مال کنگنی
بفتح میم و الف و لام و فتح کاف و سکون نون و کاف فارسی و
کسر نون و با لغت هندی است
ماهیت ان
تخم نباتی است هندی و نبات آن را یک ساق و یا دو ساق و تا
بقدر یک قامت و شبیه بنبات دخن و ساق آن از ان قویتر و برک آن بزرکتر و در طول و عرض
زیاده و خوشۀ آن نیز بزرکتر از ان و دانۀ آن بقدر دخن و اندک طولانی و سه پهلو و بعضی
اندک پهن و سرخ تیره رنک و مغز آن سفید و در غلافی اندک خشن و چند دانه بهم پیوسته
در غلافی دیکر و در ان خوشه و طعم آن با حدت
طبیعت آن
در سوم کرم و در دوم خشک و با رطوبت فضلیه و بعضی در اول تر
دانسته اند
افعال و خواص آن
اعضاء الراس و العصب آشامیدن آن جهت تقویت دماغ و قوت حافظه
و ذهن و اوجاع مفاصل و نقرس و عرق النسا و ورک و رکبه و امراض باردۀ رطبۀ دماغیه و
عصبانیه و لیثرغس سعوطا و تدهین بدهن آن جهت فالج و لقوه و رعشه و تشنج رطوبی و امتلائی
و امراض مذکوره و بدستور تکمید بدان اعضاء الصدر و النفض آشامیدن آن جهت تقویت معده
و سرفه و ضیق النفس و تقویت معده و هاضمه و اشتهای طعام و کبد و باه و رفع ضعف آنها
نافع و بدستور تدهین بدهن آن جهت تقویت باه بغایت مؤثر خوردن روغن آن نیز بدین دستور
که روز اول قدر بسیار قلیلی یعنی یک حبه و یا کمتر از ان با برک تانبول و روز دوم اندک
از ان زیاده و روز سوم نیز از ان اندکی زیاده و همچنین تا به حدی که موافقت نماید و
ضرر نرساند جهت تقویت باه و زیادتی اشتها بسیار مفید و اهل هند بانحای شتی آن را مستعمل
دارند مانند آنکه از یکدانه شروع می نمایند و هر روز یکدانه می افزایند تا بصد دانه
می رسانند و باز بتدریج کم می نمایند تا با تمام رسد از برای اکثر امراض قویۀ باردۀ
رطبۀ مزمنه و تقویت قوی و باه و زیادتی حرارت غریزی مبرود و مرطوب المزاج قوی و از
امراض متوسط المزاج چهل روز بهمان ترتیب که از یکدانه شروع می نمایند و یکدانه می افزایند
تا چهلدانه و باز بدستور می کاهند و از برای امراض دون آن تا بیست روز و یا ده روز
و یا هفت روز بهمان ترتیب که به بیست و یازده و یا هفت دانه رسد و باز بهمان نسق کم
می نمایند تا بیک دانه و در ایام استعمال چند روز قبل و بعد از ان از ترشی و بادی و
لبنیات و بقول و جماع و اعراض نفسانیه و بدنیه و حرکات عنیفه و اشیای حارۀ حریفه مانند
خردل و سیر و ترب و زنجبیل و امثال اینها اجتناب می نمایند و کفته اند تدهین بروغن
آنکه در روز چهارشنبه اخذ نموده باشند جهت رفع جذام و خورانیدن بدان نیز تا مدت بیست
و یک روز جهت جذام و نیز دانهای درست آن را در روغن کاو خالص بریان می نمایند و روزی
یک کف آن را می خورند و می کویند قوت باه را بحدی می رساند که بشرح نمی آید و نیز در
شیر کاو می جوشانند و صاف نموده از ان شیر ماست بسته روغن آن را می کیرند و روزی مقدار
یک اوقیه آن را با شیر برنج می خورند و می کویند که موی را سیاه می کرداند و دیکر موی
