فوة الصبغ.
فوة. [
ف ُوْ وَ ] (ع اِ) روناس که
بیخ درختی است باریک ، دراز، سرخ که بدان رنگ کنند. (منتهی الارب ). و آن را روناس
و روین نیز گویند. (یادداشت مؤلف ) || داروئی مُسقِط جنین . (منتهی الارب ). در
داروسازی نیز به کار برند. (یادداشت مؤلف (.
//////////
فوة الصباغین. لیث گوید «فوة الصباغین» به پارسی «روین*» را گویند
و به لغت تازی بود و «روناس» نیز گویند و اهل جرجان «روغناز» گویند و به رومی «اوروذیس»
گویند و به هندوی «مجیت» گویند و یک نوع را از او پیوندهای اندک بود و نوع دیگر را
پیوندها بسیار باشد و از جمله انواع او «روین بردعی» باشد و از پس بردعی «روین زوزنی»
است و نوعی از او به بلخ باشد و او را «روین حفصی» گویند و نبات او در اول سبز بود
و چون رسیده شود لون او سرخ شود و چون رسیدگی او به کمال رسد سیاه شود و بیخ او سرخ
باشد و باریک. (صیدنه ص 528). به عربی عروق الصباغین و فوة الصبع و به یونانی دوذریوس
و به فارسی روناس و رودک و رودانک و به هندی مجتیهه و به فرنگی روبیه و فوه صغیر را
به لاتین البیسم و به بربری روبیه منور نامند. (مخزن الادویه ص 664، قرابادین کبیر
ص 318). معروف بود به فوت الصباغین و به پارسی روناس گویند و آن بیخی است سرخ و نیکوترین
وی آن بود که سرخ و باریک بود که از ارمن
یادگار، در دانش پزشکی و داروسازی، متن، ص:
346
* روین . [ ی َ ] (یونانی ، اِ) اسم یونانی فوةالصبغ
است . (تحفه ٔ حکیم مؤمن ). عروق الخمر. (منتهی الارب ). روناس . (انجمن آرا) (آنندراج
) (ناظم الاطباء) (فرهنگ اوبهی ) (لغت فرس اسدی ) (برهان ) (شرفنامه ٔ منیری ). به
هندی مجیهنه . (از غیاث اللغات )
//////////////
الفُوَّة الصَّبْغِيَّة أو فُوَّة الصَّبْغ[2] أو فُوَّة الصَّبَّاغ[3] (الاسم العلمي: Rubia
tinctorum) هو نوع نبات من جنس الفُوَّة، ذي أزهار مصفرة، وطول من 30 إلى 150 سم. يعطي جذر الفوة صباغ أحمر. وينبت
في الأحراج والآجام (ج أجمة)، فهو لا يحتاج إلى رعاية يعد إزالة الأعشاب الضارة من
حوله. يبج أن ينزع النبات من الأرض بعد حلحلة التربة. تجرد الساق من الأوراق وتوضع
الجذور في المستودع لتجف. عندما تجف الجذور تطحن وتحول إلى مسحوق ويوضع في قدر مع
بعض الماء، ويسخن المزيج لاستخراج الصباغ الأحمر البراق. ويمكن استعمال حجر الشبّ كمرسخ لوني ليعطي لون أحمر عميق لألياف الصوف. وإذا استخدم وعاء
نحاسي يمكن الحصول على لون أكثر بريقاً.
وقد ورد في معجم تاج العروس أن (الفوه كسكر عروق رقاق
طوال حمر يصبغ بها، نافع للكبد، والطحال، والنسار، وجع الورك، والخاصرة، مدر جداً، ويعجن بخل فيطلى به البرص، فإنه يبرأ). وهو نبات دائم الخضرة بأوراق ذات طول 5-10 سم وعرض 2-3 سم، وتنمو الأوراق بشكل حلزوني حول
الساق، وهي 4-7 أوراق تنمو بشكل نجمي. يمكن للجذور أن تبلغ 1 متر طولاً، وبثخانة
12 مم، وهو مصدر الصباغ الأحمر المعروف بلون الفوة الزهري (Rose madder). الثمار ذات لون أسود بعد أن تنضج.
