عرطنیثا. [ ع َ طَ
] (ع اِ) بیخ درخت بخور مریم . (منتهی الارب ). اصل و ریشه ٔ درخت بخور مریم . (از
اقرب الموارد). بیخی است که آنرا به شیرازی چوبک اشنان خوانند. از آب آن دو قطره در
بینی چکانند درد دندان را سود دارد. و صاحب مؤید الفضلاء گوید خربزه ٔ سرخ که میان
او سفید باشد. (برهان قاطع). در بعضی جایگاه عرطنیثا را گلیم شوی میگویند و بعضی جایگاه
قلادر گویند. و بعضی بخور مریم گویند. (ازذخیره ٔ خوارزمشاهی ). ریشه ٔ بخور مریم
. (بحر الجواهر). اسم سریانی آذربو است . (تحفه ٔ حکیم مؤمن ). آذربواست که به فارسی
چوبک نامند. (مخزن الادویه ). مزاج را گرم کند و خشک گرداند و او در سه درجه گرم است
و بیشتر بیخ او را استعمال کنند. و به لغت یونانی او راتیموس گویند. (از تذکره ٔ ضریر
انطاکی ). معرب «ارتنیتا»ی آرامی است و آن بخور مریم و گل نگونسار است . (از فرهنگ
فارسی معین ). || فیلگوش ، که گیاهی است . (از فرهنگ فارسی معین ). رجوع به فیلگوش
شود.
////////////// خوانند منافعش یاد کرده آمد اندر باب الف.
عرطنیثا. مستعمل از وی بیخ آن بود و آن را اهل شام هدو خوانند
و اهل مشرق قلیقی و بعضی غلج گویند و بشیرازی چوبک اشنان گویند و در آذربو گفته شد
و بدل آن زراوند طویل بود و بوزن آن فوتینج بود و دانه اترج بوزن آن.
اختیارات بدیعی.
//////////////
نامهای دیگر آن:
چوبک اشنان، چوبه، اسپرون، آذربو، چوغان، فلار، گلیم شوی، غاسول، عرطنیثا، عرطنیثه،
صابونیه، سطرونیون، فول‌العرب و صابونی می‌باشد.
///////////////
چوبک
اشاره
تعدادی از گیاهان
هستند که سابقا از ریشه آنها به علت داشتن ماده ساپونین برای شستن و تمیز کردن لباس
مانند صابون استفاده می‌کرده‌اند. این گیاهان از
خانوادهCaryophyllaceae
می‌باشند. تعدادی از آنها که به
صورت درختچه و دارای ریشه ضخیمی هستند و بیشتر در ایران می‌رویند از جنسAcanthophyllum و تعدادی دیگر که یکساله و چندساله ولی علفی می‌باشند از جنس Saponaria هستند که بیشتر در اروپا می‌رویند و تک وتوک از دسته
دوم در ایران نیز دیده می‌شود.
به‌طور کلی این‌گونه
گیاهان به فارسی در مناطق مختلف ایران با نامهای «چوبک»، «چوبک اشنان» و «چوبه» و
«آذربو» و در همدان به اصطلاح محلی «اسپرون» و در آذربایجان و در کردستان «چوغان» و
در سایر مناطق «فلار» و «گلیم‌شوی» نامیده می‌شوند. در کتب طب سنتی با نامهای عربی
آن «غاسول»، «عرطنیثا»، «صابونیه»، «عرطنیثه» (بیخ گیاه) و «سطرونیون» نامبرده می‌شود.
به فرانسوی بطور کلی
Saponaire و به انگلیسی Soapwort نامند.
نام علمی چند گونه
از درختچه‌های این خانواده که در ایران در مناطق مختلف می‌رویند و سابقا در دهات ریشه
آنها را خشک و آسیاب کرده و به جای صابون مصرف می‌کردند، عبارت‌اند از:
1.Acanthophyllum
squarrosum Boiss .- درختچه کوچکی
است کبودرنگ، کرکدار خزی، در دامنه‌های جنوبی البرز تا جلفا و تبریز، در اراک،
معارف گیاهی، ج5،
ص: 141
همدان، اصفهان، یزد،
خراسان و بلوچستان انتشار دارد. گلهای آن سفید یا صورتی و دارای ریشه‌های ضخیم است.