سفید نمی روید و کفته اند که اکر یک آثار آن را در ده آثار شیر بخیسانند آن مقدار که
تمام را جذب کند و هر روز هفت دانۀ آن را بلع نماید کسی که عنین باشد یا قوت باه او
بسیار ضعیف کشته بحال اصلی آید و قوت عظیم یابد و چون آن را بروغن ضفدع چرب کرده روغن
از ان اخذ نمایند و بر قضیب بمالند تقویت عظیم بخشد و امساک آورد و اکر در بول شیر
و یا شغال چند روز بخیسانند و سه روز متواتر بزن فاحشۀ زانیه بخورانند شهوت او بالکل
زائل کردد و چنانکه دیکر رغبت بر جماع نکند و کسی برو قادر نکردد المضار مضر محرور
المزاج و فصول و بلدان حاره و جوانان و چون حار حاد است اکثر ضرر می رساند چنانچه شنیده
شد که چند کس خوردند و همه متضرر کردیدند و بعضی هلاک شدند پس اولی اجتناب از استعمال
آنست خصوصا از داخل و نیز دهن آن را و ادهان حبوب دیکر را بدین نحو اخذ می نمایند که
در دیکی تا نصفه آب کرده و بر سر آن پارچۀ صفیق پاکیزه بسته بر سر آتش می کذارند و
تخم آن را هر مقدار که می خواهند کوبیده بران پارچه می پاشند و سر آن را بسرپوش می
پوشند تا بخار در ان مجتمع کردد بعد از یک دو ساعت برداشته تخم کوبیده را با پارچه
می فشارند آنچه روغن از ان براید اخذ می نمایند و مرتبۀ دیکر نیز بدستور بعمل می آورند
تا دیکر روغن در ان نماند و این بهترین طرق آنست
مخزن الادویه عقیلی خراسانی
/////////////
مال کنگنی
بفتح میم و الف و لام و فتح کاف و خفاء نون و سکون کاف فارسی و کسر نون و سکون یاء تحتانی دانه ایست مثل عنب الثعلب و
ازو اندکی کوچک خیاره دراز از بالاي پوست سبز و از اندرون و اندکی سرخ و از درون دانه تخمها باریک طولانی میبرایند
سرخی مایل و تیز و گرم و ملین و گوارنده و دافع باد و بلغم و تنگی نفس و سرفه و افزاینده قوت مدرکه و حافظه و تجربهکاران
هندوستان بچندین روش استعمال میکنند نخست از زوال یک دانه بخورند و روز دویم و سویم سه همچنین تا چهل روز هر روز
یک دانه میافزایند تا انقراض روز چهلم بچهل دانه رسد بعد از دیگر بتدریج یک یک دانه کم کند تا روز چهلم بیک دانه انجامد
و برخی از یک دانه تا هشت روز یک دانه یک دانه میافزایند تا روز هشتم بهشت دانه برسد بعد از ان هر روز هشت هشت
مداومت نماید و در روزگار استعمال او از ترشی و جغرات و ترب و کنجد و لیمو و خردل و جزو آن پرهیز واجب دانند و از جماع
نیز اجتناب نمایند روشنی دل افزاید و حفظ صحت نماید نیرو زیاده شود هژده نوع سستی دفع کند و اگر روغن مال کنگنی در کف
بمالد روشنی چشم افزاید و هنگامی که شب چهاردهم شب چهارشنبه واقع شود از ان شب روغن این بکشند بوقت حاجت در جسم
استعمال نمایند از چشم غیر پنهان شوند و او همه را بیند و او اگر آخر چهارشنبه به اصفر
روغن کشند و آن را مجذوم بخورد و بر اعضاء خود بمالد و تا بست و یک روز از جماع پرهیزد شفا یابد مجرب است و اگر
دانههاي او را در روغن گاو خالص بریان سازند و هر روز از ان یک کف دست بخورد انقدر قوت در جماع شود که در قیاس نیابد
