تسبیحها و آدم ها
این روزها دست خیلیها تسبیح می‌بینیم. بعضیها با آن ذكر می‌گویند و بعضیها فقط دست می‌گیرند.
جلوی مغازه‌های تسبیح فروشی كه می‌ایستی،گیج می‌شوی. تسبیحها هم برای خود عالمی دارند!
انواع و اقسام تسبیحها
صد دانه تسبیح دسته به دسته
یك سری‌شان از لحاظ شكل و شمایل با هم فرق می‌كنند. یك سری هم دانه‌هایشان بیشتر و پرمایه‌ترند. دانه‌ی بعضیها را قالب می‌گیرند، بعضیها را می‌تراشند. یك وقت دانه‌های خرما و باقی چیزها را به بند می‌كشند، گاهی هم سنگ.
مرجان و ستارة دریایی تراش خورده را هم اگر در بند تسبیح دیدید تعجب نكنید. این فكر هم به مخیله‌تان نیاید كه همه‌شان ساخت وطن یا حداكثر كشورهای هم مسلك خودمان است. از آلمانی‌اش پیدا می‌شود تا هندوستانی و افغانی. البته حالا نوع چینی‌اش بازار تمام عالم حتی مكه و مدینه را تسخیر كرده(!)
تخیل و سلیقة آدمها، به اندازه‌ی راه‌های رسیدن به خدا، تسبیحهای مختلفی طراحی كرده و ساخته كه آشنایی با آنها خالی از لطف نیست
تعداد دانه‌ها
تسبیح هزاردانه
ما بیشتر صدتایی‌اش را می‌شناسیم. ولی جورهای دیگری هم دارد.
تسبیح اصلی
تسبیح اصیل، همین است. تنها همان سی و سه دانه‌ای را كه ابتدا برای گفتن ذكر سبحان الله به كار می‌رفته دارد. جنس دانه‌هایش هم اغلب از گِل اماكن متبركه و كروی شكل است. مختصر و مفید.
تسبیحهای فعلی
این یكی را زیاد دیده‌اید. صد دانه یاقوت كه در سه دسته، با نظم و ترتیب، كنار هم به بند كشیده شده‌اند. سه قسمت سی و سه تایی و دو عدسك كه آنها را از هم جدا می‌كنند.
تسبیح ذكر
هر كس از اینها دست می‌گرفت، نشانه‌ی زهد و تقوایش بود؛ یا لااقل ادعای آن را داشت. چون نفس آدم بند می‌آمد تا یكی یكی دانه‌هایش را رد كند. شوخی كه نیست، هزار دانه دارد.
چهاریكه
25دانه‌ای است. بیشتر برای تفنن دست می‌گیرند تا ذكر! جنس دانه‌هایش از چوب یا كائوچو است. دانه‌هایی كه درشت‌تر از دانه سایر تسبیحهاست
انواع دانه ها
تسبیح تربت
مقدس‌ترین نوع تسبیح كه از تربت امام حسین(علیه‌السلام) برداشته و ساخته می‌شود. طبیعتا انحصاری هم هست و فقط در كربلا تولید می‌شود. تسبیحهای تربت، عطر خاصی دارند كه با عطر همه خاكها فرق می‌كند. كافی است یك بار تسبیح یا مهر تربت را توی دستتان بگیرید، كمی آن را بدمید و بعد بلافاصله بویش را استشمام كنید. اگرچه تسبیحهای ارزان قیمتی هستند كه حدود سیصد تومان بیشتر قیمت ندارند اما ثواب ذكر گفتن و حتی همراه داشتنش از هر تسبیح دیگری بیشتر است
جوین
یك جایی نزدیك مشهد امام رضا(علیه‌السلام) هست كه آنجا را می‌گویند جوین. كار خیلی از مردم جوین، تسبیح سازی است. اگر رنگ تسبیح، قرمز اناری بود و توی نور شفاف بود، همان جوین مرغوب است كه به علیمرادی معروف است. اما جوین عباس آباد توی نور، شفاف نیست. قیمتش هم خیلی كمتر است. سنگ جوین هم باید توی دست بچرخد تا رنگ سیاهش كم كم به اناری بزند
سندلوس