المراجع[عدل]
2.
^ تفسير كتاب دياسقوريدوس في الأدوية المفردة، ابن البيطار، تحقيق إبراهيم بن مراد، بيت الحكمة، تونس 1990.
/////////////
به آذری:
////////////
به ترکی:
Kökboya bitkisi (Rubia tinctorum),
köklerinden alizarin ve parparin adlı boyar maddelerin (kök boya)
elde edildiği bir çiçekli bitki türüdür.
Anavatanı Akdeniz bölgesidir.
Orta ve Batı Anadolu bölgelerinde çok yetiştirilir. Türün köklerinden elde
edilen Alizarin ve Parparin maddeleri ile hazırlanan boya, Dünya'da "Türk
Kırmızısı" adıyla bilinir. İplik boyamacılığında kullanılan ilk bitki
olduğu bilinmektedir. İlk olarak Manisa-Alaşehir'de
kullanıldığı sanılmaktadır.
/////////////
Rubia tinctorum, the common madder or dyer's
madder, is a herbaceous perennial plant species belonging to thebedstraw and coffee family Rubiaceae.
Contents
The common madder can
grow up to 1.5 m in height. The evergreen leavesare
approximately 5–10 cm long and 2–3 cm broad, produced in whorls of
4–7 starlike around the central stem. It climbs with tiny hooks at the leaves
and stems. The flowers are small (3–5 mm across), with five pale yellow
petals, in dense racemes, and appear from
June to August, followed by small (4–6 mm diameter) red to black berries. The roots can
be over a metre long, up to 12 mm thick and the source of red dyes known
as rose madder and Turkey red.
It prefers loamy soils (sand and clay soil) with a
constant level of moisture. Madder is used as food plants for the larvae of
some Lepidopteraspecies
including the Hummingbird Hawk
Moth.
Naturally
dyed skeins made with madder root, Colonial Williamsburg, VA
It has been used since
ancient times as a vegetable red dye for
leather, wool, cotton and silk. For dye production, the roots are harvested in
the first year. The outer brown layer gives the common variety of the dye, the
lower yellow layer the refined variety. The dye is fixed to the cloth with help
of a mordant, most commonly alum.
Madder can be fermented for dyeing as well (Fleurs de garance). In France, the remains were used to produce a
spirit as well.
The roots contain the
acid ruberthyrin.
By drying, fermenting or a treatment with acids, this is changed to sugar,alizarin and purpurin,
which were first isolated by the French chemist Pierre Jean Robiquet in
1826. Purpurin is normally not coloured, but is red when dissolved in alkaline
solutions. Mixed with clay and treated with alum andammonia, it gives a brilliant red colourant (madder lake).
The pulverised roots
can be dissolved in sulfuric acid,
which leaves a dye called garance (the French name for madder) after drying.
Another method of increasing the yield consisted of dissolving the roots in
sulfuric acid after they had been used for dyeing. This produces a dye
called garanceux.
By treating the pulverized roots with alcohol,colorin was
produced. It contained 40–50 times the amount of alizarin of the roots.[citation needed]
The chemical name for
the pigment is alizarin, of the anthraquinone-group,
and was used to make the alizarine inkin 1855 by the Professor
Leonhardi of Dresden, Germany. In 1869,
the German chemists Graebe and Liebermann synthesised artificial alizarin,
which was produced industrially from 1871 onwards, which effectively put an end
to the cultivation of madder. In the 20th century, madder was only grown in
some areas of France.[citation needed]
The plant's roots
contain several polyphenolic compounds, such as 1,3-Dihydroxyanthraquinone (purpuroxanthin),1,4-Dihydroxyanthraquinone (quinizarin), 1,2,4-Trihydroxyanthraquinone (purpurin)
and 1,2-dihydroxyanthraquinone (alizarin). This last
compound gives it its red colour to a textile dye known as Rose madder. It was also used as a colourant,
especially for paint, that is referred to as Madder lake. The substance was
also derived from another species, Rubia cordifolia.