و اگر در شیر گاو سیاه جوشانده جغرات بسته مسکه بستانند و از هفت درم تا هشت درم ازین مسکه باشد و برنج بخورد موي سیاه
سازد و موي سفید دیگر نروید و اگر شب سهشنبه در روغن گاو بریان ساخته تا چهل و یک روز بخورد از آنچه منع کردهاند پرهیز
کند عنی مرد گردد و اگر در کمیز شیر یا شغال تر کرده سه روز متواتر زن بخورد شهوتش بسته شود چنانچه مردي دیگر برو قادر
نمیتواند شد و اگر در غره ماه که روز یکشنبه واقع شود روغن کشیده از ان روغن دوده بستانند و در چشم کشند گویند مال
مدفون هویدا گردد و اگر در چربی غوك تر کرده روغن کشند و بر قضیب طلا کنند باه افزاید و امساك نماید و عنی مرد گردد و
اگر چهل روز در کمیز زن تر کنند سپس روغن بکشند و بر مبروص بمالد تا بست و یک روز برنگ اصلی باز آید مجربست و اگر
مردي را بسته باشند در ده سیر شیر گاو و یک سیر مال کنگنی بجوشانند و چنانچه تمام شیر در خورد و هر روز هفت دانه با روغن
گاو تا بست و یک روز بخورد و جماع نکند ان شاء اللّه تعالی مفتوح شود مجرب است و روغن مال کنگنی در عضو باد گرفته
متشنج مالیده بر آتش تکمید کند متواتر در اندك روز صحت یابد هندیان در توصیف او مذکور بسیار نوشته اند راقم اختصار نموده
اینقدر نوشته و بالجمله دواء مذکور گرم در اول ثالث دریافت میشود و با ادویه ضماد و طلا و ضعف باه استعمال نموده براي
امراض بارده مثل فالج و لقوه نیز مفید است اکثر مردم بکار میبرند.
تالیف شریفی، متن، ص: 186
///////////
مال کنگنی
Staff Tree
لاطینی میں ۔
Celastrus Paniculata
دیگرنام۔
بنگالی میں لتاپھٹکی ،ہندی میں مال کنگنی ،مرہٹی میں مال کنگونی اور انگریزی میں سٹاف ٹری کہتے ہیں ۔
ماہیت۔
یہ ایک بیل دار بوٹی ہے۔جو قریب کے درختوں پر چڑھ کر رسیوں کیطرح ان کی شاخوں پر پھیلتی ہے۔اس کی چھال زرد اسفنجی اوربعض اوقات ریشہ دار ہوتی ہے۔ٹہنیاں نرم اور پچیدہ ان کی لکڑی بھی نرم اور اسفنجی ہوتی ہے۔پتے تین چارانچ لمبے دو تین انچ چوڑے لمبوتری شکل کے نیچے سے سکڑے ہوئے اوپر سے چوڑے ہوتے ہیں ۔پھول زردیا سبزی مائل زردرنگ کے مخروطی شکل کے دوسے چار انچ لمبے ہوتے ہیں ۔ان کی ڈنڈی بھی لمبی ہوتی ہے۔ساون میں پھول گرکر پھل لگتے ہیں پھل چنے یامٹر کے برابر خوشوں میں لگتاہے جو پھل پکنے کے بعدپھٹ جاتے ہیں اور تخم باہر سے بہت خوبصورت دکھائی دیتے ہیں ۔ان کا رنگ دار چینی جیسا ہوتاہے جس پر لکیریں سی ہوتی ہے۔تخم کے اوپر ایک سرخ رنگ کا غلاف ہوتاہے۔یہ پھل خشک ہونے پر تین شقوں میں پھٹ جاتاہے اورہرایک شق سے دو تین سہ گوشہ تخم نکلتے ہیں ۔یہی تخم مال کنگنی کہلاتے ہیں اور بطور دواء مستعمل ہیں ۔ان کا مزہ تلخ ہوتاہے۔
مقام پیدائش۔
کوہ ہمالیہ کے دامن کشمیر آسام کوہ اردلی پربت بہار اور دکشنی بھارت بکثرت ہوتاہے۔
مزاج۔
گرم خشک درجہ سوم۔۔۔بعض کے نزدیک گرم درجہ دوم خشک درجہ سوم۔
افعال۔