2.Acantophyllum
microcephalum Boiss .- این درختچه
در دامنه‌های جنوبی البرز در شاهرود دیده می‌شود. برگهای آن نخلی‌شکل، گلها کوچک با
کاسه مخروطی و جام سفید.
3.Acanthophyllum
gracilis Bge .- درختچه کوچکی است
که در مناطق شاهرود و خراسان دیده می‌شود.
4.Acanthophyllum
glandulosum Bge .- درختچه کوچکی
است که کمی کرکدار و چسبناک در منطقه شاهرود و دامنه‌های شرقی البرز دیده می‌شود. برگهای
آن ریز، روی برگها شیاردار و پشت آن برجسته و گلهای آن سفید است.
5.A
.fontanesil Boiss .- درختچه‌ای
است با کرکهای ریز، برگهای کشیده، در ارتفاعات جبال دنا می‌روید.
6.A
.crassifolium Boiss .- درختچه
کوچکی است که در دامنه‌های نیم‌خشک جنوبی البرز، درّه جاجرود، بومهن، اراک، همدان،
فارس و کهکیلویه می‌روید.
7.A
.bracteatum Boiss .- درختچه کوچکی
است پوست آن به رنگ کبود، صاف یا کمی کرکدار. برگهایش کشیده نوک‌تیز و گلهایش در مجموعه‌ای
در روی یک پایک بلند قرار دارد. این درختچه در اصفهان، یزد، شیراز، دربند کرج و اطراف
تهران دیده می‌شود.
ترکیبات شیمیایی
از نظر ترکیبات شیمیایی
در ریشه گیاهان چوبک ایران جنسAcanthophyllum ماده ساپونین
و غیره یافت می‌شود.
خواص- کاربرد
ریشه چوبکها از نظر
طبیعت گرم و خشک است و خواص آن: عطسه‌آور می‌باشد و سکسکه را تسکین می‌دهد. مدّر و
قاعده‌آور است و برای خرد کردن سنگ مثانه مفید است. ریختن قطره دم‌کرده آن در بینی
بسیار عطسه‌آور است و برای باز کردن مجاری گرفته شده در موارد زکام بسیار نافع است.
به قدری
معارف گیاهی، ج5،
ص: 142
عطسه‌آور است که در
برخی موارد بوییدن یا قطره بینی آن برای زنهای باردار خطرناک است. زیرا ممکن است آن‌قدر
عطسه کنند که بچه را ساقط نمایند. ضماد آن با سرکه برای تسکین درد سیاتیک و ورم طحال
نافع است و اگر در محلول تنقیه داخل شود، تنقیه آن برای اشخاص مبتلا به سیاتیک داروی
مسکّن خوبی است. ضماد خاکستر ریشه آن با سرکه برای درد مفاصل و سیاتیک و درد سرین نافع
است. گرد آنکه روی زخمهای بد پاشیده شود برای التیام زخم نافع است.
مقدار خوراک آن تا
5 گرم است، توجه شود چون ماده ساپونین سم است بیش از 3- 2 گرم و حد اکثر در مورد اشخاص
قوی تا 5 گرم خوردن آن خطرناک است و خوردن 15 گرم آن به‌طور قطع کشنده است. بنابراین
مصرف آن باید زیر نظر پزشک باشد. برای تهیه دم‌کرده آن 5- 2 گرم گرد ریشه را در
300- 200 گرم آب جوش دم کرده پس از صاف کردن با قاشق کوچک بتدریج بیاشامند.
