspermum ammi) يو ډول سپېره بوټی دی چې د دانو څخه يې د کورني درملو کار اخستل کېږي. سپېرکې زموږ په هېواد کې په تېره بيا په ننگرهار، لوگر او د کابل په شاوخوا سيمو کې په خود رويه ډول شنه کېږي او هم په پټيو کې کرله کېږي. د اوبو څښل يې د گوزڼ او د غړو دلړزېدو لپاره گټه لري او ايشولي شوي اوبه يې د سترگو د پاکولو او د هغو د روښانتيا لپاره کارېږي. همدارنگه دغه دوا د سينې د درد دځيگر او توري دسختېدلو د ارږمۍ د بدبويی او دگېډې د سړېدلو د درملنې لپاره هم کارول کيږي

نيوليک

  [ښکاره کول] 

د مسالې په توگه[سمول]

د سپېركۍ د بوټي پاڼې د گشنيزو هغو ته ډېر ورته دي. دانې يې هگۍ ډوله (بيضوي) او خړ رنگ لري. خپلې دانې ته د ورته والي په لامل، غوزې يې كله نا كله دانې بلل كېږي. غوزې يې زياتره د ”لواج“ په دانو خطا كېږي. آن دا چې ځينې قاموسونه په تېروتنې سره وايي چې دا د ”لواج“ له بوټي څخه ترلاسه كېږي.

خوند او بوى[سمول]

سپېركۍ تريخ خوند او تېز بوى لري. كه يو لږ څه زيات وكارول شي نو د ټول كتغ خوند اړولاى شي.

د مسالې په توگه د سپېركۍ گټې[سمول]

• د كتغ خوند او بوى سموي
• لوږه (اشتها) زياتوي
• هضميت رامنځته كوي
• د نس او كولمو باد له منځه وړي
• د نس درد له منځه وړي

يادونه[سمول]

د سپېركۍ دوړه (پوډر) په پاكستان او هندوستان كې په سخت هاضمه خواړو لكه بايجي، پكوړا او داسې نورو كې كارول كېږي.

/////////////

به اردو اجوائن:

عربی: کمون ملوکی، فارسی: تخم بنگ، انگریزی: Omum Seeds

اجوائن ایک ایسی دوا ہے جس سے تقریباً ہر شخص واقف ہے۔ اجوائن کا رنگ سیاہی مائل بھورا ہوتا ہے۔ اس کے بیج انیسوں کے مشابہ ہوتے ہیں۔ اس کی بو تیز ہوتی ہے۔ اس کا مزاج تیسرے درجے میں گرم و خشک ہوتا ہے۔ عام طور پر اس کی مقدار خوراک تین ماشہ سے چھ ماشہ تک ہوتی ہے۔ اجوائن کی دو مشہور اقسام ہیں۔ اجوائن دیسی اور اجوائن خراسانی جبکہ بعض اطباء نے اس کی چار اقسام بتائی ہیں یعنی:

1. اجوائن دیسی
2. دلجوائن
3. اجوائن خراسانی
4. اجمود

لیکن مذکورہ بالا دونوں اقسام ہی زیادہ مشہور ہیں۔ جب کہ دلجوائن، اجوائن خراسانی اور اجمود کی مشابہت ضرور ہے مگر خواص کے اعتبار سے ان میں اجوائن دیسی کی نسبت خاصا فرق ہے۔

اجوائن دیسی کے پتے کسی حد تک دھنیا کے پتوں سے مشابہت رکھتے ہیں۔ ان میں کچھ تیزی اورتلخی ہوتی ہے۔ اس کا پودا سوئے کے پودے کی طرح ہوتا ہے۔ جبکہ اس کے چھوٹے چھوٹے، سفید چھتری کی طرح ملے ہوئے پھول ہوتے ہیں ۔ پھولوں کے بعد چھوٹے چھوٹے بیج لگتے ہیں۔ یہی اجوائن دیسی کے دانے کہلاتے ہیں۔

اجوائن دیسی کے فوائد[ترمیم]

