دارونامه طوبا: (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)
مشخصات کتاب
سرشناسه : ناظم، اسماعیل
عنوان و نام پدیدآور : دارونامه طوبا: (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)/ تالیف اسماعیل ناظم ؛ بازنویسی و ویرایش محسن باغبانی.
مشخصات نشر : تهران: اندیشه‌آور: آبژ ، ۱۳۸۹.
مشخصات ظاهری : ۸۰ ، ۲۲۴ص.
فروست : آشنایی با روش‌ها و بینش‌های پزشکی ایرانی؛ ۱۲.
شابک : ۷۰۰۰۰ریال978-600-91694-7-4 :
وضعیت فهرست نویسی : فیپا
موضوع : داروهای گیاهی
موضوع : مفردات پزشکی
موضوع : پزشکی سنتی
شناسه افزوده : باغبانی، محسن، ۱۳۵۴ -، ویراستار
رده بندی کنگره : RS۱۶۴/ن۱۶د۲ ۱۳۸۹
رده بندی دیویی : ۶۱۵/۳۲
شماره کتابشناسی ملی : ۲۱۹۶۴۷۷
اهدا
با یاد و خاطره
* روان‌شاد، پدر بزرگوارم، مرحوم حاج فضل الله ناظم؛
* استاد روان‌شاد، مرحوم حکیم اصغر شمسی سبزواری؛
* و استاد روان‌شاد، شیخ حسین محمدی، قدّس سرّهم.
و با سپاس از
* دوستان عزیز، جناب آقایان احمدرضا کریمی (مدیر گروه داروسازی)، عبد العلی صالحی، حسن شعبانی، و روح‌الله اکسیری به پاس همراهی و همکاری چندین و چند ساله‌شان در امر داروسازی؛
* گرامیان، آقایان دکتر سید اشرف الدین گوشه‌گیر (ریاست موسسه مطالعات تاریخ پزشکی طب اسلامی و مکمل) و دکتر امید صادق‌پور به سبب قبول زحمت چاپ و نشر این نامه؛
* جناب آقای دانوش آذرگین به پاس نگارش گفتار چهارم این اثر؛
* جناب آقای محسن باغبانی به پاس یاری‌شان در آماده‌سازی و تولید این اثر؛
* و دیگر دوستان و عزیزان.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، مقدمه، ص: 7
فهرست، و شش گفتار کوتاه
اشاره
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، مقدمه، ص: 9
فهرست مندرجات
پیش‌گفتار 15
گفتار اول: قوانین ساخت و استفاده از دارو در پزشکی ایرانی 17
گفتار دوم: شیوه‌های تعیین درجه داروهای مرکب 38
گفتار سوم: معرفی طبیعت و مقدار شربت 400 مفرد پرکاربرد 55
گفتار چهارم: اندازه‌سنج‌های متداول در پزشکی ایرانی 76
گفتار پنجم: نکات کاربردی درباره زمان مصرف دارو 78
گفتار ششم: فهرست مهم‌ترین دارونامه‌های پزشکی ایرانی 79
فهرست نسخه‌های موجود در متن دارونامه طوبا
آبزن کودکان 3
اطریفل صغیر 4
اطریفل گشنیزی 5
اطریفل گشنیزی قرنفلی 6
انفیه کندشی 7
ایارج فیقرا 8
پمادB 9
پماد اگزما 10
پماد حکّه 11
پماد درد مفاصل 12
پماد سرنجی (نارنجی) 13
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، مقدمه، ص: 10
پماد سفیداب (ضد جوش) 14
پماد سوختگی 15
پماد ضدّ خارش 16
پماد ضدّ لک خاکستری 17
پماد ضدّ لک سفید 18
پماد کافور 19
پماد کوهان مقلی 20
پماد گوگرد (قیروطی گوگرد) 21
پماد منزل 22
پودر اوجاع مفاصل سوداوی 23
پودر ترک اعتیاد 24
پودر تقویت اعصاب 25
پودر خروسک 26
پودر خضاب 27
پودر دیابت 28
پودر زرّین اقبال 29
پودر زکام گرم 30
پودر سرشو 31
پودر سرماخوردگی 32
پودر/ شربت وسواس 33
پودر شقاق 34
پودر صداع 35
پودر قابض ساده 36
پودر قابض مرکّب 37
پودر مبهّی 38
پودر محلّل 39
پودر مدرّ سنگ کلیه و مثانه 40
پودر مدر نقرسی 41
پودر مسمّن ساده 42
پودر مسمّن مرکب 43
پودر مفتّت سنگ کلیه و مثانه 44
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، مقدمه، ص: 11
پودر منضج بلغم 45
پودر منضج سودا 46
پودر نافع رحم 47
پودر نافع معده 48
پودر نزله سرد (پودر لاهوری) 49
پودر نزله گرم 50
جوارش کمونی 51
حبّ سعال 52
حبّ شفا 53
حبّ فرزانه (حب شبیار) 54
حبّ مبارک 55
حبّ نعوظ 56
حب/ کپسول صرع مرکّب 57
حقنه لیّنه 58
دوای بلغم 59
دوای ترنجبین ساده 60
دوای ترنجبین مرکّب 61
دوای جامع 62
ذرور ناصور 64
روغن بابونه 65
روغن بابونه مرکّب (روغن معرّق) 66
روغن حنظل مرکّب (روغن دیابت) 67
روغن خراطین 68
روغن دفلی 69
روغن ریزش مو 70
روغن سیاهدانه مرکّب (روغن رشد مو) 71
روغن سیر 72
روغن شوید (شبت) 73
روغن فاس 74
روغن قسط 75
روغن کافور 76
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، مقدمه، ص: 12
روغن کراث 77
روغن محلّل 78
روغن منوّم 79
روغن نقرس جبری 80
سکنجبین افتیمونی نیلی (مسهل سودا) 81
سکنجبین بزوری معتدل 82
سکنجبین بزوری حار 83
سکنجبین بزوری مفوّه 84
شراب رضوی (شراب زبیب، شراب حلال) 85
شربت اکسیر (اکسیر معده) 87
شربت بادرنجبویه 88
شربت جالینوس (سکنجبین سفرجلی) 89
شربت حرمل 90
شربت راسن (سکنجبین راسنی) 91
شربت صدری (سکنجبین عنصلی) 92
شربت فراسیون 93
شربت محلّل (سکنجبین عنصلی مرکب) 94
شربت وجی (سکنجبین وجی) 95
شیاف ناصور 96
ضماد کمر 97
ضماد کمر مرکّب 98
ضماد کوفتگی 99
کپسول بسفایج 100
کپسول بواسیر (حب مقل) 101
کپسول بواسیر داخلی خونی 102
کپسول/ پودر افراط طمث 103
کپسول/ پودر فشار 104
کپسول حابس (حبّ انجبار) 105
کپسول/ حب جرب 106
کپسول/ حبّ صرع ساده 107
کپسول حبس طمث (حب مرّ مکّی) 108
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، مقدمه، ص: 13
کپسول رها (حبّ اثلق) 109
کپسول ریاح 110
کپسول زرنباد (نرکچول گاوزبان) 111
کپسول سکبینج 112
کپسول شباب (معجون دواء السّنه) 113
کپسول/ شربت مفرّح 114
کپسول قرنفل 116
کپسول کبد 117
کپسول کم‌کوت 118
کپسول لاغری (سفوف هزال) 119
کپسول لاک مغسول 120
کپسول لیندو 121
کپسول م (جوارش انجدان) 122
کپسول مسهل دندی 123
کپسول مسهل صمغی 124
کپسول مصفّی خون 125
کپسول مفاصل رازی (حبّ سورنجان) 126
کپسول مفاصل مویزی (حبّ سورنجان مویزی) 127
کپسول مفتّت (حبّ حجر الیهود) 128
کپسول مفتّت هندی 129
کپسول ملیّن (حبّ صبر) 130
کپسول ملیّن دیابت 131
کپسول مومیایی 132
کپسول هلدی 133
کپسول ویار (پودر تهوّع) 134
لبوب صغیر 135
لبوب نیروزا 136
لبوب نیروزای گزنه 137
لعوق کتان 138
مایع ضد چاقی (نطول مهزّل) 139
مایع ضدّ موخوره 140
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، مقدمه، ص: 14
محلول غرغره 141
محلول غرغره جحوظ 142
مرهم سیاه 143
مرهم شقاق 144
معجون اشتهاآور نعنا (معجون منعنع) 145
معجون اکبر (کپسول ضدّ درد) 146
معجون برص 147
معجون برشعثا 148
معجون بواسیر معدی 149
معجون خبث الحدید مرکّب 150
معجون سیر صغیر 151
معجون لاجورد (کپسول ضدّ سودا) 152
معجون ماسک البول 153
معجون ماسک البول خسروی 154
معجون ماسک البول میرعمادی 155
معجون مبدّل المزاج (معجون گرمابخش) 156
معجون مقوّی 157
معجون نجاح 158
نزله کچوله (نزله عرق زنیان) 159
نام‌نامه گزیده مفردات مخزن الادویه 161
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، مقدمه، ص: 15
پیش‌گفتار
داروهای نامبردار در این نامه، تنها بخشی از داروهای مورد استفاده در کلینیک‌های طب سنتی است. نسخه همه این داروها در بیش از چهار کتاب از منابع طب سنتی به کرّات وارد شده است. داروهای بومی ذکر شده نیز در زمره داروهای غیر خوردنی و فاقد هرگونه ضرر برای بدن هستند که در ابتدای نسخه آنها را معرفی کرده‌ایم. تنها تفاوت میان نسخه‌های این کتاب و نسخه‌های موجود در کتب طب سنتی، مقدار تجویز دارو و روش ارائه و بسته‌بندی آن‌هاست که بر اساس قانون چهاردهم مذکور در گفتار نخست این کتاب با شرایط زمان و مکان و وضعیت مردم این دوره تغییر یافته‌اند. خدا را بر توفیق نشر این اثر- بعد از 15 سال که اوراق آن تنها در دست عده‌ای از دانش‌پژوهان این رشته بود و دست به دست می‌گشت و تکثیر می‌شد- سپاس می‌گوییم. امید هست که به‌زودی مجلدات بعدی این اثر نیز در اختیار علاقمندان و دانشجویان این رشته قرار گیرد. بمنه و کرمه!
اسماعیل ناظم
فروردین 1389
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، مقدمه، ص: 16
سخنی در آغاز
مبحث دارو و داروسازی از مهم‌ترین موضوعات در پزشکی ایرانی است که پزشکان باید از آن به خوبی آگاه باشند. این موضوع ساحت‌های مختلفی را در بر می‌گیرد و شامل زیرموضوعاتی چون شناخت، ساخت، تعیین درجه، شرایط حفظ و نگهداری، عمر ادویه، روش‌های فرآوری دارو، کاربرد دارو و ... می‌شود.
گفتارهایی که از پس این پیش‌گفتار تقدیم خوانندگان گرامی می‌شود به اختصار به بیان برخی از مسائل مهم در این حوزه از دانش پزشکی می‌پردازد. گفتار نخست در پی بیان برخی قواعد و قوانین ساخت و استفاده از داروست؛ گفتار دوم به روش تعیین درجه ادویه مرکب می‌پردازد؛ گفتار سوم به معرفی طبیعت و قدر شربت 400 داروی مفرد پرکاربرد در داروسازی تعلق دارد؛ گفتار چهارم درباره زمان مصرف برخی داروها سخن می‌گوید؛ و گفتارهای پنجم و ششم به معرفی اندازه‌سنج‌های متداول در پزشکی ایرانی و معرفی برخی کتب مهم در امر داروسازی اختصاص دارند. در انتهای کتاب نیز، گزیده نام‌نامه ادویه مفرده بر اساس کتاب مخزن الادویه مرحوم عقیلی آمده است. در این نام‌نامه اسامی سمت راست نام ادویه و اسامی سمت چپ مدخلی است که می‌توان در کتاب مخزن الادویه درباره آن مفرد اطلاعات لازم را به دست آورد. حضور این نام‌نامه در انتهای کتاب از آن رو ضروری می‌نمود که مفردات نام‌های مختلفی دارند و یافتن معادل‌های مشهور آنها در کتب طب سنتی مشکل است. برای مثال، گیاهی چون اذخر با دو نام دیگر گربه دشتی و گزنه دشتی نیز شناخته می‌شود و اگر کسی از این ترادف آگاه نباشد در شناخت آن به زحمت می‌افتد.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، مقدمه، ص: 17
توضیح دیگری نیز لازم است در این سطور پایانی بیاید: نخست اینکه در متن مستنداتی که از کتب اطبای گذشته نقل شده تصرفاتی انجام گرفته است تا متن گفتارها انسجام بهتری بیابد و فهم مطالب هرچه آسان‌تر باشد. برای درک کمیت و کیفیت این تغییرات می‌توان به مقدمه قرابادین کبیر که منبع اصلی گفتار نخست است مراجعه کرد. دوم اینکه چون بسیاری از کتب مورد استناد هنوز به چاپ نرسیده‌اند و نسخه‌های آنها هنوز خطی یا سنگی هستند از دادن نشانی دقیق پرهیز شده است. سوم اینکه در متن دارونامه، اوزان همه مفردات به واژه «واحد» بدل شده‌اند تا خوانندگان نیازمند تبدیل اوزان قدیمی به گرم نباشند. بر حسب نیاز، این «واحد» می‌تواند هر یک از مقیاس‌های گرم، کیلو، مثقال، دانگ، و ... باشد. در نهایت، آنان که علاقمند به مطالعه کتب پیشینیان و تبدیل اوزان ادویه موجود در نسخه‌های آنان به گرم هستند می‌توانند به گفتار پنجم کتاب رجوع کرده از معادل‌های ارائه شده در آن استفاده کنند.
