سجبستان، سگ پستان ، سپستان، مخاط و مخیطا

[1]-  سجبستان . [ س َ ب ِ ] (معرب ، اِ) سگ پستان . سپستان .(الابنیه عن حقایق الادویه ، از یادداشت بخط مؤلف ).

//////////////

سپستان . [ س ِ پ ِ ] (اِ) «سبست » (فرانسوی )، «کردیامیکسا» (لاتینی ). (ثابتی ص 186). پهلوی «اسپَی » (آرامش گاه ، ملجاء)، ارمنی عاریتی و دخیل «اسپیَکَن » (مهمان )، باید از شکل «اسپینی » ناشی شده باشد. (حاشیه ٔ برهان قاطع چ معین ). میوه ای است بقدر آلوی کوچکی و در درون آن شیره ای باشد لزج و بیمزه آن را در دواها بکار برند و معنی آن اطباءالکلبه است و به عربی دبق خوانند با دال ابجد و بای ابجد ودرخت آن را شجرة الدبق گویند. گرم و تر است و سرفه را نافع باشد. (برهان ). درختچه ای است که در عباسی یافت میشود و نام علمی آن «کردیامیکسا» میباشد. و در بندر عباس «اونبو» مینامند. چوبش سخت و سنگین است وخوب رنده میشود و در هنرهای زیبا مصرف میگردد. (جنگل شناسی ساعی ص 272). لغت فارسی است و بعربی دبق نامند، ثمر درختیست زیاده بقدر قامتی . ساق او مایل بسفیدی و برگش مدور بزرگ و بارش در خوشه و در اول زرد و بعد از خشکی سیاه میشود و در حرارت و برودت معتدل و در اول تر و سهل محرورالمزاج و مواد سوداوی و مزلق و ملین سینه و حلق و مسکن حدة صفرا و عطش و قلیل الغذا و مقوی امعا و جهت حرقةالبول و سرفه ٔ حاره ٔ یابسه و اخراج کرم معده و خشونت صورت و گرفتگی آواز و سجح که از دوای تند بهم رسیده باشد و اصلاح اذیت ادویه ٔ مسهله و تبهای حاره و بلغم شور نافع و ضماد مطبوخ او دردوشاب خرما جهت گشودن دمل آزموده است و قدر شربتش از سی عدد تا بیست مثقال و مضعف معده و گویند مضر جگراست و مصلحش در مبرودین گل سرخ و در غیر او عنابست و بدلش خطمی . (تحفه ٔ حکیم مؤمن ). نزول الکلب . (بحر الجواهر). مخفف سگ پستان و بذر آن سنجسبویه باشد. (مفاتیح ). لسان البحر. (منتهی الارب ). مخاط و مخیطا گویند و معنی سپستان اطباءالکلبه بود و بعربی دبق خوانندو دنبیر گویند بلفظی دیگر. بهترین آن بحری بود که تازه و فربه و صمغی بود طبیعت آن معتدل و گویند سرد بود و گویند گرم و تر بود و نافع بود جهت سرفه که از گرمی و خشکی بود و سفید و حلق را نرم گرداند و شکم براند و تشنگی بنشاند و مسهل بود و منقی بود و مقوی آن بود و امعاء را از اخلاط بد پاک گرداند. در ادویه ٔ مسهل نیکو بود و فعل وی و تبهای گرم که سبب آن خود با صفرا بود، آنچه از بلغم شور بود سود دهد و مقدار مستعمل از وی سی دانه بود لیکن غذا اندک دهد و مولد بلغم بود و گویند مضر بود بجگر و مصلح وی آب عناب بود. (اختیارات بدیعی ). اعین السرطان . سنجسبویة. اطبأالکلبة. سبستان . سگپستان . (ابن البیطار).

///////////

ریاض الادویه

/////////////

سپستان:..مخاطه و مخیطا گویند و معنی سپستان اطباء الکلیه و به عربی دبق خوانند.