• اجوائن دیسی کھانا ہضم کرتی ہے اور بھوک بڑھ جاتی ہے۔
• کاسر ریاح ہے۔ فساد بلغم اور اپھارہ کو دور کرتی ہے۔
• جگر کی اصلاح کرتی ہے اور اس کی سختی میں بےحد مفید ہے۔
• سدہ کو کھولتی ہے۔
• پیشاب اور حیض کو جاری کرتی ہے۔
• گردہ و مثانہ کی پتھری کو توڑتی ہے۔
• فالج اور اعصابی کمزوری والے مریضوں کے لیے مجرب ہے۔
• جسم کے زہریلے مادوں کو تحلیل کرتی ہے۔
• دل کو طاقت دیتی ہے اور اعصابی دردوں کے لیے بہت مفید ہے۔
• اگر اسے لیموں کے پانی میں رگڑ کر خشک کر کے سفوف بنایا جائے اور یہ سفوف ایک چمچہ چائے والا ہمراہ پانی دن میں ایک بار استعمال کرنے سے قوت باہ میں اضافہ ہوتا ہے ۔
• اجوائن کو اگر شہد کے ہمراہ کھایا جائے تو چہرے اور ہا تھ پاﺅں کی سوجن میں فائدہ دیتی ہے۔
• کالی کھانسی دور کر نے کے لیے اگر اجوائن کا پانی یعنی اجوائن کو پانی میں بھگو کر اور نتھار کر پانچ روز تک صبح و شام تین تولے پینے سے صحت یابی ہوگی۔
• پیٹ کے درد اور بدہضمی میں اجوائن اور نمک کی پھکی بنا کر کھانے سے شفا ہوتی ہے۔ تجربے میں آیا ہے کہ اس کی ایک خوراک ہی بہت فائدہ دیتی ہے۔
• اس کا روزانہ استعمال بمقدار چھ ما شہ ہمراہ پانی بدن میں چستی لاتا ہے۔
• پرانے بخار میں اجوائن دیسی چھ ماشہ ، گلو تین ماشہ رات کو پانی میں بھگو کر صبح رگڑ چھان کر حسب ذائقہ نمک ملا کر استعمال کرنے سے تین سے پانچ دن کے اندر بخار دور ہو جاتا ہے۔ مجرب ہے۔
• زکام کی صورت میں اجوائن کو گرم کر کے باریک کپڑے میں پوٹلی باندھ کر سونگھنے سے چھینکیں آتی ہیں جس سے پانی بہہ جاتا ہے اور زکام کا زور کافی حد تک کمزور ہو جاتا ہے۔
• ہچکی کو روکنے کے لیے اجوائن دیسی کو آگ پر ڈال کر اگر اس کا دھواں کسی نلکی کے ذریعے ناک میں لیا جائے تو ہچکی فوراً بند ہو جاتی ہے۔
• اجوائن کے چند دانے چبا لینے سے قے فوراً رک جاتی ہے۔ اگر منہ کا ذائقہ خراب ہو تو اجوائن کے دانے چبانے سے ٹھیک ہو جاتا ہے۔
• اس کے کھانے سے کھٹی ڈکاریں آنا بند ہو جاتی ہیں۔
• مرض برص و بہق میں دیگر نسخہ جات میں اجوائن کو شامل کرنے سے اس کی تاثیر بڑھ جاتی ہے۔ اور مرض جلدی ٹھیک ہو جاتا ہے۔
• بند چوٹ والی جگہ پر اجوائن کو رگڑ کر شہد میں ملا کر لگانے سے اس جگہ کا منجمد خون جاری ہو جاتا ہے اور درد ٹھیک ہو جاتی ہے۔
• بھڑ یا بچھو کے کاٹنے کی صور ت میں اگر فوری طور پر متاثرہ جگہ پر اجوائن کی لیپ کی جائے تو فوراً آرام ہو جاتا ہے۔
• پیچش کی صورت میں اجوائن تین ماشہ اور کلونجی ایک ماشہ ملا کر ہمراہ دہی استعمال کرنے سے فائدہ ہوتا ہے۔
• داد، پیچش اور چنبل میں اجوائن کی اگر مرہم بنا کر لگائی جائے تو چند روز میں فائدہ ہوتا ہے۔ اور پھر کبھی زندگی میں یہ تکلیف نہیں ہوتی۔ اس مرہم کے بنانے کا طریقہ یہ ہے کہ اجوائن چار تولہ ، پھٹکری سفید ایک تولہ توتیائے سبز ایک تولہ ، ان تمام چیزوں کو لوہے کی کڑاہی میں آگ پر اتنی دیر رکھیں کہ وہ سیاہ ہو جائے۔ پھر مثل سرمہ کرکے ویزلین ملا کر مرہم تیار کرلیں۔

زمرہ جات: 

• آیور ویدک میں استعمال پودے
• روایتی چینی طب میں استعمال پودے
• نباتاتیہ نیپال
• مصالحہ جات
• نباتات
• حکمت

///////////

Ajwain, ajowan (/ˈædʒəwɒn/)^[3] Trachyspermum ammi, also known as Ajowan caraway,^[4] bishop's weed^[5] or carom, is an annual herb in the family Apiaceae. It originated in the eastern Mediterranean, possibly Egypt, and spread up to India from the Near East. Both the leaves and the fruit (often mistakenly called seeds) of the plant are consumed by humans. The plant is also called bishop's weed, but this is a common name it shares with some other different plants. The "seed" (i.e., the fruit) is often confused withlovage "seed".^[6] Ajwain is known as അയമോദകം in Malayalam and ஓமம் in Tamil.