از جنسSaponaria گونه‌ای در ایران می‌روید که این‌گونه گیاهی است که در
کتب طب سنتی با نام «فول العرب» ذکر می‌شود. به فرانسویVaccaire وSaponaire des vaches و به انگلیسیCow -herbe وCow soapwort گویند. از خانوادهCaryophyllaceae و نام علمی آنSaponaria vaccaria L . و مترادف آنVaccaria pyramidata Medic . می‌باشد. به هندی این گیاه را «صابونی» گویند.
مشخصات
گیاه فول العرب یا
غاسول ایرانی گیاهی است علفی یکساله و کوچک، برگهای آن متقابل، بدون کرک، دراز، نوک‌تیز
و مثلثی‌شکل که قاعده آن ساقه را در آغوش گرفته است. گلهای آن قرمزرنگ و اغلب در مزارع
به عنوان علف هرز می‌روید. در ایران و هندوستان علف هرز مزارع است. این گیاه در ایران
در مناطق شمالی در گیلان، در قزوین، اصفهان، اراک، کرمانشاه، خرم‌آباد، آذربایجان،
بوشهر، زابل، خراسان، شاهرود، خلاصه که معمولا در تمام مناطقی که درختچهAcanthophyllum squarrosum می‌روید انتشار دارد.
ریشه این گیاه کوچک
است و مانند ریشه‌های درختچه‌های چوبک ضخیم و بزرگ نیست.
معارف گیاهی، ج5،
ص: 143
غاسول
A
- مقطع گلB - میوه
ترکیبات شیمیایی
از نظر ترکیبات شیمیایی
در ریشه و دانه این گیاه ماده ساپونین مشخص شده است [موزیگ و شرام . به علاوه در دانه‌های
گیاه یک هیدرات کربن بنام لاکتوزین 210] مشخص شده است [لیو].
خواص- کاربرد
در هند از شیره گیاه
غاسول ایرانی به عنوان تب‌بر و مقوی در دوران تبهای مداوم و ضعیف تجویز می‌شود. از
گیاه برای معالجه ناراحتی‌های پوست توأم با خارش
معارف گیاهی، ج5،
ص: 144
استفاده می‌کنند.
در چین از میوه‌ها و یا دانه‌های گیاه به عنوان التیام‌دهنده زخم، ضدعفونی‌کننده، بندآورنده
خون‌روی و ضد درد در موارد بریدگی‌های اعضا استفاده می‌شود [چیو]. به علاوه برای بیرون
آوردن خار و تیغ [موزیگ و شرام . و در استعمال داخلی برای افزایش ترشح شیر می‌خورند.
سرشاخه‌های سبز، گلها، ریشه و برگهای گیاه همان خاصیت دانه را دارند.
معارف گیاهی، ج5،
ص: 145
غاسول
اشاره
به فارسی و در کتب
طب سنتی با نامهای «غاسول» و «صابونی» آمده است. به فرانسویSaponaire officinale وSavonniere وHerbe foulon وHerbe savon و به انگلیسیSoapwort وBouncing bet گفته می‌شود.
گیاهی است از خانوادهCaryophyllaceae
نام علمی آنSaponaria officinalis L . و مترادف آنS .vulgaris Pall . وS .hybrida Mill . می‌باشد.
مشخصات
غاسول گیاهی است علفی،
چندساله، کوچک که بلندی آن تا نیم متر است. گلهای آن به رنگ حنائی یا صورتی است. برگهای
آن متقابل، ساقه آغوش، مثلثی‌شکل و نوک‌تیز و کمی دراز می‌باشد. میوه آن کپسولی است
که تعداد زیادی دانه به رنگ قرمز در آن قرار دارد. در ساقه زیرزمینی این گیاه در حدود
35- 30 درصد ماده صابونی یافت می‌شود.
این گیاه در کنار
گودالها و در داخل پرچینها و در مزارع می‌روید. در مناطق مختلف اروپا و بخصوص در فرانسه
انتشار دارد. در ایران تا به حال شناسایی نشده است. در چین و ژاپن این گیاه به عنوان
گیاه دارویی مفیدی کاشته و تکثیر می‌شود.
