Khollan Vafa : اخوان صفا: قلندس←قلقدیس، زاج سبز، سولفت آهن، قلقطار، شیب، زمج، پهتکری، زی، نحاس، زاغ، زاج، زاک،

قلندس

///////////

مها؟!

مها. صاحب منهاج گوید سنگی است گویند بلور است بحسن و به لون و صاحب جامع گوید نوعی از آبگینه است که در معدن با مغیسا جمع می‌شود و مها می‌گردد و در بحر اخضر یابند و در صعید مصر و آن سنگی است سفیدرنگ و نوعی دیگر هست که حسن و رنگ وی کمتر می‌باشد و صلب‌تر چون نگاه کنند ظن برند که نمک اندرانی است و نوع اول که گفته شد بلور است بتحقیق و ابو طالب بن سلیمان گوید بخاصیت چون زن در زمان زائیدن بخود بیاویزد زائیدن بر وی سهل گردد و هرمس گوید گرانی زبان را و کسی که سخن تباه گوید چون سحق کنند و بسرکه و نمک و زعفران و نوشادر با عسل بیامیزند و زبان را بدان تحریک دهند چند نوبت آن زحمت زایل کند و کسوفراطیس(؟) گوید مها سودمند بود ارتعاش مرسل را که عارض شود کودکان و زنان را که شیر دشوار از پستان آید چون بر پستان مسح کنند شیر آسان آید و تمیمی گوید چون به آب سحق کنند سفیدی چشم زایل کند

صاحب مخزن الادویه می‌نویسد: مها بضم میم لغت نبطی است.

اختیارات بدیعی

////////////////

قلقدیس؟!

قلقدیس . [ ق َ ق َ ] (معرب ، اِ) صمغی است اساکفه [جمع اسکاف/اسکف به معنای کفشگر، ارسی دوز]، را و این کلمه دخیل است . (اقرب الموارد). زاج سرخ را گویند. (آنندراج ). در ماهیت آن اختلاف است اکثر زاج سفید و بعضی زاج سرخ و بعضی زرد و بعضی نوعی زاج سفیدی که به فارسی آن را زاج شتر دندان نامند، دانسته اند و بعضی گفته اند به فارسی شوغار و به یونانی حلقیس نامند و تحقیق آن است که قلقدیس سه صنف میباشدصنفی سفید سبک زودشکن و این تندترین و بهترین اصناف است و صنف دوم کثیرالارضیست غلیظ خشن و رنگ آن مایل به کبریت و این را به یونانی مالی ترایا نامند و صنف سوم نرم و متساوی الاجزاء و سست و چون آب بدان رسد، سیاه گردد و این را زاج الاساکفه نامند. (مخزن الادویة). نوعی از زاگ به رنگ سپید. (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ).

/////////

زاج نیز هم چون برخی گیاهان از ادویه ضد عفونت می باشد چون دارای مواد قابضه می باشد. جسمی معدنی بلوری و در اثر تأثیر مواد معدنی به رنگ های متفاوت دیده می شود.

نام علمی زاج سفید:

Steoptria Alon aloman alen

نام های دیگر:

ـ فارسی: زاک، زاغ، زاج

ـ عربی: شب

ـ یونانی: خلل القیس

ـ هندی: پهتکری

ـ نام های محلی:

زمه (مشهدی)، زی (ترکی)، زمج (افغانی)، شیب (ارمنی) (قلقطار، قلقدیس، نحاس(

انواع:

متجاوز ۲۵ نوع موجود می باشد.

به علت کثرت انواع مشهورترین آنها را بیان می شود. زاج سفید (شوغار)، احمر، اخضر، اصفر، اسود، سرخ و سیاه (رنگ رزان و کفشگران)، زاج الاساکفه، مقطر، جامد، مطبوخ، بلوری، قبرسی، لاری، رومی، روش، شرقی، انگلیسی، شیری، پاریسی (قلقند، قلقنت سوری، شیرازی)

انتشار:

از انواع زاج چنین برمی آید که در اکثر نقاط جهان موجود می باشد اما در کشور ما از مشهورترین مکان ها زاکان قزوین زاکان طارم و زاگون تهران می باشد و اگر در جاده هراز از منطقه آب اسک توقفی نموده باشید، آب جاری این منطقه آب زاج می باشد که رسوبات آن در رودی کوچک به وضوح نمایان و حوضچه ای کوچک آب زاج نیز هنوز در این مکان جهت کسانی که دچار مشکل پوستی هستند قابل استفاده می باشد.