امید است این مجموعه مقبول نظر علاقمندان پزشکی ایرانی قرار گیرد.
و للّه الحمد
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، مقدمه، ص: 18
گفتار نخست: قوانین ساخت و استفاده از دارو
اشاره
ساخت و استفاده از دارو در پزشکی ایرانی قواعد و قوانین بسیاری دارد که امکان پرداختن به همه آنها در این گفتار نیست. لاجرم، به مهم‌ترین این قوانین که در کتب اطبای بزرگ آمده اشارت می‌کنیم.
1. قانون هدایت
منظور از قانون هدایت این است که هدایت و رساندن خاصیت هر دارو به بدن یا عضوی خاص از آن بر عهده طبیعت مدبره بدن است. حکیم عقیلی می‌نویسد:
طبیعت مدبره بدن به اذن خالقها، جلّ إسمه، فعل و خاصیت هر یک را به جای لایق خود می‌رساند و از آن، این امور غریب و بعید نیست که امور دقیقه خفیه عالیه غامضه بسیار از آن صادر می‌گردد، زیرا که خلیفه عقل و نفس در عالم اجسام است. (قرابادین عقیلی)
2. قانون شناخت
مراد از این قانون آن است که پزشک باید انواع غذا و داروهای مفرد و ویژگی‌های آنها را به خوبی بشناسد. حکیم عقیلی در این باره می‌نویسد:
* دوا یا مفرد است یا مرکب. و مفرد البته از موالید ثلاثه است که نبات و حیوان و جماد باشند، و مرکب مؤلَّف از این‌ها؛ به خلاف غذا که لامحاله نباتی و یا حیوانی و یا مرکّب از این دو است، زیرا که جماد اصلًا صلاحیت غذائیت انسان ندارد کما لا یخفی. (مخزن الادویه)
* طبیب باید که عارف و شناسای ادویه، یعنی جیّد و ردی‌ء و تریاقی و
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، مقدمه، ص: 19
سمّی و خالص و غیر خالص آنها باشد تا خطا در کارش واقع نشود؛ مانند غاریقون سیاه، و جندبیدستر اغبر، و حلتیت ازرق، و سورنجان سیاه و زرد، و بیش مجعول مشتبه به جدوار، و مانند این‌ها، که استعمال آنها جایز نیست مشروباً. (قرابادین عقیلی)
* و نیز باید دانا به مزاج و کیفیّات و خواص و منافع و مضارّ ادویه و طرق استعمال آنها باشد، به تفصیلی که در کتب مبسوطه مسطور است. (قرابادین عقیلی)
هشدار مهم حکیم عقیلی درباره استفاده پزشکان از کتبی که ویژگی‌های داروها را ثبت کرده‌اند این است:
طبیب باید اقوال صاحبان کتابی را اصل و معتمد در هر دوا شناسد که آن دوا مخصوص به بلاد ایشان بوده و در بلاد ایشان و یا نواحی آن به هم رسیده و نویسندگان اکثر آنها را خود دیده و شناخته و ماهیت و کیفیت و افعال و خواص آن را به تجربه رسانیده و نوشته‌اند، نه آنچه در بلدان دیگر بوده و خود ندیده و به محض تقلید و استماع بی‌تحقیق نوشته‌اند. (مخزن الادویه)
3. قانون تضاد
در پزشکی ایرانی، استفاده از دارو امری عرضی است و تنها در صورت نیاز و ناگزیر بودن جایز است. سبب امر این است که داروها با طبیعت مدبره بدن در تضاد هستند. حکیم عقیلی می‌نویسد:
* طبیعت و جوهر دوا البته مضادت و مخالفت و منافات دارند با طبیعت و جوهر بدن و ارواح و قوا. (قرابادین عقیلی)
* جمیع ادویه مخالف طبیعت‌اند و هر چند قوی‌تر باشند، مخالفت آنها زیاده و ضرر ورود آنها بدان بیشتر. (خلاصه الحکمه)
4. قانون مراعات غذا و دارو
در پزشکی ایرانی، غذا و دارو دارای درجاتی به ترتیب زیر هستند: غذای مطلق، غذای دوایی، دوای غذایی، و دوای مطلق. در استفاده از دارو، باید این درجه‌بندی را به تناسب نیاز و نوع مرض مراعات کرد. از این رو، اطبّا تصریح کرده‌اند:
تا رفع احتیاج و دفع مرض به «غذای دوایی» توان نمود به «دوای غذایی» نباید پرداخت؛ و تا به «دوای غذایی» اصلاح حال مزاج و دفع
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، مقدمه، ص: 20
مرض توان نمود، متوجّه به «دوا» نباید شد؛ و تا از «دوای ضعیف القوه سهل المئونه» رفع احتیاج شود، به «دوای قوی و دشوار» رجوع نباید نمود.
نیز:
بر طبیب لازم است که تا کار به «غذا» برآید متوجه «دوا» نشود، و تا مرض به «دوای مفرد» علاج شود رجوع به «دوای مرکب» نکند، و تا علت به «دوای مرکب خفیف» دفع شود به «معاجین کبار» مرتکب نگردد. و اگر دوای مفرد را در مرضی که علاج می‌کند کافی داند، از آن تجاوز ننماید؛ زیرا که دوای مفردْ اخف است بر طبیعت از مرکّب. و اگر احیاناً دوای مفرد را در مقصود خود کافی نیابد، در این صورت جایز است که آن را ترکیب نماید و به دوای مرکّب معالجه کند. (قرابادین عقیلی)
و مرکّب هر چند قلیل الاجزاء و خفیف باشد، بهتر است از کثیر الاجزاء و ثقیل، زیرا که دوای مفردْ اخفّ است بر طبیعت از مرکب؛ و آنکه از مفردْ مقدار شربت تام کامل در اکثر مستعمل می‌گردد به خلاف مرکب. و فایده که بر شربت تام کامل مترتب می‌گردد، البته زاید است از غیر تام کامل. (قرابادین عقیلی)
5. قانون مراعات سلسله مراتب
در پزشکی ایرانی، برای دفع بیماری روش‌های مختلفی وجود دارد که برخی در طول هم و برخی در عرض هم‌اند و رعایت تقدم و تاخر آنها در معالجه ضروری است. برای مثال، داروهای محلّل بر معرّقات تقدّم دارند و معرّقات بر مدرّات و .... حکیم عقیلی می‌نویسد:
تا به محلل و معرّق و مدر رفع احتیاج شود، ملیِّن نباید استعمال نمود؛ و تا به ملیّن قضای حاجت و تنقیه و رفع غالیه گردد، به مسهل نباید پرداخت، خصوص به ادویه مسهله قویّه مگر عند الضروره و بی‌منضج.
و در نضج موادّ- که عبارت از اعتدال قوام و قابلیّت دفع خلط است- مسهل نباید داد، مگر هنگام عدم فرصت؛ زیرا که طبیعت و جوهر دوا البته هر دو با هم مضادّت و مخالفت دارند. (خلاصة الحکمة)
6. قانون ترکیب ادویه
آگاهی از قوانین ترکیب ادویه، به قول حکیم عقیلی، از اجلّ علوم و اشرف صنایع فن پزشکی است. پیش از پرداختن به مفاد این قانون، ابتدا باید وجه نیاز
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، مقدمه، ص: 21
به داروهای مرکّب را روشن سازیم، زیرا عده‌ای می‌پرسند: چه نیازی به ساخت داروهای مرکب وجود دارد، وقتی می‌توان با داروهای مفرد به درمان بیماران پرداخت؟ حکیم عقیلی در پاسخ این سوال می‌نویسد:
اوّلًا، بباید دانست که چون یافته نمی‌شود دوای مفردی که به تنهایی مقابلت و مقاومت تواند نمود به هر مرض- یعنی در کیفیت و خاصیت خود متکافی باشد دفع و رفع آن را در اکثر امر، خصوص در امراض مرکّبه و متضادّه- پس طبیب ناچار است از ترکیب. و بالاجمال بدان که علت ترکیب دارو و کثرت اجزاء در داروهای مرکب
* یا به جهت تقویت دواست؛
* یا به جهت حفظ قوّت آن؛
* یا به جهت دفع اذیت و نکایت آن؛
* یا به جهت بدرقه شدن و نفوذ فرمودن آن؛
* یا به جهت رفع کراهیت و بشاعت طعم و رایحه آن؛
* یا امثال این‌ها از اعراض و اغراض و فواید؛
* و یا کثرت امراض.
پس هر چند این امور زیاده شود، اجزای ترکیب زیاده خواهد شد.
سپس، حکیم عقیلی در تشریح این مطلب نکات فراوانی را همراه با مثال ذکر می‌کند که بسیار کلیدی و راهگشاست. ایشان می‌نویسد:
تفصیل مطلب آنکه علّت کلّی و غرض اصلی از ترکیب ادویهْ عدم وجدان دوای مفرد متکافی است دفع و رفع مرض مطلوب را، به دو جهت:
* اوّل آنکه در آن کیفیتی و وصفی قوی و غالب و زائد باشد از مقدار مطلوب؛ و یا آنکه ضعیف و ناقص بود؛ و یا مضادت و منافاتی به بعض از اعضاء و قوا و ارواح و یا به بعض امراض داشته باشد.
* دوم آنکه مرض و علّتْ مرکب باشد از چند مرض و آن دوا به تنهایی مقابله و دفع آنها نتواند کرد. پس در این صور، ناچار است از ترکیب.
امّا اوّل
یعنی از علل احتیاج به ترکیب، وجود دوای مفردی است که در آن کیفیتی و وصفی قوی و غالب و زائد باشد. و آن شش قسم است:
* اوّل از آنها آنکه قوّت و کیفیت آن غالب بر قوّت و کیفیت مرض باشد و یا ضعیف و ناقص از آن.
*
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، مقدمه، ص: 22
مثلًا برای درمان یک مرض، حاجت به دوایی شود که کیفیت و حرارت آن سه جزء باشد و یافته شود دوایی موافق مطلوب که حرارت آن چهار جزء باشد. پس ناچار آن را ترکیب باید نمود با دوایی که در او دو جزء از حرارت باشد و یا به دوایی که در او یک جزء از برودت باشد تا بعد تکافؤ و فعل و انفعال، در او سه جزء از حرارت بماند (ترکیب داروی گرم با گرم برای کاستن از حرارت آن مانند ترکیب و امتزاج آب بسیار گرم با آب نیمه‌گرم است، و ترکیب داروی گرم با سرد مانند امتزاج آب بسیار گرم با آب سرد است).
و همچنین است موضوعْ در زمان حاجت به کاستن از برودت یا رطوبت یا یبوست (یعنی ترکیب بارد با بارد یا بارد با حار؛ ترکیب رطب با رطب یا رطب با یابس؛ و ترکیب یابس با یابس یا یابس با رطب).
* دوم از آنها آنکه در آن دوا صفتی و حالتی غالب باشد که مخالف و منافی باشد غرض مطلوب را.
بدین نحو که مثلا داروی مفرد بسیار شدید القوه (مانند افیون و فرفیون و کافور و امثال این‌ها) و یا سریع النفوذ (مانند زنجار و کباریت و زرانیخ و نوره و امثال این‌ها) باشد و حال آنکه غرض به کمتر از آن حاصل گردد. این مفردات به سبب کمال قوّت و حدّتی که دارند محتاج به خلط و ترکیب به ادویه مصلحه مغریه لزجه کاسره قوّت و حدّت آنها هستند؛ مانند:
ترکیب زعفران و جندبیدستر با افیون؛
و زعفران با کافور؛
و کثیرا و صموغ با فرفیون؛
و ادهان و موم و سفیده تخم‌مرغ با زنجار و کباریت و نوره. و از این قبیل است:
امتزاج کتیرا با بسد محرق و امثال آن؛
و سفرجل و مصطکی و طباشیر و عود هندی با سقمونیا و غاریقون در امراض معده و کبد و عروق و نواحی آن. (از آنجا که از خاصیت سقمونیا و غاریقون است سرعت نزول به امعاء و به، این ادویه با آن خلط می‌کنند تا سقمونیا و غاریقون را در معده و کبد و عروق و نواحی آن نگاه دارند تا فعل خود را کما*
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، مقدمه، ص: 23
ینبغی نمایند و آن جذب صفراء است و اذابه بلغم. دلیل دیگر ترکیب آن است که آن ادویه (سفرجل و ...) حافظ قوا و ارواح و اعضای رئیسه شریفه و عامة المنافع (یعنی قلب و کبد و دماغ و معده) در برابر ضرر و غایله سقمونیا و غاریقون باشند؛ زیرا که ادویه قویه خالی از ضرر و غائله نیستند).