بهترین وی بحری بود که تازه و فربه بود و صمغی بود. (اختیارات ص 217). سپستان لغت فارسی است به عربی دبق و به هندی لسوره نامند و معنی سپستان اطباء الکلیه است به جهت نفع آن از برای کلیه و آن را مخاطه و مخاطیا نیز نامند. (مخزن ص 491).

یادگار

////////////////

سپستان

نام سنتی: سپستان (1)

نام عربی: دَبق (1)

نام عمومی: Assyrian plum، Sebesten plum، Lasura   (2،3،4

نام علمی: Cordia myxa L. (2،3،4،10

خانواده: گاوزبان، Boraginaceae (3،4

بخش مورد استفاده: اگرچه از برگ، پوست و ریشه این گیاه هم استفاده می شود ولی میوه بیشترین کاربرد دارویی را دارد. (5)

ریخت شناسی

درختی به ارتفاع حداکثر 12 متر، با تنه صاف و بدون انشعاب است. اندام هوایی پوشیده از کرک های خشن است. برگ ها چرمی، بیضی، ضخیم و دارای دمبرگ بزرگ است. گل ها قیفی شکل، سفید یا مایل به کرم بوده و به صورت مجتمع قرار می گیرند. میوه ها به صورت شفت و پس از رسیدن کروی شکل، به اندازه گیلاس و به رنگ زرد است و کم کم به سیاهی می گراید. مزه میوه ها شیرین است و در حالت تازه دارای آب و موسیلاژ فراوان است. در کتاب استاد قهرمان اشاره شده است که گیاه سپستان که در شرح قدیم آمده است با گونه های مختلف جنس Cordia هم خوانی دارد اما تشخیص دقیق گونه نیاز به مطالعات بیشتر دارد. (1،3،5،7)

پراکنش سپستان در جهان و ایران

از شرق مدیترانه تا شرق هندوستان به طور بومی وجود دارد و به نقاط دیگر مثل نواحی استوایی آفریقا، آسیا، استرالیا و همچنین اخیراً در آمریکا کشیده شده است.

این درخت در ایران غیربومی بوده ولی از زمان های پیش وارد ایران شده و در سواحل و جزایر جنوبی و جنوب کشور (مثل لار، بلوچستان، مکران و ...) کشت می شود. (2،5،6)

تاریخچه

بر طبق منابع تاریخی، میو های C. myxa تا همین اواخر جهت طعم قابضی که هنگام تازگی دارد مورد استفاده قرار می¬ گرفت. در نواحی گرمسیری آفریقا، میوه های رسیده به صورت تازه و میوه های کال هم به صورت ترشی یا تازه خورده می¬شوند. همچنین به عنوان طعم دهنده غذایی کاربرد دارند. دانه ها هم خورده می شوند. در مصر، میوه های خشک شده همچنان در مغازه های ادویه فروشی با نام سپستان (sapistan) به فروش می رسد و کاربرد دارویی دارند. در مصر و خاور نزدیک، پالپ¬های (گوشت میوه) دارای موسیلاژ برای ساخت چسب هایی جهت گیرانداختن پرندگان مهاجر به کار می رود.

میوه های سپستان به صورت انبوه در مناطق گرمسیری آفریقا، خاور نزدیک، خاور میانه و همچنین (در قرن 18 و اوایل قرن 19) در غرب اروپا جهت سرفه، مشکلات ریوی، التهاب مجرای گوارشی و ادراری مصرف سنتی داشته است. همچنین در آفریقا، پالپ میوه جهت درمان اسهال، اسهال خونی، سل، زخم¬ها، تسکین آبسه و دردهای روماتیسمی و ضد کرم به کار گرفته می شود. (8)

ترکیبات مهم

برگ و میوه سپستان حاوی آلکالوئیدهای پیرالوزیدین، کومارین ها، ساپونین ها، ترپن ها و استرول ها است. در برگ ها مقدار بالایی کروم هم وجود دارد.

