زوقال/زقال/قرانیا/زغال اخته

زوقال/زقال/قرانیا/زغال اخته.  قرانیا. [ ق َ ] (معرب ، اِ) درختی است کوهی . برش همچو زیتون قابض است و مجفف و مدمل جهت ریشهای بزرگ و پرگوشت کننده ٔ زخمهای ریزه . (منتهی الارب ) (از آنندراج ). نام درختی کوهی که میوه ٔ آن سرخ وقابض است . (ناظم الاطباء). نام درختی است بزرگ ، و آن در کوههای سردسیر روید. برگ آن مانند برگ آزاددرخت و میوه ٔ آن شبیه به زیتون باشد لیکن درازتر از زیتون است و چون برسد سرخ شود. اسهال را بغایت نافع است . (برهان ). درختی است بزرگ در کوهستان سردسیر روید و ورق وی مانند ورق زیتون آزاددرخت بود و ثمر وی مانند زیتونی دراز و چون نارسیده بود سبز بود و چون رسیده گردد سرخ گردد مانند خون ، و آن را خورند و در طعم وی عفوصتی تمام بود و طبیعت آن گرم و قابض بود و موافق اسهال شکم و قرحه ٔ امعاء بود و چون در طبخ کنند و بخورند و در نمک آب نهند مانند زیتون و رطوبتی که از ورق وی چون تر بود حاصل گردد بسوزانند و بر قوبا مالند نافع بود. (از اختیارات بدیعی ). زقال اخته است . (تحفه ٔ حکیم مؤمن ). راهن . آل . سرخک . قرنوس . طاقدانه .

///////////////////////

زقال . [ زَ ] (اِ) زغال اخته . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). این درختچه در جنگلهای ارسباران بحال وحشی موجود است . آن را در ارسباران زقال و در تهران زقال اخته می خوانند. (جنگل شناسی ساعی ج 2 ص 260). اسم فارسی قرانیا است و آن ثمر درخت است بقدر زیتون و یاقوتی رنگ بعد از خشکی سیاه می باشد... (تحفه ٔ حکیم مومن ). رجوع به زغال اخته و تحفه ٔ حکیم مؤمن شود.

////////////////

زغال‌اخته یا زغال (نام علمی: Cornus mas) درختچه بلند یا درخت کوچک برگریز (خزان‌کننده) از خانوادهٔ گیاهان گلدار دولپه‌ای و تیرهٔ زغال‌اخته‌ایان است که درخت آن در ایران به بلندی ۸ متر و قطر ۱۵ تا ۱۹ سانتی‌متر می‌رسد. این گیاه بومی غرب آسیا تا جنوب اروپا (ایران، آذربایجان، ارمنستان، آسیای جنوب غربی و اروپای جنوبی) است. میوهٔ آن نیز زغال‌اخته یا زغال نامیده می‌شود. [۱][۲]

پوست تنه این درخت قهوه‌ای است و برگ‌هایش تخم‌مرغی شکل با انتهایی نوک‌دار و پشت‌برگ کمرنگ است. هر برگ سه تا پنج رگبرگ دارد. گل‌های زغال‌اخته کوچک، زردرنگ و زودرس هستند و در پایان زمستان بر درخت پدیدار می‌شوند. میوه آن شفت آویزان و به‌شکل بیضی کشیده و به رنگ سرخ تیره و به درازای تقریباً ۱۲ میلی‌متر می‌باشد. در ایران این درخت بیشتر در ارسباران و هیر (قزوین) می‌روید. [۱]

میوه زغال‌اخته ترش مزه است. از میوهٔ رسیدهٔ این گیاه کمپوت و مربا تولید کرده و یا به صورت خشکبار مانند آلبالوی خشک مصرف می‌شود. [۳]

محتویات  [نهفتن]

۱          جشنواره زغال اخته

۲          خواص دارویی زغال‌اخته

۳          چوب زغال‌اخته

۴          نگارخانه

۵          پانویس

۶          منابع

جشنواره زغال اخته[ویرایش]

