فو
بضم فا و سکون واو مشدده لغت یونانی است و بیونانی بثوریدوس و فوله
نیز و بلسان اهل خوارزم زوله و بفارسی شیستره و بیخ سنبل و بهندی چهال کری نامند
ماهیت آن
نباتی است شبیه بانوسالیون* یعنی کرفس جبلی عظیم الورق و ساق آن
زیاده بر ذرعی و املس و مجوف مائل ببنفشی و پر کره و کل آن شبیه بنرکس و از ان بزرکتر
و رنک آن سفید به بنفشی آمیخته و بیخ آن سطبر اشقر و انتهای آن با شعبهای کج درهم بافته
و مانند بیخ اذخر و ریشهای خربق و بوی آن شبیه ببوی سنبل رومی و لهذا آن را ناردین
بری نامند و منبت آن بلادی است که آن را نبطس از ساحل بحر اسود یعنی بحر روم نامند
و مراد از مطلق آن و مستعمل بیخ آنست و دو نوع می باشد کبیر و صغیر کبیر را بفرنکی
فوباکینوم و صغیر را فوباروم کویند بهترین آن بیخ باریک اشقر خوشبوی شبیه ببوی سنبل
است و کفته اند بلکه خود بیخ نوعی از سنبل است و سیاه آن زبون و کفته اند بیخی است
یاقوتی رنک و اندرون آن بعد از شکستن زردرنک و طعم بیخ و برک آن شبیه بکرفس جبلی و
آن را مغشوش به بیخ آس می نمایند و فرق بآن آنست که بیخ آس بی بو و صلب است و این خوش
بو و نرم
طبیعت آن
در آخر دوم کرم و خشک
افعال و خواص آن
مفتح سدد و محلل ریاح اعضاء الصدر و النفض و غیرها آشامیدن یابس
و طبیخ آن جهت علل باردۀ سینه و درد پهلو و مغص و سپرز و ادرار بول و حیض و عرق النسا
و تنقیۀ عرق و با قوت تریاقیه و ضماد آن جهت داء الثعلب مفید مضر کرده مصلح آن عسل
و رازیانه بدل آن کبابه مقدار شربت از جرم آن یک مثقال و در مطبوخات تا دو مثقال است
مخزن الادویه عقیلی خراسانی
//////////////
فو
بیخی است که ورق نبات آن مانند ورق کرفس
بود و لون وی مایل بود به قرمزی و ستبری اعلای وی مانند خنصری بود در اصل وی عطریتی
بود و گویند قوت وی مانند سنبل بود و در بسیاری چیز نیکوتر از وی بود و او را بول بیشتر
از سنبل کند و طبیعت وی گرم و خشک بود درد پهلوها را نافع بود بول و حیض براند و خشک
وی و مطبوخ وی داء الثعلب را سود دهد و مقدار مأخوذ از وی نیم مثقال بود و گویند مضر
بود به گرده و مصلح وی تخم رازیانه بود و جالینوس گوید کبابه در طعم و قوت مانند وی
بود الا لطیف‌تر از وی بود و گویند بدل آن بوزن آن سنبل بود و کبار و گویند بدل آن
فلفل سیاه بود
صاحب مخزن الادویه می‌نویسد: فو بضم فا
و سکون واو مشدده لغت یونانیست و بیونانی بثوریدوس و فوله نیز گویند و بلسان اهل خوارزم
زوله و بفارسی شیستره و بیخ سنبل و بهندی چهال‌کری نامند و گیاهی است شبیه به کرفس
جبلی عظیم الورق و ساق آن زیاده بر ذرعی و املس و مجوف مائل به بنفش و پرگره و گل آن
شبیه به نرگس ...
بیرونی در صیدنه در توصیف گیاه وی می‌نویسد:
نبات او را کژیهای بسیار بود و شاخهای بسیار دارد و بیرون نبات او سیاه باشد و میانه
او سفید بود و جرم او از سستی بچوبی ماند که پوسیده شده باشد و عفونتی در جرم او راه
یافته بود
لاتینVALERIANA DIOSCORIAIS فرانسهVALERIANE DES
JARDINS انگلیسیGARDEN VALERIAN
اختیارات بدیعی
/////////////
سنبل‌الطیب، والرین، علف گربه (نام علمی:
Valeriana) نام یک سرده از تیره
آقطیان است.
گونه‌ها[ویرایش]
Valeriana acutiloba
Valeriana adscendens
Valeriana aequiloba
Valeriana agrimonifolia
Valeriana albonervata
Valeriana alliariifolia
Valeriana altaica
Valeriana alypifolia
Valeriana amurensis
Valeriana apiifolia
Valeriana arborea
Valeriana arizonica
Valeriana asarifolia
Valeriana asplenifolia
Valeriana asterothrix
Valeriana atacamensis
Valeriana baltana
Valeriana bambusicaulis
Valeriana barbareifolia
Valeriana barbulata
Valeriana beamanii
Valeriana bertiscea
Valeriana boliviana
Valeriana bornmuelleri
Valeriana bracteata
Valeriana bracteosa
Valeriana bractescens
Valeriana bridgesii
Valeriana briquetiana
Valeriana bryophila
Valeriana bulbosa
Valeriana buxifolia
Valeriana calcicola
Valeriana californica
Valeriana calvescens
Valeriana capensis
Valeriana capitata
Valeriana carnosa
Valeriana castellanosii
Valeriana catharinensis
Valeriana celtica - Alpine
valerian or valerian spikenard
Valeriana cephalantha
Valeriana ceratophylla
Valeriana cernua
Valeriana cerosifolia
Valeriana chaerophylloides
Valeriana chamaedryfolia
Valeriana chiapensis
Valeriana chilensis
Valeriana ciliata
Valeriana clarionifolia
Valeriana clematitis
Valeriana coarctata
Valeriana coleophylla
Valeriana columbiana
Valeriana comosa
Valeriana condamoana
Valeriana connata
Valeriana convallarioides
Valeriana corymbulosa
Valeriana costata
Valeriana crassifolia
Valeriana crinii
Valeriana crispa
Valeriana cuatrecasasii
Valeriana cucurbitifolia
Valeriana cumbemayensis
Valeriana daphniflora
Valeriana decussata
Valeriana deltoidea
Valeriana densa
Valeriana densiflora
Valeriana diffusa
Valeriana dinorrhiza
Valeriana dioica - marsh
valerian
Valeriana dioscoridis
Valeriana dipsacoides
Valeriana dominguensis
Valeriana edulis
Valeriana effusa
Valeriana eichleriana
Valeriana elongata
Valeriana emmanuelii
Valeriana engleriana
Valeriana eupatoria
Valeriana fauriei
Valeriana fedtschenkoi
Valeriana ferax
Valeriana ficariifolia
Valeriana flaccidissima
Valeriana flagellifera
Valeriana fonkii
Valeriana fragilis
Valeriana glaziovii
سنبل‌کوهیان
Valeriana globiflora
Valeriana globulariifolia
Valeriana globularioides
Valeriana globularis
Valeriana graciliceps
Valeriana granataea
Valeriana grandifolia
Valeriana grisiana
Valeriana grossheimii
Valeriana hadros
Valeriana hardwickii
Valeriana hebecarpa
Valeriana hengduanensis
Valeriana henrici
Valeriana herrerae
Valeriana hiemalis
Valeriana hirtella
Valeriana hirticalyx
Valeriana hornschuchiana
Valeriana humboldtii
Valeriana hyalinorrhiza
Valeriana imbricata
Valeriana interrupta
Valeriana isoetifolia
Valeriana jasminoides
Valeriana jatamansi
Valeriana johannae
Valeriana karstenii
Valeriana kawakamii
Valeriana kilimandscharica
Valeriana laciniosa
Valeriana lancifolia
Valeriana lapathifolia
Valeriana laurifolia
Valeriana laxiflora
Valeriana laxissima
Valeriana ledoides
Valeriana lepidota
Valeriana leptothyrsa
Valeriana lesueurii
Valeriana leucocarpa
Valeriana longiflora
Valeriana macbridei
Valeriana macrorhiza
Valeriana magellanica
Valeriana magna
Valeriana malvacea
Valeriana mandoniana
Valeriana mandonii
Valeriana mapirensis
Valeriana meonantha
Valeriana merxmuelleri
Valeriana mexicana
Valeriana microphylla
Valeriana micropterina
Valeriana minutiflora
Valeriana montana
Valeriana moorei
Valeriana muelleri
Valeriana naidae
Valeriana nelsonii
Valeriana nigricans
Valeriana nivalis
Valeriana oaxacana
Valeriana oblongifolia
Valeriana obovata
Valeriana obtusifolia
Valeriana occidentalis
سنبل‌الطیب – garden valerian
Valeriana olenaea
Valeriana oreocharis
Valeriana organensis
Valeriana otomiana
Valeriana palmatiloba
Valeriana palmeri
Valeriana paniculata
Valeriana papilla
Valeriana pardoana
Valeriana parvula
Valeriana pauciflora
Valeriana peltata
Valeriana pennellii
Valeriana petersenii
Valeriana philippiana
Valeriana phitosiana
Valeriana phu
Valeriana phylicoides
Valeriana pilosa
Valeriana pinnatifida
Valeriana plantaginea