مواد مهم روغن دانه ها اسیداولئیک، اسیدلینولئیک، اسیدبِهِنیک، اسیدآراشیدیک، اسیداستئاریک و اسیدپالمیتیک است. (2،5)

موسیلاژ میوه، بین 13-3 درصد و قابل توجه است. (5)

زمان جمع آوری

میوه سپستان باید پس از رسیدن کامل در تابستان جمع آوری شود. (5)

خواص سپستان از دیدگاه طب سنتی

عقیلی خراسانی سپستان را میوه درختی معرفی می نماید که دو نوع بزرگِ دانه از گوشت میوه جدا و کوچکِ دانه متصل به گوشت میوه است. هر دو نوع در پختگی و رسیدگی زرد و بعد از خشکی سیاه¬رنگ می¬شوند. وی، سرزمین ¬های گرمسیری و بنادر فارس را موطن آن ذکر کرده است. (1)

طبیعت: در حرارت و برودت معتدل و در اول تر (1)

افعال و خواص

 مکیدن میوه در دهان یا آشامیدن آب خیسانده آن، یا جوشانده آن جهت نرم کردن سینه، حلق، خشونت و گرفتگی صدا، سرفه گرم و خشک، تسکین صفرا، عطش، سوزش ادرار ناشی از صفرا، خروج کرم معده، اسهال گرم مزاجان، مواد سوداوی، بلغم شور، اصلاح ادویه مسهله، تبهای گرم صفراوی، دموی، بلغم شور و زخم روده ناشی از ادویه حاد به کار می رود.

          نگهداشتن سپستان در دهان، در منع نزول مواد به سینه به غایت مفید است.

          قلیل الغذا و مولد رطوبات بلغمیه است.

          لغزاننده (مزلق) مواد در روده ها است به خصوص اگر با آب جوشانده آن حقنه شود.

          ضماد جوشانده در دوشاب جهت بازکردن دمل آزموده شده است.

 چهار-پنج عدد از برگ های تازه روییده آن به صورت ریز درآمده و یک شب در آب خیسانیده شود و صبح فشار داده و صاف شود جهت جریان منی، سوزش ادرار و مثانه (سوزاک) نافع است.

          پودر پوست سوخته خشک آن که با آتش سوخته شود جهت تسکین درد و زخم مفید است. (1،10،11،12)

مضر و مصلح: مضعف معده و کبد است. مصلح آن در سردمزاجان گل سرخ و در بقیه عناب می باشد. (1،11)

بدل: خطمی (1)

کاربرد سپستان در گیاه درمانی

          با توجه به این که میوه رسیده دارای مقدار زیادی ویتامین است، اعتقاد به خواص تقویت کننده و افزایش رشد موی آن وجود دارد. این میوه خاصیت آنتی اکسیدانی و حفاظت کبدی هم دارد.

          میوه، برگ، ریشه در کمک به درمان سرماخوردگی، سرفه، گلودرد و مشکلات سوء هاضمه کاربرد داشته اند.

          میوه رسیده به دلیل موسیلاژ، جهت زخم گلو، تکسین دردهای قفسه سینه، دردهای روماتیسمی و ضد کرم کاربرد دارد. این میوه در فرمولاسیون چهارتخمه (به همراه تخم مرو، به دانه و بارهنگ) به عنوان ضدسرفه و نرم کننده سینه به کار می رود. همچنین موسیلاژ آن در صنایع قرص سازی کاربرد داشته است. در آزمایش های حیوانی اثرات کاهش فشار خونی ناشی از موسیلاژ به دلیل انسداد گیرنده های نیکوتینی دیده شده است.

          عصاره های اتردوپترولی و الکلی سپستان خاصیت ضددرد، ضدالتهاب و ضدآرتریت را در موش های آزمایشگاهی نشان دادند.

          در بعضی مناطق آفریقایی از خیسانده برگ گیاه به صورت خوراکی برای درمان تریپانوزومیاز و به صورت موضعی برای گزش پشه تسه تسه به کار می رود. از برگ گیاه در بعضی نواحی به خصوص در هند، برای مصارفی شبیه برگ گاوزبان هم استفاده به عمل می آید. آلکالوئیدهای پیرولیزیدینی اشباع موجود در برگ گیاه اثر سایتوتوکسیک بر روی سلول های کارسینوما دارند. عصاره متانلی برگ ها اثرات قوی آنتی هیستامینی داشته است. کروم موجود در برگ و میوه می تواند تحمل به گلوکز را بالا ببرد و در دیابتی ها ماده مصرفی باارزشی باشد.

