مداخل مخزن الادویه عقیلی خراسانی (سی و چهارم) 7

دمادم

بفتح دال و میم و الف و فتح دال مهمله و سکون میم

ماهیت آن

نوعی از لوبیای هندی است و دو صنف می باشد صنفی کوچکتر و سرخ تر و شفاف تر از لوبیا و بر سر آن نقطۀ سیاهی و صنف دوم از صنف اول کوچکتر و سرخ تر و شفاف تر بقدر دانۀ ماشی و بر سر آن نقطۀ سیاهی

طبیعت آن

هر دو کرم و خشک

افعال و خواص آن

مقوی دماغ رطب اطفال و غیر ایشان و قاطع سیلان لعاب از دهان هر دو مقدار شربت آن از برای اطفال نیم دانک و غیر اطفال یک دانک است

مخزن الادویه عقیلی خراسانی

////////////

دمادم . [ دُ دِ ] (ع اِ) نوعی از لوبیای هندی است به قدر ماش ، سرخ و شفاف و بر سر او نقطه ٔ سیاهی ، و به هندی مسور نامند، و قاطع سیلان آب دهان و مقوی دماغ اطفال . (از تحفه ٔ حکیم مؤمن ) (از آنندراج ) (از منتهی الارب ) (از ناظم الاطباء).

- دال عدس نام غذایی است که از عدس سرخ تهیه می شود . این غذا ریشه هندی داشته و در مناطق جنوبی ایران به ویژه خوزستان باب است .

- عدس سرخ . [ ع َ دَ س ِ س ُ ] (ترکیب وصفی ، اِ مرکب ) نوعی از عدس است و کشک وجو و عدس سرخ به یکجا پزند. (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ).

////////////

دمادم:

البالسی: هما صنفان أحدهما أحمر کله و هو یشبه اللوبیاء الحمراء إلا أنه أصغر حباً و أصبغ حمرة و أصفی لوناً، و الصنف الآخر

أصغر حباً من الأول و لونه فی الحمرة کلون الأوّل إلا أنه فی رأسه سواد و الصنفان جمیعاً حاران قاطعان للعاب السائل من أفواه

الصبیان و هما مقویان لأدمغتهم إذا سقوا من أیهما حضر مقدار نصف دانق.

الجامع لمفردات الادویه و الاغذیه

/////////////

عدس‌

ملس خوانند و بیونانی قاقوس خوانند و وی نفاخ بود مرکب از قوت قابضه و جالیه و پوست وی بغایت قابض بود و بهترین وی سفیدرنگ بود و پهن که زود پخته شود و چون در آب کنند سیاه نشود و طبیعت وی معتدل بود در گرمی و سردی و خشک بود در دویم و گویند پوست وی گرم بود در اول و مقشر وی سرد بود در دوم و گویند در اول و خشک بود در سئوم و دیسقوریدوس گوید ادمان اکل وی تاریکی چشم آورد و با سویق بر نقرس ضماد کردن نافع بود با اکلیل الملک و روغن گل و سفرجل بر ورم گرم که در چشم پیدا شود و ورم پستان چون ضماد کنند نافع بود و جرم عدس شکم ببندد و آبی که عدس در وی پخته باشند شکم براند و خناق را سودمند بود و عدس مولد خلط سودا بود و خوابها آشفته نماید و خون را غلیظ کند و دیر هضم شود و معده را بد بود و مولد ریاح بود در معده و امعا و اعصاب و شش و سر را بد بود و چون با هندبا یا لسان الحمل یا سلق سیاه یا حب الاس یا قشور رمان یا ورق گل سرخ خشک یا زعرور یا سفرجل بپزند قوت قبض وی زیادت گردد و شکم ببندد و حدت دم ساکن کند و مقوی معده بود و چون با عسل بیامیزند ریشهای عمیق را باصلاح آورد و شیخ الرئیس گوید خونرا غلیظ گرداند و رها نکند در عروق روانه گردد و خلطی سوداوی و امراض سوداوی از وی حادث شود و بسیار خوردن وی جذام آورد و ورمهای صلب و سرطانات و نشاید که عدس با شیرینی خورند که سده در جگر پیدا کند و مضر بود باصحاب عسر البول و منع ادرار بول و حیض کند و بدترین وی نمکسود بود و گویند استسقا را نافع بود و صاحب جدری و ورمهای گرم چون با سرکه یا غوره بپزند و دفع شرر وی آن بود که با گوشت بره فربه بپزند یا روغن گاو و یا روغن بادام و بدل وی در طبیخ ماش بود

صاحب مخزن الادویه می‌نویسد: عدس بفتح عین و دال بفارسی نشک و مرجومک و بهندی مسور* و در یمن ملس نامند

لاتین ‌ERVUM LENS -LENS ESCULENTA -LENS CULINARIS فرانسه ‌LENTILLE انگلیسی ‌LENTIL

اختیارات بدیعی

* http://indiaphile.info/guide-indian-lentils/

/////////////

عدس، مَرجو یا مَرجُمَک (Lens esculinaris) گیاهی کوچک شبیه به نخود است که معمولاً در خاک‌های فقیری که برای کاشت دیگر محصولات مناسب نیست، کاشته می‌شود. عدس در انواع و رنگ‌های گوناگونی وجود دارد که عدس قهوه‌ای، سبز، نارنجی از آن جمله‌اند. از عدس قرمز برای تهیه شوربای رنگی استفاده می‌شود. برای پختن نان، عدس را با آرد مخلوط می‌کنند. در ایران، از این گیاه، برای تهیه عدس‌پلو استفاده می‌کنند.