Early evidence
of dyeing comes from India where
a piece of cotton dyed with madder has been recovered from the archaeological
site at Mohenjo-daro (3rd
millennium BCE).[1] In Sanskrit, this plant is known by the name Manjishtha.
It was used by hermits to dye their clothes saffron. Dioscorides and Pliny the Elder (De Re Natura) mention
the plant (Rubia passiva). In Viking age levels of York,
remains of both woad and madder have been excavated. The
oldest European textiles dyed with madder come from the grave of the Merovingian queen Arnegundis in Saint-Denis near Paris (between
565 and 570 AD). In the "Capitulare de villis"
of Charlemagne, madder is mentioned as
"warentiam". The herbal of Hildegard of Bingen mentions
the plant as well. The red coats of the British Redcoats were
dyed with madder, after earlier being dyed with cochineal.[2]
Turkey red was a
strong, very fast red dye for cotton obtained from madder root via a
complicated multistep process involving "sumac and
oak galls, calf's blood, sheep's dung, oil, soda, alum, and a solution of
tin."[3] Turkey red was developed in India and spread to Turkey.
Greek workers familiar with the methods of its production were brought to
France in 1747, and Dutch and English spies soon discovered the secret. A sanitized
version of Turkey red was being produced in Manchester by 1784, and
roller-printed dress cottons with a Turkey red ground were fashionable in
England by the 1820s.[4][5]
According to Culpeper's herbal, the plant is "an herb of Mars"
and "hath an opening quality, and afterwards to bind and strengthen".
The root was recommended in the treatment of yellow jaundice, obstruction of the spleen, the melancholy humour, palsy, sciatica, and of bruises. The leaves were advised for women “that have not their courses” and for the
treatment of freckles and other discolorations of the skin.[6]
In one study, madder
was found to have antimicrobial properties in vitro.[7] In one animal study, madder was found to have
antidiarrheal activity in rats.[8]
Madder root may cause
birth defects and miscarriages in humans when taken internally.[9] Animal studies have shown that the plant is a rat
carcinogen.[10][11][12][13][14][14][15][16][17][17]
1.
Jump up^ H. C. Bhardwaj & K. K. Jain (1982). "Indian dyes and dyeing industry during 18th–19th
century" (PDF). Indian Journal of History of Science (New Delhi: Indian
National Science Academy) 17 (11): 70–81.
2.
Jump up^ "Where did the Redcoat red dye come from?". The
First Foot Guards. Retrieved 15 February 2011.
4.
Jump up^ John Cannon & Margaret Cannon (2002). Dye
Plants and Dyeing (2nd ed.). A & C Black. pp. 76, 80. ISBN 978-0-7136-6374-7.
5.
Jump up^ Jane Tozer & Sarah Levitt (1983). Fabric of
Society: A Century of People and their Clothes 1770–1870. Laura
Ashley Press. pp. 29–30. ISBN 978-0-9508913-0-9.
7.
Jump up^ Kalyoncu, Fatih; Cetin, Burcu; Saglam, Hüsniye (2006).
"Antimicrobial activity of common madder (Rubia tinctorum
L.)". Phytotherapy Research 20 (6): 490–2.doi:10.1002/ptr.1884. PMID 16619348.
8.
Jump up^ Karim, Ahmed; Mekhfi, Hassane; Ziyyat, Abderrahim;
Legssyer, Abdelkhaleq; Bnouham, Mohammed; Amrani, Souliman; Atmani, Fouad;
Melhaoui, Ahmed; Aziz, Mohammed (2010). "Anti-diarrhoeal activity of crude
aqueous extract of Rubia tinctorum L. Roots in rodents". Journal of
Smooth Muscle Research 46 (2): 119–23.doi:10.1540/jsmr.46.119. PMID 20551592.
10. Jump up^ Inoue, Kaoru; Yoshida, Midori; Takahashi, Miwa;
Fujimoto, Hitoshi; Ohnishi, Kuniyoshi; Nakashima, Koichi; Shibutani, Makoto;
Hirose, Masao; Nishikawa, Akiyoshi (2009). "Possible contribution of
rubiadin, a metabolite of madder color, to renal carcinogenesis in
rats". Food and Chemical Toxicology 47 (4): 752–9.doi:10.1016/j.fct.2009.01.003. PMID 19167447.