اجزاء:

زاج سفید خفیف الوزن (سبک وزن) بهترین آن مصری براق مانند زرنیخ بدخشی است که در دست زود ریز می شود و غالباً جسمی بلوری با مزه کس و ظاهری مانند نمک سنگ و نمک ترکی دارد.

موارد متشکله:

زاج ها دارای مواد فلزی گوناگون می باشند سفید آن دارای حامض کبریتیک (اسیدسولفوریک)، اکسید اول آهن و آب سولفات پتاسیم، آلومین می باشد.

زاج سبز:

دارای سولفات آهن، زاج کبود یا کات کبود دارای سولفات مس.

طبیعت: انواع آن در سوم گرم و خشک مایل به لطافت و زاج سفید از همه نوع آن لطیف تر است.

زاج سبز:گرم و خشک

زاج زرد:در سوم گرم و خشک برعکس املاح که در سوختن غلیظ می شود، زاج سبز در سوختن لطیف می شود.

افعال:

قابض، جالی

اندام سر:

رفع عرق ریزی پیشانی و صورت

موی سر:

به گفته شیخ الرئیس خوردن یک درم (۳ گرم) (زاج احمر) موی سفید را می ریزاند و به جای آن موی سیاه می رویاند در افراد مرطوب قوی المزاج مؤثر است.

به علت تجفیف زیاد (زاج اصفر) برای مو مانند زاج احمر مصرف شود و بایستی آب زیاد مصرف شود.

کرم معده:

جهت اخراج حب القرع (زاج اخضر(

دهان:

قیروطی آن جهت اکله دهان، پاشیدن پودر آن در دهان جهت رفع عفونت

زاج (اصفر) را نرم سائیده با سورنجان زیر زبان نگه دارند جهت صفدع، اکله دهان، قلاع دهان نافع است.

حلق:

غرغره جهت عضلات حلق

بینی:

نفوخ آن جهت رعاف

گوش:

تنقیه چرک گوش (رفع عفونت) ـ فتیله با عسل جهت قروح گوش (رفع عفونت)

دندان:

ورم بین دندان، درد دندان (زاج الاساکفه)

چشم:

با عسل جهت سطری پلک چشم

شستن با زاج و آب باران رفع غشاوه رقیق چشم و بیاض می نماید

پوست:

ازاله کوشت زائد، رفع بیاض پوست، ناخنه، جرب، جمره، سلعه، حکه خشک، قروح خبیثه (رفع عفونت)

ـ رفع بریدگی جلدی به وسیله مالیدن زاج و یا زرور آن.

ـ مالیدن زاج بر جوش غرور (کاهش جوش)

مثانه:

دفع قروح مثانه (عفونت)

ـ دفع قرحه احلیل (عفونت)

کلیه:

تفتیت حصاه (بایستی داروسازی شود)

ضربدیدگی:

کماد زاج و ضماد زاج و نمک جهت دررفتگی عضلات و کوفتگی

بواسیر:

جهت بواسیر و نواصیر مقعد

رحم:

حمول آن بهبود عفونت و ترشحات

ته زن آن به واسطه قبضوت زاج جمع کننده رحم حمول زاج با آب گندنا جهت نزف الدم رحم (عفونت)

عرق النسا:

حقنه زاج (الاساکنه) جهت عرق النسا.

داروسازی:

در داروسازی به صورت، غسول، غرغره، مضمضه، کحل، حمول، سفوف، سنون، گرد، لوسیون، پوسیون، حب، نفوخ، ذرور مصرف دارد.

مضرت:

از خوردن اقسام زاج سرفه دموی و سل و قروح اعضا باطنی امعا و سجع حاصل می شود. زیاده از ۳ گرم زاج (زرد) کشنده است.