مقوی ذہن و حافظ،دافع امراض باردہ و بلغمیہ مقوی معدہ و ہاضمہ کاسرریاح مقوی باہ مصفیٰ خون ،منفث بلغم ،ملین شکم ،مدر،معرق۔محلل
استعمال۔
مقوی ذہن و حافظ ہونے کے باعث پروفیسر اور طلباء یا ذہنی کام کرنے وال افراد کی تقویت ذہن کے لئے استعمال کرتے ہیں دودھ میں مال کنگنی کے بیج پکا کر پینانظام عصبی کو چست کرتاہے۔
مال کنگنی کا روغن زیادہ تر اندرونی اوربیرونی امراض میں استعمال کیاجاتاہے۔لہٰذا تخم مال کنگنی کو کولھومیں پیل کر بیجوں کا تیل نکالاجاتاہے۔
مقوی باہ ہونے کی وجہ سے نامردی اور ضعف باہ میں دس دس بوند پان میں رکھ کر کھلانے سے بہت فائدہ ہوتاہے۔دوران استعمال دودھ اور گھی کا استعمال زیادہ کریں ۔منفث بلغم ہونے کی وجہ سے وجع المفاصل فالج لقوہ عرق النساء نقرس اور دردوں میں کھلاتے ہیں ہاضم اورمقوی ہونے کی وجہ سے بھوک کی کمی و امراض معدہ میں مستعمل ہے۔
مدر ہونے کی وجہ سے روغن مال کنگنی کو دودھ کی لسی میں ملاکر استعمال کرنے سے کمی پیشاب اورتقطیر البول کو دور کرتاہے۔معرق ہونے کے باعث اس کے روغن کو استعمال کرنے کے فوراًبعد بکثرت پسینہ آنے لگتاہے۔
مال کنگنی کے بیج یا اس کا تیل دودھ میں ہر روز صبح پلاتے رہنے سے حافظہ تیز ہوجاتاہے۔
بیرونی استعمال۔
روغن ماکنگنی کو وجع المفاصل ،فالج لقوہ درد کمر نقرس عرق النساء وغیرہ میں مالش کرنے سے فائدہ ہوتاہے۔یہی روغن مقوی باہ طلاء میں شامل کرتے ہیں جوکہ محرک اعصاب مصفیٰ خون ہونے کے باعث جذام برص اور جرب و حکہ میں استعمال کرتے ہیں ۔محلل اورام ہونے کی وجہ سے اس کے پتوں اور تخموں کا پلٹس بناکر پرانے اور نئے ورموں ناسوروں پر لگاتے ہیں ۔
Staff Tree
لاطینی میں ۔
Celastrus Paniculata
دیگرنام۔
بنگالی میں لتاپھٹکی ،ہندی میں مال کنگنی ،مرہٹی میں مال کنگونی اور انگریزی میں سٹاف ٹری کہتے ہیں ۔
ماہیت۔
یہ ایک بیل دار بوٹی ہے۔جو قریب کے درختوں پر چڑھ کر رسیوں کیطرح ان کی شاخوں پر پھیلتی ہے۔اس کی چھال زرد اسفنجی اوربعض اوقات ریشہ دار ہوتی ہے۔ٹہنیاں نرم اور پچیدہ ان کی لکڑی بھی نرم اور اسفنجی ہوتی ہے۔پتے تین چارانچ لمبے دو تین انچ چوڑے لمبوتری شکل کے نیچے سے سکڑے ہوئے اوپر سے چوڑے ہوتے ہیں ۔پھول زردیا سبزی مائل زردرنگ کے مخروطی شکل کے دوسے چار انچ لمبے ہوتے ہیں ۔ان کی ڈنڈی بھی لمبی ہوتی ہے۔ساون میں پھول گرکر پھل لگتے ہیں پھل چنے یامٹر کے برابر خوشوں میں لگتاہے جو پھل پکنے کے بعدپھٹ جاتے ہیں اور تخم باہر سے بہت خوبصورت دکھائی دیتے ہیں ۔ان کا رنگ دار چینی جیسا ہوتاہے جس پر لکیریں سی ہوتی ہے۔تخم کے اوپر ایک سرخ رنگ کا غلاف ہوتاہے۔یہ پھل خشک ہونے پر تین شقوں میں پھٹ جاتاہے اورہرایک شق سے دو تین سہ گوشہ تخم نکلتے ہیں ۔یہی تخم مال کنگنی کہلاتے ہیں اور بطور دواء مستعمل ہیں ۔ان کا مزہ تلخ ہوتاہے۔
مقام پیدائش۔
کوہ ہمالیہ کے دامن کشمیر آسام کوہ اردلی پربت بہار اور دکشنی بھارت بکثرت ہوتاہے۔
مزاج۔