Valeriana plectritoides
Valeriana polemonifolia
Valeriana polybotrya
Valeriana polyclada
Valeriana polystachya
Valeriana potopensis
Valeriana prionophylla
Valeriana procera
Valeriana protenta
Valeriana pseudofficinalis
Valeriana psychrophila
Valeriana pubicarpa
Valeriana pulchella
Valeriana punctata
Valeriana pycnantha
Valeriana pyramidalis
Valeriana pyrenaica
Valeriana pyricarpa
Valeriana quadrangularis
Valeriana quindiensis
Valeriana quiroana
Valeriana radicalis
Valeriana radicata
Valeriana reitziana
Valeriana renifolia
Valeriana rhodoleuca
Valeriana robertianifolia
Valeriana rosaliana
Valeriana rossica
Valeriana rufescens
Valeriana rumicoides
Valeriana rusbyi
Valeriana rzedowskiorum
Valeriana salicariifolia
Valeriana saliunca
Valeriana sambucifolia
Valeriana samolifolia
Valeriana scandens
Valeriana scouleri
Valeriana secunda
Valeriana sedifolia
Valeriana selerorum
Valeriana senecioides
Valeriana septentrionalis
Valeriana serrata
Valeriana sichuanica
Valeriana sisymbriifolia
Valeriana sitchensis -
Sitka valerian
Valeriana smithii
Valeriana sorbifolia
Valeriana sphaerocarpa
Valeriana sphaerocephala
Valeriana sphaerophora
Valeriana spicata
Valeriana spiroflora
Valeriana stenophylla
Valeriana stenoptera
Valeriana stricta
Valeriana stuckertii
Valeriana subincisa
Valeriana supina
Valeriana tachirensis
Valeriana tafiensis
Valeriana tajuvensis
Valeriana tanacetifolia
Valeriana tangutica
Valeriana tatamana
Valeriana tessendorffiana
Valeriana texana
Valeriana tiliifolia
Valeriana tomentosa
Valeriana transjenisensis
Valeriana trichomanes
Valeriana trichostoma
Valeriana triphylla
Valeriana triplinervis
Valeriana tripteris
Valeriana tuberifera
Valeriana tuberosa
Valeriana turczaninovii
Valeriana turkestanica
Valeriana tzotzilana
Valeriana ulei
Valeriana uliginosa -
mountain valerian or marsh valerian
Valeriana urbanii
Valeriana urticifolia
Valeriana vaga
Valeriana vaginata
Valeriana valdiviana
Valeriana velutina
Valeriana venezuelana
Valeriana verrucosa
Valeriana vetasana
Valeriana virescens
Valeriana virgata
Valeriana volkensii
Valeriana wallrothii
Valeriana warburgii
Valeriana weberbaueri
Valeriana wolgensis
Valeriana zamoranensis
Valeriana zapotecana
منابع[ویرایش]
مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا، «Valeriana»، ویکی‌پدیای انگلیسی،
دانشنامه آزاد (بازیابی در ۱ دسامبر ۲۰۱۴).
پیوند به بیرون[ویرایش]
در
ویکی‌انبار پرونده‌هایی درباره سنبل‌الطیب (سرده) موجود است.
نشان خرد این یک مقاله خرد زیست‌شناسی است. با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک
کنید.
رده: سنبل‌کوهیان
/////////////
قس ناردین در عربی:
الناردين[2] جنس نباتي ينتمي إلى الفصيلة
المعزية الورق (كانت في الفصيلة الناردينية السابقة)ويضم أنواعًا عديدة من النباتات
أهمها الناردين المخزني.
من أنواعه[عدل]
الناردين السلتي (باللاتينية: Valeriana celtica)
الناردين المخزني (باللاتينية: Valeriana
officinalis)
الناردين مدبب الفصوص (باللاتينية: Valeriana acutiloba)
المصادر[عدل]
^ تعدى إلى الأعلى ل: أ ب مذكور في : Species Plantarum — معرف مكتبة تراث التنوع البيولوجي:
http://biodiversitylibrary.org/page/358052 — المؤلف: كارولوس لينيوس — العنوان : Species plantarum — الاصدارالأول — المجلد: 1 — الصفحة: 31
^ أغروفوك. الناردين. تاريخ الولوج 24
آذار 2012.
//////////////
قس پیشیک اوتو (علف گربه) در آذری:
200-ə yaxın bioloji növü özündə cəmləşdirir. Latın dilində
adı valere - "sağlam olmaq" sözündən götürülüb.
////////////
قس والریانا در ازبکی
//////////////
Valeriana
From Wikipedia, the
free encyclopedia
Valeriana
|
|
 |
|
Garden valerian, Valeriana
officinalis
|
|
Kingdom:
|
|
(unranked):
|
|
(unranked):
|
|
(unranked):
|
|
Order:
|
|
Family:
|
|
Genus:
|
Valeriana
|
Valeriana is a genus of flowering plants in the
family Caprifoliaceae,[1] members of which may by commonly
known as valerians. It contains many species, including the garden valerian, Valeriana officinalis.
Some species are native to Europe, others to North America and South America (especially in the Andes).
Contents
[show]
Fossil seeds of Valeriana sp, among
them †Valeriana pliocenica, have been recovered from Late Miocene deposits of southern Ukraine, from Pliocene deposits of south-eastern Belarus and Bashkortostan in central Russia.
The fossil seeds are most similar to the extant European Valeriana
simplicifolia.[2]
 |
·
·
V. montana
2.
Jump up^ The Pliocene flora of Kholmech, south-eastern Belarus and it's correlation with other Pliocene floras of Europe by Felix Yu. VELICHKEVICH and Ewa
ZASTAWNIAK - Acta Palaeobot. 43(2): 137–259, 2003
3.
^ Jump up to:a b c Stevanovic, V. (1996). "Analysis of the central European and Mediterranean orophytic element
on the mountains of the W and central Balkan peninsula with special reference
to endemics" (PDF). Bocconea. 5 (1):
77–97.
4.
Jump up^ English Names for Korean Native Plants (PDF). Pocheon: Korea National
Arboretum. 2015. p. 668. ISBN 978-89-97450-98-5.
Retrieved 24 December 2016 – via Korea Forest
Service.
5.
Jump up^ Sims, John (1816). Curtis's Botanical Magazine, Or, Flower-garden Displayed. London, UK: Sherwood, Neely, and Jones. Volume 43, No.1825.
6.
Jump up^ "Valeriana uliginosa (Torr. & A. Gray) Rydb.: mountain
valerian". United States
Department of Agriculture Natural Resources Conservation Service.
Retrieved 10 January 2017.
 |
//////////////////
سالیون . [ ل ِ ] (اِ) تخم کرفس کوهی است
. (برهان )(آنندراج ) (شرفنامه منیری ) (الفاظ
الادویه ). اسم یونانی کرفس را گویند، رستنی باشد معروف . (برهان ) (تحفه حکیم مومن ). تخم کرفس کوهی است اما در کتب طبی
فطراسالون گفته و صحیح همین است و یونانی است و فطرا بمعنی کرفس است و سالیون کوه
. (رشیدی ) (آنندراج ). || جعفری . (سبزی خوردن ). || تخم جعفری کوهی . (استینگاس
).
کرفس کوهی با نام محلی ” کلوس ” و نام
علمی ” Kelussia
odoratissima
” که به نام های علمی دیگری همچون ” Apium graveolens ” نیز شناخته می شود.
این گیاه از ارتفاع 2100 تا 3000 متری
در اقلیمهای مختلف یافت میشود. دارای ریشهای راست و دوکی شکل به همراه غده
بزرگی در قسمت بالایی بوده که محل ذخیره مواد غذایی مورد نیاز برای شروع نسل جدید در
فصل رشد بعدی است. برگها
دارای بریدگیهای
پنجهای شکل و در قاعده دارای دُمبرگهای بلند و بدون غلاف است.
گل آذین با گلهای زردرنگ به صورت چترهای انتهایی کاملا بارور و چترهای
جانبی گلهای نر و نابارور به صورت 2 تا
8 شعاعی با بذری درشت و صفحهای
به رنگ قهوهای
مایل به زرد.
ارتفاع آن در مرحله تشکیل بذر از 120 تا
200 سانتیمتر
بوده و در تیرماه به بذر مینشیند.
میزان اسانس 8.4 درصد که نشان دهنده ارزش
بالای خود گیاه و فرآوردههای
آن است رویشگاههای
طبیعی کلوس بر روی خاکهای
کمعمق تا بسیار عمیق با بافت متوسط
تا سنگین که ظرفیت نگهداری آب بالایی داشته و فاقد شوری و قلیائیت است، دیده میشود.