و امتزاج و ترکیب ادویه مغریه مانعه حدّت و سرعت مرور و نفوذ (مانند کتیرا و صمغ عربی و افیون) با ادویه قویه حاده سریعة النفوذ و المرور (مانند زرانیخ و بورق و نوشادر و شوره و مانند این‌ها). برای اینکه زمانی ممتد در مثانه بمانند و فعل و اثر خود را ببخشند و ضرر و غائله به آن اعضا نرسانند. و اختلاط ادویه مسهله شدیده قویه (مانند تربد و هلیلجات و مغز فلوس خیارشنبر) با مصلحات؛ و چرب نمودن به روغن بادام و روغن گاو؛
و تدبیر و تشویه بعض مسهلات (مانند حبّ السلاطین و حبّ الملوک و مازریون و سقمونیا و انزروت و سایر ادویه مسهله قویه).
و امتزاج سرکه با شکر و یا عسل در سرکنگبین برای کسر سورت و سرعت نفوذ سرکه و کسر ثوران و هیجان صفراء و سوداء تا افعال مطلوبه از شکستن حدّت صفراء و نفوذ در جمیع مسالک و مجاری و تفتیح سدد و غیرها کما ینبغی صادر گردد (جهت آنکه ترشی حادّ محضْ مهیّج صفراء و سوداء است، و شکر و عسل به سبب لزوجتی که دارند مانع شدت نفوذ سرکه و کاسر حدّت آنند. همچنین، طبیعت و قوّه کبدی به سبب کمال رغبت و میل به شیرینی آن را به زودی جذب می‌نماید).
و اختلاط دهن ورد با سرکه؛
* و امتزاج شیرینی با زنجبیل و هلیلجات و آمله (از ساختن مربای آنها و غیره با شکر و یا عسل)؛
* و ترکیب ادویه بطیئه النفوذ با ادویه سریعة النفوذ (مانند تخم رازیانه و کرفس و انیسون و کشوث و دهن بلسان و امثال این‌ها). زیرا ادویه سریعة النفوذ، به سبب کمال قوّت نافذه خود، قرار در کبد و عضو مخصوص نمی‌نمایند که افعال مطلوبه (مانند تفتیح سدد و
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، مقدمه، ص: 24
تحلیل مواد و غیرها) از آنها کما ینبغی صادر گردد. پس ناچار است طبیب از ترکیب آنها با دوایی که جاذب آنها باشد به سوی خلاف جهت کبد تا آنکه در کبد قرار یابند و به طرف دیگر نفوذ ننمایند (مانند تخم ترب که جاذب به سوی فم معده است)
* و نیز ترکیب ادویه حارّه حادّه سریعة النفوذ (مانند دهن بلسان) با ادویه ملایمه بطیئه النفوذ (مانند شمع).* سوم از آنها آنکه آن دوا بطی‌ء النفوذ و یا ضعیف القوه و اثر باشد، به طوری که یا پیش از رسیدن به عضو مطلوب، قوّه و فعل آن باطل و زایل و یا ناقص و ضعیف گردد؛
- و یا آنکه آن دوا به سبب ضعف قوّت خود،
- یا به سبب بُعد مسافت عضو معلول،
- و یا به سبب عدم اختصاص آن دوا به آن عضو، در بین راه متفرق و منتشر گردد و تمامی قوّت آن به عضو مخصوص نرسد؛
- و یا آنکه اختصاص به آن عضو داشته باشد و لیکن به تنهایی نتواند رسید.
پس، در این صور، محتاج است دارو به ترکیب با دوای سریع النفوذ مختص به آن عضو تا آنکه باعث تقویت و مانع انتشار او گشته، به زودی قوّت و اثر آن را به عضو مخصوص برساند؛ مانند:
ادخال زعفران در اقراص کافور و ادویه قلبیه،*
و هم چنین کافور در ادویه قلبیه، تا آنکه به سبب اختصاصی که زعفران و کافور به قلب دارند، به زودی اثر برودت کافور و سایر ادویه را به قلب رسانند بدون کسر و انکسار بسیار.
و نیز از خاصیت زعفران است که بعد رسانیدن اثر دوا به قلب- هم به قوّت حرارت خود، و هم بالخاصیه، و هم فعل و انفعال دوا با طبیعتْ خاصیت و اثر آن زایل و باطل می‌گردد و تنها اثر و قوّت دوا باقی می‌ماند. از این جهت است که مقدار زعفران را در اقراص کافوری کمتر از وزن کافور و کافور را در ادویه قلبیه کمتر از اوزان ادویه دیگر می‌نمایند تا غالب بر آنها نیایند و مُعین و مُبدرق آنها باشند.
و نیز از این جمله است:
ادخال سرکه در ادویه مختصه به طحال.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، مقدمه، ص: 25
و ادخال زعفران و اسارون با سقمونیا و غاریقون تا قوّت این دو را به دماغ و عروق آن برسانند تا کما ینبغی فعل خود نمایند.
* و ادخال ادویه مقویه عطره قابضه و مفتحه و منقیه فضول (مانند مصطکی و عود هندی و ورد احمر و کمون) در ادویه مختصه به اورام کبد و دماغ و معده و گرده و مثانه و انثیین.
* و ادخال نارمشک و مصطکی و سفرجل در مسهلات معده.
* و ادخال ورد احمر با مسهلات کبد
* و ادخال سنبل الطیب با مسهلات دماغ
* و ادخال کمون با مسهلات انثیین.
* و ادخال ذراریح (جهت اختصاص آن به گرده و مثانه) با ادویه مدرّه نافعه امراض گرده و مثانه (تا قوّت مدرات را به زودی و بلانقصان و ضعف به آن دو عضو برساند).
* و ادخال سرکه و دهن در اضمده و اطلیه. (در سرکه سه قوّت است: یکی مفتّحه؛ دوم نافذه؛ و سوم قابضه. و در دهن ورد نیز سه قوّت است: یکی مفتحه؛ دوم محلله؛ و سوم ملیّنه مرخیّه، بلکه اندک قوّت قبضی نیز دارد).
* و ادخال بابونه در اضمده و ادویه مشروبه. (جهت آنکه در بابونه دو قوّت است: یکی محلله و دوم قابضه، که به قوّت محللّه اثر در نفس عضو می‌نماید و به قوّت قابضه منع سد مجاری و مسام و منع انصباب مواد بدان عضو می‌کند).
* و امتزاج زنجبیل با تربد، زیرا تربد، به صرافت خود و بدون اعانت با زنجبیل، تقطیع و ترقیق و دفع مواد بلغمیه غلیظه کما ینبغی نمی‌تواند نمود.
* و امتزاج برخی داروها با مصطکی که مقوی معده و کبد است.
* و ترکیب بعض ادویه مسهله با بعض دیگر برای زیادتی تقویت و اعانت بر دفع و قلع مواد
* و ترکیب و امتزاج شراب ریحانی صافی رقیق با ماء اللحم برای صاحب غشی حوالی و صاحب دق. (جهت آنکه ماء اللحم به سبب لزوجتی که دارد به مجاری و مسالک می‌چسبد و به زودی به عضو مقصود و اعماق بدن نمی‌رسد، و شراب به سبب شدت نفوذ خود به زودی آن را می‌رساند و خود نیز غذاییّت دارد)
*
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، مقدمه، ص: 26
و ترکیب کافور با ماءالشعیر برای مدقوق. (کافور نیز به زودی اثر ماءالشعیر را به قلب می‌رساند، جهت اختصاصی که به قلب دارد و نیز تبرید قوی می‌نماید).
* و ترکیب مرخیّات محلّله با روادع نزد تزاید اورام. (زیرا که طبیعت مدبره بدن به اذن خالقها، جلّ إسمه، فعل و خاصیت هر یک را به جای لایق خود می‌رساند و از آن، این امور غریب و بعید نیست که امور دقیقه خفیه عالیه غامضه بسیار از آن صادر می‌گردد، زیرا که خلیفه عقل و نفس در عالم اجسام است).* چهارم از آنها آنکه منافات و مضادت داشته باشد به ارواح و قوا و بعضی اعضاء؛ مانند افیون و سایر ادویه قویه سمیّه و غیر سمیّه مسهله و غیر مسهله که محتاج به حافظ و مصلح‌اند. مثل:
* افیون که در ادویه عین بدون زعفران، و در اقراص و نزله‌بندها بی‌زعفران و جند و مشک، و همچنین در ادویه قلبیه بدون آنها و به تنهایی استعمال آن جایز نیست برای آنکه مفنئ ارواح و قوا و مطفئ حرارت غریزی است
* و ادویه قویه و مسهلات سمیّه (مانند سقمونیا و غاریقون و امثال آن) که استفاده از آنها بدون مصلحات (مانند صمغ و کتیرا) و حافظات قوا و ارواح و اعضاء (خصوصا اعضای رئیسه و عامة النفع مثل قلب و کبد و دماغ و معده و گرده و مثانه) و بدون تشویه و تدبیر جایز نیست.*
و همچنین زنجار و امثال آن، که استفاده از آن بدون صموغ و موم و ادهان جایز نیست.* پنجم از آنها آنکه آن دوا کریهة الرایحه و یا بشع الطعم باشد و طبیعت آن را قبول ننماید؛ مانند حلتیت و صبر و خیارشنبر که محتاج به اختلاط و امتزاج با دوای خوشبوی نیکوطعم (مانند زعفران و عسل و و گلاب) اند تا باعث قبول طبیعت و عدم نفرت و کسر سورت و رفع غائله و غثیان آنها گردد.
* ششم از آنها آنکه عضو به سبب شرافت و لطافت و شدت ذکاء حس خود (مانند قلب و دماغ و عین و فم معده)، برداشت ادویه قویّه و حاده لذاعه کاویه نداشته باشد. مانند:
* داروهایی که به جهت کسرت حدّت محتاج‌اند به ترکیب با*
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، مقدمه، ص: 27
ادویه‌ای که کاسر حدّت آنها باشند و یا تبلید عضو نمایند. کتیرا و العبه و افیون و بزر البنج.
* و ادویه مقویه حافظه آنها در ادویه مأکوله و مشروبه*
و صموغ و ادهان و موم و سفیده بیضه مرغ و افیون در اطلیه و اضمده و قیروطیات و مراهم (مانند مرهم زنگار و سفیداب و توتیا و نوره و امثال این‌ها که به سبب لزوجت و ارخا و تخدیر و غیرها مانع آیند از شدّت تأثیر و ادراک به الم لذع و نفوذ و کاوش و تقطیع و احراق و غیرها)
* و امتزاج شیرینی‌های طیبة الرائحة و مقویه قلب و کبد و فم معده (مانند گلقند و شراب سیب و به و جوارش عود و دواء المسک و امثال این‌ها) با ادویه حادّه کریهة الرایحه بدطعم (مانند حلتیت و مر مکی و صبر و امثال این‌ها). و اکثر این امور با هم مشارک‌اند.
و امّا دوم
که علّت ترکیب دوا، ترکیب مرض باشد و آن سه امر است.
اولًا، بدان که مراد از مرض مفرد در اینجا آن است که طبیب در معالجه آن، محتاج به یک امر بیش نباشد (مانند تبرید و یا تسخین و یا ترطیب و یا تیبیس و یا تحلیل و یا اسهال صفراء و یا بلغم و یا سودای صرف و امثال این‌ها). ولی اگر طبیب در معالجه محتاج به چند امر باشد، مرض مرکب است. و مراد این نیست که اگر مرضْ مرکب از چند جنس مرض از سوء مزاج و تفرق اتصال و مرض ترکیب نیست، مرض مفرد است و الّا مرض مرکب؛ زیرا که می‌تواند بود که مرض از جنس واحد باشد و در آنْ محتاج به چند نوع از معالجه باشند (مانند قروح لحمیه، که از جمله تفرق اتصال است و در ازاله آن محتاج به دوای منبت لحم و جالی قیح و وسخ و ناشف رطوبات زائده‌اند، و اگر در آنْ لحم عفن فاسد باشد، به دوای اکّال نیز و ...).