ریشه واژه[ویرایش]

واژه عدس ریشه و بنیاد فارسی داشته و از فارسی به زبان عربی داخل شده. این گیاه جزو حبوبات مناطق دیمی و کوهستانی می‌باشد واژهٔ مرجمک نیز فارسی است و به زبان ترکی راه یافته است.

منابع[ویرایش]

ابوالقاسم ناصری. دانستن آثار صد گیاه. چاپ اول. تهران: بی‌نا، ۱۳۳۰. ۱۲۸.

Wikipedia contributors, "Lentil," Wikipedia, The Free Encyclopedia, http://en.wikipedia.org/wiki/Lentil(accessed August 8, 2007).

///////////

به عربی عدس:

العدس نبات ينتمي إلى الفصيلة البقولية، اسمه العلمي (باللاتينية: Lens exculenta) والإنكليزي (بالإنجليزية: Lentil).

يزرع في مصر وبلاد الشام وجنوبي أوروبا والولايات المتحدة وإيران وتركيا. ويعود أصله إلى منطقة الشرق الأوسط وفي مصادر أخرى إلى آسيا.

بذوره ذات لون بني يميل إلى الحمرة، أو رمادي أو أسود. ولايزيد قطرها إطلاقًا عن 13ملم. تستخدم بذوره في إعداد الأطعمة. كما تستعمل أوراقه الخضراء علفاً للبقر الحلوب، كما تستعمل في تسميد الأرض الفقيرة بالأزوت وبالمواد العضوية وذلك بقلبها في التربة عندما تكون في طور الإزهار.

هناك عدة أطباق يمكن أن تحضّر من العدس وتؤمّن نسبة عالية من الألياف، البروتينات والحديد، مثلاً: العدس بالبندورة، عدس بالحامض، شوربة العدس وغيرها

نبات العدس

محتويات  [أظهر]

التاريخ[عدل]

عرف العدس في في الأراضي المقدسة منذ القدم، وقد ورد ذكره في التوراة في قصة عيسو أخي النبي يعقوب عندما تنازل عن زعامة العائلة لأخيه يعقوب مقابل وجبة عدس كان يرغب في تناولها وقد كانت هذه الوجبة مفضلة جداً لديهم حيث كانت توزع في المآتم. كما ورد ذكره في القرآن الكريم في قصة بني إسرائيل مع النبي موسى في سورة البقرة، عندما طالبوه بأن ينوّع لهم الطعام متعللين بأنهم لن يصبروا على طعام واحد.

عرف العدس أيضاً في الهند منذ آلاف السنين، وقد زرع فيها بمساحات واسعة كما زرع لدى دول الشرق الأدنى وفي حوض البحر الأبيض المتوسط في فرنسا وإسبانيا وإيطاليا ورومانيا بالإضافة لزراعته في مصر وفي تشيلي إذ يعد لديهما من المحاصيل الرئيسية كذلك زرع في شبة الجزيرة العربية في اليمن وظفار جنوب سلطنة عمان.

القيمة الغذائية و الفوائد الصحية[عدل]

يحتوي العدس على نسبة عالية من البروتينات وعلى الألياف، الفولايت، الفيتامين ب1 والمعادن. يحتوي العدس الأحمر على نسبة ألياف أقل من العدس الأخضر (11% بدل عن 31%). مجلة الصحة health magazine اختارت العدس كواحد من المأكولات الخمس الأكثر صحية.

المعلومات الغذائية[عدل]

نبات عدس ناضج.

يحتوي كل كوب من العدس المطبوخ (198غ) بحسب وزارة الزراعة الأميركية على المعلومات الغذائية التالية :

السعرات الحرارية: 230

الدهون: 0.75

الدهون المشبعة: 0.1

الكاربوهيدرات: 39.86

الألياف: 15.6

البروتينات: 17.86

الكولسترول: 0

انظر أيضاً[عدل]

عدس أسود

المصادر[عدل]

المعلومات الغذائية عن العدس

أطباق من العدس

USDA nutrient database

^ Raymond, Joan (March 2006). "World's Healthiest Foods: Lentils (India)". Health Magazine. http://www.health.com/health/article/0,23414,1149140,00.html.

////////////////

به آذری مَرچیمک:

Mərcimək (lat. Lens esculenta)^[1] — Lens cinsinə aid bitki növü.^[2]

///////////////

به بهاسای اندونزی:

Lens culinaris (bahasa Inggris: lentil; "kacang lentil", "kacang merah kecil") merupakan sejenis tumbuhan penghasil kacang. Tumbuhan tahunan ini berbentuk semak dari familia legume yang dikenal karena biji-bijnya bentuk lensa. Tinggi tumbuhan sekitar 40 cm (16 in). Bijinya tumbuh dalam pod, biasanya masing-masing berisi 2 biji kacang.

Tumbuhan "lentil" di ladang sebelum berbunga

Kacang lentil telah menjadi bagian makanan manusia sejak zaman purba (masa sebelum pembuatan tembikar atau "aceramic Neolithic"), sebagai salah satu jenis tumbuhan pertama yang dibiakkan di Timur Dekat. Bukti arkeologi menunjukkan bahwa jenis kacang ini telah menjadi bahan makanan 9.500 sampai 13.000 tahun silam.^[1]

Warna kacang lentil bervariasi dari kuning, jingga-kemerahan, hijau, coklat dan hitam.^[1] Lentil juga bervariasi dalam ukuran dan dijual dalam berbagai bentuk, baik dengan atau tanpa kulitnya, baik utuh atau terbelah.

/////////////

به عبری عَدَشَه:

עדשה תרבותית (שם מדעי: Lens culinaris) היא מין צמח ממשפחת הקטניות. זרעי העדשה - העדשים, משמשות למאכל.