این گیاه بومی از گونههای دارویی، تغذیهای و علوفهای منطقه زاگرس مرکزی ایران بوده
که در سایر مناطق جهان گزارش نشده است. جهت درمان برخی از دردها و بیماریها مانند کاهش فشار خون، روماتیسم
و بیماریهای عصبی، جلوگیری از تولید سنگ
کلیه و مثانه، تمیز کردن مجاری ادرار استفاده میشود.
به علت گرانی و اقتصادی بودن، متاسفانه
برداشت از کرفس بسیار بیرحمانه
بوده و در حال حاضر رویشگاههای
طبیعی کلوس به قطعات کوچکی در استانهای
اصفهان، چهارمحال و بختیاری، کهگیلویه و بویراحمد، فارس و لرستان محدود میشود.
رئیس بخش منابع طبیعی مرکز تحقیقات کشاورزی
و منابع طبیعی لرستان به خبرنگار ایسنا گفت: زیستگاه این گونه در لرستان قسمتهایی از ارتفاعات و مراتع واقع
در اشترانکوه،
قالیکوه، کبیرکوه، کوه کازنیستان و
نیزان در بزنوید و روستای پیروالی در کوه کلیلو به صورت بسیار پراکنده و تُنک رویش دارد.
///////////
Vallisneria americana
From Wikipedia, the
free encyclopedia
Wild celery
|
|
 |
|
Kingdom:
|
|
(unranked):
|
|
(unranked):
|
|
Order:
|
|
Family:
|
|
Genus:
|
|
Species:
|
V. americana
|
Vallisneria americana, commonly called wild celery, water-celery, tape
grass, or eelgrass,[1] is a plant in the family Hydrocharitaceae, the
"tape-grasses". V. americana is a fresh water
species that can tolerate salt, living in salinities varying from fresh water
(0 parts per thousand) to 18 parts per thousand, although the limit to the salt
tolerance is unclear, and is generally dependent on the duration and intensity
of the plants exposure to the saline water [2][3].[4] V. americana is a
deep rooted plant with leaves, approximately one inch wide, with the ability to
rise two or more meters above the clustered base of the plant.[5][6] Contrary to the implications of one
of its common names, wild celery bears little to no resemblance to the celery used as a vegetable. Vallisneria
americana grows under water and is consumed by various animals,
including the canvasback. The plants themselves are long, limp, flat, and have a green mid-ridge.
Despite its name, it is not restricted to
the Americas. It occurs naturally in Iraq, China, Japan, Korea, India, Papua New Guinea, the Philippines, Australia, Canada, the United States, Mexico, Guatemala, Honduras, Cuba, the Dominican Republic, Haiti and Venezuela.[1] It is found primarily in
eastern North America, occurring west from Nova Scotia to South Dakota and South to the Gulf of
Mexico. It has also been reported in the western states of Washington, Nebraska, New Mexico and Arizona.[5]
 |
Contents
[show]
Like many seagrass ecosystems, V.
americana beds provide a rich abundance of prey as food for other
species, and is a refuge for many species, including commercial, recreational,
endangered and invasive organisms, and also acts as a nursery for fishery
species.[3][8] Beds of V. americana, especially
in Louisiana, have been known to be homes to many crustacean, gastropods,
invertebrates and fish, and have been known to be grazed on by West Indian
Manatees.[2][8][9] The beds of V. americana are
great at stabilizing sediment and shorelines, facilitating detrital food webs,
and improving water quality by filtering the surrounding water.[2][3][4][9]
The salinity tolerance of V.
americana has been up to debate, and has been topic of many
scientific research and experiments. It has been suggested that the difference
between the collected data sets is due to the varying duration of the
experiments and the different methodology used in each experiment.[3] The highest tolerance range is
generally noted to be anywhere from ten parts per thousand to twenty parts per
thousand.[2][3][4] Many experiments have shown that the
general trend of growth is that as the salinity of the water goes up, the
growth of the plant decreases, but the roots of the plants are known to show
greater tolerance to salinity than the shoots do.[3]
V. americana generally maintains its population by clonal reproduction through the
use of runners, but they are also capable of reproducing through the use of seeds.[5][10] Salinity seems to affect the
germination process in the same way it does the growth of the plant.[10]
2.
^ Jump up to:a b c d Doering, P; Chamberlain, R;
Donohue, K; Steinman, A (1999). "Effect of salinity on the growth of
Vallisneria americana Michx. From the Caloosahatchee estuary,
Florida". Quarterly Journal of the Florida Academy of Science. 62 (2):
89–105.
3.
^ Jump up to:a b c d e f Boustany, Ronald; Michot,
Thomas; Moss, Rebecca (2010). "Effects of salinity and light on biomass
and growth of Vallisneria americana from Lower St. Johns River, FL,
USA". Wetlands Ecology and Management. 18: 203–217. doi:10.1007/s11273-009-916C-8.
4.
^ Jump up to:a b c Lauer, N; Yeager, M; Kahn,
A; Dobberfhl, D; Ross, C (2011). "The effects of short term salinity
exposure on the sublethal stress respons of Vallisneria americana Michx
(Hydrocharitaceae).". Aquatic Botany. 95: 207–213. doi:10.1016/j.aquabot.2011.06.002.
5.
^ Jump up to:a b c Korschgen, Carl; Green,
William (1988). American Wildcelery (Vallisneria americana):Ecological
Considerations for Restoration (19 ed.). LaCrosse, Wisconsin: Fish and
WIldlife Technical Report. pp. 1–24.
6.
Jump up^ Wigand, Cathleen; Wehr, John;
Limburg, Karin; Gorham, Bernadette; Longergan, Sean; Findlay, Stuart (2000).
"Effects of Vallisneria americana (L.) on community structure and
ecosystem function in lake mesocosms". Hydrobiologia. 418:
137–146. doi:10.1023/a:1003808220424.
7.
Jump up^ Wilson, Rhonda. "Vallisneria". Tropical
Fish Hobbyist. TFH Publications. Retrieved 10 December 2013.
8.
^ Jump up to:a b Rozas, Lawrence; Minello,
Thomas (2006). "Nekton Us of Vallisneria americana Michx. (Wild Celery)
Beds and Adjacent Habitats in Coastal Louisiana". Estuaries and
Coasts. 29 (2): 297–310. doi:10.1007/bf02781998.
9.
^ Jump up to:a b Doering, P.; Chamberlain,
R.; McMunigal, J (2001). "Effects of simulated saltwater intrusions on the
Growth and Survival of Wild Celery, Vallisneria americana, from the Caloosahatchee
Estuary (South Florida)". Estuaries. 24 (6A):
894–903.
10.
^ Jump up to:a b Jarvis, Jessie; Moore,
Kenneth (2008). "Influence of environmental factors on Vallisneria
americana seed germination". Aquatic Botany. 88:
283–294. doi:10.1016/j.aquabot.2007.12.001.
|
·
USGS NPWRC report: American
Wildcelery (Vallisneria americana) -- Ecological Considerations for Restoration
/////////
فو. (اِ) در یونانی فو ۞ . گونه ای سنبل الطیب کبیر، و
سنبل کوهی و سنبل جبلی نیز گویند. (فرهنگ فارسی معین ). دارویی است به فارسی سنبله
گویند. (منتهی الارب ). و در وی عطری هست و قوت او به قوت سنبل مشابهت دارد. و بیرون
نبات او سیاه باشد و میانه او سپید بود. (ترجمه صیدنه ). نباتی است همچون کرفس بزرگ و بیخ آن فو
است و آن را زوله گویند. (ذخیره خوارزمشاهی
). و گل آن به نرگس میماند و ساق آن یک گز میشود و بول و حیض را براند. (برهان ). سنبل
الطیب . علف گربه . (یادداشت مولف ).