          پوست این درختچه، اثر قابض، رفع سوء هاضمه و تب، و ریشه اش خاصیت مسهلی دارد. (2،5،6،9)

                                               سپستان- تندرستان

میزان مصرف در طب رایج و سنتی

در طب سنتی مصرف میوه آن تا 30 عدد یا 10 مثقال (45.4 گرم) در روز ذکر شده است. (1) در فارماکوپه گیاهان دارویی ایران میزان مصرف میوه برای نرم کردن سینه و گرفتگی صدا به صورت تنها با مخلوط با میوه و دانه های لعابدار، 30-5 عدد ذکر شده است. (5)

عوارض جانبی و سمیت

اطلاعات زیادی در این زمینه وجود ندارد.

تداخلات دارویی و غذایی

اطلاعات کافی در این زمینه وجود ندارد.

مصرف در بارداری و شیردهی

اطلاعات کافی در این زمینه وجود ندارد.

منع و احتیاطات مصرف

اطلاعات کافی در این زمینه وجود ندارد.

مراجع

(1) عقیلی خراسانی سیدمحمد حسین، مخزن¬الادویه. تصحیح دکتر روجا رحیمی و همکاران. نشر سبزآرنگ. چاپ پنجم. 450-449.

(2) صالحی سورمقی محمد حسین، گیاهان دارویی و گیاه¬درمانی، تهران، دنیای تغذیه، پاییز 89، چاپ اول، جلد سوم، صص 221-218.

(3) امین غلامرضا، متداول¬ترین گیاهان دارویی سنتی ایران، تهران، علوم پزشکی تهران، بهار 84، چاپ اول، ص 184.

(4) http://plants.usda.gov/core/profile?symbol=COMY

(5) فارماکوپه¬ی گیاهان ایران، بخش دوم، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، 1381، ص 439-433.

(6) زرگری علی، گیاهان دارویی، جلد سوم، چاپ هفتم، 1390، انتشارات دانشگاه تهران، ص 554.

(7) قهرمان احمد، احمدرضا اخوت، شرح تطبیقی گیاهان دارویی کهن، جلد دوم، 1388، ص 314-313.

(8) Laurent Bouby, Anne Bouchette, Isabel Figueiral, Sebestan fruits (Cordia myxa L.) in Gallia Narbonensis (Southern France): a trade item from the Eastern Mediterranean?, Veget Hist Archaeobot (2011) 20:397-404

(9) C.P Khare, Indian Medicinal Plants, Springer, 2007, p 173.

(10) ابن نفیس، الموجز فی الطب، ترجمه احمد امامی و بهجت جوادی، نشر آبژ، چاپ اول 1390، ص 65.

(11) یوسف بن محمد هروی، ریاض الادویه، تصحیح دکتر سید محمد نظری، نشر المعی، چاپ اول 1391، ص 108.

(12) زکریا، محمد، برء الساعه، ص 19.

 از :

