شیطرج، شیتره، مسواک الراعی، عصاب، لیبدیون/لبذیون، سرخیوس، چیته، خینوس، قاغوس و خامشه

شیطرج . [ طَ رَ ] (اِ) دارویی است هندی و بسیار تیز و تند. (ناظم الاطباء). گیاهی است از تیره ٔ برغست ها که علفی و نسبتاً زیباست . ارتفاعش بین 30 سانتی متر الی 1/2 متر می باشد. این گیاه دارای ساقه های منشعب و شاخه های زاویه دار است که به حالت خودرو در برخی نقاط اروپا و ایران و آسیای صغیر و شمال افریقا می روید. برگهای قاعده ٔ آن بیضوی و بزرگ ولی سایر برگها نوک تیز و باریک و کوچکند. بر روی شاخه های متعدد آن گلهای گلی یا بنفش رنگ ظاهر می شوند. حشیشةالاسنان . (فرهنگ فارسی معین ). به هندی چتر را گویند.برگ آن به برگ سپندان ماننده است و درازی قصبه ٔ او تا یک گز باشد و آن دو نوع است : پارسی و هندوی . (از تذکره ٔ صیدنه ٔ ابوریحان بیرونی ). رجوع به تحفه ٔ حکیم مؤمن و اختیارات بدیعی و ذخیره ٔ خوارزمشاهی شود.

 شیتره . [ ش َ ت َ رَ / رِ ] (اِ) دوایی است که آنرا بیونانی سرخیوس و لبذیون خوانند، و معرب آن شیطرج است و به عربی مسواک الراعی خوانند. (برهان ). شیترک . شاهتره . شیطرج . رجوع به شاهتره و شیطرج شود.

حب شیطرج . [ ح َب ْ ب ِ ش َ طَ رَ ] (ع اِ مرکب ) درد مفاصل و اعصاب را سودمند آید و بول و حیض براند. صفت آن :تربده ، ده درم . صبر سقوطری ، بیست درم . زنجبیل و خردل سفید و ملح هندی و وج و شیطرج ، از هر یک دو درم . دار فلفل و عاقرقرحا، از هر یک درمی . فانیذ، چهار درم ، همه را کوفته و بیخته به آب گندنا یا آب کلم بسرشند و حب ها ساخته از دو درم تا سه درم رغبت فرمایند.

/////////////

شیطرج‌

وی را عصاب بزبان بربری و بیونانی لیبدیون و آن انواع بود و بهترین آن صاحب منهاج گوید هندی بود یا بحری و مؤلف گوید که امتحان کرده شد بهتر از پارسی نیست که در حال آبله می‌زند و در اطلیه بکار بردن هندی آبله نمی‌زند پس محقق شد که حدت پارسی بیشتر از هندی و این نوع نیکوتر بود بدو درجه یکی آنکه تازه بود و دوم آنکه مقشر بود فی الجمله طبیعت آن گرم و خشک است در آخر درجه دویم و جالینوس گوید گرم بود در چهارم و شیخ الرئیس گوید بر بهق سفید و برص و جرب مقشر با سرکه طلا کردن نافع بود و چون بیاشامند درد مفاصل را نافع بود بر سپرز نهادن مفید بود و بر جرب ریش شده مالیدن مفید بود و چون از خود بیاویزند درد دندان را ساکن گرداند و مؤلف گوید اگر کسی را دندان درد کند شیطرج را در کف دست مخالف گیرد و بر شیب روی نهد درد آن ساکن کند و جهت قوبا با سرکه کهن طلا کردن نافع بود و ابن مؤلف گوید برگ شیطرج مانند برگ سپندان بود و درازی نبات یک گز باشد و بیشتر در تابستان پدید آید و برگ وی فرونریزد تا آن زمان که سرما بوی بزند و تخم وی در غایت خردی بود و شربتی از شیطرج یک مثقال بود و گویند مضر بود به شش و مصلح آن مصطلی بود و بدل وی فوه و گویند بدل آن بیخ کبر بود

صاحب مخزن الادویه می‌نویسد: شیطرج بکسر شین و سکون یا و فتح طا معرب چیترک هندی است و بهندی چیته نیز نامند و اکثر بدین نام معروف است و گویند معرب شیتره فارسی است و بعربی مسواک الراعی و خینوس و قاغوس و خامشه نیز نامند و بیونانی لیبیدیون و لیفدیون و به بربری عصاب و بفارسی بیخ برنده نامند.

اختیارات بدیعی، ص: 262

/////////////////

شیطرج(موچه)

شیطرج، مسواک الراعی،موچه

Lepidium latifolium

گویند معرب شیتره فارسی است و به عربی مسواک‌الراعی و فاغوس و خامشه و به فارسی بیخ برنده نامند؛ رازی گفته دو نوع می‌باشد هندی و شامی و مستعمل بیخ آن است و قوت آن تا پنج سال باقی می‌ماند.
طبیعت آن در آخر سوم گرم و خشک است.