/////////
ناردین . (اِ) سنبل رومی . (قانون ابوعلی
سینا چ تهران ص 214) (ذخیره خوارزمشاهی )
(بحر الجواهر) (انجمن آرا) (فرهنگ شعوری ).سنبل رومی را گویند و آن زردرنگ می باشد
و اگر در سرمه داخل کنند موی مژه را برویاند. (برهان قاطع) (آنندراج ). اسارون . (فرهنگ
دزی ). نردین و ناردین : سنبل رومی ، معرب نَرذُس یونانی است . (اقرب الموارد). سنبل
الطیب . (ناظم الاطباء). مولف اختیارات بدیعی آرد: آن بیخی است به لون مشابه مامیران
و عروق الصفر بود و به شکل اسارون ریشه ریشه داشته باشد لیکن ریشه آن باریکتر از ریشه اسارون بود. نیکوترین فربه تازه و خوشبوی و آنچه
به سپیدی مایل بود بد باشد و طبیعت ناردین گرم بود در دوم و خشک بود در سیم . در کحلها
کنند موی مژه برویاند و وی بول و حیض براند و ورم رحم را نافع بود. در طبیخ وی نشستن
و یکدرم از وی فالج و لغوه را نافع باشد و اسحاق گوید مضر است به شش و مصلح وی کتیرا
بود با عسل و بدل وی سنبل هندی بود. (از اختیارات بدیعی ). و نیز رجوع به تاج المصادر
بیهقی شود.اسم یونانی مطلق سنبل است . (تحفه
حکیم مومن ). کلمه یونانی است و اگر
تنها گفته شود منظور سنبل هندی است . و اگر ناردین قلیطی گفته شود منظور سنبل اقلیطی
یا سنبل رومی است و ناردین اوری سنبل جبلی و ناردین اعر با معنایش سنبل بری است و به
سنبل جبلی و فرو ۞ و اسارون گفته می شود زیراهمه اینها را بری می گویند. (ابن بیطار ج 2 ص 175).
|| ناردین اقلیطی . [ ن ِ اِ ] (ترکیب
وصفی ، اِ مرکب ) سنبل رومی است . (تحفه حکیم
مومن ص 253). رجوع به ناردین شود.
|| ناردین اوری . [ ن ِ ] (ترکیب وصفی
، اِ مرکب ) سنبل جبلی است . (ابن بیطار ج 2 ص 175). رجوع به ناردین شود.
|| ناردین بری . [ ن ِ ب َرْ ری ] (ترکیب
وصفی ، اِ مرکب ) اسارون . (دزی ). شامل اسارون و فو است . (تحفه حکیم مومن ). رجوع به ناردین شود.
|| اسارون . [ اَ ] (معرب ، اِ) ۞ نوعی دواست . (نزهة القلوب
). بیخ گیاهی است که غلاف تخم آن مانند غلاف بذرالنبج است و بعضی گویند بیخ سنبل رومی
است ، اگر آنرا بکوبند و با شیر تازه بیامیزند و بر زیر خصیه بمالند نعوظ عجب آرد.
(برهان ). بیخ گیاهی است برگ آن مانند برگ نبات لادن خُردتر و شکوفه وی ارغوانی رنگ بود و تخم وی مانند خسک دانه بود.
درکوههای روم و در مصر و در همدان نیز میباشد و آن دونوع بود غلیظ و دقیق و از یک بیخ
ریشه ها بسیار بود بشکل ناردین اما ریشه ناردین
باریکتر میباشد و رنگ ناردین زرد بود مانند مامیران اما اسارون آنچه در میان باریکی
و ستبری بود نیکوتر بود و طبیعت آن گرم و خشک است در درجه دویم و گویند اسارون بیخ سنبل رومیست و این خلاف
است . ناردین بیخ سنبل رومیست و گفته شود. اما منفعت اسارون ، سودمند بود جهت دردهای
اندرون و ملطف و مسخن بود. اگر یک مثقال با شراب بیاشامند جهة عرق النساء و وجع ورک
و مفاصل نافع بود و سده جگربگشاید و مسهل بلغم
لزج بود که در معده و سر جمع شده باشد و باه را زیاده کند و بوی دهان خوش کند و جهت
نزول آب و سبل و داءالثعلب و داءالحیة نافع بود. مقوی معده بود و نسیان و امراض دماغی
را سود دهد و شربتی از وی سه مثقال بود با ماءالعسل نافع بود جهت استسقاء و حیض براند
و سودمند بود جهت صلابت سپرز و مثانه را قوت دهد و سنگ گرده بریزاند. و در خواص او
آورده اند که چون بکوبند و با شیر تازه بسرشند و ضماد کنند میان هر دو ورک ، باه را
برانگیزاند و انعاظی تمام آورد و مجربست و گویند مضر است بشش و مجفف اعصاب بودو مصلح
وی مویزج است و گویند مصلح آن مویز است که در روغن بادام جوشانیده باشند. بدل آن یک
وزن و نیم وج و دانگی وزن آن حماما و جالینوس گوید بدل آن زنجبیل است . (اختیارات بدیعی
). بلغت سریانی بیخ گیاهی است پرگره و دراز و باریک و کج و از زردچوبه باریکتر و با
اندک عطریة و تندی و سفید مایل به زردی و بعضی اغبر مایل به زردی و منبت او جنگلها
و گیاه او منبسط بر روی زمین و برگش شبیه به برگ نبل و لبلاب و از آن کوچکتر و مایل
به استداره و گلش بنفش و در زیر برگ شبیه به گل بنج و تخمش مثل تخم کاجیره که قرطم
عبارت از اوست و قسمی از آنرا ساق بقدر ذرعی و مدور و برگش مثل برگ قنطوریون دقیق و
اعلاء ساق پرشعبه بعضی بر بالای بعضی و در اطراف شعبها مثل دانه گندم و در جوف آن چیزی زغبی و بیخش بسطبری خنصر
و کم گره و خوشبو و خوش طعم و قسمی را برگ مثل قسم اول و اغبر و صلب و شاخهای او پراکنده
و باریک و گلش بزرگ و بنفش و ثمرش مثل ثمر کبر و در جوف او تخمی مثل تخم خطمی و بر
اشجارمی پیچد و بیخش ساری در تحت ارض و پرگره و قوی الرایحه و تلخ و لذاع و این قسم
مخصوص است در رفع سموم و گزیدن مارها و قسمی را برگ از همه اقسام ریزه تر و شاخهای
او منبسط بر روی زمین و گلش بنفش و بیخش نرم و بی گره و زرد و تلخ و با عطریة و منبت
او کوههای ساده و این قسم ضعیف ترین اقسام اربعه است و مجموع او در آخر دوم گرم و خشک
و بهترین او قسم اول است که از فرنگ و افریقیه و شام خیزد و ملطف و محلل و مدر و مفتح
و منقی معده و جگر و سپرز و گرده از اخلاط بارده و باماءالعسل مسهل قوی بلغم و جهت
حصاة و عسر بول و احتباس حیض و درد ورک و مفاصل و عرق النساء و نقرس نافع،خصوصاً که
دو ماه در آب انگور خیسانیده باشند و باید به ازاء هر سه مثقال او آب انگور چهار رطل
و نصف باشد و با شیر شتر و گوسفند مبهی قوی مبرود و مرطوب است و جهت تسکین دردهای باطنی
و استسقا و یرقان سددی و ورم رخو جگر و تنقیه
آلات بول از رطوبات لزجة و امراض بارده
دماغی و سدّه جگر و صلابت سپرز و اکتحال
او جهت امراض طبقه قرنیه و دود آن جهت گریزاندن
عقرب و ضماد او با شیر تازه بر کنج ران و پشت زهار جهت نعوظ بسیار موثر و مضرّ ریه
و مصلحش مویزج و قدر شربتش از یک مثقال تا سه مثقال و بدلش وج مثل وزن او یا زنجبیل
است یا نصف او خولنجان و نصف او وج و حکمای هند را اعتقاد آنست که چون قبل از آبله
نیم درهم اورا با نبیذ برنج بنوشند آبله بسیار کم برآید و مجرب میدانند. (تحفه حکیم مومن ). حشیشة ذات بزور کثیرةعقد الاصول معوجة
یشبه الثیل ، طیبةالرائحة، لذّاعةاللسان و لها زهر بین الورق عند اصولها، لونها فرفیری
شبیهة بزهرالبنج . (مفردات قانون ص 157 س 2). گیاهی است با تخمهای بسیار با ریشه پرگره و پیچ پیچ ، شبیه به ثیل ، خوشبوی زبان گز،
رنگ گلش ارغوانی ماننده گل بنگ ، بهندی تگر.
(موید الفضلاء). ناردین برّی . حرف بابلی . حرف السطوح . تلسفی ۞ .
|| اسارون شامی . [ اَ ن ِ ] (ترکیب وصفی
، اِ مرکب ) نوعی از اسارون که در زبانهای غربی آنرااسارون اروپائی ۞ نامند.
|| تلسفی . [ ت ِ ل َ ] (اِ) خردل فارسی
. حرف یا نوعی حُرف . حُرف السطوح . حرف بابلی . صناب بری . حشیشةالسلطان . اساردن
. خرفق . خرفوق . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
|| حرف السطوح . [ ح ُ فُس ْ س ُ ] (ع
اِ مرکب ) حرف مشرفی . حرف بابلی . تلسفی ۞ . اسارون . خردل فارسی . حشیشةالسلطان
. صناب بری . خرفق . خرفوق . حرف . (ابن بیطار). داود ضریر انطاکی گوید: حرف السطوح
ما ینبت فی الحیطان و الدور منبسطاً علی الارض متشرف ورقه اذا کبر و یخرج ثمره کالفلکة
دقیقةالجانبین ، داخلها حب ابیض .
///////////////
///////////
سنبل رومی
Valeriana celtica
آن را سنبل اقلیطی نیز نامند؛ بیخ و
ساقی است گل‌دار و خوشبو و با صلابت و در شکل شباهتی به سنبل‌الطیب ندارد.
طبیعت آن گرم تر از سنبل‌الطیب و قبض آن کمتر است.