کلیبر، به خاطر قرار گرفتن در میان کوه‌های بلند، دارای آب و هوای خاصی است که مشخصا برای بار آوری زغال اخته مناسب می‌باشد. می‌توان ادعا کرد که "زغال اخته" سمبولی از هویت کلیبر است. در اواخر تابستان میوه‌های رسیده در اغلب دکان‌های اطراف خیابان اصلی به فروش میرسد. در سال‌های اخیر فرمانداری کلیبر با برگزاری جشنواره زغال اخته برای ترویج تولید تجاری و بازاریابی این میوه‌ها تلاش کرده است [۴].

خواص دارویی زغال‌اخته[ویرایش]

ﻃﺒﻖ ﻧﺘﺎیج ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه در یک مطالعه اخیر، ﭼﻨین اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﻲﺷﻮد کﻪ ﻣﺼﺮف ﻣﻴﻮه ی زﻏﺎل اﺧﺘﻪ دارای آﺛﺎر ﻫﻴﭙﻮﮔﻠﻴﺴﻤﻴک ﺑﻮده اﺳﺖ و ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺳﺒﺐ ﺑﻬﺒﻮد ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺑﺎﻓﺘﻲ ﭘﺎﻧﻜﺮاس در ﺟﺮﻳﺎن ﺑﻴﻤﺎری دﻳﺎﺑﺖ ﮔﺮدد ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ اﻳﻦ اﺛﺮات ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ وﺟﻮد آﻧﺘﻮﺳﻴﺎﻧﻴﻦ ﻫﺎ و ﺳﺎﻳﺮ ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت آﻧﺘﻲ اﻛﺴﻴﺪاﻧﻲ ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﻴﻮه ﺑﺎﺷﺪ.[۵] [۶] خواص دارویی دیگر زغال اخته نیز بصورت گسترده تحت مطالعه قرار گرفته و در مجلات تخصصی گزارش شده است.[۷] [۸]

چوب زغال‌اخته[ویرایش]

چوب زغال اخته چگالی بالایی دارد و، بر خلاف چوبهای دیگر، در آب غوطه ور نمی‌شود. بخاطر این مشخصه چوب مذکور در ساخت دسته ابزارها و قطعات ماشین‌ها ارزش ویژه‌ای دارد.[۹] بعد از قرن هفتم قبل از میلاد یونانی‌ها چوب زغال را در ساخت نیزه و کمان استفاده کردند.[۱۰] گستردگی استفاده از چوب زغال در اسلحه سازی باعث شد در اشعار یونانی مربوط سروده شده در قرون چهارم و سوم قبل از میلاد زغال اخته با نیزه مترادف شود. [۱۰] در ایتالیا، چوب دستی چوپانان crognolo یا grugnale،به معنی درخت زغال، نامیده میشود.[۱۱] تا سالها قبل چوبدستی‌های تهیه شده از درخت زغال بصورت عمده در بازار مکاره شهر اهر معامله میشد. از آنجا که اغلب این چوب‌ها از جنگلهای ارسباران می‌آمد، دولت برای حفاظت از محیط زیست خرید و فروش اینگونه چوب دستی‌ها را محدود کرده است.

نگارخانه[ویرایش]

طرحی از گیاه زغال‌اخته

درختان زغال‌اخته

میوه زغال‌اخته

گل زغال‌اخته

پانویس[ویرایش]

↑ پرش به بالا به: ۱٫۰ ۱٫۱ ثابتی، جنگل‌ها، درختان و درختچه‌های ایران، ۲۵۸.

پرش به بالا ↑ ویکی‌پدیای انگلیسی

پرش به بالا ↑ فرهنگ فارسی معین

پرش به بالا ↑ http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13920621000144

پرش به بالا ↑ فاطمه شمسي, صديقه عسگري, محمود رفيعيان, سميه كاظمي, آزاده عادل نيا. "اثر میوه‌ی زغال اخته (Cornus mas L.) بر قند خون، انسولین و هیستوپاتولوژی پانکراس در موش‌هاي صحرايي ديابتي شده با آلوكسان." مجله دانشکده پزشکی اصفهان 29, no. 147.