روسیه، آلمان، تركیه و در ایران، شهر تبریز، تولیدكنندگان اصلی سندلوس هستند كه از تركیب چند نوع مادة شیمیایی به دست می‌آید. سندلوس هم با مالش دست و گرداندن، هم شفاف‌تر می‌شود و هم بوی جوهر و مركب می‌گیرد. انواع سبز، قرمز، زرد و آبی دارد. اما مقبولیت سبز و آبی‌اش بیشتر است. طوری كه تسبیحهای دسته چندم آبی و سبز را گرمی 15هزار تومان می‌خرند
مرجان
از اسمش تابلوست كه این یكی هم منشأ دریایی دارد. منتها یك خصوصیت خیلی جالب دارد كه گرداندن‌اش را هیجان انگیزتر می‌كند. تسبیحهای مرجان آكبند، سفید رنگ هستند. اما وقتی كه توی دست می‌گردند تغییر رنگ می‌دهند. اول زرد و نارنجی و بعد قرمز. تسبیحهای مرجان قرمز، هم خیلی قشنگ‌تر هستند و هم خیلی مرغوب‌تر و البته گرانتر
عقیق و فیروزه
دو تا سنگ خیلی معروف و خوش‌رنگ كه بیشتر توی انگشترسازی كاربرد دارد. اما هستند كسانی كه پول خرج می‌كنند تا دانه‌های عقیق یا فیروزه توی دستشان بچرخد. عقیق سوغات یمن است و گرمی 15 هزار تومان، آب می‌خورد. البته انواع چینی و آمریكایی‌اش هم هست كه ارزان تراند. فیروزه هم مال نیشابور خودمان است و می‌شود گفت قیمت خاصی ندارد و تا بی نهایت می‌شود پول برایش خرج كرد. البته این را هم بدانید بد نیست كه الان توی كل كشور فقط و فقط 15 نفر، آن هم در طبقه دوم بازار رضا(علیه‌السلام) مشهد، تسبیح فیروزه می‌سازند. البته چینی‌ها این جا را هم قبضه كرده‌اند و فیروزه‌های تقلبی و شیشه‌ای را خیلی ارزان‌تر از دیگر رقبایشان مثل آلمان و ژاپن می‌فروشند
یُسر
عربستان سعودی و تایلند، مراكز اصلی ساخت تسبیح یُسر هستند. به خصوص كه یُسر حجاز در مرغوبیت، رقیب ندارد. یسر را از لوله كردن برگ‌های یك نوع درخت دریایی می‌سازند. بعد این برگ‌های لوله شده را این قدر به هم می‌پیچند تا سفت شود و بعد نخ تسبیح را از وسط دانه‌هایش رد می‌كنند. برگ یسر نر و ماده دارد و تسبیح یسر خوب، تسبیحی است كه به قول اهل فن بچه نخورد . یسرها، سورمه‌ای رنگ هستند و برای قشنگ‌تر شدن، رویشان را نقره كوبی می‌كند. ویژگی منحصر به فردشان این است كه وقتی دست رویشان می‌كشی، بوی جوهر خوشنویسی می‌دهند. تسبیح یسر را گرداندن، توی چند جا سفارش شده است و معروف است كه همراه داشتن این تسبیح، شادی آفرین است
شاه مقصود
معروف‌ترین نوع تسبیح، بچه‌ی ناف افغانستان است. جلال آباد و قندهار پر است از حجره‌های تسبیح سازی و سنگ تراشی كه استادان دارند نانشان را از تراش سنگ تسبیح شاه مقصود به دست می‌آورند. مثل عتیقه‌ها، انواع قدیمی و دسته چندمش خیلی گرانتر از نوع صفر كیلومترش است. چون هر چه بیشتر دست بخورد و توی دست بچرخد، شفاف تر، قشنگ‌تر و البته زردتر می‌شود. یك ویژگی دیگر هم دارد كه جنس سنگش زهر كش است. برای همین اسم تسبیح پادزهری را هم رویش گذاشته اند. شاه مقصود سبز، از همه ارزان‌تر است . اما زردترها و دست خورده‌ترها گرانترند.