درخواص ضعیف تر از سنبل الطیب و در ترکیب با افسنتین به مناسبت داشتن خاصیت تریاقی در بادشکنی معده و تورم کبد و سپرز و دردهای کلیه و مثانه مؤثر بوده و مدر بول است. و در مراهم حاره داخل می شود و شراب آن که نیم من آن در سی رطل آب انگور اندازند و بعد از دو ماه صاف نمایند و روزی بیست مثقال آن را با شصت مثقال آب بنوشند جهت جمیع امراض بارده معده و جگر و گرده و یرقان و عسرالبول و فساد رنگ رخسار مفید و بعضی از سنبل اقلیطی سه اوقیه و از وج دو جز و در هفتاد رطل عصیر عنب به دستور خیسانیده صاف کرده استعمال می نمایند.
طبیعت آن گرم تر از سنبل‌الطیب و قبض آن کمتر است.
درخواص ضعیف تر از سنبل الطیب و در ترکیب با افسنتین به مناسبت داشتن خاصیت تریاقی در بادشکنی معده و تورم کبد و سپرز و دردهای کلیه و مثانه مؤثر بوده و مدر بول است. و در مراهم حاره داخل می شود و شراب آن که نیم من آن در سی رطل آب انگور اندازند و بعد از دو ماه صاف نمایند و روزی بیست مثقال آن را با شصت مثقال آب بنوشند جهت جمیع امراض بارده معده و جگر و گرده و یرقان و عسرالبول و فساد رنگ رخسار مفید و بعضی از سنبل اقلیطی سه اوقیه و از وج دو جز و در هفتاد رطل عصیر عنب به دستور خیسانیده صاف کرده استعمال می نمایند.
منبع
مخزن الادویه، تألیف مرحوم سید محمد
حسین عقیلی علوی خراسانی شیرازی
کلید واژگان
///////////
قس سُنْبُل رُومِي، إِقْلِيطِي،
مَنْتَجُوشَة، الشَرَائِط در عربی:
السُنْبُل الرُومِي أو الإِقْلِيطِي أو المَنْتَجُوشَة أو الشَرَائِط (بالفرنسية: Valériane celte أو Nard celtique) نبات اسمه العلمي (.Valeriana celtica L).
////////////
قس کِلت پیشیک اوتو در آذری:
////////////
Valeriana celtica
From Wikipedia, the
free encyclopedia
Valeriana celtica
|
|
_IMG_2623.jpg) |
|
Kingdom:
|
|
(unranked):
|
|
(unranked):
|
|
(unranked):
|
|
Order:
|
|
Family:
|
|
Genus:
|
|
Species:
|
V. celtica
|
Subspecies
|
|
Valeriana celtica is a species of plant in the Caprifoliaceae family. It is also known
as Alpine valerian and valerian spikenard.[5] It is endemic to the Eastern Alps (V. celtica subsp. norica)
and to the Graian and Pennine Alps.[citation needed] Until the 1930s, it was extensively
harvested for export to Asia for use in perfumes.[1]
|
·
.jpg)
·
_IMG_5631.jpg)
V. celtica in the wild
1.
^ Jump up to:a b c Novak, Johannes; Novak,
Stefan; Bitsch, Christina; Franz, Chlodwig Michael (10 March 2000). "Essential oil composition of underground parts of Valeriana celtica ssp. from
Austria and Italy". Flavour
and Fragrance Journal. John Wiley & Sons, Ltd. 15 (1):
40–42. doi:10.1002/(SICI)1099-1026(200001/02)15:1<40::aid-ffj863>3.0.CO;2-B. ISSN 0882-5734.
Retrieved 11 February 2010.
2.
Jump up^ "Valeriana celtica ssp. norica". Global
Biodiversity Information Facility. Archived from the original on 3 March
2016. Retrieved 25 June 2010.
3.
Jump up^ Weberling, F.; Endlich, B.; Engel,
D.B.K (1971). "Zur systematischen Stellung von Valeriana pancicii Halácsy &
Baldacci und V. bertiscea Pančić". Österreichische Botanische Zeitschrift. 119 (1–3):
94–101. doi:10.1007/BF01373111.
4.
Jump up^ "Valeriana celtica L., 1753 - Taxon n°5675 - BDNFF v4.02". Tela Botanica. Le réseau des Botanistes Francophones. 2000–2009.
Archived from the original on
2011-07-19. Retrieved 11 February 2010.
5.
Jump up^ Kress, Henriette (1995–2010). "Valeriana celtica". Henriette's Herbal Homepage. Retrieved 11 February 2010.
|
||||
///////////////
قس سُنْبُل هنْدِي، سُنْبُل سُورِي، سُنْبُل
طِيب، سُنْبُل العَصَافِير، نَارِدِين در عربی:
السُنْبُل الهِنْدِي أو السُنْبُل السُورِي أو سُنْبُل
الطِيب أو سُنْبُل العَصَافِير أو النَارِدِين نبات اسمه العلمي (.Nardostachys
jatamansi D.C أو Nardostachys grandifloraa)، من الفصيلة الناردينية .
محتويات
[أظهر]
خمري اللون احمر له رائحه طيبة يستعمل
كمهدئ للاعصاب ومن جذوره يستخرج الزيت والكريم.
ذكره ابن جزلة في كتابه المعروف
بالمنهاج. و الحكيم حسن بن إبراهيم التفليسي في كتابه.كما ذكره الملك المظفر يوسف
بن رسول الغساني في كتابه "المعتمد في الأدوية المفردة".
ذُكِر في الإنجيل:
ذُكِر في الإنجيل:
 |
فأخذت مريم مناً من طيب ناردين خالص كثير الثمن ودهنت قدمي
يسوع ومسحت قدميه بشعرها
|
 |
.
- تفسير
كتاب دياسقوريدوس في الأدوية المفردة - ابن البيطار المالقي.
- - يوسف بن رسول الغساني(توفى سنة 694 هجرية) ، كتاب
"المعتمد في الأدوية المفردة".
|
1.
^ تعدى
إلى الأعلى ل:أ ب مذكور في : Prodromus Systematis Naturalis Regni Vegetabilis — العنوان : Prodromus systematis naturalis
regni vegetabilis — تاريخ النشر:
1830 — https://dx.doi.org/10.5962/BHL.TITLE.286
//////////////
قس یاتامان ناردوتاکسیسی در آذری:
Yataman nardostaxisi (lat. Nardostachys jatamansi və ya Nardostachys grandiflora)[1] - Nardostaxis cinsinə aid bitki növü.[2]
///////////
قس هینت سومبولو در ترکی استانبولی:
Hint
sümbülü (Nardostachys grandiflora), Hanımeligiller (Caprifoliaceae)
familyasından bir tür çiçekli bitki. Çin, Hindistan ve Nepal'de Himalayalar'da
yetişir. Çan şeklinde, pembe renkli, boyu yaklaşık 1 metreyi bulan bir
bitkidir.
//////////
Nardostachys jatamansi
From Wikipedia, the
free encyclopedia
Spikenard
|
|
 |
|
Kingdom:
|
|
(unranked):
|
|
(unranked):
|
|
(unranked):
|
|
Order:
|
|
Family:
|
|
Genus:
|
|
Species:
|
N. jatamansi
|
·
Fedia grandiflora Wall. ex DC.,
nom. inval.
·
Fedia jatamansi Wall. ex DC.,
nom. inval.
·
Nardostachys
chinensis Batalin
·
Nardostachys
grandiflora DC.
·
Patrinia jatamansi D.Don
·
Valeriana jatamansi D.Don, nom.
illeg.
|
|
Nardostachys jatamansi is a flowering plant of the Valerian family that grows in the Himalayas. It is a source of a type of intensely
aromatic amber-colored essential oil, spikenard. The oil has, since ancient times, been
used as a perfume, as a medicine and in religious contexts. It is also
called spikenard, nard, nardin, or muskroot.
Contents
[show]
Nardostachys jatamansi is a flowering plant of the honeysuckle family that grows
in the eastern Himalayas, primarily in a belt through Kumaon, Nepal, Sikkim and Bhutan.[2] The plant grows to about 1 m in
height and has pink, bell-shaped flowers. It is found in the altitude of about
3000–5000 meters. Rhizomes (underground stems) can be crushed and distilled into an intensely
aromatic amber-colored essential oil, which is very thick in consistency.
Nard oil is used as a perfume, an incense, a sedative, and an herbal medicine said to fight insomnia, birth
difficulties, and other minor ailments.[3]
The chemical components of Nardostachys
jatamansi have been assayed in a number of different studies.
These compounds include:[4]
·
acaciin
·
ursolie acid
·
kanshone A
·
nardosinonediol
·
aristolen-9beta-ol
Nardostachys jatamansi may have been used as an ingredient in the incense known as spikenard, although lavender has also been suggested as a
candidate for the spikenard of classical times.[citation needed]
2.