پرش به بالا ↑ Jayaprakasam, B., Olson, L. K., Schutzki, R. E., Tai, M. H., & Nair, M. G. (2006). Amelioration of obesity and glucose intolerance in high-fat-fed C57BL/6 mice by anthocyanins and ursolic acid in Cornelian cherry (Cornus mas). Journal of agricultural and food chemistry, 54(1), 243-248.

پرش به بالا ↑ Asgary, S., Kelishadi, R., Rafieian-Kopaei, M., Najafi, S., Najafi, M., & Sahebkar, A. (2013). Investigation of the Lipid-Modifying and

/////////////////////

به عربی قرانیا:

القرانيا الأوروبية (باللاتينية: Cornus mas) نوع نباتي شجري من جنس القرانيا ينتمي إلى الفصيلة القرانية.

البيئة والانتشار[عدل]

ينتشر في بلاد الشام والأقاليم السورية الشمالية وتركيا والقوقاز ومعظم مناطق أوروبا^[1].

مرادفات للاسم العلمي[عدل]

·         (باللاتينية: Macrocarpium mas (L.) Nakai)

·         (باللاتينية: Cornus erythrocarpa St.-Lag.)

·         (باللاتينية: Cornus erythrocarpa St.-Lag.)

·         (باللاتينية: Cornus flava Steud.)

·         (باللاتينية: Cornus homerica Bubani)

·         (باللاتينية: Cornus mascula L.)

·         (باللاتينية: Cornus nudiflora Dumort.)

·         (باللاتينية: Cornus praecox Stokes)

·         (باللاتينية: Cornus vernalis Salisb.)

·         (باللاتينية: Eukrania mascula (L.) Merr.)

·         (باللاتينية: Cornus mas var. oblongifolia Jovan.)

·         (باللاتينية: Cornus mas f. conica Jovan.)

·         (باللاتينية: Cornus mas f. macrocarpa Dippel)

·         (باللاتينية: Cornus mas f. microcarpa Sanadze)

·         (باللاتينية: Cornus mas f. oxycarpa Jovan.)

·         (باللاتينية: Cornus mas f. pyriformis Sanadze)

المصادر[عدل]

1.       ^ قاعدة البيانات الأوروبية-المتوسطية للنباتات. خريطة انتشار القرانيا الأوروبية (بالإنكليزية). تاريخ الولوج 21 آذار 2012.

////////////////

به آذری عادی زقال:

Adi zoğal (lat. Cornus mas) – zoğalkimilər fəsiləsinin zoğal cinsinə aid bitki növü.

Zoğal cinsinin 4 növü məlumdur ki, bunlardan yalnız biri – adi zoğal yayılmışdır. Adi zoğal yabanı halda Qafqazda, Zaqafqaziya respublikalarında, Krımda, Orta Asiyada, Moldaviyada bitir. Azərbaycanda, Böyük və Kiçik Qafqaz sıra dağlarının ətəklərində, orta dağ döşlərində, açıq və güney yerlərdə balaca meşəliklər təşkil edir. Başqa meşə ağacları arasında da tək-tək bitir.