سپستان

دکتر محمد تحویل زاده

دستیار تخصصی داروسازی سنتی

/////////

سبستان دبق أو المخيط (الاسم العلمي:Cordia myxa) هو نوع من النباتات يتبع جنس السبستان من الفصيلة الحمحمية[1]. والسبستان الدبق هو شجرة متوسطة الحجم متساقطة الأوراق، يصل ارتفاعها حوالي 12 متر. الأوراق بيضاوية عريضة ملساء ، مموجة الحافة . الأزهار بيضاء صغيرة في نورات طرفية ومجاميع إبطية . الثمار تؤكل قطرها حوالي 2 سم لونها بني لامع. تتكاثر الشجرة بالبذور والعقل ، وتحتوي الثمار على مادة هلامية (مخاطية) تستعمل في علاج بعض الأمراض ، كما يستعمل خشبها في بعض االصناعات ، كما تستعمل المادة المخاطية والتي تسمى الدبق في صيد العصافير . كما تزرع للزينة والظل. ي شجرة استوائية صغيرة موطنها الأصلي آسيا الاستوائية يصل طولها من 12 إلى 15 مترا وهي معمرة تتراوح ما بين الستين والسبعين عاما. تزرع في التربة الجيرية بواسطة الجذور وتنقع البذور بالماء البارد لمدة 6 ساعات ثم تتم الزراعة بحفرة صغيرة شجرة ظليلة و تسر الناظرين و تعتبر من رموز الطبيعة في الأحساء. تنمو الشجرة بسرعة كبيرة إلى حد ما وتبدأ بإنتاج الثمار عند عمر 3 إلى 5 سنوات. يتم التلقيح بواسطة الحشرات الطائرة. الثمار تنضج في 30 إلى 45 يوم تقريبا. وتنتشر البذور بواسطة الطيور في الغابات. تحتاج إلى أشعة شمس مباشر وتحتاج للري المتوسط.

جذعها لونه رمادي , ويستخدم خشبها كثيراً بسبب انه متوسط الصلابة ولكن لا ينفع للاستخدام الخارجي.أزهار شجرة البمبر عبقة فتطيب مكانها بعطرها الأخاذ.

الفاكهة لونها اصفر وتغمق كلما نضجت, في داخلها سائل لزج كأنه صمغ شفاف سكري. تعتبر من الفواكة الممتازة بسبب احتوائها على أغلب أنواع الفيتامينات ومفيدة جداً للشعر وبويصلتها.

محتويات  [أخف]

1          أسماء أخرى

2          فوائد السبستان الدبق

3          انظر أيضاً

4          مراجع

أسماء أخرى[عدل]

تعرف أيضا باسماء اخرى : البمبر والمخيط والهمبو وأبو الروان والجاو والغوج البحريني.

فوائد السبستان الدبق[عدل]

تنظيم هضم المعدة

يستخدمونه في صنع (الآجار)

البعض يستخدمه لعلاج الربو والسعال

انظر أيضاً[عدل]

السبستان

قائمة أنواع السبستان

قائمة نباتات مصر القديمة

مراجع[عدل]

^ موقع لائحة النباتات (بالإنكليزية) The Plant List سبستان دبق تاريخ الولوج 27 كانون الثاني 2014

/////////////////

به پنجابی لسوره، لسورا:

لسوڑہ یا لسوڑا اک وڈے پتیاں والا رکھ اے۔ ایدے تے جیہڑا پھل لگدا اے اوہ اندروں لیسلا ہوندا اے ایس لئی ایدا ناں لسوڑہ اے۔ اے دکھنی ایشیاء دا رکھ اے۔

//////////////

Cordia myxa is a species of flowering plant in the borage family, Boraginaceae. It is a medium-sized broad-leaved deciduous tree. Common names include Lasura, Assyrian Plum, Pidar, Panugeri, Naruvilli, Geduri, Spistan,Burgund dulu wanan and Ntege. It is found growing primarily in Asia, as well as, across the globe especially in tropical regions having the right type of geophysical environment. In the Indian subcontinent, it is seen coming up naturally and growing abundantly from Myanmar in the East to Afghanistan in the West. Its habitat starts at about 200 m above mean sea level in the plains and ascends right up to a height of about 1500 m in the hills.

Keeping in view the numerous utilities of the plant it is widely cultivated in the arid zone too. The species is indigenous to China and is widely cultivated in lower plains and tropical regions. Though this plant flourishes well in deep clayey loam and sandy soils, it does still better in areas experiencing nearly 100 to 150 cm of annual rainfall.^[1]

Lasura is a fairly fast growing species. It matures in about 50 to 60 years by when its girth at the breast height is about 1 to 1.5 m. Its bole (main trunk) is generally straight and cylindrical, attaining a height of nearly 3 to 4 m. The branches spread in all directions by virtue of which its crown can be trained into a beautiful inverted dome like an umbrella. When fully grown up, the total height of the tree comes to nearly 10 to 15 m. In less favorable climate and or unfavorable environment, however, it has a lesser growth and may attain a somewhat crooked form. In still worse environment it can even remain stunted like a shrub.