Jump up^ Bakhru, H.K. (1993). Herbs
that heal : natural remedies for good health (3. print. ed.). New
Delhi u.a.: Orient Paperbacks. p. 117. ISBN 8122201334.
3.
Jump up^ Dalby, Andrew (2000), Dangerous
Tastes: the story of spices, London: British Museum Press, ISBN 0-7141-2720-5 (US ISBN 0-520-22789-1) pp. 83–88
4.
Jump up^ Zhang, X; Lan Z; Dong XP; Deng Y;
Hu XM; Peng T; Guo P. (January 2007). "Study on the active components of
Nardostachys chinensis". Zhong Yao Cai. 30 (1):
38–41. PMID 17539300.
 |
·
Original botanical description by David Don from Prodromus Florae Nepalensis (1825), in Latin
(archived by the Biodiversity
Heritage Library)
·
Caldecott, Todd (2006). Ayurveda: The Divine Science of Life.
Elsevier/Mosby. ISBN 0-7234-3410-7. Contains a detailed monograph
on Nardostachys grandiflora, N. jatamansi (Jatamamsi) as well
as a discussion of health benefits and usage in clinical practice. Available
online at http://www.toddcaldecott.com/index.php/herbs/learning-herbs/354-jatamamsi
&&&&&&&
فودنج
بضم فا و سکون واو و فتح دال مهمله و بمعجمه نیز آمده و فتح نون
و جیم معرب از پودنه و یا پودنک فارسی است و فوتنج بتاء مثناه فوقانیه بجای دال نیز
آمده و بسریانی هیزارتا و بیونانی فونیاثا و فیلانیز و برومی اربقانون و بعربی حبق
نامند
ماهیت آن
سه نوع است بری و جبلی و نهری بری آن را بیونانی علیجن و اهل اندلس
بلاثه و مصرفلیه و اهل شام صعتر کویند و ساق آن متفرق و تندبوی با عطریت و برک آن ریزه
مائل باستداره و نازک و نرم و طعم و رائحه آن شبیه بفودنج نهری است و با حدت و تلخی
کمی و تخم آن شبیه بتخم ریحان
طبیعت آن
در اول سوم کرم و خشک
افعال و خواص آن
بغایت ملطف اعضاء الراس و الغذاء و النفض و غیرها جهت کزاز و تنقیۀ
فضول سینه و معده و سوزش آن و فواق و غثیان و تحلیل ریاح و استسقا و یرقان و اخراج
مشیمه و ادرار عرق و بول و حیض و اسهال سودا و قتل جنین و تریاق لسع هوام سمی و فرزجۀ
آن مخرج جنین و نطول آن جهت حکه و ریاح رحم و رفع صلابت آن الفم سنون سوختۀ آن جهت
تقویت لثه القلب بوی آن رافع غشی مضر امعا مصلح آن کثیرا مقدار شربت آن تا دو درم بدل
آن نصف وزن آن پودنۀ نهری و نیز نوعی از پودنه بری را برک دراز و نرم مائل بسیاهی و
کل آن خوش بو و تند مائل بزردی و در جمیع افعال ضعیف تر از اقسام پودنه است و فودنج
جبلی را بیونانی قطمین و بعضی علیجن اغریا و بفارسی پودنۀ کوهی نامند و کویند مشک طرامشیع
است
ماهیت آن
نبات آن بسیار تند در طعم و بو و برک آن از برک بری بزرکتر و سفید
رنک مزغب مانند صوف و برک مشکطرامشیع شبیه ببرک صنفی از نمام که سوسنبر نامند و ساق
آن بزرکتر از شاخهای آن و سرخ رنک و بی کل و بوی برک آن شبیه ببوی سوسنبر و چون خشک
کردد شبیه بریحان خشک کردد و مشک طرامشیع در حرف المیم ان شاء اللّه تعالی مذکور خواهد
شد
مخزن الادویه عقیلی خراسانی
//////////
فودنج . [ ن َ ] (معرب ، اِ) پودینه .
پونه . وتنج . حبق . پودنه . غاغ . (یادداشت مولف ). بری و بستانی و نهری و جبلی باشد،
و مراد از مطلق آن بری است . (حکیم مومن ). رجوع به پونه و فوتنج شود.
//////////////
فوتنج جبلی
فودنج نیز گویند و آن سه نوع بود جبلی
و بری و نهری مؤلف گوید جبلی دو نوع بود یک نوع را جاشا خوانند و گفته شد و یک نوع
فلفلمون و هم گفته شد و بری دو نوع بود یک نوع مشکصرامشیع خوانند و گفته شود و یک نوع
دیگر پودنه صحرائی خوانند و آن مطلق پودنه بود و نهری یک نوع بیشتر نبود و نیکوترین
جبلی آن بود که خوشبوی تازه بود و سبز و ورق آن کوچک بود و طبیعت آن گرم و خشک بود
در سئوم ملطفی بغایت قوی بود و عرق براند و بر اثرهای سیاهی که در بدن بود ضماد کردن
نافع بود خاصه چون بشراب پخته باشند و طبیخ وی در حمام حکه و جرب را زایل کند و جذام
را نافع بود و ریش دهن و فواق زایل کند و چون با عسل و نمک بیاشامند فضول که در معده
بود بیرون آورد و چون بیاشامند حیض براند و مشیمه و بچه بیرون آورد و چون خشک گردد
بسوزانند و سحق کنند جهت استرخالثه نافع بود و چون با سویق ضماد کنند ورم گرم را ساکن
کند و یرقان و استسقا را نافع بود و مسهل سودا بود و شربتی یک درم و نیم بود بجلاب
و اسحق گوید مضر بود بامعا و مصلح وی کثیرا بود و بدل وی یک وزن و نیم خود فودنج نهری
بود
صاحب مخزن الادویه می‌نویسد: فودنج بضم
فا و سکون واو و فتح دال معرب پودنه و یا پودنک فارسی است و بسریانی هیتراسا و بیونانی
فونیاثا و فیلا نیز و برومی اربقانون و بعربی حبق نامند سپس انواع آن را شرح می‌دهد
بیرونی در صیدنه تحت عنوان فوتینج می‌نویسد:
به لغت رومی غلبشن گویند و بسریانی فورنیثا گویند و کوهی را فورنیثه و طورا گویند و
کوهی را بلغت رومی اریغانون گویند
اختیارات بدیعی
////////////
&&&&&&&
فودنج نهری
ضومران و حبق التمساح و بیونانی قالامینی نامند و بفارسی پودنۀ
بستانی و دو نوع می باشد نوعی را برک مانند برک ریحان کوهی و ضخیم تر و خشن تر از بری
و شاخهای آن پرکره و باریک و بر زمین پهن و کل آن بنفش و در کنار آبها و بساتین روید
و نوعی شبیه بنعناع و برک آن درازتر از برک نعناع و تند طعم و خوش بو و رنک آن مائل
بزردی و ساق آن قویتر و چون در بوستانها غرس نمایند بعد از دو سال نعناع می شود و بهترین
هریک تازۀ خوشبوی آنست و جبلی اقوی از بری و بری از نهری و نهری کثیرالوجودتر از دو
نوع دیکر و نصارای قدس شاخهای آن را در اعیا بر سر می زنند مانند تاج و در آب نیز می
اندازند در ان ایام
طبیعت آن
در آخر دوم کرم و خشک
افعال و خواص آن
با قوت تریاقیت
و جوهر لطیف الاذن قطور آب آن نیمکرم جهت کری که در کوش بهم رسیده
باشد اعضاء الصدر و غیرها آشامیدن طبیخ آن جهت نفس انتصاب و داء الفیل و تپ بلغمی و
سوداوی و جذام و جرم آن با عصارۀ تازۀ آن با عسل مدر بول و عرق و با شراب جهت هیضه
و فتق عضل و با سکنجبین و با رب و یا شربت انار جهت رفع غثیان و قئ صفراوی و فواق و
نطول آن جهت رفع زردی یرقان و با عسل و نمک جهت رفع کرم معده و حب القرع و حمول برک
آن جهت احتباس حیض و قتل جنین و ضماد پخته آن در شراب جهت رفع آثار سیاهی جلد و عرق
النسا السموم آشامیدن آن با شراب جهت سموم و ضماد خشک آن بر مواضع لسع هوام موجب تقرح
و جذب سمیت آن و ذرور آن در مواضعی که کرم متکون شده باشد رافع آن مضر باه و کرده مصلح
آن کثیرا مقدار شربت آن یکدرهم بدل آن نعناع و نزد بعضی قردمانا است
مخزن الادویه عقیلی خراسانی
///////////
فوتینج نهری
شراب وی مانند شراب حاشا بود نیکوترین
وی سبزتر بود و فارسی اقوی بود از مجموع پودنها و طبیعت وی گرم و خشک است در سیم چون
بخورند و بعد از آن ماء الجبن بیاشامند چند روز پیاپی داء الفیل را مفید بود و دوالی
را دفع کند و طبیخ وی انتصاب نفس را سودمند بود و چون با سرکه نزدیک‌بینی کسی برند
که غش کرده باشد نافع بود و منع احتلام کند و طبیخ وی نافض را نافع بود خوردن و ضماد
کردن وی گزندگی جانوران را نافع بود و با شراب دفع سموم قتاله بکند خاصه که پیش از
آن خورده باشند و از دخان ورق وی گزندگان بگریزند و مقدار شربتی از وی یک درم بود و
چون با شراب پخته بر صاحب جذام ضماد کنند نافع بود و وی مقطع باه بود و گویند بدل وی
نعناع است
صاحب مخزن الادویه می‌نویسد: فودنج نهری
را ضومران و حبق التمساح و بیونانی قالامینی نامند و بفارسی پودنه بستانی بود
اختیارات بدیعی
///////////
پونه،فودنج بری
Mentha Pulegium
معرب از پودنه و یا پودنک فارسی و به عربی
حبق نامند؛ سه نوع بری، جبلی و نهری.