Zoğal yarpaqlamazdan çox əvvəl fevral-martda çiçəkləyir. Sarı çiçəkləri bir yerə toplanıb çətir kimi sallanır. Meyvələri avqustun axırı və sentyabrda yetişir. Meyvələri yumru, oval, armudaoxşar və silindrik olur. Meyvəsinin rəngi qırmızı, tünd qırmızı, qara qırmızı və bəzi formaları açıq sarı olur. Adi zoğal meyvəsi iriliyinə, formasına və rənginə görə çox müxtəlifdir. Yabanı zoğal xırda olmaqla 2- 6 qr, mədəni halda bağlarda becərilənlər isə 20-22 qr çəkisində olur. Ətliyi çəyirdəyindən ayrılan və ayrılmayan formaları da vardır. Ətliyi bərkdir, lakin yetişib ötdükdə və dərildikdən bir müddət sonra yumşalır. Bu zaman biokimyəvi proseslərin təsirindən zoğalın dadı şirinləşir. Dadı turş, turşaşirin və müxtəlif dərəcədə şirin olur. Tam yetişməmiş meyvələrdə aşılayıcı maddələrin miqdarı çox olduğundan ağız büzüşdürücüdür. Çəyirdəyi çox bərkdir, ucları şiş və ya küt olur. Zoğalın tərkibində 10%-ə qədər şəkər (əsasən invert şəkəri), 2-3,5% üzvi turşu, 0,62-1,6% pektinli maddə, 1,14% azotlu maddə, 1,03% sellüloza, 1,18% minerallı maddə, 0,71-1,24% aşılayıcı və rəngləyici maddə vardır. Zoğalın tərkibində 55 mq%-ə qədər C vitamini olduğundan sinqa əleyhinə tətbiq edilir. Zoğalın ətri onun tərkibindəki efir yağının miqdarından asılıdır. Çəyirdəyində 30% yağ olur.

Zoğaldan şirə, mürəbbə, kompot, povidlo, jele, pastila, şərbət, spirtli içkilər (likör, nalivka, punş, şərab, araq), sirkə, sərinləşdirici içkilər, lavaşana hazırlanır. Zoğal çəyirdəkli və çəyirdəksiz qurudulur. Qurudulmuş zoğal axtası və tamlı zoğal ekstraktı (məti) aşpazlıqda işlədilir.

Zoğal texniki yetişmə dövründə dərilir. Lavaşana, sirkə və şirə hazırlamaq üçün dərilmiş meyvələr saxlanılır və yumşaldılır (lalıxlayır). Zoğalın büzüşdürücü xassəsi və tərkibində fitonsidlərin olması, ondan müalicəvi məqsədlə mədə-bağırsaq xəstəliklərində istifadə olunmasına imkan verir. Ishala qarşı zoğalın sulu məhlulundan istifadə edilir, uşaqlara isə zoğal kiseli verilir. Zoğal mürəbbəsini qarın ağrısına və soyuqdəyməyə qarşı tətbiq edirlər. Maddələr mübadiləsinin pozulmasında, qan azlığında və dəri xəstəliklərində zoğaldan istifadə olunur.

Zoğalın yarpaqlarından və cavan budaqlarından alınan sulu məhlul öd və sidikqovucu vasitə kimi istifadə edilir. Zoğalın kökləri və oduncağının qabığı xinin əvəzində isitməyə qarşı tətbiq edilir. Bəzi yerlərdə cavan yarpaqlarını qurudub çay əvəzinə işlədirlər.

Zoğal bütün meyvələrdən əvvəl çiçəkləyir. Çiçəkləri ətirli və çox nektarlı olduğundan arılar sarı tozcuqlarla birlikdə zoğal nektarını çox həvəslə toplayırlar. Oduncağı sarı rəngdə, olduqca möhkəmdir. Şəmşid ağacı kimi bərk olduğundan toxuculuq alətləri (eşmə aləti, məkik, masura, mil) hazırlamaq üçün işlədilir.^[1]

Mənbə[redaktə | əsas redaktə]

1.       Jump up↑ Ə-C.İ.Əhmədov, N.T.Əliyev. Meyvə və tərəvəzin əmtəəşünaslığı (Dərslik). — Bakı, 2009.

/////////

به ترکی استانبولی قزلچک یا ارگن:

Kızılcık ya da ergen, (Cornus mas), kızılcıkgiller (Cornaceae) familyasından bir ağaç türü.