* اما امر اوّل آنکه مرضْ مرکب از دو خلط باشد و دوای مفرد به تنهایی نتواند دفع آن هر دو نماید. مانند:
* شطر الغب (غب غیر خالص) که ماده آن مرکب از صفراء و بلغم است و محتاج می‌شوند در معالجه آن به ترکیب مسهل صفراء با مسهل بلغم (مانند سقمونیا با شحم حنظل).*
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، مقدمه، ص: 28
ولی اگر شطر الغب مرکب از بلغم و سوداء باشد، محتاج می‌شوند در معالجه آن به ترکیب مسهل بلغم با حجر ارمنی و یا لاجورد و مانند این‌هاً.
* و نیز ترکیب کرده می‌شود دوای کاسر حدت و قامع و دافع ماده صفراء با دوای محلّل و منضج و مقطّع و دافع بلغم، (مانند سرکه و شکر و بزور مناسبه در سکنجبین بزوری و شراب بزور). و از این قبیل است:
* مداوای قروح متوسخه که محتاج‌اند در آن به تنقیه وسخ و چرک، و قطع لحم زائد، و انبات لحم صالح. پس، ناچار ترکیب باید نمود دوای منقی چرک و وسخ را با دوایی که گوشت برویاند (مانند راتینج با زنجار در مرهم زنجار)
* و مداوای اورام بارده صلبه حادثه در کبد که در علاج محتاج‌اند به دوایی که در آنْ انضاج و تحلیل و تفتیح و قبض باشد. پس ناچارند به ترکیب و خلط حلبه (برای انضاج) و افسنتین (برای تفتیح) و زعفران (برای تحلیل) و ورد احمر (برای قبض و حفظ قوّه). زیرا که- به سبب انضاج و تفتیح و تحلیل، مواد آنها به سهولت دفع می‌شوند؛ و به سبب قبض و حفظ قوّه، ماده تازه بر آن منصب نمی‌گردد. دیگر آنکه، اگر قبل از انضاجْ محللات استعمال کرده شود، جزء لطیف ماده به تحلیل می‌رود و کثیف آن متحجر می‌گردد و مرض به طول می‌انجامد. و اگر سبب در اورام بارده صلبه کبد انسداد طریق میان کبد و طحال باشد، محتاج‌اند به ترکیب با ادویه مفتحه مجاری.
* و مداوای ورم حار دموی یا صفراوی که مرکب از سوء مزاج و تفرق اتصال و مرض ترکیب است و در درمان محتاج‌اند به ترکیب دوای بارد (برای زوال سوء مزاج حار) و به رادع (برای منع و بازداشتن ماده تازه از انصباب و نزول بدان عضو) و به محلل (برای تحلیل ماده منصبه حاصله در آن عضو) و به مقوی قابض. مانند ترکیب جراده قرع با صندل و بابونه و اقاقیا که هر یک به ترتیب برای فایده و غرضی است. و بر همین قیاس است سایر تراکیب.* امر دوم آنکه یافته شود دوای مفردی که در آن دو قوّه باشد، ولی برای دفع مرض دارای دو علّت، یکی از آن دو قوه قوی‌تر و دیگری
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، مقدمه، ص: 29
ضعیف‌تر باشد و آن دوا به صرافت خود نتواند مقابله و مقاومت با آن دو علت نماید، زیرا به یک قوّه خود غالب می‌آید بر یک مرض، و به قوّه دیگر ضعیف و ناقص از مرض دیگر. پس ناچارند به ترکیب آن به دوایی که تعدیل هر دو قوّه آن نماید. مانند بابونه که قوّه تحلیل آن بیشتر است از قوّه قبض. پس هرگاه مقصودْ قبض شدید باشد، باید ترکیب نمود آن را به دوای قابضی تا مقصود حاصل گردد.
* امر سوم آنکه یکی از دو جزء مرض اقوی از دیگری باشد و دوای مفردی که هر دو قوّه آنْ متکافی و متساوی آن هر دو جزء مرض باشد در شدّت و ضعف یافت نشود. پس در این صورت نیز، محتاج‌اند به ترکیب آن به دوایی که بر تقویت یکی از آن دو قوّه بیافزاید و از دیگری بکاهد تا وفا به مقصود نماید. مانند
* بابونه که چیزی بر آن باید افزود تا قوّت تحلیل آن را کم نماید و چیزی که قوّت قبض و ردع آن را بیافزاید (اگر منظور زیادتی قبض و ردع باشد)؛ و الّا چیزی باید افزود که اعانت بر قوّه تحلیل آن نماید تا معادل و مساوی مرض گردد
* و ماءالشعیر در قرحه ریه و دق که به برودت خود به تنهایی وفا به اطفای حرارت نمی‌تواند نمود، ولی به قوّه جلای خود متکافی است قرحه ریه را، امّا در تغریه ناقص است. پس،- بالضرور، در قرحه ریه، قدری کثیرا و طین مختوم باید افزود؛
- و در دق، باید کافور اضافه نمود تا مقوی قوّت تغریه و برودت آن شده، وفا به قرحه و دفع حرارت دقّیه نماید.
نکته
* اضافه یک دوا در صورتی است که مرض مفرد باشد و مستحکم نباشد، امّا در صورت ترکیب و استحکام مرض، محتاج‌اند به جمع و ترکیب ادویه متعدده.
* هر چند ترکیب مرض زیاده باشد، ترکیب دوا نیز زیاده باید تا آنکه مدعا حاصل آید. از جمله، وقتی در یک مرض مرکب، مزاج و صورت نوعیه خاصی از داروی مفرد یافت نشود که بتواند مقاومت بر دفع مرض نماید و مشتمل بر فواید کثیره باشد، ناچارند به ساخت معاجین کبار و صغار و غیرها از ادویه مرکبه (مانند تریاق فاروق و امثال آن) تا بتواند که دفع امراض و غوایل بسیاری از این‌ها نماید. (قرابادین
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، مقدمه، ص: 30
عقیلی)
7. قانون منع
قانون منع در حوزه استفاده از داروهای سمی به تنهایی و استفاده از داروهای مجهوله است. از آنجا که در باب داروهای سمی موضوع روشن است، تنها به ذکر سخن حکیم عقیلی درباره داروهای مجهول بسنده می‌کنیم:
در صورت احتیاج به استفاده از داروی مرکب، ادویه مرکبه مجربه متداوله حکماء و اطبّای ما تقدّم و ما تأخّر و آنچه به تجربه طبیب آمده و به کرّات و مرات استعمال نموده در اشخاص و امزجه و ازمان و اسنان متنوعه متکثره، بهتر از مجهوله غیر مجربه است. (قرابادین عقیلی)
8. قانون مقدار شربت
اصطلاح مقدار شربت در پزشکی ایرانی سه معنا دارد: مقدار استفاده از مفردات در بیماری‌ها؛ مقدار استفاده از مفردات در ساخت مرکبات؛ و مقدار استفاده از مرکبات در درمان بیماری‌ها.
در نحوه تعیین مقدار استفاده از یک داروی مرکب، میان اطبا اختلاف وجود دارد. حکیم عقیلی در این باره می‌نویسد:
بدان که مقدار شربت را بعضی نسبت به امزجه سابقه، و جمعی قیاس به معتدل المزاج تعیین می‌کنند. طایفه [ای قدری را مشروط داشته‌اند که کمتر از آن مؤثر نباشد، و گروهی مقداری را اعتبار نموده‌اند که زیاده از آن نتوان استعمال نمود، و اکثریت نسبت به ضعیف المزاج، و قومی موافق قوی المزاج قدر معاجین ساخته‌اند. و اولی مراعات حد وسط و احتیاط است؛ و الله اعلم. (قرابادین عقیلی)
در هر حال، مقدار شربت یک مفرد در ساخت یک داروی مرکب ضوابطی دارد که حکیم عقیلی آن را چنین بیان می‌کند:
بدان که ضابطه در این چنان است که چون ترکیب کنند ادویه‌ای چند را که برای هر یک غرضی خاص و منفعتی معین باشد، باید که مقدار شربت هر یک از آنها نسبت به دیگری مانند نسبت غرض مطلوب از هر یک باشد. مثلًا:
* اگر اغراض، متساوی باشند- اعم از آن که مقادیر شربات مفردات متساوی باشند یا مختلف- باید که بگیرند از هریک از آنها جزئی از مقدار شربت کامل آن به قدر مرض و حاجت مطلوب به حسب سُمیِ عدد ادویه؛ یعنی جزء مخرج آن را مانند خمس از خمس و ربع از
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، مقدمه، ص: 31
اربع و ثلث از ثلاث و نصف از اثنین و بر همین قیاس. مثلا:
هرگاه احتیاج شود به ترکیب دوایی از برای دفع و قلع و قمع بلاغم و حبّ القرع و سایر دیدان، داروی مرکب مورد نظر شامل برنگ کابلی و تربد سفید و قنبیل و لسان العصافیر و شیح ارمنی و درمنه ترکی است که عدد ادویه آن پنج باشد. پس باید خمس مقدار شربت تام کامل از هر واحد را گرفت و ترکیب کرد و مجموع را یک شربت نمود. بدین قسم که از برنگ کابلی و قنبیل و شیح (که مقدار شربت هر یک از آنها دو درم است) و از تربد و لسان العصافیر (که از هر یک سه درهم است) جمع و ترکیب نمود و به پنج شربت تقسیم کرد. و یا آن که شربات تام هر واحد را گرفت و ترکیب کرد و به پنج قسمت به پنج شربت تام نمود. بدین ترتیب که خمس هر واحد را گرفته، یک شربت کامل نمود.
* و چون اراده کرده شود تألیف دوایی از برای دفع صفراء و بلغم از صبر و غاریقون و شحم حنظل و سقمونیا که چهار دوا است و مقدار شربت تام از غاریقون دو درم و از صبر و شحم حنظل هریک دو ثلث درهم، و از سقمونیا نیم درهم، و مجموع سه درهم و پنج سدس درهم است، ربع آن که بالتخمین یک سدس کم، یک درهم می‌شود مقدار یک شربت تام آن باشد.* اما اگر اغراض متساوی نباشند، بلکه به سوی بعضی زیاده از بعضی بود، به همان نسبت بر اوزان آن بعض بیفزایند و از بعض دیگر بکاهند. مثلًا، اگر غرض اسهال صفراء زیاده از بلغم باشد، باید که صبر و سقمونیا را زیاده از غاریقون و شحم حنظل نمود و از این هر دو کاست و یا بالعکس. و بر همین قیاس و ترتیب باید ترکیب نمود و مقدار شربت آن را معلوم کرد. مثلًا اگر هفت دوا باشد و از هر یک، سبع گرفته باشند، آن یک مقدار شربت است؛ و اگر تام گرفته باشند هفت شربت.
* و امّا در صورت تفاوت و زیادتی و کمی اجزاء، اولی آن است که بر سر هم حساب کنند و مقدار شربت را اخذ نمایند تا سهل و آسان گردد. (قرابادین عقیلی)
نکته
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، مقدمه، ص: 32
* بدان که اصح آن است که مُعینات و مبدرقات و مصلحات (مانند: زنجبیل و کثیرا و روغن بادام و عسل و شیره نبات و قند و غیرها) محسوب در تقسیم نیستند، ولی اکثریت اطبا محسوب داشته‌اند. (قرابادین عقیلی)
9. قانون تغییر و تبدیل
در بسیاری موارد، به سبب در دست نبودن یک دارو نیاز به استفاده از بدل آن می‌شود. انجام این کار خود دارای قواعد و ضوابطی است، به شرح زیر:
بباید دانست که آنچه بوده باشد از مفرداتْ اصل و عمود در مرکبی، در ترکیب باید که آن را بدل و حذف و زیاده و کم ننمایند تا اینکه ناقص و باطل و ضعیف نگردد و فایده و غرض مطلوب از ترکیب فوت نشود؛ مانند:
* گوشت افعی در تریاق فاروق؛*
و حبّ الغار در تریاق اربعه؛*
و صبر در ایارج فیقرا؛*
و خربق در ایارج لوغاذیا و .... بلکه باید که حتی‌المقدور اجزای سایر ادویه مرکبه دیگر را نیز تغییر و تبدیل و کم و زیاد ننمایند تا اینکه غرض مطلوب فوت نگردد.
و امّا در باب مصلحات و مبدرقات و امثال آنها از لواحق، که داخل کرده می‌شوند به اقتضای ثانوی، پس در زیادتی و کمی آنها مختارند، بلکه مختارند در حذف بعض آنها نیز نزد عدم شدت حاجت و ضرورت بسیار و یا عدم وجدان آنها.