צמח העדשה הוא צמח חד-שנתי. הזריעה היא לקראת סוף החורף (באקלים ים תיכוני) וזמן הגידול נע בין 70–105 יום. גובה הצמח 20–70 ס"מ, ולו פרחים קטנים בצבעים לבן, ורוד או כחלחל. לצמח תרמילים המכילים בין 1–3 זרעים. קיימים שני תת-מינים: קטני זרע בעלי זרעים בקוטר 3–6 מ"מ, וגדולי זרע בעלי זרעים בקוטר 7–9 מ"מ.

עדשים בצבעים שונים

זרעי הצמח, הלא הן העדשים, משמשים את האדם למאכל כבר מתקופה קדומה. ראיה לכך היא הימצאות עדשים ביישובים מהתקופה הנאוליתית. קיימות עדשים במגוון צורות וצבעים, בהן ירוקות/חומות, כתומות/אדומות ושחורות. העדשים מזינות ביותר ומכילות כמות גבוהה של חלבון, מינרלים, ויטמינים וסיבים תזונתיים. תכולת החלבון הגדולה של העדשים (כ-30% בעדשים לא מבושלות) הופכת אותן למרכיב תזונתי חשוב בתזונתם של צמחונים וטבעונים, ובמטבחים צמחוניים כגון המטבח ההודי.

העדשים משמשות להכנת מגוון מאכלים: מסלטים, מרקים (מרק עדשים) ונזידים ועד קציצות. תבשיל עדשים נפוץ הוא "דאל" הודי, המוכן לרוב מעדשים צהובות עגבניות, בצל וזרעי כוסברה.

/////////

به سواحلی مدنگو:

Mdengu (Lens culinaris) ni jina la mmea katika familia Fabaceae unaozaa dengu (pia adesi), mbegu zake ambazo zimo mbili mbili ndani ya makaka. Jina la jenasi linatoka kwa umbo wa mbegu unaofanana na lenzi mbinuko.

////////////

به کردی نیسک:

Nîsk (bi latînî: Lens culinaris) giyayeke ji famîleya Lens e.

Bo xurdemenî û derman tê çandin. Tenê li Hindistanê 50 cureyên nîskê tê çandin. Lê, sê cureyên nîskê yên bingehîn hene. Nîska sor, zer û kesk. Lê pirranî ya sor tê bikaranîn. Ji vir 8.000 sal bêrê li Mezopotamya û perên Derya Navîn hatiye nûveçandin. Di kulînên Rojhilata Navîn û devedorên Derya Navîn de cihekê girîng digire. Dîsa di çêkirina dermanan de jî tê bikaranîn.

/////////////

به پنجابی مَسور:

مسور اک دال دا نا اے جو کھائی جاندی اے۔ ایہ وکھرے رنگاں دی ہوندی اے۔ کینیڈا، ہندستان، آسٹریلیا تے ترکی وچ ود اگائی جاندی اے۔

/////////////

به کردی سورانی نیسک:

نیسک (بە لاتینی: lens culinaris) دانەوێڵەیەکی بەری گیای نیسک و لە بنەماڵەی فاباسیایە. نیسک بە کوڵاوی بۆ خواردن بە کار دێت و چێشتی لێ ساز دەکرێ. قازانجی زۆری بۆ لەش ھەیە، سەرچاوەیەکی زۆر دەوڵەمەندی پرۆتین و ڤیتامینەکانەکانی گرووپی بی و سییە.

////////////

به تاتاری:

Ясмык, азык ясмыгы яки гадәти ясмык (лат. Lens culinaris) — кузаклы гаиләлегенә карый торган үсемлек,төгәл генә әйткәндә Lens ыругының астөре. Ясмык борын заманнардан игелә торган мөһим азык-төлек яки терлек азыгы культурасы. Якын Көнчыгышта аеруча популяр.

Борынгы Мисыр кешеләре аның оныннан пешерелгән ипине фараоннар каберлекләренә сала торган булганнар. Грекларда ясмык белән бәйле мәкаль дә бар: «Акыллы кеше үз ясмыгын пешерә белә». Германиядә бу ризыкны бүгенге көндә дә бик олылыйлар. Аны Яңа ел бәйрәмнәрендә табынның түренә куялар. Алманнар аның уңыш китерү көченә ия булуына ышаналар. Шуны әйтергә кирәк – ясмык элек бик кыйммәт йөргән. Шуңа да аны байлар ризыгы дип санаганнар.

//////////////

به ترکی استانبولی مَرچیمک:

Mercimek (Lens culinaris), baklagiller (Fabaceae) familyasında yer alan Lens cinsine dahil dört türden biridir. Aslında Lens cinsi içinde bulunan tüm türlerin az çok mercek şekilli ve yenilebilir tohumları topluca "mercimekler" olarak anılsa da Lens culinaris, "mercimek" denildiğinde en çok akla gelen ve en sık tüketilendir.

///////////

به تاجیکی هَک:

Нас (лотинӣ: Lens culinaris) — растаниест маъмул. Пояаш рост ё каме хам, баландиаш 20 – 55 см.

///////////

Lentil

From Wikipedia, the free encyclopedia

This article is about the species Lens culinaris. For the meaning of "lentil" in Indian English, see pulse (legume).

Lentil
Lentils
Scientific classification
Kingdom:	Plantae
(unranked):	Angiosperms
(unranked):	Eudicots
(unranked):	Rosids
Order:	Fabales
Family:	Fabaceae
Subfamily:	Faboideae
Tribe:	Vicieae
Genus:	Lens
Species:	L. culinaris
Binomial name
Lens culinaris Medikus

The lentil (Lens culinaris) is an edible pulse. It is a bushy annual plant of the legume family, known for its lens-shaped seeds. It is about 40 cm (16 in) tall, and the seeds grow in pods, usually with two seeds in each.