بری آن در اول سوم گرم و خشک
بسیار لطیف کننده و برای کزاز و پاک کردن
اضافات اخلاط سینه و معده و سوزش آن و جلوگیری از حالات تهوع و نفخ مفید و علاج استسقا
و یرقان است. مدر(عرق، بول، حیض) و مسهل قوی سودا و سقط جنین است و در عین گزیدگی حشرات
سمی را تریاق و محلول آن برای خارش و بادهای رحم و رفع خشکی سودمند است و سوخته آن
جهت تقویت لثه و بوی آن دافع حالت غش است
فودنج جبلی را که به فارسی پودنۀ کوهی
نامند نبات آن بسیار تند در طعم و بو و برگ آن از برگ بری بزرگ‌تر و سفید رنگ مزغب
مانند صوف(پشم‌گوسفند) و برگ مشک طرامشیع شبیه به برگ صنفی آن نمام(سوسنبر) نامند.
پودنه کوهی قوی ترین نوع از خانواده نعناع است. و زیاده روی در خوردن آن خطرناک می
باشد و گوسفندان را مسموم می نماید. مقدار کم آن اشتها آور و ضد تشنج و غم و غصه است.
مدر بسیار قوی ولی برای زنان باردار موجب سقط جنین می شود.
فودنج نهری یا پونه آبی
Mentha aquatica
فودنج نهری به فارسی پودنۀ بستانی و دو
نوع میباشد نوعی را برگ مانند برگ ریحان کوهی و ضخیم‌تر و خشن‌تر از بری و شاخه‌های
آن پرگره و باریک و بر زمین پهن و گل آن بنفش و در کنار آبها و بساتین روید و نوعی
شبیه به نعناع و برگ آن درازتر از برگ نعناع و تند طعم و خوشبو و رنگ آن مایل به زردی
و ساق آن قویتر.
نهری آن در آخر دوم گرم و خشک است. خواص
آن با وجود نیروی پادزهری و جوهر لطیف آن به صورت قطره در گوش جهت تسکین دردهای آن
و پخته آن برای رفع تب بلغمی و سوداوی و جذام مناسب و جرم و عصاره تازه آن در ترکیب
با عسل مدر بول و عرق است در ترکیب با سایر ادویه علاج اسهال و تهوع توأم و مفید برای
گرفتگی عضلات و رافع استفراغ و زردی یرقان و کرم معده است با خواص پادزهری خود سموم
را دفع نموده و گزیدگی حشرات را معالجه می نماید. گرد گل آن کرم کش قوی است
از دستورات مجرب میرفندرسکی است که: پودنه
را با پیاز بخورند کرم معده را می کشد
منبع
مخزن الادویه، تألیف مرحوم سید محمد حسین
عقیلی علوی خراسانی شیرازی
کلید واژگان
مدر اشتهاآور رافع نفخ پودنه
&&&&&&&
فوذج
بضم فا و سکون واو و فتح ذال معجمه و جیم معرب از پودۀ فارسی است
ماهیت آن
مایۀ مُری* و بعضی ترشیها است و آن را از آرد کندم و آرد جو می
سازند تا خشک کردد و عند الحاجت بکار می برند و در قرابادین کبیر صنعت آن تحریر یافت
و در مری نیز
افعال و خواص آن
ضماد آن با سرکه و روغن کل جهت جرب و خارش بدن و نضج دمامیل و تحلیل
اورام مفید جهت آنکه محلل قوی است و بعضی در ان ادویۀ خوش بو با سرکه اضافه می نمایند
بحسب احتیاج و مطالب و خوش بو در آفتاب مدتی می کذارند تا بعمل آید
مخزن الادویه عقیلی خراسانی
* آبکامه . [ م َ / م ِ ] (اِ مرکب ) نان خورشی و نوعی از گوارشن
بوده است بطعم ترش ، وآن را از نان خشک گندم یا جو که در آب خیسانده و مدتی برای تخمیر
در آفتاب مینهاده اند حاصل کنند، و گاهی پودنه و تخم کرفس و دارچینی و قرنفل و ابازیر
دیگربر آن می افزایند. و یک قسم آن را از ماست و شیر و تخم سپند و خمیر خشک و سرکه
میکرده اند، و آبکامه را برای تجارت از شهری بشهری نیز میبرده اند. مُری . کامه .کومه
. و معرب آن کامَخ : و از وی [ از مرو] پنبه
نیک و اشترغاز و فلاته و سرکه و آبکامه و جامه های قزین و ملحم خیزد. (حدودالعالم
). گاوپای گفت خواجه را لذت آبکامه دامن گیر شده ، کنیزک را گفت از همسایه آبکامه بخواه
، کنیزک بخانه همسایه رفت و گفت خواجه من میفرماید که این سُکره را آبکامه پر کن ، همسایه
گفت نمانده است . (روضةالعقول ). و ترتیب سرای توو لذت ریچار تو معلوم ، مگر خواجه من بنده
تو از آبکامه شما خورده است . (روضةالعقول
). آن کنیزک دیگر تای نان سپید باضافت کامه برد و گفت هرگاه که آبکامه بایست باشد بی
اعلام خاتون مرا بگوی تا به اسعاف رسانم ، کنیزک با نان و کامه در خدمت خواجه رفت
. (روضةالعقول ). || آش و یخنی* ترش . || آش ترخانه . آش بازرگان . || گوارشن . هاضوم
.
* یخنی . [ ی َ ](ص ، اِ) به معنی پخته
باشد که در مقابل خام است . (برهان ). پخته . ضد خام . (ناظم الاطباء). پخته . (انجمن
آرا) (از آنندراج ). پخته و مطبوخ . (غیاث ) :
خیز ای وامانده ۞ دیده ضرر
باری این حلوای یخنی را بخور ۞ .
مولوی .
- یخنی کردن گوشت ؛ پختن آن . غذا درست
کردن از آن :
بگو به مطبخی ما که گوشت یخنی کن
ز بهر قلیه و بورک در آب آن انداز.
بسحاق اطعمه (دیوان ص 66).
|| گوشت پخته شده گرم یا سرد. (ناظم الاطباء) (از آنندراج ) (برهان
). گوشت پخته شده . (غیاث ). گوشت مهراپخته و معروف است . (لغات دیوان بسحاق اطعمه
): لحم مسلوق ؛ گوشت یخنی . (یادداشت مولف ). هلاب ؛ گوشت یخنی . (بحرالجواهر). ||
طعامی معروف . (آنندراج ). آبگوشت . طخیفه . آبگوشتی که در آن سیر و سبزی باشد: یخنی
ساده . یخنی کلم . یخنی بادنجان . (یادداشت مولف ). خبینه . (بحر الجواهر) :
هرکه یخنی و کماج است مراد دل او
از بر کاک و زلیبی سفرش باید کرد.
بسحاق اطعمه (دیوان ص 53).
من گرسنه و سیر نگردیده ز توشه
هم با سر انبانه یخنی بفره بست .
بسحاق اطعمه (دیوان ص 43).
(نشستگاهش ) از قوصره خرما (رانش ) از یخنی (کنده زانو). (رساله
خوابنامه بسحاق ص 152). بحمداﷲ که در
این پای تخت دو نوخاسته هستند که در وقت مردی بوسه به لب تیغ آبدار می دهند یکی یخنی
و یکی بریان ... یخنی و بریان گفتند الشباب شعبة من الجنون ما جوانان درشت خوییم و
ناگاه کنده ای فروگوییم . (بسحاق اطعمه ص 133).
اینهمه نرمی تا بکی ای نان
با دل سخت یخنی بریان .
بسحاق اطعمه .
/////////////
فودج . [ دَ ] (معرب ، اِ) مایه آبکامه است ، و بعضی ترشیها را نیز مایه میشود،
و آن را از آرد گندم و آرد جو که به آب گرم خمیر کرده باشند بی نمک ترتیب میدهند و
در برگ انجیر پیچیده در ظرفی کرده در سایه میگذارند تا متعفن شود و خشک گردد... (حکیم
مومن ).