10. قانون تخالف و توافق
در ترکیب داروها باید به موافقت و مخالفت داروها با هم توجه داشت. مثلا، وقتی از دارویی افزایش حرارت مد نظر است نباید داروهایی بدان افزود که از بین برنده آن حرارت باشد. حکیم عقیلی می‌نویسد:
و نیز باید که ادویه مفسده و باطل کننده و مضعفه قوا و خواص آنها را خصوص در جزء اعظم و اصل و عمود داخل ننمایند، مثلا:
بلادر که مفسد لحوم و مضعف اکثر ادویه تریاقیه است در تریاق فاروق و تراکیبی که در آنها لحوم و یا ادویه تریاقیه فادزهریه داخل است، نکنند.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، مقدمه، ص: 33
و در تراکیب افیونیه و مخدره و بیشیه نیز ادویه تریاقیه فادزهریه (مانند فادزهر حیوانی و معدنی و جدوار) و ادویه مضعفه و مبطله فعل آنها (مانند افیون و بیش) داخل ننمایند اصلًا، و یا مقدار کمی برای کسر حدّت و ضرر و غایله آنها داخل نمایند؛
* و هم چنین در تراکیب مسهله مفتحه، ادویه قابضه مسدده حابسه و بالعکس.
11. قانون مصرف کمتر
هر چه میزان مصرف دارو و شربات آن کمتر باشد ضرری که از ناحیه دارو بر طبیعت وارد می‌شود کمتر است. حکیم عقیلی در خلاصة الحکمة می‌نویسد:
بباید دانست که هر چه تواند که عدد ادویه و مقادیر شربات آنها را کمتر نماید، بهتر و خفیف است بر طبیعت؛ زیرا بسیاری آنها باعث حیرت و ثقل بر طبیعت می‌گردد و باز ماندن آن از کار خود.
در میزان استفاده و راه استفاده از دارو نیز از حکما سخنان فراوانی به جا مانده است. از جمله، حکیم ارزانی در مقدار استعمال دوا در روش حقنه می‌نویسد:
بدانند که دوا زیاده از دو ثلث رطل نشاید و احسن آنکه نصف رطل باشد و دریابند که ازدیاد بر ثلثین رطل به اتفاق قوم منهی عنه است؛ اما در تنقیص از نصف اختلاف است. بعضی این را نیز روا نمی‌دارند و حق این است که در حل قولنج و امثال آنکه کثرت مقدار مطلوب بود، از نصف رطل کم نکنند در معتدل القیافه، لیکن در زحیر و دیگر امراض مضایقه ندارد قدری معتد به که کافی المهام بود، وافی است اگرچه ربع رطل باشد. و این همه که گفته شد، در حق کبار است، اما در صغار آنچه لایق او بود به کار توان بست. و ایضاً باید که قوام دوا معتدل بود در رقت و غلظت، چه حقنه مسهل که غلیظ باشد، زحیر و قرحه امعاء می‌آرد و شدید الرقه به علت انتشار به اعضای فوقانی ضرر می‌رساند و بنا بر عدم تلبث نفع مطلوب نمی‌دهد. اما در قولنج مایل به رقت بهتر است و در سحج مایل به غلظت اولی‌تر. و استعمال حقنه خواه برای اسهال بود، خواه برای سحج، خواه برای امری دیگر لازم است که نیم‌گرم به کار برند، چه بسیار گرم غشی و کرب می‌آرد و سرد، تولید ریاح کند و مانع نزول آن گردد؛ به خلاف فاتر که معرا از این چیزهاست و مناسب مزاج باطن اعضا است. (مفرح القلوب)
از این رو، در موارد فراوانی در کتب طبی به چنین عباراتی در مقدار شربت
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، مقدمه، ص: 34
داروها بر می‌خوریم:
- [مقدار شربتش به حسب قوت و مزاج، موقوف به رأی طبیب است
- [مقدار شربتش موقوف است بر رأی طبیب کامل به هر قدر که مصلحت داند.
12. قانون منع عادت
اطبا عادت را «طبیعت ثانی» خوانده‌اند. در استفاده از دارو باید متوجه این نکته بود که تجویز یک دارو به مدت طولانی و استفاده از آن، کم‌کم در بیمار به عادت بدل می‌شود. برای پیشگیری از این موضوع حکیم ارزانی یادآور می‌شود:
* در اثنای تداوی، استبدال ادویه می‌کرده باشند تا طبع الفت نگیرد؛ که انفعال از مألوف کمتر باشد. (مفرح القلوب)
* و بدان‌که از جمله منافع مذکوره در تعدد ادویه و تفنن آنها- یحتمل- یکی آن باشد که مثلًا اگر دوایی یافت نشود و یا یافت شود و طبع را از آن نفرت باشد، به دوای دیگر که یافت شود و بدان رغبت باشد و یا نفرت بسیار نباشد بدان تداوی نمایند و همچنین غذا. و دیگر آنکه مثلًا اولًا چون دوایی را خوردند و نفع از آن یافتند بسا است که ثانیاً از آن به سبب تکرار استعمال و عادت و تبدل حالات مزاج، نفعی معتدّ به حاصل نمی‌گردد آن را، تغییر و تبدیل به دوای دیگر نمایند. و همچنین در غذا و این در امراض مفرده است. و امّا در امراض مرکبه لا محاله احتیاج است به کثرت ادویه چنانچه- ان شاء الله تعالی- بیان آن خواهد آمد. (محزن الادویه)
13. قانون مراعات شرایط
در زمان درمان با دارو، بیمار باید از هر عملی که موجب ضعف طبیعت، رشد بیماری، و عدم تاثیر دارو می‌شود پرهیز کند. برای نمونه، حکیم عقیلی در روش استفاده از حجر التیس می‌نویسد:
دستور خوردن آن در اول فصل بهار نزد اعتدال هوا و استوای لیل و نهار: اگر کسی از اصحا برای حفظ صحت مزاج و تقویت قوا و ارواح و حرارت غریزی چهار قیراط آن را بر روی سنگ سماق بسیار نرم سوده بخورد، تمام سال فرح و نشاط و قوت و شکفتگی در خود مشاهده می‌نماید. بدین شروط:
* یکی آنکه مزاج و سن او مقتضی باشد؛ یعنی در سن شباب و محرور المزاج نباشد. چه به واسطه زیادتی حرارت، آن هر دو را مضر است.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، مقدمه، ص: 35
دیگر آنکه در زمان گرمای گرم و سرمای سرد نباشد.
* دیگر آنکه قبل از شروع آن منضج و مسهل خفیف میل نمایند تا تنقیه بدن فی‌الجمله حاصل گردد.
* دیگر آنکه پرهیز و احتما از حموضات و لبنیات و آب سرد و بقول و اطعمه غلیظه و مفسدات معده و حرکات عنیفه و اعراض نفسانیه و جماع و غم اجتناب لازم دانند (و اقل ایام پرهیز، قبل از شروع، ده روز و بعد از فراغْ بیست روز است).
* دیگر آنکه در روز خوردن فادزهر بدن را به لباس‌های نرم و نازک و پاکیزه و معطر و مزین سازند و طبیعت خوشحال و شکفته دارند و غم و اندوه را به خود راه ندهند. اگر میسر آید در بساتین و عمارات دلگشا به اندمای شیرین کلام و مطربان خوش‌الحان مجلس نمایند و اطعمه لطیفه خفیفه میل نمایند ...
* و دیگر آنکه در آن ایام به حمام نروند، زیرا که حرارت و رطوبت حمام فادزهر را به عرق دفع می‌نماید.
* و دیگر آنکه اگر در این ایام تقلیل غذا نمایند آن مقدار که تخمه و فساد هضم عارض نگردد بهتر است .... (قرابادین عقیلی)
14. قانون مراعات زمان و مکان
این قانونی است که پزشکان و داروسازان باید بدان توجه داشته باشند و شامل دو موضوع اساسی است: نخست آنکه نسخه‌های دارویی موجود در کتب گذشتگان، مربوط به زمان‌های پیش است. وضعیت مردم در آن دوره با وضعیت دوره ما فرق بسیار داشته است و چه بسا غذایی که آنان آن را لطیف می‌دانسته‌اند امروز برای مردم ثقیل باشد یا تحمل مقدار مذکور ادویه برای مردم امروز سخت باشد. موضوع دوم آنکه تاثیر گیاهان هر منطقه‌ای با منطقه دیگر فرق دارد و مردم در مناطق مختلف و شرایط اقلیمی مختلف با هم تفاوت می‌کنند. این است که به صرف ملاحظه یک نسخه در یک کتاب نمی‌توان آن را به همان گونه و با همان دستور ساخت و به بیماران داد. مگر بعد از کسب تجربه و فهم مزاج دارو و حدس زدن تاثیری که بر بدن دارد. حکیم ارزانی در این باب می‌نویسد:
متبحرین و معتمدین جهت اطلاع بر ماهیت اشیا همه چیزها را به کار بسته‌اند و مضرات سموم بعد استعمال به تریاقات مجربه دفع ساخته‌اند و به استعمال اتفاقی نیز پی به مدعا برده‌اند و در این زمان که تخالف در بعض اشیا من حیث الآثار محسوس می‌شود، از تأثیر زمانی است و
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، مقدمه، ص: 36
ایضاً می‌تواند که خاصیتی و اثری در باب دوا ضبط یافته باشد علی الاطلاق و حال آنکه تازه از آن مخصوص بدان بود یا اثر وی محصور به همان اقلیم باشد یا موقوف بر انتقال از موضع انبات بود، چنانچه از کتب این قوم هویداست.
اما اوزان که در کتب سلف مضبوط است، شک نیست که تناول آن مخصوص به همان زمان است و در این زمان نشاید آن مقدار به کار بست. زیرا که مردم اوایلْ قوی القوی و عظیم البنیه می‌بودند و اختلاف اوزان شربت که در حق دوای واحد یافته می‌شود نیز از این دریابند که احوال معتدل المزاجان نیز مختلف است. معتدل المزاجی که جثه بزرگ دارد قیاس او به معتدل المزاج صغیر البنیه توافق نیابد؛ فافهم! (مفرح القلوب)
15. قانون مقدمات ساخت
صاحب قرابادین صالحی در بیان قواعد ساخت دارو می‌نویسد:
باید دانست که هرگاه طبیب خواهد ترکیب ترتیب دهد، باید:
* دوای نو را از کهنه بشناسد؛
* و ربیعی و صیفی و خریفی و شتوی آن را امتیاز دهد؛
* و کهنه و پوسیده آن را استعمال ننمایند؛
* و ادویه پاک و پاکیزه نو که در وقت تعیین آن و کمال نضج آن فرموده‌اند تحصیل کند؛
* و از خاک و آمیختگی‌های آن پاک کند؛
* و هر چه کوفتنی است در هاون سنگین بکوبند جداجدا؛
* و هر چه ادویه معدنی است در هاون آهنین کوفته در سنگ سماق بسایند با گلاب یا به آنچه معین شده؛
* و جواهر را بسیار نرم صلایه کنند چون غبار.
16. قانون مراعات شکل دارو
در پزشکی جدید، داروها معمولا آن‌قدر پودر یا صاف شده‌اند که اجزای آنها قابل دیدن نیستند. این در حالی است که در پزشکی ایرانی بسته به رسته دارو و عملی که قرار است در بدن انجام دهد شکل آن متفاوت می‌شود. برای نمونه، جالینوس می‌گوید:
من جوارش کمونی به کار داشتم و آن نفع که از آن توقع داشتم نیافتم
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، مقدمه، ص: 37
بلکه ادرار بول آورده و از آن رنج دیدم. پس بسیار غمگین شدم که مزاج من بدین حد تباه شده است که مرا از این دارو منفعت نمی‌باشد و مضرت می‌یابم؟! متامل شده گمان بردم که اجزای آن بسیار نرم بوده. دیگر باره ساختم و اجزایش را درشت‌تر کردم. منفعت آن ظاهر شد. دانستم که اخلاط جوارشات را بسیار نرم نباید کرد تا در معده مکث کند و منفعت که حکیم علی الاطلاق- جلّ شأنه و عظم برهانه- در آن ودیعه نهاده بدن را ممنون گرداند. (قرابادین عقیلی)
بر همین اساس، حکیم هروی می‌نویسد:
باید ادویه معاجین را خوب نرم بسایند؛ و ادویه جوارش و اطریفل و سفوف را درشت‌تر کنند؛ و باقی تراکیب را هر چه نرم‌تر بهتر باشد و منفعتش بیشتر بود. (قرابادین صالحی)
17. قانون رعایت طبیعت کلّیه
یکی از علومی که پزشک باید از آن آگاه باشد علم هیئت و نجوم و تاثیر اوضاع مختلف کواکب بر جهان است. حکیم عقیلی در این باره می‌نویسد:
ادویه را وقتی استعمال نمایند که قمر به برج مخالف طبیعتِ مرض و متّصل به کوکبی که مخالف طبیعت مرض و ناظر بر سعد است باشد.
و ادویه را وقتی ترکیب نمایند که قمر در برج موافق طبیعتِ دوا باشد. و همچنین است اخذ و التقاط و اعطای ادویه مفرده و مرکّبه.
آنچه بیان شد مهم‌ترین قوانین مربوط به ساخت و استفاده از دارو بود. بحث مبسوط در این باب را به کتاب «دارو و داروسازی در پزشکی ایرانی» وا می‌نهیم.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، مقدمه، ص: 38
گفتار دوم: شیوه‌های تعیین درجه داروهای مرکب
اشاره
یکی دیگر از موضوعات مهم در داروسازی تعیین درجه یک داروی مرکب است. اکثر اطبای بزرگ در کتب قرابادین به این مسئله پرداخته‌اند و نراقی آن را جزء مشکلات علوم دانسته و در کتاب مشکلات العلوم 1 خود نقل کرده است.