In South Asian cuisine, split lentils (often with their hulls removed) are known as dal. Dal, usually eaten with rice or roti, is a dietary staple throughout regions of India, Pakistan, Bangladesh and Nepal. As a food crop, the majority of world production comes from Canada, India and Australia.

Contents

  [show] 

Background[edit]

Lentil plants in the field before flowering

Lentils have been part of the human diet since aceramic Neolithic times, being one of the first crops domesticated in the Near East. Archeological evidence shows they were eaten 9,500 to 13,000 years ago.^[1]

Lentil colors range from yellow to red-orange to green, brown and black.^[1]Lentils also vary in size, and are sold in many forms, with or without the skins, whole or split.

Types[edit]

Illustration of the lentil plant, 1885

Red and brown comparison

This section needs additional citations for verification. Please help improve this article by adding citations to reliable sources. Unsourced material may be challenged and removed. (October 2015) (Learn how and when to remove this template message)

·         Beluga, black, bead-like shape, named for resemblance to Beluga caviar^[2]

·         Brown/Spanish pardina

·         French green

·         Puy lentils , Lens esculenta puyensis, (small dark speckled blue-green), Protected Designation of Origin name

·         Dark/Light Green

·         Indianhead

·         Yellow/tan lentils (red inside)

·         Red Chief (decorticated yellow lentils)

·         Eston Green (Small green)

·         Richlea (medium green)

·         Laird (large green)

·         Masoor (brown-skinned lentils which are orange inside)

·         Petite crimson/red (decorticated masoor lentils)

·         Macachiados (big Mexican yellow lentils)

https://en.wikipedia.org/wiki/Lentil

&&&&&&

دماغ

بکسر دال و فتح میم و الف و غین معجمه

ماهیت آن

مغز سر حیوان است

طبیعت آن

سرد و تر

افعال و خواص آن

دیرهضم و با قوت تریاقیه و مقوی دماغ و مولد منی و طلای آن جهت رفع خشکی دماغ و سرسام و شقاق نافع مضر معده مصلح آن نعناع و سرکه و آبکامه و ادویۀ حاره و افعال و خواص دماغ هر حیوان مختلف می باشد بالتفصیل در طی ذکر هریک حیوانات مذکور می کردد

مخزن الادویه عقیلی خراسانی

//////////

دماغ . [ دِ ] (ع اِ) مغز سر ۞ . (منتهی الارب ) (ناظم الاطباء) (آنندراج ) (مهذب الاسماء) (شرفنامه ٔ منیری ) (از لغت محلی شوشتر) (از اقرب الموارد). مغز سر، و اطبا چنین تشریح کرده اند که عضوی است که محل روح نفسانی است و آن مرکب است از مخ و اورده و شرائین و غشائین رقیق که ملاقی نفس اوست و غشای سلب که همچون بطانه ٔ این غشاست و مماس قحف است و شکل دماغ مثلثی مخروط است . (از غیاث ) (از آنندراج ). مخ داخل پرده های جمجمه که فاقد حس است . (از کشاف اصطلاحات الفنون ). محل قوت نفسانی است . (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ). در عربی مغز سر را گویند عموماً از هر حیوانی که باشد و بهترین آن از پرندگان مغز کبک و تیهو و از چرندگان مغز بره و گوساله است . (از برهان ) (از اختیارات بدیعی ) (از تحفه ٔ حکیم مؤمن ). مخ . مخچه . مخیخ . مغز سر. مغز و آن یکی از اعضای رئیسه ٔ چهارگانه است (سه تای دیگر دل و جگر و انثیین است ) و به عقیده ٔ قدما محل روح نفسانی است . قدما آن را آلت قوه ٔ ناطقه می شمردند. (یادداشت مؤلف ). صاحب آنندراج گوید: دو مغز، و تر و خشک و لطیف و سوداوی و شکفته از صفات و شمع و جوی و مجمر از تشبیهات او، و پریشان دماغ و آشفته دماغ و تازه دماغ و خوش دماغ و بی دماغ از ترکیبات آن باشد. (از آنندراج ) :

نیکوثمر شو ایراک مردم بجزثمر نیست

آن را که در دماغش مر دیو را ممر نیست .

ناصرخسرو.

//////////////

دماغ . [ دِ ] (ع اِ) مغز سر ۞ . (منتهی الارب ) (ناظم الاطباء) (آنندراج ) (مهذب الاسماء) (شرفنامه ٔ منیری ) (از لغت محلی شوشتر) (از اقرب الموارد). مغز سر، و اطبا چنین تشریح کرده اند که عضوی است که محل روح نفسانی است و آن مرکب است از مخ و اورده و شرائین و غشائین رقیق که ملاقی نفس اوست و غشای سلب که همچون بطانه ٔ این غشاست و مماس قحف است و شکل دماغ مثلثی مخروط است . (از غیاث ) (از آنندراج ). مخ داخل پرده های جمجمه که فاقد حس است . (از کشاف اصطلاحات الفنون ). محل قوت نفسانی است . (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ). در عربی مغز سر را گویند عموماً از هر حیوانی که باشد و بهترین آن از پرندگان مغز کبک و تیهو و از چرندگان مغز بره و گوساله است . (از برهان ) (از اختیارات بدیعی ) (از تحفه ٔ حکیم مؤمن ). مخ . مخچه . مخیخ . مغز سر. مغز و آن یکی از اعضای رئیسه ٔ چهارگانه است (سه تای دیگر دل و جگر و انثیین است ) و به عقیده ٔ قدما محل روح نفسانی است . قدما آن را آلت قوه ٔ ناطقه می شمردند. (یادداشت مؤلف ). صاحب آنندراج گوید: دو مغز، و تر و خشک و لطیف و سوداوی و شکفته از صفات و شمع و جوی و مجمر از تشبیهات او، و پریشان دماغ و آشفته دماغ و تازه دماغ و خوش دماغ و بی دماغ از ترکیبات آن باشد. (از آنندراج ) :

نیکوثمر شو ایراک مردم بجزثمر نیست

آن را که در دماغش مر دیو را ممر نیست .