خواص عمومی آن به عنوان پاک کننده و سوزاننده و چرک انداز پوست، باز کننده و مصلح اخلاط لزج بدن و صاف کننده آواز و سینه و دافع بلغم، مفاصل و دردهای آنها و نفخ و سموم طحال بوده و هاضم و مهیح قوا و سقط کننده جنین است. طریق استعمال آن بیشتر در ترکیب با شیر یا سرکه و یا در آب و نمک خیساندن است. ضماد آن با سرکه برای معالجه برص و جوش های خشک  بهق سفید و جرب و پوسته شدن پوست مفید است. شیطرج سیاه کننده پوست بدن و نافذ و پاک کننده است زیرا در وحله اول پوست را به صورت آبله در آورده سپس به آب می اندازند و آن را دفع می نماید. این ضماد برای درد مفاصل نیز مسکن خوبی است. ضماد برگ آن پوست را باز می کند و با ریشۀ راس برای درد طحال و سیاتیک و جرب چرکی مفید است که آن را به مدت ربع تا نیم ساعت بر موضع می گذارند. مقدار مصرف خوراکی آن یک درهم است و برای ریه مضر می باشد که مصلح آن صمغ عربی و مصطکی است

افعال و خواص دیگر آن: جلادهنده و سوزاننده و نعوظ آور و مقرح[1] جلد و مفتح و مسهل اخلاط لزجه و صاف کننده آواز و دافع بلغم مفاصل و امراض آنها و بادها و سموم و طحال و هاضم و برانگیزاننده باه و مسقط جنین و طریق استعمال آن بیشتر آنست که با شیر و یا سرکه و با در آب نمک خیسانیده استعمال نمایند و ضماد آن با سرکه جهت برص و بهق سفید و جرب و قوبا و باز شدن پوست مفید برای آنکه سیاه کننده جلد بدن و نافذ و جلادهنده است و اولاً آبله می کند و پس مقرح ساخته مواد آن را دفع می نماید و به اصلاح می آورد و درد مفاصل را نیز مفید است و درد را ساکن می‌گرداند و ضماد برگ آن مقرح جلد و با بیخ راسن جهت سپرز و عرق النساء و جرب متقرح که ربع ساعت تا نیم ساعت بر آن بگذارند.

---

[1] دارویی که رطوبتها بین اجزای جلد را به تحلیل برد و مواد ردیه را جذب کند و سبب قرحه شود.

مخزن الادویه، تألیف مرحوم سید محمد حسین عقیلی علوی خراسانی شیرازی

/////////////////

الرشاد عريض الأوراق (باللاتينية: Lepidium latifolium) نوع نباتي ينتمي إلى جنس الرشاد من الفصيلة الصليبية.^[1]

البيئة والانتشار[عدل]

ينتشر هذا النوع في مصر والمغرب العربي ومعظم مناطق أوروبا وبعض مناطق القوقاز^[2] وبلاد الشام، وانتشر أيضا في أمريكا الشمالية والهند.^[3]

مصادر[عدل]

1. ^ موقع لائحة النباتات الرشاد عريض الأوراق (بالإنكليزية). تاريخ الولوج 21 شباط 2014.
2. ^ قاعدة البيانات الأوروبية-المتوسطية للنباتات. خريطة انتشار الرشاد عريض الأوراق (بالإنكليزية). تاريخ الولوج 21 شباط 2014.
3. ^ المرفق العالمي لمعلومات التنوع الحيوي. الرشاد عريض الأوراق (بالإنكليزية). تاريخ الولوج 21 شباط 2014.

///////////////

به آذری:

Enliyarpaq bozalaq (lat. Lepidium latifolium) - bozalaq cinsinə aid bitki növü.

/// Lepidium latifolium, known by several common names including broadleaved pepperweed, pepperwort, orpeppergrass,^[1] dittander, dittany, and tall whitetop,^[1] is a perennial plant that is a member of the mustard and cabbage family.

This plant is native to southern Europe, Mediterranean countries and Asia as far east as the Himalayas. It is anintroduced species in North America, where it grows throughout the United States and Mexico, and Australia. It may have been introduced to the United States when its seed got into a shipment of sugar beet seeds.^[2]

L. latifolium normally grows to between 30 centimeters and 1 meter, but may grow as tall as 2 meters. The plants have numerous woody stems, alternating waxy leaves and clusters of small, white flowers. It produces small (1.6 millimeter) fruits which each contain two reddish seeds. It has an extensive root network, known to reach 9 feet in depth and constitute 40% of the total biomass of the plant.^[2]

Dried stems of L. latifolium are sometimes used in flower arrangements.

The plant is most invasive in wetland habitat, including riparian zone; from there it easily spreads to other ecosystems, such as sagebrush.^[2] It is perceived as a threat to salt marshes in southern New Hampshire, United States, recently prompting the Department of Environmental Services and the U.S. Fish and Wildlife Service to look for it in the Hampton–Seabrook Estuary, where it is thought to have spread. The agencies are recruiting volunteers to help look for and properly remove it from this area.^[3] It is also a pest in the Monte Vista and Alamosa National Wildlife Refuges in Colorado and Malheur National Wildlife Refuge in Oregon, and many other sites.^[2]

Edible uses[edit]

The leaves, shoots, and fruits of this plant are all edible.

In Ladakh in the Himalayas, the spring leaves are prized as a vegetable. The peppery edge or bitterness is removed by first boiling the young shoots and leaves, and then soaking in water for two days. Cooked like spinach, it makes a nutritious vegetable.^[4]

References[edit]

1. ^ Jump up to:^a b USDA Plants Profile
2. ^ Jump up to:^a b c d US Forest Service Fire Ecology
3. Jump up^ "NH looking for volunteers to stop invasive plant". Associated Press. 2008-06-16. Retrieved 2008-06-17.
4. Jump up^ Evaluation of Nutritional and Antioxidant Status of Lepidium latifolium Linn.: A Novel Phytofood from Ladakh. Taur, Karandeep et al. 2013. www.plosone.org/article/info%3Adoi/10.1371/journal.pone.0069112

///////////

Lepidium latifolium
Scientific classification
Kingdom:	Plantae
(unranked):	Angiosperms
(unranked):	Eudicots
(unranked):	Rosids
Order:	Brassicales
Family:	Brassicaceae
Genus:	Lepidium
Species:	L. latifolium
Binomial name
Lepidium latifolium L.