داروهای مرکب از ترکیب چند داروی مفرد ساخته می‌شوند و مقدار داروهای مفرد بر حسب نیازی که به آنها وجود دارد تعیین می‌شود. برای مثال، اگر ضرورت وجود دو داروی مفرد در ترکیبی به یک اندازه باشد، مقدار وزن آن دو نیز با هم برابر خواهد بود، و اگر ضرورت یکی بیش از دیگری باشد، به طور طبیعی مقدار وزن یکی از دیگری بیشتر خواهد بود. تشخیص این موضوع که وزن مفردات باید با هم مساوی باشند یا نه نیز به نوع بیماری، خصوصیات بیمار، ویژگی‌های زمانی و مکانی، و تشخیص طبیب حاذق بستگی دارد.
آنچه در پی می‌آید شیوه‌های به دست آوردن درجه داروهای مرکب بر اساس نظریات حکیم محمّد شریف خان دهلوی در کتاب علاج الامراض و سیّد محمّدحسین عقیلی خراسانی در کتاب قرابادین کبیر است. از آنجا که این دو شیوه- علی‌رغم تشابه در بعضی محاسبات- با هم متفاوت‌اند، هر یک را به صورت جداگانه بررسی می‌کنیم.
شیوه حکیم دهلوی 2
در این شیوه، برای تشخیص درجه داروی مرکب باید:
* مجموع گرمی و سردی مفردات موجود در یک دارو را به دست آورد.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، مقدمه، ص: 39
سپس، با تقسیم عدد به دست آمده بر تعداد ادویه موجود درجه داروی مرکب را به دست آورد.
سوال: درجه دارویی که از ترکیب دو داروی مفرد ساخته شده که یکی در درجه دوم گرمی و دیگری در درجه اول گرمی است چیست؟
پاسخ: دارویی که در درجه دوم گرمی است، در حقیقت، دارای سه جزء گرم و یک جزء سرد است و دارویی که در درجه اول گرمی است دارای دو جزء گرم و یک جزء سرد است. حاصل جمع اجزای سرد این دو ادویه عدد 2- و حاصل جمع اجزای گرم این دو عدد 5+ است. حاصل جمع این دو با هم عدد 3+ خواهد بود. با توجه به اینکه تنها دو ادویه مفرد در این ترکیب وجود دارد، حاصل تقسیم عدد 3 بر 2، درجه دارو را نشان می‌دهد. پس، درجه داروی مرکب 5/ 1+ خواهد بود.
بدیهی است این شیوه تنها زمانی به کار می‌آید که مفردات تشکیل دهنده داروی مرکب از لحاظ وزن با یکدیگر مساوی باشند و در داروهایی که مقادیر مفردات در آنها برابر نیست کارآیی ندارد؛ خصوصاً در مواردی که تعداد مفردات زیاد باشد. در این‌گونه موارد، باید از شیوه دیگری که بعضی اطبّا آن را نقل کرده‌اند استفاده کرد. برای این منظور، باید
* جدولی با چهار ردیف عمودی و تعدادی ردیف افقی رسم کرد. (تعداد خانه‌های افقی این جدول- به جز ردیف اوّل- به تعداد ادویه مفرده است). ستون اوّل این جدول، به نام ادویه مفرده؛ ستون دوم به وزن ادویه؛ ستون سوم به درجه گرمی یا سردی آنها؛ و ستون چهارم به حاصل ضرب وزن در درجه هر مفرد اختصاص دارد.
* خارج قسمت تقسیم مجموع حاصل ضرب‌ها بر مجموع اوزان ادویه مفرده درجه داروی مرکب را نشان می‌دهد.
برای استفاده از این روش، دانستن نکات زیر ضروری است:
* 1. درجه ادویه مفردهِ معتدل صفر است.
* 2. اگر مجموع حاصل ضربِ‌ها صفر باشد، آن داروی مرکّب معتدل خواهد بود.
* مثال 1: درجه داروی مرکبی با سه مفرد به وزن‌های مساوی و درجه گرمی دو، سه، و چهار چنین است:
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، مقدمه، ص: 41
تعیین درجه داروهای مرکب از نظر حکیم عقیلی 3
برای دانستن اینکه داروی مرکبی در چه درجه‌ای از کیفیات چهارگانه- یعنی گرمی و سردی و تری و خشکی- است یا معتدل است، باید در ابتدا این نکته را معلوم کرد که آیا مقادیر شربات اجزای آن با هم مساوی هستند یا خیر؟ در صورت مساوی بودن نیز باید معلوم کرد که آیا همه گرم و خشک‌اند یا همه گرم و ترند؛ یا همه سرد و خشک‌اند یا همه سرد و ترند؛ یا اینکه با هم مختلف‌اند؟
در صورت اوّل، که مقدار شربت اجزای ادویه مرکبی با یکدیگر برابرند، باید مجموع گرمی و سردی و مجموع خشکی و تری را جداگانه بر تعداد ادویه تقسیم کرد. خارج قسمت‌های به دست آمده نمایانگر درجه گرمی و سردی و درجه خشکی و تری داروی مرکب هستند.
نمونه 1: تریاق اربعه
تریاق اربعه متشکل از حبّ الغار، جنطیانا، مرّمکی، و زراوند طویل است. مقدار شربت همه این اجزا با هم برابرند و در کیفیات نیز با هم تخالف ندارند. مشخصات این دارو به شرح زیر است:
چنان‌که ملاحظه می‌شود مجموع درجات گرمی برابر 10 و مجموع درجات خشکی برابر 8 است. حال، اگر تعداد ادویه (یعنی 4) را بر درجه گرمی تقسیم کنیم عدد 5/ 2 حاصل می‌شود که درجه گرمی تریاق اربعه است. به همین ترتیب، اگر تعداد دارو را بر مجموع درجه خشکی ادویه تقسیم کنیم، درجه خشکی تریاق اربعه به دست می‌آید که برابر با 2 است ..
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، مقدمه، ص: 43
تعیین درجه داروی مرکب با شربات متفاوت ادویه
اگر اجزای داروی مرکبی هم در مقدار شربت و هم در کیفیات متفاوت باشند، بهتر است به روشی که به بعضی از حذاق اطبّا منسوب است و پاسخ آن بسیار دقیق‌تر است عمل کرد. در این روش:
* ابتدا وزن همه ادویه را یکسان می‌کنیم (مثلًا همه را به درم یا مثقال یا گرم تبدیل می‌کنیم)؛
* قدر شربت هر ادویه را از کتب معتبر یا بر اساس تجربه استخراج می‌کنیم؛
* با تقسیم وزن دارو بر مقدار شربت هر ادویه، تعداد شربت موجود از هر مفرد را در داروی مرکب به دست می‌آوریم و آنها را با هم جمع می‌کنیم؛
* روبه‌روی هر مفرد، وزن، مقدار شربت، تعداد شربت، درجه گرمی و سردی، و درجه خشکی و تری نوشته می‌شود.
* حاصل ضرب تعداد شربت در درجه گرمی و سردی را محاسبه می‌کنیم و در زیر خانه ضرب 1 می‌نویسیم و اعداد را با هم جمع می‌کنیم.
* حاصل ضرب تعداد شربت در درجه تری و خشکی را محاسبه می‌کنیم و در زیر خانه ضرب 2 می‌نویسیم و اعداد را با هم جمع می‌کنیم.
* خارج قسمت تقسیم این دو عدد بر تعداد شربات نمایانگر درجه داروی مرکب است.
توجه
1. یکسان کردن وزن ادویه و مقدار شربات برای گرفتن میانگین ضروری است. برای مثال، نمره درسی که ضریب 3 دارد را باید در 3 و نمره درسی که ضریب 4 دارد را باید در 4 ضرب کرد و مجموع آن را بر 7 تقسیم نمود تا معدل به دست بیاید).
2. واحد محاسبه مقدار ادویه موجود در یک ترکیب مقدار شربت آن در داروست نه وزن آن. با این کار، مفردی که مثلا دو شربت آن در یک ترکیب به کار رفته معادل دو ادویه محسوب خواهد شد و مفردی که 45 شربت آن در ساخت دارو به کار رفته معادل 45 داروی مفرد تلقی خواهد شد.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، مقدمه، ص: 44
مجموع حاصل ضرب تعداد شربات در درجه گرمی و سردی 904. 451- و در درجه خشکی و تری 17. 743+ است. حاصل تقسیم 904. 451 بر تعداد شربات- یعنی 738. 217- درجه سردی برشعثا، و حاصل تقسیم 17. 743 بر تعداد شربات درجه خشکی این داروست. پس، برشعثا 075. 2- سرد و 413. 3+ خشک است و مقدار شربت آن در هر وعده 211. 1 گرم است.
در جدول بالا، درجه دارو بدون احتساب درجه عسل محاسبه شده است. اگر کیفیت عسل را که مقدار آن سه برابر مجموع وزن ادویه است در درجه دارو دخیل کنیم درجه دارو 86. 1- سرد و 29. 3+ خشک خواهد شد. (توجه: برخی اطبا عسل و چیزهای مشابه را نیز در درجه دارو دخیل کرده و برخی دیگر از آن صرف نظر می‌کنند. اما حق این است که کیفیت آنها را در درجه ادویه باید مد نظر داشت. برای نمونه، برشعثا بدون احتساب عسل دارویی سرد است، حال آنکه با عسل دارویی معتدل می‌شود)
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، مقدمه، ص: 45
توجه
چون مقدار شربات ادویه تخمینی است و کمّی و زیادی آنها به حسب مزاج اشخاص- از نظر قوّت و ضعف و سن- و به حسب فصل و بلد مختلف است، ابن سینا و دیگر متقدمین به ذکر آنها و تحقیق درجه کیفیت داروهای مرکب نپرداخته‌اند.
تعیین مقدار شربت داروهای مرکب
چون در این گفتار از مقدار شربت داروهای مفرد نام برده‌ایم، لازم است روش تعیین مقدار شربت داروهای مرکب را نیز بازگوییم. قاعده کلی در این باره این است:
مثلًا، اگر وزن مجموع داروی مرکبی 30 درم و عدد شربات آن ده باشد، مقدار شربت آن 3 درم، و اگر مجموع اوزان ادویه‌ای 40 و عدد شربات آن 15 باشد، مقدار شربت آن برابر 65/ 2 (15/ 40) خواهد بود. در برشعثا نیر دیدیم که مقدار شربت دارو 599. 4 گرم یهنی تقریبا یک مثقال است.
امید است این گفتار در ارائه روشی ساده برای محاسبه درجه داروهای مرکب کافی بوده باشد. به مانند گفتار پیش، علاقمندان برای کسب اطلاعات بیشتر در این باره و نیز روش‌های به دست آوردن درجه مفردات، باید در انتظار کتاب «دارو و داروسازی در پزشکی ایرانی» باشند یا خود به کتاب‌های قدما در این باره مراجعه کنند.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، مقدمه، ص: 46
______________________________
(1). روش مرحوم نراقی با حکیم عقیلی تقریبا یکی است. او می‌نویسد:
مسئله طبیه
اگر پرسند که معجونی ساختیم مرکب از ادویه معلومة المقدار و می‌خواهیم که مزاج آن معجون را بدانیم و مقدار شربت آن را نیز بدانیم؟ جواب گوییم که ضابطه در شناختن مزاج معاجین و قدر شربت آنها این است که اولًا اوزان ادویه را از مخرج مشترک بگیریم؛ یعنی همه را به وزن اقل برگردانیم و عدد آن را نگاه داریم. آنگاه عدد اجزاء حارّه در درجه اولی [را] ضبط کنیم و بر آن ضعف عدد اجزاء حارّه در درجه ثانیه را بیفزاییم، و بر آن سه مثل عدد اجزاء حاره در درجه ثالثه بیفزاییم، و بر آن چهار مثل عدد اجزاء حاره در درجه رابعه بیفزاییم. و عدد اجزاء بارده را نیز به همین طریق عمل نماییم. پس اگر اجزاء همه حاره باشد فقط، حاصل بر آنچه اول نگاه داشته‌ایم (یعنی عدد وزن اقل) قسمت کنیم. اگر اجزاء ممتزج از حار و بارد باشند، فضل احد الحاصلین بر دیگری بگیریم و او را بر آنچه اولًا نگاه داشته بودیم قسمت کنیم. و بر هر یک از تقدیرین حاصل مطلوب است که عدد درجات مزاج آن معجون است از حرارت یا برودت. و بر این قیاس، حال رطوبت و یبوست معجون را استنباط کنیم،
مثلا معجونی ساختیم مرکب از پنج دوا و اوزان آنها بر این وجه است: اول یک مثقال، دویم نیم مثقال، سیم پنج طسوج، چهارم دو مثقال، پنجم دو دانق. و چون اقل اوزان مذکوره طسوج است، لهذا این اوزان را به طسوج رد کردیم که مخرج مشترک است: اول بیست و چهار طسوج شده، دوم دوازده طسوج شد، سیم پنج طسوج شد به نحوی که بود، چهارم چهل و هشت طسوج شده، پنجم هشت طسوج شد، و مجموع نود و هفت طسوج شد. آن را نگاه داشتیم.