11. Jump up^ Inoue, Kaoru; Shibutani, Makoto; Masutomi, Naoya;
Toyoda, Kazuhiro; Takagi, Hironori; Takahashi, Miwa; Fujimoto, Hitoshi; Hirose,
Masao; Nishikawa, Akiyoshi (2008). "One-year chronic toxicity of madder
color in F344 rats – Induction of preneoplastic/neoplastic lesions in the
kidney and liver". Food and Chemical Toxicology 46(10):
3303–10. doi:10.1016/j.fct.2008.07.025. PMID 18723070.
12. Jump up^ Masutomi, N; Shibutani, M; Toyoda, K; Niho, N; Uneyama,
C; Hirose, M (2000). "A 90-day repeated dose toxicity study of madder
color in F344 rats: A preliminary study for chronic toxicity and carcinogenicity
studies" (PDF). Bulletin
of National Institute of Health Sciences (118): 55–62. PMID 11534128.
13. Jump up^ Inoue, Kaoru; Yoshida, Midori; Takahashi, Miwa;
Shibutani, Makoto; Takagi, Hironori; Hirose, Masao; Nishikawa, Akiyoshi (2009).
"Induction of kidney and liver cancers by the natural food additive madder
color in a two-year rat carcinogenicity study". Food and Chemical
Toxicology 47 (1): 184–91.doi:10.1016/j.fct.2008.10.031. PMID 19032970.
14. ^ Jump up to:a b Yokohira,
M.; Yamakawa, K.; Hosokawa, K.; Matsuda, Y.; Kuno, T.; Saoo, K.; Imaida, K.
(2008). "Promotion Potential of Madder Color in a Medium-Term Multi-Organ
Carcinogenesis Bioassay Model in F344 Rats". Journal of Food
Science 73 (3): T26–32. doi:10.1111/j.1750-3841.2008.00685.x. PMID 18387132.
15. Jump up^ Westendorf, J; Pfau, W; Schulte, A (1998).
"Carcinogenicity and DNA adduct formation observed in ACI rats after
long-term treatment with madder root, Rubia tinctorum
L". Carcinogenesis 19 (12): 2163–8. doi:10.1093/carcin/19.12.2163. PMID 9886573.
16. Jump up^ Blömeke, Brunhilde; Poginsky, Barbara; Schmutte,
Christoph; Marquardt, Hildegard; Westendorf, Johannes (1992). "Formation
of genotoxic metabolites from anthraquinone glycosides, present in Rubia
tinctorum L". Mutation Research/Fundamental and Molecular Mechanisms
of Mutagenesis 265 (2): 263. doi:10.1016/0027-5107(92)90055-7.
17. ^ Jump up to:a b Inoue,
Kaoru; Yoshida, Midori; Takahashi, Miwa; Fujimoto, Hitoshi; Shibutani, Makoto;
Hirose, Masao; Nishikawa, Akiyoshi (2009). "Carcinogenic potential of
alizarin and rubiadin, components of madder color, in a rat medium-term
multi-organ bioassay". Cancer Science 100 (12):
2261–7. doi:10.1111/j.1349-7006.2009.01342.x. PMID 19793347.
////////////
روناس
اشاره
به فارسی «رودک» و «روناس» گفته می‌شود. در بلوچستان
با نام محلی «سورچاه» و «پاس کوه» و در حریرود «رودانگ» شناخته می‌شود. در کتب طب سنتی
با نامهای «فوّه»، «عروق الصباغین» و «فوة الصبغ» نام برده شده است. به فرانسویGarance وRouge de teinturiers و به انگلیسیMadder گفته
می‌شود. گیاهی است از خانوادهRubiaceae نام علمی آنRubia tinctorium L . و مترادفهای آنRubia sylvestris Mill . وRubia tinctoria Salisb . می‌باشد.
روناس و اسامی فارسی و قدیمی عربی یادشده به
خود گیاه روناس و در عین حال به ریشه روناس و به رنگ قرمزی که از آن گرفته می‌شود،
اطلاق می‌شود.