معارف گیاهی، ج5،
ص: 146
ترکیبات شیمیایی
از نظر ترکیبات شیمیایی
در برگهای این گیاه وجود ساپونارین 211] تأیید شده است [کاریونه و کیمورا]. و در ریشه
آن 35- 30 درصد از یک نوع ماده صابونی وجود دارد.
خواص- کاربرد
در چین از ریشه این
گیاه برای معالجه سیفیلیس و همچنین درمان بیماری‌های مزمن پوستی استفاده می‌شود [لیو].
سابقا از خیس‌کرده ریشه گیاه یا به عبارت بهتر گرد ریشه گیاه که در آب کف می‌کند برای
شستن و پاک کردن چرک لباسهای برخی پارچه‌های ابریشمی و پارچه‌هایی که با الیاف شکننده
تهیه می‌شوند، استفاده می‌شده است.
در مورد ریشه مناسب
است که از ریشه گیاه 5- 4 ساله استفاده شود. این ریشه نسبتا ضخیم دارای رنگ قهوه‌ای
قرمز است و پوست آن به آسانی جدا می‌شود و پس از مقشه نمودن آن را به قطعات کوچکی خرد
کرده، خشک و نگهداری می‌نمایند. از نظر دارویی این ریشه خواصی نظیر ریشه گونهS .vaccaria دارد و در موارد روماتیسم، نقرس، بیماری‌های پوست و برای
رفع کم‌خونی دختران جوان مؤثر است.
برای تهیه دم‌کرده
یا جوشانده آن 40- 30 گرم گرد ریشه را در هزار گرم آب جوش دم کردم و یا می‌جوشانند
هر روز 2- 1 لیوان برای تصفیه خون می‌خورند. ممکن است در مایع جوشانده کمی شکر مخلوط
شود. از برگهای گیاه در استعمال داخلی مصرف نمی‌شود.
معارف گیاهی، ج5،
ص: 147
///////////////
آذربو یا آذربویه یا عرطنیثا یا اشنان گیاهی است خودرو از
تیره اسفناج. این گیاه برگهای ریز به هم فشرده دارد. ریشه آن را گلیم شوی یا چوبک اشنان می‌نامند.[۱] اشنان ، چوبک و چوۀ
صباغان را در طبقه بندی به زبان لاتین (Acanthophyllum squarrosum)می نامند، عربی آن سطرونیون ، یونانی آن آذربویه است . بخور مریم نوعی
از آن است ریشه گیاهی است سیاه رنگ شبیه به شلغم و بر روی آن چیزی مانند گره رسته
و گیاه آن خاردار به اندازه شبری و شاخ و برگش شبیه به برگ کرنب و میوه اش شبیه به
غلاف نخود با دو یا سه عدد دانه زرد رنگی . گفته‌اند گل آن زرد است.طبیعت آن گرم و
خشک در سوم است.این دارو با خواص عطسه‌آور و پاک‌کنندگی و باز کنندگی در موارد سقط
جنین و سنگ‌های کلیه و مثانه بکار فته و مدر (بول و حیض) و حل‌کنندگی می باشدمواد
مترشحه اضافی را جذب نموده و موادی که در مفاصل در شرف رسوب هستند دفع می
نماید.دردهای حاصل از گزیدگی حشرات را مسکن است . هشدار:مقدار مصرف آن بصورت شربت
یک مثقال و بیش از آن کشنده است.[۲] درختچه ای کوچک با رنگ
پوست کبود صاف یا کمی کرک دار یا برگهایی کشیده نوک تیز و گلهایش در مجموعه ای در
روی یک پایک بلند قرار دارد نامهای دیگر آن: اسپرون، ، چوغان، فلار، ، غاسول،
عرطنیثه، صابونیه، فول‌العرب و صابونی می‌باشد.[۳]
پانویس[ویرایش]
منابع[ویرایش]
·
معین، محمد. فرهنگ فارسی. امیر کبیر، ۱۳۶۰. این مقاله شامل بخش‌هایی به قلم محمد معین (درگذشته در ۲۱ تیر ۱۳۵۰) است. حقوق معنوی
آن بخش‌ها برای محمد معین محفوظ است.