پس فرض کردیم که اجزاء این معجون همه حارند. و اول و دوم حارند در درجه اولی، و سیم حار است در درجه ثانیه، و چهارم و پنجم حارند در درجه ثالثه. بنابراین، عدد طسوجات اول و دوم که سی و شش است گرفتیم و بر آن مضعف عدد سیم (که ده طسوج باشد) افزودیم، چهل و شش شد. و بر مجموع، سه مثل عدد چهارم و پنجم که صد و شصت باشد افزودیم دویست و چهارده شد. آن را بر نود و هفت قسمت کردیم، خارج قسمت دویست جزو از نود و هفت جزو از واحد شد. پس گوییم این معجون حار است در اوایل درجه ثالثه.
و اگر فرض کنیم که جزو اول و دویم این معجون رطب‌اند در درجه اولی، و سیم یابس است در درجه ثانیه، و چهارم یابس است در درجه ثالثه، و پنجم یابس است در درجه رابعه؛ پس مجموع عدد اول و دوم که 36 است گرفته و نگاه داریم انگاه ضعف عدد سیم که 10 است بگیریم و بر آن سه مثل عدد چهارم افزاییم و بر حاصل که صد و پنجاه و چهار است، چهار مثل عدد پنجم افزاییم، یک‌صد و هشتاد و شش شود. و فضل محفوظ ثانی که یک‌صد و هشتاد و شش باشد، بر محفوظ اول که صد و پنجاه است. و چون این فضل را بر نود و هفت که عدد طسوجات ادویه است قسمت کنیم، خارج قسمت یک و پنجاه و سه جزو از نود و هفت جزو از واحد است. لهذا، معجون مذکور یابس است در اواخر درجه ثانیه.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، مقدمه، ص: 47
و قس علی ذلک هر گاه بعضی ادویه حار باشند و بعضی بارد یا همه بارد باشند یا همه رطب باشند یا همه یابس.
و اما تعیین مقدار شربت معجون نیز به این طریق معلوم می‌شود. مثلًا، هر گاه وزن اول به قدر دو شربت باشد و وزن دوم به قدر سه شربت باشد و وزن سیم به قدر نیم شربت باشد و وزن چهارم به قدر چهار شربت باشد و وزن پنجم به قدر سه شربت باشد، همه را جمع کنیم دوازده و نیم شود. پس مقدار ادویه که نود و هفت است بر آن قسمت کنیم. خارج قسمت که هفت و نوزده جزو از بیست و پنج جزو واحد است مطلوب باشد. پس گوییم قدر شربت این معجون قریب به هفت طسوج باشد و سرّ در این دو عمل، یعنی کیفیت معرفت مزاج و کیفیت معرفت قدر شربت به نحو مذکور ظاهر است اجمالًا.
سرّ در اول: به جهت آنکه بعد از آنکه اوزان جمیع ادویه مفرده به وزن اقل رد شود که آن نود و هفت طسوج است در مثال مفروض، شکی نیست که اگر همه ادویه مذکوره در یک درجه و یک مرتبه از حرارت می‌بودند، معجون مرکب از همه نیز بر آن درجه و مرتبه از حرارت می‌بود، لیکن چون درجات آنها در حرارت مختلف است، لهذا آنچه در درجه اول حار است، چون عدد طسوجات آن معین شود، شبهه‌ای نیست در آنکه آنچه در درجه دوم حار است هر گاه عدد طسوجات آن نصف عدد طسوجات اول باشد در حرارت مساوی اول خواهد بود؛ یعنی حرارت مجموع عدد طسوجات آنچه در درجه دوم حار است مساوی خواهد بود با حرارت ضعف عدد طسوجات آنچه در مرتبه اول حار است. پس هر طسوجی از درجه دوم حرارت آن مساوی حرارت دو طسوج مرتبه اول باشد و همچنین حرارت یک طسوج از درجه سیم برابر حرارت سه طسوج باشد از درجه اول. و همچنین حرارت یک طسوج از درجه چهارم مساوی حرارت چهار طسوج درجه اول باشد و بر این قیاس. و بنابراین چون عدد طسوجات هر یک از ادویه که در حرارت در مرتبه دوم و سیم و چهارم است به نسبت مذکوره تضعیف نماییم، حاصل که در مثال مفروض دویست و چهارده است، طسوجاتی است که مجموع در مرتبه اول حار است. و شکی نیست که عدد واقعی طسوجات ادویه که نود و هفت است بعد از امتزاج حرارت مجموع به یک نحو می‌شود و به جهت اختلاف آنها در درجات حرارت چون به تضعیفات مذکوره همه رد به درجه اول شد و دویست و چهارده طسوج به ملاحظه حرارت حاصل شد، پس به ازاء هر طسوجی از نود و هفت آنچه واقع می‌شود از طسوجات حاصله به ملاحظه حرارت که دویست و چهارده باشد آن عدد درجات حرارت هر یک از طسوجات نود و هفت‌گانه باشد که آن بعینه عدد درجات حرارت آن معجون است. لهذا باید دویست و چهارده به نود و هفت قسمت شود. و چون دویست و چهارده بر نود و هفت قسمت کنیم حاصل مطلوب است؛ یعنی آن عددی است از درجات که به ازای هر یک واقع است، زیرا که نسبت مقسوم به مقسوم‌علیه چون نسبت خارج قسمت باشد به واحد. لهذا چون دویست و چهارده که مقسوم است، دو برابر و کسر نود و هفت است که مقسوم‌علیه است باید خارج قسمت نیز دو برابر و کسر واحد باشد، لهذا معجون در اوایل درجه سیم حار خواهد بود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، مقدمه، ص: 48
اما سر عمل دوم: به جهت آنکه چون وزن دوای اول به قدر دو شربت است و عدد طسوج آن بیست و چهار است و وزن دوای دوم به قدر سه شربت است و عدد طسوجات آن دوازده است و وزن دوای سیم نیم شربت است و عدد طسوجات آن پنج است و همچنین تا آنکه عدد شربات که دوازده و نیم است، عدد طسوجات آن نود و هفت است. و شکی نیست که بعد از امتزاج ادویه مفرده و معجون شدن آنها قدر شربت در همه آن به یک نحو می‌شود و چون عدد شربات مفردات دوازده و نیم بود باید معجون به دوازده و نیم قسمت شود که هر قسمتی از آن یک شربت باشد و چون نود و هفت بر دوازده و نیم قسمت کنیم یک قسم به هم می‌رسد که هشت است به اندکی کم، زیرا که همچنان که مذکور شد نسبت مقسوم به مقسوم‌علیه چون نسبت خارج است به واحد. پس چون نود و هفت که مقسوم است هشت برابر دوازده و نیم است به قلیلی کم، باید خارج قسمت نیز به همین نسبت باشد با واحد، لهذا هشت طسوج خواهد بود به اندکی کم.
منبع: مشکلات العلوم، ملا محمد مهدی نراقی، رویه 230.
______________________________
(2). متن کتاب ایشان چنین است:
فصل اول: در بیان قدر شربت مرکب و طریق استخراج درجه آن
هر گاه اراده کردی که بسازی مرکبی که تو را به هر یک از دو اغراض است پس بگردان نسبت را به مقدار شربت از هر یک دوا به سوی مقدار شربت آخر مثل نسبت غرض خود از آن دوا به سوی غرض خود از دوایی آخر. پس اگر اغراض متادی است، بگیر از هر واحد دوا جزو از مقدار شربت آن دوا سمی مر عدد ادویه را؛ و اگر اغراض مختلف باشند، از راه حدس صائب مقدار حاجت که به هر یک است معین باید کرد. بعد از آن، مقدار شربت هر یک به حسب حاجت خود که به هر یک است باید گرفت؛ مثلًا، اگر به طرف بعضی حاجت زیاده است مقدار شربت آن زیاده باید گرفت و به طرف دیگر احتیاج کم است قدر شربت آن کم بگیرند
و وقتی که قصد نمودی که بدانی درجه مرکب، پس جمع گردان اجزاء حاره و بارده از مفردات و ساقط گردان اقل را از اکثر. و بگیر از باقی جزء سمی مر عدد ادویه را. پس آن درجه مرکب است. مثلًا، دوای مرکب از حار در درجه ثانی و حار در درجه اولی، در حار در درجه اولی دو جز گرم است و یک بارد و در حار درجه دوم سه جزو گرم است و یک بارد. پس هر گاه ساقط کردیم دو جزو بارد و به مقابله آن دو جزو حار، سه جزو حار باقی ماندند. و ادویه دو اند و عدد سمی آن نصف است. پس مرکب در یک و نیم درجه گرم شد. و این قاعده در مرکب است که مقدار بسائط او متساوی باشد.
اما برآوردن مزاج مرکب که ادویه مختلف الاوزان باشند موافق مصنف موجز بسیار اشکال دارد؛ خصوصا در مرکبی که اجزایش زیاده باشد. مع‌هذا درجه تحقیقی در بعضی ترکیب بر می‌آید و در اکثر مرکب درجه تقریبی به هزار تکلف حاصل می‌شود. پس بهتر آن است که درجه مرکب کذائی از چنانچه بعضی حذاق گفته‌اند باید برآورد. و آن چنان است که قدر صغیر وزن باید گرفت که تمام ادویه در آن شریک باشند و کسر واقع نشود (مثل وزن درم یا مثقال یا خردله یا
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، مقدمه، ص: 49
جو یا غیر آن). بعد از آن، هر قسم از اقسام دوا را براسه مقرر باید نمود، زیرا که فرق نیست در حساب مذکور در میان مرکبی که در آن دو دوا گرم است در درجه اولی و وزن هر یک یک مثقال بود و یکی [که دو گرم است در درجه دوم و وزن آن یک مثقال است. و همچنین فرق نیست در مزاج مرکب که پیدا می‌شود در هر دوا صورت، چه مزاج مرکب متغیر می‌شود به سبب قوت بسائط آن مرکب و ضعف آن نه به اعتبار حقائق بسائط.
و طریق دیگر اسهل نیز ذکر کرده می‌شود که در اندک زمان مزاج مرکب معلوم می‌گردد خواه ادویه او متفق الاوزان باشند خواه مختلف الاوزان. و آن طریق این است که اوزان هر دو را در تحت او ثبت نمایند و درجه هر دوا بر فوق وی رقم زنند و ضرب کنند رقوم تحتانیه را در رقوم فوقانیه و حاصل ضرب هر دوا را فوق رقم درجه‌اش مرقوم سازند و جمع کنند جمیع حاصلات ضروب را و همچنین تمامی اوزان را نیز، و مجموع حاصلات ضروب را بر مجموع اوزان قسمت نمایند اگر مساوی یا اکثر بود، و الّا نسبت کنند. و اگر در مفردات مرکب معتدلی باشد، فوق او به جای درجه صغر نهند. پس وزنش در ضرب نیاید، لیکن در مجموع اوزان داخل مقسوم‌علیه خواهد شد. و اگر بعضی از مفردات حار باشند و بعضی بارد، حاره را جدا نویسند و بارده را جدا و اگر در یک سطر نویسند میان حاره و بارده خطی فاصل بکشند و حاصلات ضروب حاره را جدا جمع کنند و بارده را جدا و اقل را از اکثر نقصان کنند و آنچه باقی ماند نگاهدارند و بر مجموع اوزان حاره و بارده قسمت کنند یا نسبت نمایند. خارج قسمت یا حاصل نسبت درجه مرکب بود. به همین روش، درجه رطوبت و یبوست معلوم کرده می‌شود. و اگر حاصلات ضروب حاره و بارده مساوی باشند، آن مرکب معتدل خواهد بود.
و برای توضیح امثله [ای ذکر کرده می‌شود:
مرکبی که ادویه او متساوی الاوزان باشند و حاره صرف و خالی از معتدل
مرکبی است که یک دوای او در درجه دوم حار است و دیگر در درجه سوم و دیگری در درجه چهارم و وزن هر یک دو درم.
نوشتیم ادویه را در یک صف و در یمین آن با لفظ اسامی نوشتیم و تحت هر یک وزن او ثبت کردیم و در یمین وزن‌ها لفظ اوزان نوشتیم و فوق هر یک رقم درجه‌اش مرقوم ساختیم و در یمین لفظ درجات نوشتیم. پس ضرب نمودیم اولا دو را در دو چهار شد. این را فوق درجه دوای اول مرقوم ساختیم باز ضرب کردیم دو را در سه شش شد شش را فوق درجه دوم نگاشتیم. و همچنین ضرب کردیم دو را در چهار هشت گشت. این را بالای درجه سوم نوشتیم. و در یمین لفظ حاصلات ضروب نوشتیم و جمع کردیم چهار و شش و هشت را هیزده شد. جایی ثبت کردیم. و جمیع اوزان که شش است تحت هیزده نوشتیم.