مشخصات
روناس گیاهی است علفی و چندساله به بلندی تا
2 متر، دارای ساقه‌ای پوشیده از خارهای ریز و کج با مقطع چهارگوش. برگهای آن به صورت
گروهی از چند برگ به شکل چتر از هر نقطه ساقه و دور آن بیرون می‌آید، بیضی، نوک‌تیز
که منتهی به خارهایی می‌شود. گلها کوچک به رنگ زرد مایل به سبز و میوه آن گوشتی با
غشای کمی ضخیم. ریشه آن که قسمت اساسی مورد استفاده در این گیاه است به رنگ سرخ تیره،
طویل استوانه‌ای به حجم یک قلم تحریر، رنگ داخل آن سرخ روشن و طعمی تلخ و گس دارد.
از ریشه یا ساقه‌های زیرزمینی آن ماده رنگی به نام
معارف گیاهی، ج5، ص: 297
آلیزارین 433] گرفته می‌شود و چون این ماده در
ریشه‌های 3- 2 ساله تولید می‌شود، بنابراین اگر منظور استفاده از رنگ ریشه باشد باید
از ریشه‌های 3 ساله و بالاتر استفاده شود.
روناس از طریق کاشت بذر آن تکثیر می‌شود. خاک
مزرعه باید در پاییز شخم عمیق خورده باشد و در بهار نیز یک شخم سطحی می‌زنند و بذر
را می‌کارند. مقدار بذر 70- 60 کیلوگرم در هکتار کافی است. فاصله بین خطوط کاشت 25
سانتی‌متر و بین بوته‌ها 5- 4 سانتی‌متر باشد. در دوره رویش تابستان باید آبیاری شود
و در اوایل زمستان پای بوته‌ها را باید خاک داد. در سال بعد وقتی گل دادن شروع می‌شود
می‌توان به قطع برگ و گل آن اقدام نمود. قبل از زمستان سال دوم نیز باید پای بوته‌ها
را خاک داد و در مرداد سال بعد می‌توان به کندن ریشه‌ها اقدام نمود. البته اگر بذر
در خزانه کاشته شود و گیاه از خزانه به زمین اصلی منتقل شود، یک سال رشد گیاه تسریع
می‌شود.
رنگ روناس از زمانی که رنگ آنیلین 434] کشف شد
تا حدود زیادی اهمیت خود را از دست داده است. این گیاه به‌طور وحشی در مناطق مدیترانه‌ای
اروپا، آسیا، افریقای شمالی و قفقاز انتشار دارد. در ایران در بیشتر نواحی کشور در
ری، دماوند، و در مناطق غربی در اراک، تبریز و خوی و یزدخاست، دیلمان، بلوچستان و هریرود
و سایر مناطق می‌روید.
ترکیبات شیمیایی
از نظر ترکیبات شیمیایی در ریشه روناس مواد آلیزارین،
پورپورین 435]، روبیادین 436]، مقداری گلوکوز، مواد پکتیک، رزین، کمی مواد چرب و
... وجود دارد. مقدار قند ریشه روناس نسبتا زیاد است به همین جهت اگر آن را در آب بگذارند
تولید الکل و اسانسی به نام اسانس روناس می‌نماید.
در گزارش دیگری آمده است که در عصاره خشک آن
آنتراگلی‌کوزید[437]
معارف گیاهی، ج5، ص: 298
مشخص شده است.]G .I .M
.P .S[ . آلیزارین با دی‌اوکسی آنتراکینون 438] به
فرمولC 41 H 8 O 5 به رنگ
قرمز و پورپورین به نام تری‌اوکسی آنتراکینون به فرمولC 41
H 8 O 5 به رنگ زرد نارنجی می‌باشد. آلیزارین برای تهیه رنگ
ثابت پشم در صنعت قالی‌بافی و پارچه‌بافی مصرف دارد و در حال حاضر به‌طور صنعتی تهیه
می‌شود.