مصلح:

آشامیدن شیر تازه دوشیده شده، کره تازه، شربت زوفا

مانع الجمع (تداخل و عدم سازش

قلیائیات، کربوتات ها، املاح فلزی، با زاج مصرف نشود.

پادزهر:

بی کربنات دوسود (جوش شیرین)

روش شناخت:

زاج سفید، کاغذ تورنسل را قرمی می کند و روش شناخت زاج مقطر با مالیدن به فولادی رنگ فولاد مسی می شود.

حیوانات:

از دود دادن زاج موش و مگس گریزان هستند، مالیدن محلول ۵۰% زاج کبود به زخم پای دام باعث بهبود زخم می شود.

دباغی:

آش کردن پوست

رنگرزی:

جهت رنگرزی ابتدا پارچه را در زاج شسته سپس خشک کرده، رنگ می کنند و به طور کلی جهت دندانه کردن رنگ به کار می آید.

مرکب سازی:

در صنعت مرکب سازی به کار می آید. اشعار زیادی در این رابطه وجود دارد از جمله قطعه مشهور

هم سنگ دوده زاج است هم وزن هر دو بازو

هم سنگ هر سه صمغ است آن گاه زور بازو

میرعلی هروی ـ کتاب مدادالخطوط، شعر منسوب به صدرالشعریعه، فرهنگ افواهی (فولکلور) و ادبیات

زن تازه زا تا هفت روز را زاج می نامند که ادویه ای برای زن زائو وجود دارد که به آن زاجی (اهل مشهد) می گویند.

دلیری که ترسد زپیکان و شیر زن زاج خوانش نخوانش دلیر ابوالمؤید بلخی

تجربیات و اعتقادات:

زاج در نزد ایرانیان جایگاه ویژه ای داشته همواره با اسفند سوزانیده می شود هم جهت رفع حشرات و هم به عنوان چشم زخم به کار می رود.

ـ اگر طفلی شیرخواره گریه بیش از حد بنماید و مشکلی نداشته باشد با قرار دادن زاج سفید زیر سر طفل و انداختن آن صبح در آتش طفل آرام می گیرد.

ـ در چلو کبابی ها جهت سفید کردن برنج در هنگام خیس کردن به آن زاج سفید اضافه می شود.

ـ جوشانده زاج سفید در ظروف آلومینیوم باعث سفیدی ظرف می شود.

ـ در گذشته در حوض خانه ها و استخرها برای جلوگیری از لیز شدن و فاسد شدن سریع آب کات کبود یا زاج کبود یا سولفات مس به آب به مقدار ۵ درصد اضافه می شد.

ـ جهت سالم ماندن و سبز ماندن خیارشور به آن مقدار کمی کات کبود زده می شود.

ـ در سلمانی ها زاج جهت رفع بریدگی پوست به کار برده می شده چون اثر ترمیمی سریعی بر زخم دارد و با مالیدن آن به صورت های خون آلود سریعاً خون بند می آمد. (رفع عفونت و قابض خون)

ـ جهت رفع بدبوئی عرق بدن مالیدن زاج یا محلول عرق ریزی را کم می کند.

ـ جهت بستن مسامات پوست صورت و منافذ پوست می توان از زاج به صورت محلول و یا پودر زاج استفاده نمود (قابض)

محمدهادی عطارنژاد

منابع:

۱ مخزن‌الادویه قرابادین کبیر/ عقیلی خراسانی/ مروی/ ۱۳۵۰

۲ تحفه حکیم مؤمن/ محمد مؤمن میرزا محمدخان تنکابنی/ مصطفوی/ ۱۳۵۰

۳پزشکی‌نامه/ ناظم‌الطبا/ خیام/ ۱۳۳۰

۴) الابنیه عن حقایق‌الادیه/ موفق هروی/ انتشارات دانشگاه تهران/ ۴۶

۵) اختیارات بدیعی/ علی بن حسین انصاری شیرازی/ محمدتقی میر/ پخش رازی/ ۱۳۷۶

۶) فرهنگی علی‌اکبر دهخدا/ دهخدا/ دانشگاه تهران/ ۱۳۷۰

۷) فرهنگ نفیسی/ ناظم‌الااطبا/ خیام/ ۱۳۴۳

۸) تعلیم خط/ حبیب‌اله/ فضائلی/ سروش/

///////////////

قلقطار. [ ق ُ ق ُ ] (معرب ، اِ) صمغی است از اساکفه مثل قَلقَنت ، قَلقَند و ازآن است زاج . (اقرب الموارد). رجوع به قلقنت شود. زاج شتر دندان . (آنندراج ). قلقطار به فتح دو قاف و در ماهیت آن اختلاف است اکثر زاج اصفر و بعضی زاج سفید شتر دندان و بعضی زاج اصفر مایل به سرخی دانسته اند و بهترین آن خالص بسیار ریزه و براق مانند زرنیخ زودشکن است . (مخزن الادویة). نوعی از زاگ به رنگ زرد. (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ). زاج زرد باشد و آن را زاج شتر دندان هم میگویند. (برهان ) .

///////////

زاج: حمزه گوید زاج روی زمین را گویند و اهل آذربایگان، سرب را «ازاگند» خوانند و منشأ و اشتقاق «زاگ» اوست و به لغت رومی «ستفتریا» گویند و شب یمانی از جمله زاگها نیکوتر است و لطیف‌تر و گفته‌اند که هر زاگی که پاکیزه باشد او را شب یمانی گویند. زاج سیاه سه نوع است یکی را «قلقطار» گویند و دیگری را «قلقند» و سوم را «قلقدیس» گویند و بعضی گفته‌اند که نیکوتر زاگ آن است که لون او به لون زر ماند.

(صیدنه ص 330). انواع زاجها همه چهار است سرخ و سفید و سبز و زرد. زاج سفید را قلقدیس خواند و شوغار نیز گویند و به یونانی خلقیس گویند و زاج سرخ سوری خوانند و زاج سبز قلقنت و قلقند گویند و زاج زرد را قلقطار نامند و به پارسی زاج شتر دندان گویند. بهترین آن مصری بود براق مانند زرنیخ بدخشی. و نوعی دیگر از زاج سوری هست که به پارسی زاج کفشگر گویند و به شیرازی زاج سیاه خوانند و به یونانی مالیطرنا و طیطرنا نیز گویند. (اختیارات ص 197).

یادگار، در دانش پزشکی و داروسازی، متن، ص: 312

//////////

فروس سولفات قلقدوس، قلقطار، قلقنت،قلقند ازخلقیس یونانی، زاج سبز (به انگلیسی: ferrous sulfate)

رده درمانی: املاح و مواد ضروری بدن

اشکال دارویی: قرص، آمپول، شربت و قطره

محتویات

[نمایش]

موارد مصرف[ویرایش]

فروس سولفات در درمان و پیشگیری از کم خونی فقر آهن به کار می رود.

مکانیسم اثر[ویرایش]

فروس سولفات با فرمول (FeSO4) موجب جبران کمبود احتمالی آهن برای ساخت هم جهت گلبولهای قرمز خون میشود. این ماده در ترکیب با مواد زیادی مانند ویتامین سی، اسید فولیک و مولتی ویتامین و ... نیز تولید شده است.

عوارض جانبی[ویرایش]

تهوع، استفراغ، اسهال، حساسیت نسبت به دارو، سوزش و درد معده، تغییر رنگ دندان (در مصرف خوراکی) و آبسه محل تزریق.

جستارهای وابسته[ویرایش]

کم خونی

منابع[ویرایش]

↑ ^{پرش به بالا به:۱٫۰} ^۱٫۱ Zumdahl, Steven S. (2009). Chemical Principles 6th Ed. Houghton Mifflin Company. p. A22. ISBN 0-618-94690-X.

فرهنگ داروهای ژنریک ایران، دکتر حشمتی ، ۱۳۸۷

///////////////

كبريتات الحديد الثنائي،الزَاج الأخضر^[1][2]، القَلْقَنْد^[1]، القَلْقَنْت^[2] أو المَشِيق^[2] (بالإنجليزية: Iron(II) sulfate)، مركب كيميائي صيغته الكيميائيةFe S O₄.