ناصرخسرو.

/////////

دماغ:

قد ذکرت کثیراً منها مع حیواناتها. جالینوس فی أغذیته: الدماغ یولد غذاء بلغمیاً و هو غلیظ بطیء الانحدار عن المعدة و النفوذ فی

الأمعاء عسر الإنهضام، و فیه مع هذا خلۀ لیست بدون هذه الحال و هی أن کل دماغ فهو ضار للمعدة أي الأدمغۀ کان و هو یغثی و

یهیج القیء، و لذلک قد ینبغی لک متی أردت أن تستدعی من إِنسان القیء بعد الطعام أن تطعمه بعد طعامه دماغاً قد طیب بزیت

کثیر، و لیکن ذلک فی آخر الأمر کله، و احذر و توق أن تطعمه إنساناً فی شهوته تقصیر، و قد أصاب کثیر من الناس فی أکلهم

الدماغ مع الفوذنج

الجامع لمفردات الأدویۀ و الأغذیۀ، ج 2، ص: 378

البري و قوم آخرون یأکلونه بالملح المطیب بالأبازیر المختلفۀ، و ذلک أن الدماغ لما کان الخلط المتولد منه غلیظاً، و کانت الفضول

فیه کثیرة صار إذا طیب بالأبازیر التی تقطع و تسخن جاد و صلح و صار أنفع منه وحده فی جمیع الحالات، و متی انهضم الدماغ

صفحۀ 384 من 900 www.Ghaemiyeh.com الجامع لمفردات الادویه و الاغذیه مرکز القائمیۀ باصفهان للتحریات الکمبیوتریۀ

انهضاماً جیداً کان ما یناله البدن منه من الغذاء ذا قدر صالح. ابن ماسویه: الدماغ بارد رطب یلطخ المعدة و یرطبها برطوبته و یذهب

بشهوة الطعام، فمن آثر أن یأکله فلیأکله بالنعنع و الصعتر و الفلفل و الخردل و المري و الدارصینی و الخل. الرازي: الدماغ یتولد عنه

دم بارد لزج، و المشویۀ من الأدمغۀ أبطأ نزولًا من المطبوخۀ إلا أنها أقل تلطیخاً للمعدة. ابن سینا: أفضلها أدمغۀ الطیر و خصوصاً

الجبلیۀ منها و من أدمغۀ ذوات الأربع دماغ الجمل و دماغ العجل. و زعم قوم أن الأدمغۀ صالحۀ فی سقی السموم و نهش الحیوانات

أکلًا.

الجامع لمفردات الادویه و الاغذیه

////////////

دماغ‌

شیخ الرئیس گوید بهترین دماغها یعنی مغزها مغز مرغها بود خاصه کوهی و بهترین مغز مواشی مغز بره و گوساله بود و مصلح کسی باشد که زهر خورده باشد یا گزنده وی را گزیده باشد و بقراط گوید مجموع مغزها سرد بود و تر و خون لزج سرد از وی پدید آید و چون هضم شود بدن را فربه دارد و دماغ را زیاده کند و مرطب امعا و گرده بود و باه را زیادت کند اما مولد بلغم بود و اشتها ببرد و مغثی بود نزدیک هضم شدن و بر معده مالیده شود و قی آورد و شکم نرم دارد و آنچه بریان کرده بود دیرتر از معده بگذرد از آنچه رسیده بود و مصلح وی نعنع بود و سعتر و فلفل و خردل و دارچینی و سرکه‌

مغز الدیک و الدجاج‌

مغز خروس و مرغ چون بخورند گزندگی‌ها و دد را نافع بود و چون بسرشند به گرد آسیاب و مقدار باقلایی بخورند خون رفتن بینی را بازدارد خاصه دماغ مرغ و خاصه آن خون که از حجب دماغ روانه بود

دماغ البعیر

مغز شتر چون خشک کنند و با سرکه بیاشامند صرع را سودمند بود

دماغ البط

مغز ورم مقعد را سود دهد

دماغ ابن عرس‌

مغز راسو چون خشک کنند و با سرکه بیاشامند صرع را بغایت مفید بود

دماغ الخیل‌

مغز اسب مخرق و معفن بود

دماغ الخفاش‌

مغز شب‌پره با عسل چون در چشم کشند در ابتداء نزول آب نافع بود و خاکستر آن روشنایی چشم بیفزاید و مغز وی تازه بر کف پای مالند باه را برانگیزد

اختیارات بدیعی، ص: 168

/////////////

مَغْز (در متون طب سنتی با نام عربی آن دِماغ) یکی از حسّاس‌ترین و پیچیده‌ترین اعضای بدن در همه مهره داران و بیشتر بی‌مهرگان است که در برخی گونه‌ها ۲ درصد از وزن بدن جان‌دار را تشکیل می‌دهد. در انسان تا بیش از ۳۰ درصد کالری (انرژی) روزانه را مصرف می‌کند و بیشتر انرژی خود را از کربوهیدرات‌ها (گلوکز خون) جذب می‌کند و این سوخت را سریع می‌سوزاند حتّی زمانیکه شخص در خواب است، مغز بیشتر از هر عضوی از بدن اکسیژن مصرف می‌کند. به نارسایی مغزی اسکم مغزی می‌گویند.[1]

مغز شامل نیمکره‌های مخ، مخچه و ساقه مغز است. بیشتر حجم مغز را نیمکره‌های مخ تشکیل می‌دهند. نیمکره‌های مخ باعث می‌شوند تا انسان بتواند فکر کند و حرف بزند و مسائل را حل کنند.