ما كه باور نكردیم، اما یك تسبیح ساز می‌گفت تسبیح شاه مقصودی دیده كه دو میلیون تومان قیمت داشته. سر و ته دانه‌های این تسبیح نباید خوردگی داشته باشد
صندل
تسبیح صندل، از یك نوع چوب معطر هندی ساخته می‌شود كه بویی شبیه بوی عود می‌دهد. قیمت صندل خوب، تا 10 هزار تومان هم می‌رسد. اما معمولی هایش را با هزار تومان هم می‌شود خرید
تسبیح مكانیكی
از همان ذكر شمارهای كروی مانندی كه یك برجستگی دارد و یك شماره انداز كه با هر فشار دگمه یك شماره كنتور می‌اندازد. چینی است و بازارش توی مكه و مدینه خیلی داغ است . این ذكرشمارها را ساخته‌اند برای حواس پرت‌ها . ولی بعضی وقتها قات می‌زند و یكهو 568 تا شماره بالاتر می‌اندازد یا روی عدد 23 می‌ایستد و تكان نمی‌خورد
كهربا
تسبیحهای كهربا، رنگ زرد مایل به آجری دارند. دانه‌هایشان خیلی درشت است و از یك نوع فسیل دریایی از كف دریا می‌سازندشان. نوع آلمانی كهربا خیلی معروف و مرغوب است و به ازای هر گرم، تا ده هزار تومان به فروش می‌رسد. اما كهربای دریای بالتیك چنگی به دل نمی‌زند و هر گرم‌اش حدود هزار و پانصد تومان است. كهربا دو تا ویژگی جالب دارد. اول این كه وقتی رویش دست بكشی، تولید الكتریسیته ساكن می‌كند و چیزهایی مثل كاغذ را بلند می‌كند و دوم این كه وقتی همان مالش دست را تكرار كنی تا كهربا كم كم گرم شود، بوی لیمو می‌دهد
تسبیحهای پلاستیكی
هر جور، هر شكل و هر رنگی را كه بخواهید، توی تسبیحهای پلاستیكی می‌شود پیدا كرد. دانه درشت و ریز سیاه، سفید، رنگی و... . برای همین قیمتش هم نوسان دارد. از تسبیح 50 تومانی داریم تا 5 هزار تومانی. این، سلیقه، رنگ بندی، فشرده و مرغوب بودن جنس دانه و قالب زیبای كار است كه به آن، قیمت می‌دهد.
تسبیح دیجیتال
چینی‌ها اگرچه در مورد قبلی، حسابی گاف دادند و اعتبارشان توی بازارها از دست رفت. اما این یكی را خوب آمدند. یك ذكر شمار تر و تمیز كه با یك باتری كوچك ساعت كار می‌كند و علاوه بر مشخص كردن شماره ذكر، ساعت زنگ دار هم هست و از آن بهتر می‌توانید تنظیمش كنید كه هر چند ذكر، یك بار یك بوق كوچك بزند و شماره ذكرها را بدون نگاه كردن به صفحه‌اش، بدانید
از باقه تا بذرُ البَنج
همه جور سنگ و چوب و گیاهی كه فكرش را بكنید، شكل می‌دهند، یك نخ از تویش رد می‌كنند و به نام تسبیح می‌دهند دست مردم. تا حالا اسم بذرالبنج را شنیده بودید؟ یك جور شیره‌ی گیاهی است كه به دانه‌های تسبیح تبدیل می‌شود. تسبیح باقه هم رنگارنگ است. از سبز، قرمز و ساده دارد تا رنگ پرچمی كه مخلوط سبز و سفید و قرمز است.یك نوع تسبیح هم هست كه دست پرورده یهودی هاست. یك نوع خاك و صمغ مخصوص را با هم ممزوج می‌كنند و وقتی شكل گرفت هر نوع عطری مثلا گل محمدی داخلش تزریق می‌كنند تا وقتی كه توی دست می‌چرخد، بوی عطرش توی فضا بپیچد. تسبیحهای یهودی از راه اردن وارد بازار كشورهای عربی و اسلامی می‌شود.
تسبیح انگشتی
دستهایتان را كه ازتان نگرفته اند. ده تا انگشت دارید به چه قشنگی. هر كدام سه تا بند دارند. می‌شود سی تا. اول این كه خرجی روی دستتان نمی‌گذارد، دوم این كه حساب شماره ذكرها را با یك نگاه می‌توانید داشته باشد و سومین نكته كه از بقیه مهم‌تر هم هست این كه همیشه همراهتان است. از یك تسبیح دیگر چه می‌خواهید؟
مجموعه‌ای به نام مسبّح!
قدیم‌ها به تسبیح، مسبح هم می‌گفتند. اینها اجزا‌ی لاینفك تسبیح از اول تا به امروز هستند.
دانه‌ها: اینها سیاهی لشگر تسبیح به حساب می‌آیند و از نظر جنس دانه و تعداد، تقسیمات مفصلی دارند.
عدسك: همانها كه دانه‌ها را به سه گروه تقسیم می‌كنند. اغلب هم به شكل عدسند. گاهی هم دانه‌هایی ریزتر از بقیه. مگر فرقی هم می‌كند؟
شیخكها: بیشتر از جنس دانه‌های همان تسبیح است. با شكلی مانند مخروط‌های ناقصی كه از طرف قاعده به هم وصل شده باشند.
سر تسبیح: سر تسبیحها معمولا یك منگوله‌ای است ولی در انواع گرانتر (دو منگوله‌ای) استفاده از سنگهای قیمتی هم دیده می‌شود.
این ماجرا ادامه دارد...