خواص- کاربرد
در اروپا از گیاه روناس به عنوان قابض و مدّر
استفاده می‌شود. ریشه آن مشهور است که دارای خاصیت قاعده‌آور و مدّر می‌باشد. ریشه
روناس به‌طور کلی از ریشه‌های مفتّح یعنی بازکننده انسداد و گرفتگی‌های مجاری است به
همین علت مدّر است و از عواملی است که در موارد بیماری نرمی استخوان یا راشی‌تیسم استعمال
می‌شود. معمولا پس از خوردن روناس استخوانها رنگین می‌شود و ماده رنگین از طریق ادرار
از بدن خارج می‌شود. مقدار خوراک ساییده ریشه روناس به‌طور گرد از 4- 2 گرم و در دم‌کرده
20 گرم آن را در 1000 گرم آب جوش دم می‌کنند.
ریشه روناس از نظر طبیعت طبق نظر حکمای طب سنتی
گرم و خشک است و در مورد خواص آن معتقدند که بازکننده گرفتگی‌هاست. خوردن آن با عسل
برای فلج، بی‌حسّی عضو، لقوه، سستی اعضا، یرقان، تقویت معده، ازدیاد ترشح ادرار غلیظ،
ازدیاد ترشح شیر و عادت ماهیانه و همچنین سیاتیک نافع است. با سکنجبین برای باز کردن
گرفتگی‌های کبد و طحال نافع است. ضماد آن برای فلج و سایر بیماریهای سرد مربوط به
اعصاب، کچلی، قوبا که نوعی بیماری خارش پوست است و رفع عوارض حاصله در پوست در اثر
ضربه و کوفتگی مفید است.
خوردن ساییده آن با طعام برای گازگرفتگی سگ هار
مفید است (البته در مواردی که تهیه سرم ضد هاری میسر باشد از نظر تسریع اثر، انتخاب
مرجحّی است). برگ و شاخه و میوه آن همه دافع سموم گزندگان است. روناس مضّر مثانه است
چون ترشح ادرار را خیلی با فشار زیاد می‌کند و ممکن است ایجاد خون در ادرار کند از
این نظر باید با کتیرا خورده شود. چون برای سر نیز مضّر است باید با
معارف گیاهی، ج5، ص: 299
انیسون خورده شود. مقدار خوراک آن تا 4 گرم از
جرم ریشه و در دم‌کرده‌ها 15- 10 گرم در 1000 گرم آب جوش است. پس از خوردن آن باید
مرتبا حمام کرد.
روناس
معارف گیاهی، ج5، ص: 300
لیوراند- روناس هندی
اشاره
گونه دیگری از گیاهان جنس روناس است. نام محلی
این گیاه در بلوچستان «لیوراند» می‌باشد. و به «روناس هندی» معروف است. به انگلیسیMadder وIndian madder plant و به فرانسوی نوعی ازGarance است. گیاهی است از خانوادهRubiaceae نام علمی آنRubia cordifolia L . و مترادفهای آنR .cordifolia var
mungista (Roxb .) Miq . (در فلور ایرانR .munjista Roxb . را نیز از مترادفهای آن ذکر
می‌کند.) وR .cordifolia var stenophylla Franch . وR .akana Nak . می‌باشد.
مشخصات
لیوراند گیاهی است خزنده با ریشه پایا و چندساله
و شاخه‌های قوی. برگها گروهی و چتری از هر نقطه ساقه 4 برگ خارج می‌شود و دارای دمبرگ،
تخم‌مرغی‌شکل و قلبی و نوک‌تیز است. گلهای آن کوچک است.
این گیاه در بلوچستان می‌روید و در هندوستان
نیز در تمام مناطق تپه‌ای هند انتشار دارد.
ترکیبات شیمیایی
از نظر ترکیبات شیمیایی در گیاه وجود مواد آلیزارین،
روبریه ریترینیک
معارف گیاهی، ج5، ص: 301
شاخه روناس
A
- گل
اسید[439] و پوپورین تأیید شده است. [چیو- چونگ
یائوچی . در گزارش دیگری آمده است که در گیاه گلوکوزید مونجیستین 440] یافت می‌شود]G .I .M .P[ .