/////////

به عربی دماغ:

الدماغ هو العضو الرئيسي في الجهاز العصبي عند الفقاريات وبعض اللافقاريات[1]. یجمع المعلومات ویحللها ویسیطر ویدیر على معظم أعضاء الجسم وکذلك هو منبع لإنتاج معلومات جدیدة والدماغ موجود لدى حیوانات عدیدة وغالبا یکون الدماغ محفوظا في الجمجمة داخل الرأس، ويشكل الدماغ الجزء الرئيسي من الجهاز العصبي. هناك ثلاثة مجامیع من الحیوانات لها أدمغة وهم الفقریات ومفصليات الأرجل (مثل الحشرات والعنکبوت) وعدد من اللافقریات ورأسیات الأرجل (من الرخویات). واللافقریات الأخرى لیس لدیهم أدمغة وعوضا عن ذلك لدیهم تجمعات لعقد عصبیة مفردة.

/////////////

به آذری بِیِن:

Beyin — insan orqanlarından biri.

Heyvan anatomiyasında beyin və ya ensefalon (yunanca), mərkəzi sinir sisteminin yönəldilmək mərkəzidir. Bir çox heyvanda beyin kəllə sümüyünün içində, ilkin duyğu orqanlarının və ağızın yaxınında yerləşmişdir. Bütün onurğalılardabeyin olduğu kimi, onurğasızlarda da mərkəzləşmiş beyin və ya bir birindən ayrı ganglionlar topluluğu vardır. Beyin qarıxdırıcı dərəcədə qarışıq və mürəkkəb ola bilər. Məsələn, insan beyni 100 milyarddan çox neyrondan ibarətdir və bu neyronların hər biri, özü kimi 10.000 dənə üzvü ilə irtibat qurur.^[1]Beyinə daxil olan və çıxan sinir impulsların sürəti saatda 270 kilometrə bərabərdir.Beyinin tam fəaliyyət etməsi üçün 10 voltluq lampa gücündə enerji tələb olunur.Alimlər iddia edirlər ki,insanın intellekt səviyyəsi nə qədər yuksəkdirsə bir o qədər çox yuxu görür.

///////////

به بهاسای اندونزی اوتک:

Otak (bahasa Inggris: encephalon, brain) adalah pusat sistem saraf (bahasa Inggris: central nervous system, CNS) pada vertebrata dan banyak invertebrata lainnya.

////////////

به عبری واخ:

מוח הוא האיבר הראשי במערכת העצבים, המצוי בגופם של בעלי חיים מפותחים. הוא מבקר ומתאם את הפעילות של מערכות הגוף השונות.

תפקידו של המוח הוא לקבל מידע ממערכות החוש, לעבד אותו, ולהשתמש בו על מנת לנהל את התנהגותו של בעל החיים המפותח.

////////////

به بهاسای جاوه ای اوتِک:

Utek (basa Inggris: encephalon) inggih punika punjer sistem saraf (basa Inggris: central nervous system, CNS) ing vertebrata saha kathah invertebrata sanèsipun. Ing anatomi kéwan, utek utawi encephalon, punika sentral supervisori saking sistem saraf. Senadyan utek sok dipunsebat minangka punjer supervisori saking sistem saraf sentral vertebrata, istilah ingkang sami ugi saged dipunginakaken kanggé sistem saraf sentral ing invertebrata. Ing kathah kéwan, utek wontenipun ing endhas utawi sirah.

/////////

به سواحلی اوبونگو:

Ubongo ndio kiini cha mfumo wa neva katika wanyama wote wenye ugwemgongo , na wengi wa wanyama wasio na ugwemgongo.[1] Baadhi ya wanyama wasiositawi kama vile konyeza na kiti cha pweza wana mfumo wa neva uliogatuliwa bila ubongo, huku tipwatipwa wa bahari wakikosa mfumo wa neva kabisa. Katika wanyama wenye ugwemgongo, ubongo uko katika kichwa ukilindwa kwa mifupa ya fuvu na ukiwa karibu na viungo vya hisia za msingi yaani kuona, kusikia, usawa, ladha na harufu.

////////////

به ازبکی بوش میا:

Bosh miya — odam va umurtqali hayvonlar markaziy nerv sistemasiniit oliy qismi; kalla suyagi boʻshligʻida joylashgan; u umurtqa pogʻonasi kanalidagi orqa miya bilan markaziy nerv sistemasini tashkil etadi. Bosh miya uzunnoq miya, miya koʻprigi, oʻrta miya, miyacha, miya oyokchalari va katta yarim sharlardan iborat.Uzunchoq miya orqamiya bilan miya koʻprigi oraligʻida joylashgan, uning ichki qismi nerv tolalaridan, tashqi (rombsimon) yuzasi V— XII juft bosh miya nervlarittt oʻzaklaridan tuzilgan. Miyacha Bosh miya ning ensa qismi ostida joylashgan. Miya koʻprigi asosan nerv tolalari hamda kranial nervlar hujayralari toʻplamidan iborat boʻlib, oldindan miya oyoqchalariga, orqadan uzunchoq miyaga tutashgan. Kubrik tarkibidagi kulrang oʻzakka Bosh miya dan harakatchan nervlar, orqadan uzunchoq miya orqali sezuvchi nervlar keladi va koʻprik orqali miyacha oʻzaklariga borib muvozanatni saqlashda qatnashadi. Miya.