//////////////
Leontice is a group of perennial,
tuberous herbs in the Berberidaceae described as a genus by Linnaeus in
1753.[4][3][5]
accepted species[6]
Several other names are listed as
"unresolved."[6]
References[edit]
5.
Jump up^ Gabriele
Gresser, Peter Bachmann, Ludger Witte, F.-C. Czygan. 1993. Distribution and
taxonomic significance of quinolizidine alkaloids in Leontice
leontopetalum and L. ewersmannii (Berberidaceae).
Biochemical Systematics and Ecology 21: 679–685
|
Leontice
|
|
|
Kingdom:
|
|
|
(unranked):
|
|
|
(unranked):
|
|
|
Order:
|
|
|
Family:
|
|
|
Genus:
|
Leontice
L. |
|
Leontopetalon Miller.
|
|
/////////////
Leontice
leontopetalum - L.
Common Name Rakaf
Family Berberidaceae
Synonyms
Known Hazards None known
Habitats Sunny rocky places on cultivated
ground, 400 - 2200 metres[89, 90]. Plants are sometimes found on limestone, they
also grow in steppes and semi-desert[200].
Range Europe - Mediterranean to N. Africa.
Edibility
Rating
Medicinal Rating
Care
Fully Hardy Well drained soil Moist Soil Full
sun
Summary
Physical
Characteristics
icon of manicon of flower
Leontice
leontopetalum is a PERENNIAL growing to 0.5 m (1ft 8in).
It is hardy to zone
(UK) 6. It is in flower from Apr to May. The flowers are hermaphrodite (have
both male and female organs)
USDA hardiness zone
: 5-9
Suitable for: light
(sandy), medium (loamy) and heavy (clay) soils and prefers well-drained soil.
Suitable pH: acid, neutral and basic (alkaline) soils. It cannot grow in the
shade. It prefers dry or moist soil and can tolerate drought.
Leontice leontopetalum Rakaf
http://www.flickr.com/photos/nturland/
Leontice
leontopetalum Rakaf
http://www.flickr.com/photos/nturland/
Habitats
Cultivated Beds;
Edible Uses
Edible Parts:
Edible Uses: Drink.
The tuber is said
to contain a significant quantity of starch, from which a liquor is
distilled[280].
Medicinal Uses
Plants For A Future
can not take any responsibility for any adverse effects from the use of plants.
Always seek advice from a professional before using a plant medicinally.
Antidote; Antispasmodic; Miscellany.
The tuber is used
as a cure for epilepsy and leprosy. It is also said to be an antidote to
opium[61, 89].
Other Uses
Miscellany; Soap.
A soap is obtained
from the plant, it is used in removing stains from cloth[89].
Cultivation details
Succeeds in an
ordinary well-drained soil[1]. Plants require plenty of moisture during their
winter-spring growing period and then a warm dry rest period in the
summer[280]. In cool moist temperate climates they are best grown in a bulb
frame and kept completely dry in the summer[200]. They can succeed outdoors in
warm dry areas[200]. The tuber should not be covered when planting[1]. This is
a strange report when considered against the report that seeds pull themselves
down 15 - 30cm into the soil when they germinate - see below.
Propagation
Seed - sow 3 - 4
seeds in each pot of deep soil in a greenhouse, covering the seed with 2cm of
soil. It germinates in the autumn and pulls itself down 15 - 30cm deep into the
soil before the first leaves appear in the spring[130, 200]. If necessary, thin
the plants to the best one in each pot and grow them on for at least three
years in their pots before trying them outdoors. Give regular weak liquid feeds
to ensure that the plants do not become nutrient deficient. Plants are very
slow growing and can take several years before they first flower[280].