خواص- کاربرد
در کره ساقه‌های زیرزمینی و ریشه‌های گیاه برای
معالجه روماتیسم زردی، مشکلات و اختلالات عادت ماهیانه و قطع خونریزی بخصوص قطع خونریزی
از بینی تجویز می‌شود. [ایشی دویا]. در چین این گیاه به شکل علف هرز عملا در تمام مناطق
می‌روید. ریشه گیاه را از اواسط تابستان تا اواسط پاییز برداشت می‌کنند. دارویی است
تلخ و خنک‌کننده و مقوی خون و در تمام موارد بیماری‌هایی که خون در آنها
معارف گیاهی، ج5، ص: 302
مطرح است تجویز می‌شود. از جمله برای اسهال خونی
و ادرار خونی [چونگ یائوچی . در برخی مناطق در موارد شکستگی و ضرب‌خوردگی اعضا به کار
می‌رود.
برای التیام زخم مفید است [روا]. قابض و اصلاح‌کننده
و قاعده‌آور است [استوارت .
Lebedev
ضمن تجربیاتی دریافته است که این گیاه خاصیت
آنتی‌بیوتیک دارد و بر ضد استافیلوکوکوس مؤثر است [چیو]. در فیلیپین از جوشانده ریشه
آن برای معالجه برخی اختلالات ترشح ادرار و مثانه مصرف می‌کنند [دیگانگکو و گررو].
در هند از جوشانده ریشه گیاه به عنوان ضد سم و در موارد گزیدگی مار کبرا و نیش عقرب
استفاده می‌شود و خیلی مؤثر است.
معارف گیاهی، ج5،
ص: 303
////////////////
روناس (نام علمی: Rubia tinctorum)
گیاهی است که به حالت خودرو در مناطق مدیترانه، در شمال
آفریقا و بعضی مناطق آسیا می‌روید. ساقه این گیاه پوشیده از خارهای ریز می‌باشد و
ارتفاع آن تا حدود دو متر می‌رسد. روناس با استفاده از خارهای ریزی که دارد به
دیوار و درختان می‌چسبد و بالا می‌رود.
برگهای آن بیضی، نوک تیز و دراز بوده
که به صورت گروهی و به شکل چتر از کنار ساقه
بیرون می‌آید. گلهای روناس کوچک و به رنگ زرد مایل به سبز می‌باشد. میوه آن گوشتی
و به رنگ تیره‌است. ریشه آن به نام روناس معروف است به رنگ قرمز تیره و به صورت
دراز، باریک و استوانه‌ای می‌باشد. دارای طعمی تلخ و گس بوده و قسمت مهم این گیاه از نظر
طبی بشمار می‌آید. از ریشه روناس در قدیم برای رنگرزی پارچه و نخ استفاده می‌شده‌است.
ترکیبات شیمیایی[ویرایش]
ریشه روناس دارای ماده‌ای رنگی به نام جوهر روناس می‌باشد که برای رنگرزی بکار می‌رفت ولی بعد از اینکه توانستند این ماده را به طریقه شیمیایی
تهیه کنند کشت آن برای تهیه آلیزارین متوقف گردید.
خواص داروئی[ویرایش]
روناس از نظر طب قدیم ایران گرم و خشک است.
·
باز کننده
گرفتگی‌ها در بدن است.
·
برای
معالجه بیماری فلج آن را با عسل مخلوط کرده و به بیمار بدهید.
·
ترشح شیر
راز یاد می‌کند.
·
یبوست‌های
سخت را معالجه می‌کند.
·
اشتهاآور
است.
·
قاعده‌آور
است.
·
خارش پوست
را برطرف می‌کند بدین منظور می‌توان از ضماد استفاده کرد و
یا اینکه جوشانده آن را در وان حمام بریزید و مدتی در آن استراحت کنید.
·
جوش خوردن
استخوان شکسته را تسریع می‌کند.
·
تورم را در
بدن از بین می‌برد.