///////////

به پنجابی دماغ:

دماغ اک انگ دا ناں اے۔ ریڈھ دی ہڈی والے سارے جانداراں تے چوکھے سارے ریڈھ دی ہڈی توں بغیر جانداراں دے اعصابی پربندھ دا گڑھ اے۔ اے سر وچ ہوندا اے۔ اے حسی انگاں دے نیڑے ہوندا اے جو ویکھن، سنن، توازن، ذائقہ تے بو دی حساں لئی کم کردے نیں۔ اک ریڑھ دی ہڈی آلے جاندار دے جسم وچ سب توں اوکھے وکھالے دا انگ اوہدا دماغ ہوندا اے۔ دماغ دے سب توں وڈے حصے سیریبرل کارٹیکس وچ 15-33 کروڑ نیوران ہوندے نیں۔ اک نیوران دوجے نیوران نال ایگزان دی مدد توں جڑیا ہوندا اے جو دماغ دا سنیا جسم دے دوجے انگاں دے ولگناں ول لے کے جاندے نیں۔

//////////

به پشتو ماغزه:

ماغزه چې په عربي يې دماغ او په يوناني ژبه يې encephalon بولي، د ژوو د بدن تر ټولو اهمه برخه ده. په ژوو کې ماغزه د منځني عصبي غونډال د کنټرول مرکز دی چې د فکري قوې مسؤل گڼل کېږي. په ډېريو ژويو کې ماغزه پورته د سر په کوپړه کې خوندي شوي او په همدې توگه د اهمو حسونو لکه د ليدنې وسيلې، د اورېدلو، د خوند او وږم حسونو ته لنډ پراته دي. که څه هم ټول شمزۍ لرونکي ژوي ماغزه لري، خو بل لور ته بې شمزۍ ژوي، يا خو يو منځني ماغزه لري او يا هم د يو ډول گېنگليان يا عصبي رښتو غونډ لري. ساده ژوي لکه اسفنج بيا هېڅ ماغزه نه لري. ماغزه له حد نه ډېر پېچلې عضوه ده. د ساري په توگه انساني ماغزه له ۱۰۰ بيليونو نه هم ډېر نيورانونه لري او هر يو يې له ۱۰۰۰۰ نه ډېرو نورو نيورانونو سره تړلي دي.

///////////

به سندی دماغ:

دماغ (Brain) اهو عضوو آهي جنهن سان سوچڻ ۽ سمجهڻ جو ڪم وٺبو آهي.دماغ عام طور تي جسم جي منڍيواري حصي ۾ هوندو آهي ۽ اربين نيورانز مان ٺهيل هوندو آهي.

اسان جا سمورا حواس پنهنجا احساس، اولڙا، عڪس، فوٽو ڪٿي ٿا پهچائن؟ ڏسڻ، ٻڌڻ، ڇهڻ، چکڻ ۽ سنگهڻ جا حواس جيڪي به عڪس قبولين ٿا، اهي دماغ تائين پهچائين ٿا. هر تصور، هر احساس، هر اولڙو، هر عڪس، هر خيال، هر سوچ، عقيدو، ايمان، وهم، وسوسو، ارادو، عزم، جوش جذبو وغيره سڀ ڄاڻ دماغ ۾ آهي. آڱر ڪٽجي وڃڻ سان سمجهه، ڄاڻ گهٽجي نه ويندي، اکيون نڪرڻ، ٻوڙو ٿيڻ وغيره وقت به اڳ موجود ڄاڻ ۾ کوٽ ڪا نه ٿيندي، پر جيڪڏهن ڪو ڊاڪٽر آپريشن ڪري ميڄالي جو مٿيون تهه يا ياد وارو مرڪز کوٽي، ڪپي ٻاهر ڪڍي ته ماڻهوءَ وٽ سڀ عضوا هئڻ باوجود ڪا به ڄاڻ، ڪا به ياد موجود نه رهندي.

////////////

به کردی سورانی میشک، مه زِگ:

مێشک یان مەزگ بەشی سەرەکیی کۆئەندامی دەماری لەشی مرۆڤە. مێشکی مرۆڤ (بە ئینگلیزی: Human Brain) یەکێک لە ھەستیارترین و ئاڵۆزترین ئەندامەکانی مرۆڤە کە 2 لەسەدی کێشی مرۆڤ پێک دێنێت، بەڵام پتر لە30لەسەدی وزەی ڕۆژانەی مرۆڤ بەکار دێنێ. زۆربەی ئەم وزەیە لە کاربۆھیدراتەکان ( گلووکۆز ) وەردەگرێ و خیرا دەیسووتێنێ، تەنانەت لە کاتی خەوتندا، مێشک زۆرتر لە ھەر ئەندامێکی تر ئۆکسجین بەکار دێنێت.

به تاتاری:

Баш мие — ул организмның өске (алгы) очында нерв тукымасы массасы. Ми сизем мәгълүматын туплый һәм хәрәкәт реакцияләрен юнәлтә, ә югары сыртлыларда ул шулай ук өйрәнү үзәге функциясен үти.

Түбән сыртлыларның мие трубкасыман һәм югары сыртлылар мие үсешенең башлангыч стадиясенә охшый. Ул өч өлештән тора: арткы ми, урта ми һәм алгы ми. Югары сыртлыларның мие яралгы үсеше вакытында шактый үзгәрешләр кичерсә дә, бу өч өлешне һаман күреп була.

/////////////

به تاجیکی:

Мағз сар он чи, ки дар донаки мева буда аз у растани сабзида мебарояд. Кисми меваи растаниҳои полизиро низ мағз меноманд. Мағз дар каноди ва истехсоли равган истифода мешавад.