گرم خشک درجہ سوم۔۔۔بعض کے نزدیک گرم درجہ دوم خشک درجہ سوم۔
افعال۔
مقوی ذہن و حافظ،دافع امراض باردہ و بلغمیہ مقوی معدہ و ہاضمہ کاسرریاح مقوی باہ مصفیٰ خون ،منفث بلغم ،ملین شکم ،مدر،معرق۔محلل
استعمال۔
مقوی ذہن و حافظ ہونے کے باعث پروفیسر اور طلباء یا ذہنی کام کرنے وال افراد کی تقویت ذہن کے لئے استعمال کرتے ہیں دودھ میں مال کنگنی کے بیج پکا کر پینانظام عصبی کو چست کرتاہے۔
مال کنگنی کا روغن زیادہ تر اندرونی اوربیرونی امراض میں استعمال کیاجاتاہے۔لہٰذا تخم مال کنگنی کو کولھومیں پیل کر بیجوں کا تیل نکالاجاتاہے۔
مقوی باہ ہونے کی وجہ سے نامردی اور ضعف باہ میں دس دس بوند پان میں رکھ کر کھلانے سے بہت فائدہ ہوتاہے۔دوران استعمال دودھ اور گھی کا استعمال زیادہ کریں ۔منفث بلغم ہونے کی وجہ سے وجع المفاصل فالج لقوہ عرق النساء نقرس اور دردوں میں کھلاتے ہیں ہاضم اورمقوی ہونے کی وجہ سے بھوک کی کمی و امراض معدہ میں مستعمل ہے۔
مدر ہونے کی وجہ سے روغن مال کنگنی کو دودھ کی لسی میں ملاکر استعمال کرنے سے کمی پیشاب اورتقطیر البول کو دور کرتاہے۔معرق ہونے کے باعث اس کے روغن کو استعمال کرنے کے فوراًبعد بکثرت پسینہ آنے لگتاہے۔
مال کنگنی کے بیج یا اس کا تیل دودھ میں ہر روز صبح پلاتے رہنے سے حافظہ تیز ہوجاتاہے۔
بیرونی استعمال۔
روغن ماکنگنی کو وجع المفاصل ،فالج لقوہ درد کمر نقرس عرق النساء وغیرہ میں مالش کرنے سے فائدہ ہوتاہے۔یہی روغن مقوی باہ طلاء میں شامل کرتے ہیں جوکہ محرک اعصاب مصفیٰ خون ہونے کے باعث جذام برص اور جرب و حکہ میں استعمال کرتے ہیں ۔محلل اورام ہونے کی وجہ سے اس کے پتوں اور تخموں کا پلٹس بناکر پرانے اور نئے ورموں ناسوروں پر لگاتے ہیں ۔
جسم کے کسی حصہ کے بے حس ہوجانے کی صورت میں روغن ماکنگنی
کی مالش بڑی مفیدہے۔اس کو ہتھیلی پر ملنا
بینائی کو تیز کرتاہے۔
نفع خاص۔
مقوی باہ ،امراض بلغمیہ ۔
مضر۔
گرم مزاج خصوصاًجوانوں میں ۔
مصلح۔
شیرگاؤ،روغن زرد،
بدل۔
روغن قرنفل۔
مقدارخوراک۔
تخم نصف گرام سے ایک گرام یا ماشہ ۔
نفع خاص۔
مقوی باہ ،امراض بلغمیہ ۔
مضر۔
گرم مزاج خصوصاًجوانوں میں ۔
مصلح۔
شیرگاؤ،روغن زرد،
بدل۔
روغن قرنفل۔
مقدارخوراک۔
تخم نصف گرام سے ایک گرام یا ماشہ ۔
////////////
Celastrus paniculatus
From Wikipedia, the free encyclopedia
Celastrus paniculatus
|
|
 |
|
Fruits
|
|
Kingdom:
|
|
(unranked):
|
|
(unranked):
|
|
(unranked):
|
|
Order:
|
|
Family:
|
|
Genus:
|
|
Species:
|
C. paniculatus
|
Celastrus paniculatus seeds
Celastrus
paniculatus is a woody liana commonly
known as black oil plant, climbing staff tree,
and intellect tree (Sanskrit: jyotishmati ज्योतीष्मती, Hindi: mal-kangani माल-कांगनी, Chinese: deng
you teng 灯油藤).[1][2][3] This climbing shrub
grows throughout India at elevations up
to 1,800 m (5,900 ft).[1][4]
C.