التحضير[عدل]

يحضر كبريتات الحديد الثنائي من تسخين مسحوق من فلز الحديد في حمض الكبريتيك الممدد بنسبة 20%، كما في المعادلة:

بعد انطلاق غاز الهيدروجين، يتم تركيز المحلول الناتج ثم القيام بعملية ترشيح.

تشكّل بلورات خضراء فاتحة من كبريتات الحديد الثنائي بعد إجراء عملية الترشيح.

يمكن الحصول على كبريتات الحديد الثنائي أيضاً عن طريق أكسدة البيريت:

اقرأ أيضاً[عدل]

المراجع[عدل]

^ تعدى إلى الأعلى ل:^أ ^ب «زَاج: الماهية: الفرق بين الزاجات البيض والحمر والخضر والصفر، القلقديس والقلقند والسوري القلقطار، أن الزاجات هي جواهر تقبل الحلّ مخالطةً لأحجار لا تقبل الحلّ، وهذه نفس جواهر تقبل الحلّ قد كانت سيّآلة، فانعقدت، فالقلقطار هو الأصفر، والقلقديس هو الأبيض، والقلقند هو الأخضر، والسوري هو الأحمر (...)». (ابن سينا. القانون في الطب).
^ تعدى إلى الأعلى ل:^أ ^ب ^ت «(...) الزاج الأخضر الذي سماه ابن سينا القلقنت واسمه باليونانية مشيق (...)» (ابن البيطار. الجامع لمفردات الأدوية والأغذية).

///////////////

Iron(II) sulfate (British English: iron(II) sulphate) or ferrous sulfate are salts with the formula Fe SO₄^.xH₂O. These compounds exist most commonly as the heptahydrate (x = 7) but are known for several values of x. The hydrated form is used medically to treat iron deficiency, and also for industrial applications. Known since ancient times as copperas and as green vitriol, the blue-green heptahydrate is the most common form of this material. All iron sulfates dissolve in water to give the same aquo complex [Fe(H₂O)₆]²⁺, which hasoctahedral molecular geometry and is paramagnetic.

Contents

[show]

Hydrates[edit]

Iron(II) sulfate can be found in various states of hydration, and several of these forms exist in nature.

FeSO₄·H₂O (mineral: Szomolnokite,^[7] relatively rare)
FeSO₄·4H₂O (mineral: Rozenite,^[8] white, relatively common, may be dehydratation product of melanterite)
FeSO₄·5H₂O (mineral: Siderotil,^[1] relatively rare)
FeSO₄·6H₂O (mineral: Ferrohexahydrite,^[2] relatively rare)
FeSO₄·7H₂O (mineral: Melanterite,^[9] blue-green, relatively common)

Iron(II) sulfate anhydrous.

The tetrahydrate is stabilized when the temperature of aqueous solutions reaches 56.6 °C (133.9 °F). Then at 64.8 °C (148.6 °F) they form both tetrahydrate and monohydrate.^[4]

All mentioned mineral forms are connected with oxidation zones of Fe-bearing ore beds (pyrite, marcasite, chalcopyrite, etc.) and related environments (like coal fire sites). Many undergo rapid dehydration and sometimes oxidation.

Iron(II) sulfate tetrahydrate, Rozenite(FeSO₄·4H₂O)

Production and reactions[edit]

In the finishing of steel prior to plating or coating, the steel sheet or rod is passed through pickling baths of sulfuric acid. This treatment produces large quantities of iron(II) sulfate as a by-product.^[14]

Fe + H₂SO₄ → FeSO₄ + H₂

Another source of large amounts results from the production oftitanium dioxide from ilmenite via the sulfate process.

Ferrous sulfate is also prepared commercially by oxidation of pyrite:

2 FeS₂ + 7 O₂ + 2 H₂O → 2 FeSO₄ + 2 H₂SO₄

Reactions[edit]

Upon dissolving in water, ferrous sulfates form the metal aquo complex [Fe(H₂O)₆]²⁺, which is an almost colorless, paramagnetic ion.

On heating, iron(II) sulfate first loses its water of crystallization and the original green crystals are converted into a brown colored anhydrous solid. When further heated, the anhydrous material releases sulfur dioxideand white fumes of sulfur trioxide, leaving a reddish-brown iron(III) oxide. Decomposition of iron(II) sulfate begins at about 680 °C (1,256 °F).