En fazla 5–8 m boy yapar. Yapraklar koyu yeşil, her iki yüzü tüylü, damarlar paralel, damarlar boyunca tüylüdür. Şubat-Mart ayında açan sarı renkli küçük Çiçekleri vardır, meyveleri kırmızı renkli, eliptik şekillidir. Kızılcık ağacı kuru, balçıklı topraklarda yetişir, çoğalması tohumlar yardımıyla gerçekleşir.

Kızılcık meyvelerinin tadı ekşi olup, taze ya da kurutulmuş olarak tüketildiği gibi, tarhana, hoşaf, reçel vemarmelat yapımında da kullanılmaktadır.

Kızılcık Marmeladı

Çiçek kurulu

Cornus mas

Odunu lifli olup çok esnek ve dayanıklıdır, yoğunluğu fazla olduğundan suda batar. Baston ve sopa yapımında kullanılır. Kabuğundan boya, yapraklarından tanen elde edilir. Bahçe ve parklarda süs bitkisi olarak da yetiştirilir.

Kızılcık meyvesi şeker ilave edilmiş suda kaynatılıp, kapalı kaplarda uzun süre saklanabilir ve yemek arasında içecek olarak tüketilebilir.

Kızılcık yükseklik çok artmadıkça meyve verir. Ayrıca çok fazla su isteyen bir yapısı vardır. Kızılcığa Anadolu'nun bazı bölümlerinde Ergen , Eğren , Kiren veya Kiran ismi de verilir.

/////////////////

Cornus mas (Cornelian cherry, European cornel or dogwood) is a species of flowering plant in the dogwoodfamily Cornaceae, native to southern Europe (from France to Ukraine), Armenia, Azerbaijan, Georgia, Iran, Turkey,Lebanon and Syria.

Contents

  [show] 

Description[edit]

It is a medium to large deciduous shrub or small tree growing to 5–12 m tall, with dark brown branches and greenish twigs. The leaves are opposite, 4–10 cm long and 2–4 cm broad, with an ovate to oblong shape and an entire margin. The flowers are small (5–10 mm diameter), with four yellow petals, produced in clusters of 10–25 together in the late winter (between February and March in the UK),^[1] well before the leaves appear. The fruit is an oblong red drupe 2 cm long and 1.5 cm in diameter, containing a single seed.

Uses[edit]

Fruit[edit]

Fruits

Cornus mas - MHNT

This section does not cite any sources. Please help improve this section by adding citations to reliable sources. Unsourced material may be challenged and removed. (June 2015)

The berries when ripe on the plant bear a resemblance to coffee berries, and ripen in mid- to late summer. The fruit is edible (mainly consumed in Eastern Europe, UK,^[1] and Iran), but the unripe fruit is astringent. The fruit only fully ripens after it falls from the tree. When ripe, the fruit is dark ruby red or a bright yellow. It has an acidic flavour which is best described as a mixture of cranberry and sour cherry; it is mainly used for making jam, makes an excellent sauce similar to cranberry sauce when pitted and then boiled with sugar and orange, but also can be eaten dried. In Azerbaijan andArmenia, the fruit is used for distilling vodka, in Albania and Bosnia and Herzegovina it is distilled into raki, and in Greece crana berries are used to make home-made liqueur. In Turkeyand Iran it is eaten with salt as a snack in summer, and traditionally drunk in a cold drink called kızılcık şerbeti.Cultivars selected for fruit production in Ukraine have fruit up to four cm long. It is eaten in Eastern Europe in many ways including as a medicine. It is very high in vitamin C and is used to fight colds and flus.

The fruit of C. mas (together with the fruit of C. officinalis) has a long history of use in traditional Chinese medicine. Known as shan zhu yu, 山茱萸, it is used to retain the jing, essence, to tonify the kidneys, and in cases ofspermatorrhea.^[2]

Flowers[edit]

European Cornel flowering

The species is also grown as an ornamental plant for its late winter flowers, which open earlier than those offorsythia, and, while not as large and vibrant as those of the forsythia, the entire plant can be used for a similar effect in the landscape.