·
در آذر
بایجان و اردبیل به نام "بویاق" معروف است پودر آن را با عسل مخلوط کرده
وبا آتل بر روی محل شکستگی استخوان می بندند
طرز استفاده[ویرایش]
دم کرده: یک قاشق مرباخوری ریشه خرد شده
روناس را در یک لیوان آب جوش ریخته، بگذارید به مدت ۱۰ دقیقه دم بکشد. مقدار مصرف
آن نصف فنجان سه بار در روز است. جوشانده روناس: ۱۰ گرم ریشه روناس را در یک لیتر آب
ریخته و بگذارید برای مدت ده دقیقه بجوشد. این جوشیده را در وان حمام بریزید و
برای رفع بیماریهای پوستی در آن استراحت کنید.
زیان‌ها: همانطور که گفته شد روناس ترشح
ادرار را زیاد می‌کند و فشار آن را بالا می‌برد بنابرین ممکن است در اثر استفاده
زیاد ایجاد خون در ادرار کند و در اینصورت بهتر است که روناس با کتیرا خورده شود.
در طب سنتی کرمانشاه روناس ( رینیاس در
کردی) با زرده تخم مرغ کردی به شکل ضماد برای شکستگی استخوان همراه با آتل به مدت
سه روز استفاده می‌شود. در آذر بایجان و اردبیل به نام "بویاق" معروف
است آن را با عسل مخلوط کرده وبا آتل بر روی محل شکستگی استخوان می بندند
///////////
المراجع[عدل]
///////////////
Rubia is a genus of flowering plants in the Rubiaceae family. It contains around 80 species of
perennial scrambling or climbing herbs and subshrubs native to the Old World.[1] The genus and its best-known species are commonly known as madder,
e.g. Rubia tinctorum (common
madder), Rubia peregrina (wild
madder), and Rubia cordifolia(Indian
madder).[2]
Contents
Rubia was an economically important source of
a red pigment in many regions of Asia, Europe and Africa. The genus name Rubia derives
from the Latin ruber meaning "red".
The plant's roots
contain an organic compound called Alizarin, that gives its red colour to a
textile dye known asRose madder. It was also used as a colourant, especially for paint,
that is referred to as Madder lake. The
invention of a synthesized duplicate, an anthracene compound called alizarin, greatly reduced demand for the
natural derivative.[3]
Several species, such
as Rubia tinctorum in
Europe, Rubia cordifolia in
India, and Rubia
argyi in east Asia, were extensively cultivated from
antiquity until the mid nineteenth century for red dye, commonly called madder.
Cloth dyed with it has been found on Egyptian mummies.
It was the ereuthedanon (ἐρευθέδανον) used for dyeing the
cloaks of the Libyan women
in the days of Herodotus.[4] It is the erythrodanon (ἐρυθρόδανον)
of Pedanius Dioscorides,
who wrote of its cultivation in Caria,[5] and of Hippocrates,[6] and the Rubia of Pliny.[7] R. tinctorum was extensively cultivated in
south Europe, France, where it is called garance,
and the Netherlands, and to a
small extent in the United States.
Large quantities were imported into England from Smyrna, Trieste, Livorno, etc. The cultivation, however,
decreased after alizarin was made artificially.[8]
Madder was employed medicinally
in ancient civilizations and in the middle ages. John Gerard, in 1597, wrote of it as having
been cultivated in many gardens in his day, and describes its many supposed virtues,[9] but anypharmacological or therapeutic action which madder may
possess is unrecognizable. Its most remarkablephysiological effect was found to be that
of colouring red the bones of animals fed
upon it, as also the claws andbeaks of
birds. This appears to be due to the chemical affinity of calcium phosphate for the colouring
matter.[10] This
property was used to enable physiologists to ascertain the manner in which
bones develop, and the functions of the various types of cell found in growing bone.[8]
2.
Jump up^ Cannon J, Cannon M (2002). Dye Plants and Dyeing (2
ed.). A & C Black. pp. 76–80. ISBN 978-0-7136-6374-7.
3.
Jump up^ "Material Name: madder". material
record. Museum of Fine Arts, Boston. November 2007. Retrieved 2009-01-01.
8.
^ Jump up to:a b
One or more of
the preceding sentences incorporates text from a publication now in the public domain: Chisholm, Hugh, ed.
(1911). "Madder". Encyclopædia
Britannica 17 (11th ed.). Cambridge University
Press. p. 280.