//////////////

به ترکی استانبولی بی ین:

Beyin (Latince'de cerebrum, Antik Yunanca'da  ἐγκέφαλος (enkephalos, “baştaki”), from ἐν (en, “içinde”) + κεφαλή (kephalē, “baş”) sinir sisteminin merkezi olarak hizmet eden bir organıdır. Bütün omurgalı hayvanlar ve çoğu omurgasız hayvan -bazı süngerler, knidliler, tulumlular ve derisi dikenliler gibi omurgasızlar hariç- beyne sahiptir. Baş kısmında; duyma, tatma, görme, denge, koklama gibi duyulara hizmet eden organlara yakın bir noktada bulunan beyin omurgalıların vücudundaki en karmaşık organdır. Normal bir insanda serebral korteksin(en geniş kısmı) 15-33 milyar nörondan müteşekkil olduğu tahmin edilmektedir.^[1] Her biri birkaç bin nöronla sinaps denen bağlantılar yardımıyla bağlıdır. Bu nöronlar birbirleriyle akson denen uzun protoplazmik lifler yardımıyla iletişim kurar. Aksonlar bilgiyi beynin diğer kısımlarına yahut vücudun spesifik alıcı hücrelerine taşır.

/////////////

به اردو دماغ:

دماغ

آزاد دائرۃ المعارف، ویکیپیڈیا سے

اس مضمون یا قطعہ کو ویکیپیڈیا کے معیار کے مطابق لکھنے اور موجودہ مواد کو صحیح انداز میں ترتیب دینے کی ضرورت ہے۔ براہ مہربانی اسے بہتر بنائیں۔

·         بچوں کی سائنس میں آسان مقالہ : انسانی دماغ* یہ مضمون عمومی طور پر دماغ کے بارے میں ہے۔ بالخصوص انسانی دماغ کے بارے میں دیکھیےدماغ (انسانی)دماغ دراصل مرکزی عصبی نظام کا ایک ایسا حصہ ہوتا ہے جسمیں عصبی نظام کے تمام اعلی مراکز پائے جاتے ہیں۔ اکثر جانداروں میں دماغ سر میں موجود ایک ہڈی کے صندوق میں محفوظ ہوتا ہے جسے کاسہ سر یا کھوپڑی کہتے ہیں اور چار بنیادی حسیں (بصارت، سماعت، ذائقہ اور سونگھنا) اسکے بالکل قرب و جوار میں ملتی ہیں۔ فقاریہ جانداروں (مثلا انسان) کے عصبی نظام میں تو دماغ پایاجاتا ہے مگر غیرفقاریہ جانداروں میں عصبی نظام دراصل عصبی عقدوں یا یوں کہـ لیں کہ عصبی خلیات کی چھوٹی چھوٹی گرھوں پر مشتمل ہوتا ہے۔ دماغ ایک انتہائی پیچیدہ عضو ہے، اس بات کا اندازا یوں لگایا جاسکتا ہے کہ ایک دماغ میں تقریباًً 100 ارب ( ایک کھرب)خلیات پائے جاتے ہیں (یہاں یہ بات واضع رہے کہ یہ صرف ان خلیات کی تعداد ہے جنکو عصبون یا neuron کہا جاتا ہے)۔ اور پھر ان 100 ارب خلیات میں سے بھی ہر ایک ، عصبی تاروں یا ریشوں کے ذریعہ تقریباًً 10000 دیگر خلیات کے ساتھ رابطے بناتا ہے۔ 

شکل 1- سائنسی مصور و سائنسدان Priyan Weerappuli کا بنایا ہوا انسانی دماغ کا ایک خاکہ

== ایک 

////////////

به زازاکی مِزگ:

Mezg zerreyê qafıka (estıkê serey) insani dero. Zerreyê mezgi de pêro (kulli) zanayış, tecrube, his u hassasiyetê insani beno arê (top). Asayışê mezgi zey lulıkano.

///////////

Brain

From Wikipedia, the free encyclopedia

This article is about the brains of all types of animals, including humans. For information specific to the human brain, see Human brain. For other uses, see Brain (disambiguation).

Brain
A chimpanzee brain
Identifiers
TA	A14.1.03.0025
FMA	50801
Anatomical terminology [edit on Wikidata]

The brain is an organ that serves as the center of the nervous system in all vertebrate and most invertebrate animals. The brain is located in the head, usually close to the sensory organs for senses such as vision. The brain is the most complex organ in a vertebrate's body. In a human, the cerebral cortex contains approximately 15–33 billion neurons,^[1] each connected by synapses to several thousand other neurons. These neurons communicate with one another by means of long protoplasmic fibers called axons, which carry trains of signal pulses called action potentials to distant parts of the brain or body targeting specific recipient cells.

Physiologically, the function of the brain is to exert centralized control over the other organs of the body. The brain acts on the rest of the body both by generating patterns of muscle activity and by driving the secretion of chemicals called hormones. This centralized control allows rapid and coordinated responses to changes in the environment. Some basic types of responsiveness such as reflexes can be mediated by the spinal cord or peripheral ganglia, but sophisticated purposeful control of behavior based on complex sensory input requires the information integrating capabilities of a centralized brain.

The operations of individual brain cells are now understood in considerable detail but the way they cooperate in ensembles of millions is yet to be solved.^[2] Recent models in modern neuroscience treat the brain as a biological computer, very different in mechanism from an electronic computer, but similar in the sense that it acquires information from the surrounding world, stores it, and processes it in a variety of ways.

This article compares the properties of brains across the entire range of animal species, with the greatest attention to vertebrates. It deals with the human brain insofar as it shares the properties of other brains. The ways in which the human brain differs from other brains are covered in the human brain article. Several topics that might be covered here are instead covered there because much more can be said about them in a human context. The most important is brain disease and the effects of brain damage, that are covered in the human brain article.

https://en.wikipedia.org/wiki/Brain