paniculatus is
a deciduous vine with stems up to
10 cm (3.9 in) in diameter and 6 m (20 ft) long with rough,
pale brown exfoliating bark covered densely with small, elongated lenticles. The leaves are simple, broad, and
oval, obovate or elliptic in shape, with toothed margins.[1][2]
Contents
[hide]
Celastrus
paniculatus has
a relative that grows in the United States that is poisonous (Celastrus orbiculatus),
so identifying this plant carefully can be important.
1.
^ Jump up to:a b c d Premila,
M. S. (2006). Ayurvedic Herbs: A Clinical Guide to the Healing Plants of
Traditional Indian Medicine. New York: Haworth Press. ISBN 0-7890-1768-7.
2.
^ Jump up to:a b H. F.
Macmillan (1989). Handbook of Tropical Plants. Columbia, Mo: South Asia
Books. ISBN 81-7041-177-7.
3.
Jump up^ Putz, Francis E.; Mooney, Harold
A. (1991). The Biology of vines. Cambridge, UK: Cambridge University
Press. ISBN 0-521-39250-0.
5.
Jump up^ Chopra, R. N. Indigenous
Drugs of india. Kolkata: Academic Publishers. ISBN 978-81-85086-80-4.
·
Caldecott, Todd
(2006). Ayurveda: The Divine Science of Life. Elsevier/Mosby. ISBN 0-7234-3410-7. Contains a detailed
monograph on Celastrus paniculatus (Jyotishmati) as well as a
discussion of health benefits and usage in clinical practice.
·
Bhanumathy, M.; Harish,
M. S.; Shivaprasad, H. N.; Sushma, G. (Mar 2010). "Nootropic activity of
Celastrus paniculatus seed.". Pharmaceutical biology. 48 (3):
324–7. PMID 20645820. doi:10.3109/13880200903127391.
·
Kanti Rekha, M K Bhan, S
S Balyan and A K Dhar: Cultivation prospects of endangered species Celastrus
paniculatus Willd.
 |
Wikispecies has information related
to: Celastrus paniculatus
|
 |
This Celastraceae article is a stub. You can help Wikipedia by expanding it.
|
/////////////
Celastrus
From Wikipedia, the free encyclopedia
Staff vine
|
|
 |
|
Kingdom:
|
|
(unranked):
|
|
(unranked):
|
|
(unranked):
|
|
Order:
|
|
Family:
|
|
Subfamily:
|
|
Genus:
|
|
Species
|
|
See text
|
|
Not to be confused with a vine staff
Celastrus, commonly known as staff
vine, staff tree or bittersweet, is a genus in
the Celastraceaefamily
which comprises about 30-40 species of shrubs and vines.
They have a wide distribution in East Asia, Australasia, Africa, and the Americas.
Celastrus orbiculatus
The leaves are
alternate and simple, ovoid, and typically 5–20 cm (2.0–7.9 in) long.
The flowers are small, white, pink or
greenish, and borne in long panicles; the fruit is
a three-valved berry.
In North America, they are known as bittersweet,
presumably a result of confusion with the unrelated bittersweet (Solanum dulcamara) by early
colonists. C. orbiculatus is
a serious invasive weed in
much of eastern North America.
1.
Jump up^ "Celastrus L.". Germplasm
Resources Information Network. United
States Department of Agriculture. 2007-10-05.
Retrieved 2009-04-16.
2.
Jump up^ "Species Records of Celastrus". Germplasm
Resources Information Network. United States Department of Agriculture.
Retrieved 2009-04-16.
|
This Celastraceae article is a stub. You can help Wikipedia by expanding it.
|