&&&&&&&
فوفل
بضم فا و سکون واو و فتح فا و لام و بفتح اول نیز آمده کویند معرب
از کوبل هندی و بسریانی فوفلا و برومی اورسیمون و بیونانی ضیموطوس و بهندی سپاری نامند
ماهیت آن
ثمر درختی است که در هند و دکهن و بنکاله بهم می رسد و درخت آن
باریک و بلند تا بده بیست ذرع دست و بقطر یک شبر تا دو شبر و بر سر آن شاخها رسته شبیه
بشاخهای نارجیل و نخل و از ان کوتاه تر و برکهای آن نیز شبیه بدان و لیکن کوچکتر و
باریکتر و ثمر آن در خوشۀ مانند خوشۀ خرما و کوچکتر از ان و پوست دانهای آن در خامی
سبز و بعد رسیدن سرخ رنک و بعد از خشک شدن سیاه می کردد و بعد رسیدن خوشهای آن را بریده
دانهای آن را جدا کرده خشک نموده آنچه خوب رسیده است در آب جوش می دهند و پوست آن را
جدا می کنند و آن پوست خشبی لیفی است و اندک ضخیم و این فوفل را بهندی سپاری چهالیه
نامند یعنی پوست جدا کرده زیرا که پوست اخشاب و میوۀ چینی را بهندی چهال کویند پس آن
دانها را خشک می نمایند و هریک بقدر جوزبوا کوچکتر و بزرکتر از ان بعضی مدور و بعضی
اندک مفرطح و بعضی صنوبری شکل خواه طولانی و خواه غیر طولانی و پوست آن اندک جوزی رنک
می باشد و آنچه بکمال نارسیده و با پوست آن را نکاه می دارند کوهه نامند و نیز مطلق
غیر مقشر خام تازۀ خشک ناکرده را کوهه خوانند و فوفل مطلقا دو قسم می باشد بنکالی و
دکهنی و هریک نیز بر چند قسم و از بنکاله آنچه مقشر و خشبیت و زمختیت آن کمتر و مغز
آن سفید با رکهای زرد مائل بسرخی تیره و ریشۀ آن شبیه بریشۀ مغز نارجیل و مدور و صنوبری
شکل است آن را سپاری چهالیه نامند و اهل بنکاله و هند قاطبه ورق کرده یا ریزه ریزه
بقدر نخود کرده آن را با برک تانبول می خورند آنچه بسیار زمخت و خشبی و تمام آن سرخ
رنک است آن را چکی نامند و این بیشتر مستعمل در سنونات است و قسم اول بهتر و در همه
بلاد بنکاله می شود و لیکن بوفور چاندپور و نواح آنکه دیهی است از دیههای بنکاله قریب
بجهانکیر نکرجای دیکر نیست و در انجا سالی قریب یک لکه روپیه بیشتر تجارت آن می شود
و دکهنی آن نیز اقسام است بهترین آن همه قسمی است که آن را چکنی دکهنی نامند یعنی چرب
و آن پهن سپاری می باشد و کم ریشه و نازک و زمختی آن کمتر و در خامی آن را مکرر در
آب جوش می دهند پس چیزی سنکین بر ان می کذارند یا در مطرقه اندک می کوبند تا پهن کردد
پس بریده و در عرض دو پارچه کرده در شیر کاو چند مرتبه جوش می دهند پس در آب باکات
هندی پس برآورده خشک نموده خوب می مالند دانهای آن را تا براق کردد و از ان آنچه لطیف
چرب نازک باشد که چون قطعه از ان را در دهان نکاهدارند نرم کردد و خوش طعم و لذیذ بیریشه
باشد قسم اعلی و اول نامند و آنچه نه چنین باشد بمراتب از ان پست تر و نیز قسمی از
دکهنی دانهای آن مدور صنوبری شکل می باشد سرخ رنک بسیار زمخت و این را چکی دکهنی نامند
و لیکن این بهتر از چکی بنکالی است و استعمال این در سنونات اولی است و بعضی مردم از
قسم بنکالی اعلی بدستور چکنی دکهنی در هنکام نیم خامی بریده در شیر و آب کات جوش داده
چکنی می سازند و لیکن بخوبی دکهنی نمی شود بلکه مانند قسم پست آن نیز و بالجمله فوفل
مطلق چهار نوع می باشد یکی سرخ بسیاهی مائل مخروطی شکل مائل باستداره با عفوصت بسیار
با اندک تلخی و این را چکی می نامند و این در سنونات مستعمل دوم تیره رنک مفرطح و کم
عفوصت و این را چکنی می نامند و بعضی متمولین با برک تانبول می خورند و بعضی بتنهائی
سوم رنک ظاهر آن اندک سرخرنک بزرک دانه و باطن آن سفید و این را سپاری چهالیه نامند
و این را عموما همه کس با برک تانبول که پان نامند می خورند نوع چهارم مخروطی شکل طولانی
اندک رخو با اندک چربی شبیه بطعم نارجیل و لیکن بچربی نارجیل نیست و در غلافی شبیه
بغلاف بلوط و از ان تیره تر و این را سپاری کهوپریه کویند یعنی شبیه بمغز نارجیل خشک
که بهندی کهوپره نامند و این قسم قلیل الوجود است بلکه فی الحقیقت سه نوع است و نوع
اول نوع علی حده نیست در میان نوع سوم دانها بدان صفت یافت می شود و یا آنکه بعضی اشجار
که یبوستی بر آنها غالب باشد ثمر آنها چنان می شود و بالجمله بهترین همه سنکین نوکرم
ناخوردۀ آنست و از نوع دکهنی چکنی براق آنکه چون در دهان کذارند زود بخیسد و نرم کردد
و عفوصت نداشته و جرم آن الطف باشد
طبیعت مطلق ان
در دوم سرد و خشک و شیخ الرئیس در سوم نوشته و در قوت قریب بصندل
افعال و خواص آن
قابض و رادع و مانع صعود ابخره بدماغ و مستحکم کنندۀ اعصاب و رافع
رطوبت دهن و سستی اعصاب و اعضا و وثی و قلاع و امراض جارۀ دهان و سستی اسنان و لثه
و سیلان خون از ان و رافع درد پهلو و مقوی دل و اعضای مسترخیه و معده و حابس اسهال
و قاطع عرق و رافع اوجاع حاره و سرخ آن تا دو درهم مسهل بعصر برفق و غیر مفرط و مدر
بول و حیض زیاده از سنبل هندی و رومی چون در آب جوش دهند و صاف نموده آب آن را بیاشامند
مضر صاحبان سنک کرده و مثانه و قولنج و مخشن سینه مصلح آن کثیرا اکتحال آن جهت طرفه
و استرخای پلک چشم و دمعه و التهاب رمد و جرب آن مفید مقدار شربت آن تا یک مثقال بدل
آن بوزن آن صندل سرخ و نصف آن آب کشنیز سبز است و مضغ آن جهت خوش بوئی و تسکین حرارت
دهان و تقویت لثه و دندان و بدستور مضمضه بطبیخ آن و ضماد آن جهت ورم حار غلیظ نافع
و فوفل نیمرس خشک ناشده را اکر بخورند دوران سر و خفقان آورد مصلح آن آشامیدن آب سرد
است و در کوشها از دهن هوا دمیدن
مخزن الادویه عقیلی خراسانی
/////////////
فوفل . [ فو ف ِ / ف َ ] (اِ) درختی است
از تیره نخل ها که در مناطق گرم آسیا، هندوستان
و جزایر سند و جاوه میروید. درختی است نسبةً بلند و برگهایش شانه ای هستند که در انتهای
تنه برافراشته آن مانند تاجی قرار دارند. این درخت مانند خرمادوپایه
و میوه اش شفت است که قسمت میان برش دارای الیاف سلولزی میباشد ولی هسته اش دارای پوست
نازک است . چوب این درخت را در نجاریهای ظریف به کار میبرند و ازپوست آن الیاف قابل
نساجی به دست می آورند و جوانه انتهایی تنه آن را بنام کلم فوفل - چون مانند پنیر نرم است
- به مصرف تغذیه میرسانند. پوپل . کوثل . تانبول . تنبول . تامول . فوفل آغاجی . کوپل
. سپاری . اطموط. اطماط. نخل هندی . پوگافالا. اریکا. در بعض کتب جزو مرادفات فوفل
کلمه تملول نیز ذکر شده است ولی تملول با این
درخت فرق دارد. (فرهنگ فارسی معین ) :
به کف طاس روغن کهان و مهان
چو تنبول و فوفلْش اندر دهان .
اسدی .
////////////
40 (434). فوفل، fūfal ، ،
در فارسی پوپل، pūpal ، نخل
هندی، فــــــوفل (Areco catechu) . در سنسکریت pūgaphala ؛ در
سینهالی puvak .
بهشناخت دو سویه ایران و چین باستان (ساینو-ایرانیکا)
///////////////
///////////
&&&&&&&