Contents

  [show] 

Description[edit]

Ajwain fruit (schizocarps)

The small fruits are pale brown schizocarps and have an oval shape, resembling caraway and cumin. It has a bitter and pungent taste, with a flavor similar to anise and oregano. They smell almost exactly like thyme because it also contains thymol, but is more aromatic and less subtle in taste, as well as slightly bitter and pungent. Even a small number of fruits tends to dominate the flavor of a dish.^[6]

Cultivation and production[edit]

The plant is mainly cultivated in Iran and India.^[6] Rajasthan produced about 55% of India's total output in 2006.^[7]

Culinary uses[edit]

The fruits are rarely eaten raw; they are commonly dry-roasted or fried in ghee (clarified butter). This allows the spice to develop a more subtle and complex aroma. In Indian cuisine, it is often part of avaghaar (Gujarati: વઘાર), a mixture of spices fried in oil or butter, which is used to flavor lentil dishes. InAfghanistan, the fruits are sprinkled over bread and biscuits.^[8]

Medicinal uses[edit]

Ajwain is used as medicinal plant in traditional Ayurvedic medicine; primarily for stomach disorders such as flatulence^[6] but also for its antispasmodic and carminative properties. In general the crushed fruits are applied externally as a poultice.^[9]

Essential oil[edit]

Hydrodistillation of Ajwain fruits yields an essential oil consisting primarily of thymol, gamma-terpinene and p-cymene as well as more than 20 trace compounds (predominately terpenoids).^[10]

References[edit]

1.     Jump up^ USDA GRIN entry

2.     Jump up^ ITIS entry for Trachyspermum ammi

3.     Jump up^ definition of ajowan in Oxford dictionary (British & World English)

4.     Jump up^ "Trachyspermum ammi". Natural Resources Conservation Service PLANTS Database. USDA. Retrieved 14 December 2015.

5.     Jump up^ "Bishop's Weed". SPICES BOARD INDIA. Retrieved 14 August 2015.

6.     ^ Jump up to:^a b c d Aliza Green (January 2006). Field Guide to Herbs & Spices: How to Identify, Select, and Use Virtually Every Seasoning at the Market. Quirk Books. pp. 116–117. ISBN 978-1-59474-082-4.

7.     Jump up^ Rajasthan Gov, Commissionerate of Agriculture.

8.     Jump up^ Alan Davidson (2014). The Oxford Companion to Food. Oxford University Press. pp. 9–. ISBN 978-0-19-967733-7.

9.     Jump up^ Bairwa, Ranjan; Rajawat, BS; Sodha, RS (2012). "Trachyspermum ammi". Pharmacognosy Reviews 6 (11): 56. doi:10.4103/0973-7847.95871.

10.  Jump up^ Singh, Gurdip; Maurya, Sumitra; Catalan, C.; de Lampasona, M. P. (June 2004). "Chemical Constituents, Antifungal and Antioxidative Effects of Ajwain Essential Oil and Its Acetone Extract". Journal of Agricultural and Food Chemistry 52 (11): 3292–3296. doi:10.1021/jf035211c.

External links[edit]

·         Ajwain from The Encyclopedia of Spices

·         Ajwain page from Gernot Katzer's Spice Pages

·         Hawrelak, JA; Cattley, T; Myers, SP (2009). "Essential oils in the treatment of intestinal dysbiosis: A preliminary in vitro study". Alternative Medicine Review 14 (4): 380–4. PMID 20030464.

Further reading[edit]

Hill, Tony. (2004) "Ajwain" in The Contemporary Encyclopedia of Herbs and Spices: Seasonings for the Global Kitchen. Wiley. p. 21-23. ISBN 978-0-471-21423-6.

[show] ·         v ·         t ·         e Culinary herbs and spices

[show] ·         v ·         t ·         e Edible Apiaceae

Categories: 

·         Edible Apiaceae

·         Antiflatulents

·         Spices

·         Plants used in traditional Chinese medicine

·         Plants used in Ayurveda

·         Flora of Nepal

·         Apiaceae

Indian spices