The bark of lasura is grayish brown in color with longitudinal and vertical fissures. The tree can be easily identified from a distance by observing the fissures which are so prominent in the bark of the main bole of a tree approaching maturity.

The leaves of lasura are broad, ovate, alternate and stalked with the spread being 7 to 15 cm x 5 to 10 cm. In matter of external appearance these are glabrous above and pubescent below. The young leaves tend to be hairy. The fresh foliage is quite useful as fodder for cattle — more so during grass famines. These are also used for wrapping biddies and cheroots.

Lasura tree flowers during March-April. The inflorescence, mostly terminal, is, white in color. Individual florets are nearly 5 mm in diameter. At places these are somewhat hairy and white. Being a deciduous plant, the species bears male and female flowers on the same tree. The calyx part of an independent flower is about 8 mm long and glabrous, but not pubescent. It splits irregularly at the opening of its bud into flower. The filaments are hairy.

The fruit of lasura start appearing during July-August. It is a kind of a drupe, light pale to brown or even pink in color. The appearance tends to darken when ripening sets in. Being full of viscid glue like mucilage, the pulp is somewhat translucent. When fully ripe the pulp becomes quite sweet in taste and is fully enjoyed by children. The pulp in a half ripe fruit can even be used as an alternative to paper glue in office work.

The half ripe lasura fruit makes a tasty broth which is hot in effect as per Ayurveda practitioners. The fruit makes an excellent pickle too which is not so hot. In fact the preserve is quite affective against indigestion.

The ripe fruit are full of vitamins and regular use is supposed to be helpful in good growth of hair. Lasura preparations are, thus, good for people whose constitution might have tendency to go baldy. In addition to fruit, lasura bark and roots are also very effective as a local remedy against cough, cold and various other ailments connected with indigestion and throat problems.

For the purpose of regeneration the ripe lasura fruit are picked from the trees during May-June. The sowing is generally done in polythene bags during June-July. One or two years old plants raised in nursery are transplanted in the field during monsoon.

The lasura tree yields, high quality wood constituting a very good quality timber. It is grayish brown in color and weighs nearly 15 to 18 kg per cubic foot. It is moderately hard, though not very durable for outdoor work. It planes well to a smooth surface and takes good polish. It is generally used for making ornamental furniture, house posts, beams, scantlings, planks, dugout canoes, boats, tea boxes, cart shafts, axles, yokes, well-curbs, agricultural implements, combs, gun stocks, naves, spokes, etc. It is also used for making quality toys, bowls and wooden utensils for kitchens for handling sour recipes. Since the wood, being light and yet reasonably strong, it is in great demand for ornamental woodwork. It accordingly sells at an attractive price of Rs 1000 to Rs 1500 per cubic foot.

Toxicity[edit]

Cordia myxa contains tumorigenic pyrrolizidine alkaloids.^[2]

References[edit]

1.       Jump up^ Oudhia, P., 2007. Cordia myxa L. [Internet] Record from PROTA4U. Schmelzer, G.H. & Gurib-Fakim, A. (Editors). PROTA (Plant Resources of Tropical Africa / Ressources végétales de l’Afrique tropicale), Wageningen, Netherlands.

2.       Jump up^ Fu, P.P., Yang, Y.C., Xia, Q., Chou, M.C., Cui, Y.Y., Lin G., "Pyrrolizidine alkaloids-tumorigenic components in Chinese herbal medicines and dietary supplements",Journal of Food and Drug Analysis, Vol. 10, No. 4, 2002, pp. 198-211[1]

Scientific classification
Kingdom:	Plantae
(unranked):	Angiosperms
(unranked):	Eudicots
(unranked):	Asterids
Order:	Lamiales
Family:	Boraginaceae
Genus:	Cordia
Species:	C. myxa
Binomial name
Cordia myxa L.
Synonyms
Cordia obliqua Cordia domestica