2 FeSO₄ → Fe₂O₃ + SO₂ + SO₃

Like all iron(II) salts, iron(II) sulfate is a reducing agent. For example, it reduces nitric acid to nitrogen oxide and chlorine to chloride:

6 FeSO₄ + 3 H₂SO₄ + 2 HNO₃ → 3 Fe₂(SO₄)₃ + 4 H₂O + 2 NO

6 FeSO₄ + 3 Cl₂ → 2 Fe₂(SO₄)₃ + 2 FeCl₃

Ferrous sulfate outside titanium dioxidefactory in Kaanaa, Pori.

Upon exposure to air, it oxidizes to form a corrosive brown-yellow coating of basic ferric sulfate, which is an adduct of ferric oxideand ferric sulfate:

12 FeSO₄ + 3 O₂ → 4 Fe₂(SO₄)₃ + 2 Fe₂O₃

Uses[edit]

Industrially, ferrous sulfate is mainly used as a precursor to other iron compounds. It is a reducing agent, mostly for the reduction of chromate in cement. The term copperas refers to the historical use of ferrous sulfate as a chemical in the textile industry from the 17th century when it was used as a textile dye fixative, as a mean to blacken leather and also as ink.^[15]

Together with other iron compounds, ferrous sulfate is used to fortify foods and to treat iron-deficiency anemia. Constipation is a frequent and uncomfortable side effect associated with the administration of oral iron supplements. Stool softeners often are prescribed to prevent constipation.

Colorant[edit]

Ferrous sulfate was used in the manufacture of inks, most notably iron gall ink, which was used from themiddle ages until the end of the eighteenth century. Chemical tests made on the Lachish letters [circa 588/6 BCE] showed the possible presence of iron (Torczyner, Lachish Letters, pp. 188–95). It is thought that oak galls and copperas may have been used in making the ink on those letters.^[16] It also finds use in wool dyeing as a mordant. Harewood, a material used in marquetry and parquetry since the 17th century, is also made using ferrous sulfate.

Two different methods for the direct application of indigo dye were developed in England in the eighteenth century and remained in use well into the nineteenth century. One of these, known as china blue, involved iron(II) sulfate. After printing an insoluble form of indigo onto the fabric, the indigo was reduced to leuco-indigo in a sequence of baths of ferrous sulfate (with reoxidation to indigo in air between immersions). The china blue process could make sharp designs, but it could not produce the dark hues of other methods. Sometimes, it is included in canned black olives as an artificial colorant.

Ferrous sulfate can also be used to stain concrete and some limestones and sandstones a yellowish rust color.^[17]

Woodworkers use ferrous sulfate solutions to color maple wood a silvery hue.

Other uses[edit]

In horticulture it is used for treating iron chlorosis.^[18] Although not as rapid-acting as iron chelate, its effects are longer-lasting. It can be mixed with compost and dug into to the soil to create a store which can last for years.^[19] It is also used as a lawn conditioner,^[19] and moss killer.

In the second half of the 1850s ferrous sulfate was used as a photographic developer for collodion processimages.^{[citation needed]}

Ferrous sulfate is sometimes added to the cooling water flowing through the brass tubes of turbine condensers to form a corrosion-resistant protective coating.

It is used in gold refining to precipitate metallic gold from auric chloride solutions (gold dissolved in solution with aqua regia).

It has been used in the purification of water by flocculation and for phosphate removal in municipal and industrial sewage treatment plants to prevent eutrophication of surface water bodies.^{[citation needed]}

It is used as a traditional method of treating wood panelling on houses, either alone, dissolved in water, or as a component of water-based paint.

Green vitriol is also a useful reagent in the identification of mushrooms.^[20]

Khollan Vafa : اخوان صفا

۱۳۹۵ اردیبهشت ۳, جمعه

قلندس←قلقدیس، زاج سبز، سولفت آهن، قلقطار، شیب، زمج، پهتکری، زی، نحاس، زاغ، زاج، زاک،

دنبال کننده ها

بايگانی وبلاگ

درباره من