Wood[edit]

The wood of C. mas is extremely dense, and unlike the wood of most other woody plant species, sinks in water. This density makes it valuable for crafting into tool handles, parts for machines, etc.^[3] Cornus mas was used from the seventh century BC onward by Greek craftsmen to construct spears, javelins and bows, the craftsmen considering it far superior to any other wood.^[4] The wood's association with weaponry was so well known that the Greek name for it was used as a synonym for "spear" in poetry during the fourth and third centuries BC.^[4] In Italy, the mazzarella, uncino or bastone, the stick carried by the butteri or mounted herdsmen of the Maremma region, is traditionally made of cornel-wood, there called crognolo or grugnale, dialect forms of Italian: corniolo.^[5]

The red dye used to make fezzes was produced from its bark, and tannin is produced from its leaves.^{[citation needed]}

Garden history[edit]

Cornus mas, "male" cornel, was named so to distinguish it from the true dogberry, the "female" cornel, Cornus sanguinea, and so it appears in John Gerard's Herbal. The shrub was not native to the British Isles. William Turner had only heard of the plant in 1548,^[6] but by 1551 he had heard of one atHampton Court Palace.^[7] Gerard said it was to be found in the gardens "of such as love rare and dainty plants" and by the 17th century, the fruits were being pickled in brine or served up in tarts.

The appreciation of the early acid-yellow flowers is largely a 20th-century development.^[8] The Royal Horticultural Society gave Cornus mas an Award of Garden Merit in 1924. The cultivars 'Golden glory'^[9] and 'Variegata'^[10] have also gained the award.

References and notes[edit]

1.       ^ Jump up to:^a b Nicholson, B.E.; Wallis, Michael (1963). The Oxford Book of Garden Flowers. London: Oxford University Press. ISBN 1131802403.

2.       Jump up^ Schafer, Peg (2011). The Chinese Medicinal Herb Farm: A Cultivator's Guide to Small-scale Organic Herb Production. Chelsea Green Publishing. pp. 312 (page 150). ISBN 9781603583305.

3.       Jump up^ Demir, F.; Hakki Kalyoncu, I. (December 2003). "Some nutritional, pomological and physical properties of cornelian cherry (Cornus mas L.)". Journal of Food Engineering 60 (3): 335–341. doi:10.1016/S0260-8774(03)00056-6. The wood is heavier than water and does not float, therefore it is used for tools, machine parts, etc.

4.       ^ Jump up to:^a b Markle, Minor M., III (Summer 1977). "The Macedonian Sarrissa, Spear and Related Armor". American Journal of Archaeology 81 (3): 323–339 [324].doi:10.2307/503007. JSTOR 503007.

5.       Jump up^ "Il Buttero" (in Italian). Associazione Butteri d'Alta Maremma. Retrieved July 2011.

6.       Jump up^ Turner, The Names of Herbes, 1548; noted in Alice M. Coats, Garden Shrubs and Their Histories (1964) 1992, .s.v. "Cornus".

7.       Jump up^ Turner, A New Herball, 1551, noted in Coats.

8.       Jump up^ Coats (1964) 1992.

9.       Jump up^ "RHS Plant Selector - Cornus mas 'Golden Glory'". Retrieved 17 July 2013.

10.   Jump up^ "RHS Plant Selector - Cornus mas 'Variegata'". Retrieved 17 July 2013.

Branch with fruit
Scientific classification
Kingdom:	Plantae
(unranked):	Angiosperms
(unranked):	Eudicots
(unranked):	Asterids
Order:	Cornales
Family:	Cornaceae
Genus:	Cornus
Subgenus:	Cornus
Species:	C. mas
Binomial name
Cornus mas L.
Synonyms
Synonymy[hide] ·         Cornus erythrocarpa St.-Lag. ·         Cornus flava Steud. ·         Cornus homerica Bubani ·         Cornus mascula L. ·         Cornus nudiflora Dumort. ·         Cornus praecox Stokes ·         Cornus vernalis Salisb. ·         Eukrania mascula (L.) Merr. ·         Macrocarpium mas (L.) Nakai