چون جمیع حاصلات ضروب از جمیع اوزان بیشتر است هیزده را بر شش قسمت کردیم. خارج قسمت سه شد. پس معلوم گردید که این مرکب در درجه سوم حار است.
و جدول دستورالعمل این است:
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، مقدمه، ص: 51
منبع: علاج الامراض، محمد شریف خان دهلوی، رویه 4- 5.
______________________________
(3). متن کتاب مرحوم عقیلی چنین است: فصل هفتم: در بیان معرفت درجات امزجه ادویه مرکبه و طرق استخراج آنها
چون خواهند که درجات ادویه مرکبه را معلوم نمایند که به کدام درجه است از کیفیات اربعه حرارت و برودت و رطوبت و یبوست و یا معتدل است، طریقه آن است که بنگرند آیا مقادیر شربات اجزای آنها، متساوی‌اند یا نه؛ و در صورت اوّل، آیا همه حارند با یبوست و یا همه حارند با رطوبت و یا همه باردند با یبوست و یا همه باردند با رطوبت و یا مختلف‌اند؟ جمع نمایند اجزای حاره و بارده و رطبه و یابسه را و تقسیم بر عدد ادویه نمایند، که معروف به سمی عدد ادویه است، پس خارج قسمت را اخذ نمایند که همان، درجه مزاج آن مرکب است.
و در صورت تفاوت، اسقاط نمایند اقل را از اکثر و باقی را بر عدد ادویه تقسیم نمایند و بگیرند جزء سمی عدد ادویه را- یعنی مخرج آن را- که درجه کیفیت و مزاج آن مرکب نیز همان است.
مثال متفق در مقادیر شربات متّحد در کیفیت حرارت و یبوست، مختلف در مراتب آن هر دو، تریاق اربعه است که اجزای آن موافق نسخه اصل که حبّ الغار و جنطیانا و مر مکی و زراوند طویل است. همه متساوی در مقدار، امّا حب الغار و مرّ گرم و خشک در دوم و جنطیانا و زراوند طویل گرم در سوم و خشک در دوم‌اند. پس درجات حرارت ده و یبوست هشت شدند. و ده را که بر چهار
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، مقدمه، ص: 52
قسمت نمایند، خارج قسمت دو و نیم می‌شود، و هشت را که بر چهار قسمت نمایند، خارج قسمت دو می‌شود، پس آن مرکّب در دو درجه و نیم، گرم و در دو درجه، خشک باشد.
و مانند تریاق ثمانیه که مرکب از حبّ الغار و جنطیانا و مر مکی صافی و زراوند طویل و ریوند چینی و پوست بیخ کبر و قسط تلخ و عروق الصفر است. اجزای همه متساوی در مقدار و امّا زراوند و جنطیانا و قسط، هر سه گرم در سوم و خشک در دوم؛ و پوست بیخ کبر و عروق الصفر، هر یک گرم و خشک در سوم؛ و حب الغار و مر مکی، هر دو حار یابس در دوم؛ و زراوند [باید ریوند باشد. در نسخه‌ها اشتباه شده گرم در اوّل و خشک در دوم‌اند. پس اجزای حاره بیست، اجزای یابس هژده شدند. و خارج قسمت بیست بر هشت دو و نیم، و هژده بر هشت دو و ربع می‌شود. پس این مرکب گرم در دو درجه و نیم و خشک در دو درجه و ربع درجه باشد.
و مثال متّحد الوزن مختلف‌الکیفیه قلیل الاجزاء تریاق الطین است که مرکب از حب الغار و طین مختوم هر دو متساوی الوزن. و حبّ الغار گرم و خشک در دوم و طین مختوم بارد در اوّل و یابس در دوم. پس اجزای حاره آن دو و بارده یک و یابسه چهار باشد. و چون یک بارد را از دو حار ساقط نمایند، یک جزء حار می‌ماند و یک را که بر دو که عدد ادویه است قسمت نمایند خارج قسمت نیم درجه می‌شود، و چهار یابس را که بر دو قسمت نمایند، خارج قسمت دو درجه می‌شود. پس آن مرکب گرم در نیم درجه و خشک در دو درجه باشد.
و امّا اگر اجزای مرکب هم در مقادیر شربات و هم در کیفیات مختلف و متفاوت باشند، پس طریق اسهل و اقرب به صواب و یقین- به معنی ظن غالب- طریقه‌ای است که منسوب است به حذاق الاطبّاء. و آن چنان است که هر دوایی که چند مقدار شربت آن داخل ترکیب باشد، مثلًا دو شربت و یا سه شربت و یا چهار شربت و هم چنین، هر یک از آنها را به همان نسبت مذکوره ادویه متعدده فرض نمایند؛ مانند آنکه آنچه دو شربت باشد دو دوا، و آنچه سه شربت باشد، سه دوا و هم چنین. و به همان دستور و نسق حساب کنند و اقل را از اکثر اسقاط نمایند، اگر متساوی نباشند و درجه انحراف مزاج آن را در یابند؛ و اگر متساوی باشند، آن مرکب معتدل باشد. یعنی اگر درجات کیفیات حرارت با برودت و همچنین رطوبت با یبوست متساوی نباشند و درجات حرارت مثلًا پنج باشند و برودت سه و یا بالعکس، اقل را که سه است از اکثر که پنج است اسقاط نمایند و تتمه، که دو است، بر عدد اجزا تقسیم نمایند. خارج قسمت همان درجه مزاج آن مرکب باشد.
و اگر متساوی باشند، معتدل؛ خواه فاعلتین باشند که حرارت و برودت است، و خواه منفعلتین که رطوبت و یبوست است- چنانچه ذکر یافت- مانند برشعثا به نسخ «شیخ الرئیس» که مرکب از افیون و بزر البنج و سنبل الطیب و فلفل سفید و عاقرقرحا و فرفیون و زعفران است، که هفت دوا باشند، و وزن هر یک از بزر البنج و فلفل سفید بیست مثقال، و افیون ده مثقال، و زعفران پنج مثقال، و فرفیون و سنبل الطیب و عاقرقرحا هر یک یک مثقال است. و مقدار شربت بزر البنج دو دانگ است که ثلث مثقال بود، پس آن شصت شربت باشد؛ و فلفل که یک مثقال
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، مقدمه، ص: 53
بیست شربت بود؛ و افیون یک دانگ که سدس مثقال است، شصت شربت باشد؛ و زعفران که یک مثقال است، پنج شربت؛ و فرفیون که نیم دانگ است دوازده شربت؛ و سنبل الطیب که نیم مثقال است دو شربت؛ و عاقرقرحا نیز- به دستور- دو شربت باشد. پس مقادیر شربات کل اجزاء که هر شربتی را دوای علی حده فرض کرده شود، یک صد و شصت و یک می‌شود.
و امّا کیفیت و مزاج بزر البنج بارد یابس در سوم، و افیون بارد یابس در چهارم، و فلفل سفید و عاقرقرحا هر واحد حار و یابس در سوم، و فرفیون حار و یابس در چهارم، و سنبل الطیب حار و یابس در دوم، و زعفران حار در دوم و یابس در اوّل است. پس کل کیفیات بارده چهارصد و بیست، و حاره یک‌صد و بیست و هشت، و یابسه پانصد و چهل و سه. و چون اجزای حاره که اقل است از بارده که اکثر است اسقاط نمایند، باقی از اجزای بارده دو صد و نود و دو می‌ماند و این را که بر سمی عدد ادویه، که یک صد و شصت و یک است تقسیم نمایند، خارج قسمت یک درجه و سه ربع درجه و نصف عشر و ربع عشر بارد می‌شود بالتقریب. و یابسه را که تقسیم نمایند سه درجه و ربع و ثمن می‌شود بالتقریب. پس این مرکب در دو درجه الّا نصف عشر و ربع عشر بارد و یابس در سه درجه و ربع و ثمن و خمس ثمن باشد بالتخمین.
و مانند این، مفرح بارد مؤلف: از گل سرخ و نیلوفر از هریک ده درم، و مروارید و بسد و کهربا و لسان الثور و طباشیر و صندل سفید و صندل سرخ و خشب الکدر از هر یک سه درهم، بهمن سفید و بهمن سرخ و تخم فرنجمشک و تخم کاسنی و تخم خیار بادرنگ و تخم خیارزه از هر یک دو درم، و کافور نیم مثقال است که جمله هفده دوا باشند.
و امّا امزجه آنها؛ پس گل نیلوفر و تخم خیار بادرنگ و تخم خیارزه هر یک بارد و رطب در دوم، و مروارید بارد و یابس در دوم، و صندل سفید بارد در سوم و یابس در دوم، و طباشیر و صندل سرخ هر یک بارد در دوم و یابس در سوم، و بسد بارد در اوّل و یابس در دوم، و کافور بارد و یابس در سیم، و گل سرخ و خشب الکدر هر یک گرم در اوّل و خشک در دوم، و بهمنین و فرنجمشک هر یک گرم و خشک در دوم، و لسان الثور، حار و رطب در اوّل، و تخم کاسنی مایل به حرارت یابس در دوم، و کهربا معتدل و یابس در دوم و به قولی بارد در اوّل است.
و امّا مقادیر شربات آنها؛ پس از گل سرخ پنج درهم است و ده درهم آن دو شربت باشد؛ و از گل نیلوفر سه درهم است، پس سه شربت و ثلثی باشد؛ و از مروارید نیم مثقال است، پس تقریباً چهار شربت باشد؛ و از بسد یک درهم است، پس سه شربت باشد؛ و از لسان الثور دو درهم، یک و نیم شربت؛ و از کهربا نیم مثقال، تقریباً چهار شربت؛ و از طباشیر یک درهم، سه شربت؛ و از صندل سفید یک مثقال، تقریباً سه درهم آن دو شربت باشد؛ و از صندل سرخ نیم مثقال است، تقریباً چهار شربت باشد؛ و از خشب الکدر یک مثقال است، تقریبا دو شربت باشد؛ و از بهمن سفید و بهمن سرخ هر یک یک درهم است، پس هر یک دو شربت باشند؛ و از فرنجمشک دو درهم است، یک شربت باش؛ و از تخم کاسنی دو درهم است، یک شربت باشد؛ و از خیار بادرنگ و خیارزه هر یک پنج درم است، تخمیناً ثلث شربت باشد؛ و از کافور یک
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، مقدمه، ص: 54
دانگ است، سه شربت باشد. پس اجزای حاره چهارده و نیم، و بارده چهل و نه، و رطبه نه و یک سدس سدس، و یابسه هفتاد و نه شدند و عدد شربات سی و هشت و نیم. و چون اجزای حاره را که اقل است از بارده که اکثر است وضع نموده شود، باقی سی و چهار و نیم بارده می‌ماند. و هم چنین اجزای رطبه که اقل است از یابسه که اکثر است چون وضع نموده شود، هفتاد یابسه باقی می‌ماند. و چون اجزای بارده باقیه بر عدد شربات تقسیم نموده شود، خارج قسمت بالتخمین یک درجه الّا یک عشر می‌شود. و همچنین اجزای یابسه باقیه را که بر سمی عدد ادویه قسمت کرده شود، خارج قسمت دو درجه الّا یک عشر درجه می‌شود بالتخمین. پس این مفرح، بارد در یک درجه الّا یک عشر درجه، و یابس در دو درجه الّا یک عشر بالتخمین باشد؛ و بر همین قیاس و ترتیب، هر مرکبی را که خواهند درجات کیفیات آن را معلوم نمایند.
و بدان که چون امر مقادیر شربات ادویه اکثر تخمینی و قلّت و کثرت آن به حسب امزجه اشخاص در قوّت و ضعف و اسنان و فصول و بلدان مختلف می‌باشد، لهذا «شیخ الرئیس ابو علی بن سینا»- رحمه الله تعالی- در مفردات قانون و دیگر اطبّای متقدمین متوجه قید و ذکر آنها نشده‌اند، و همچنین تحقیق درجات کیفیات آنها نیز؛ و الله اعلم بحقائق الامور.
فصل هشتم: در بیان طریق استخراج مقادیر شربات مرکبات
بدان که هر مرکبی را که خواهند مقدار شربت آن را معلوم نمایند، باید که اوّلًا تحقیق و تشخیص اوزان و عدد شربات آن نمایند و جزئی از وزن مرکب اخذ نمایند که نسبت آن جزء به مجموع وزن مرکب چون نسبت واحد باشد به عدد شربات آن. مثلًا، اگر وزن مجموع مرکب سی درم باشد و عدد شرباتش ده، پس واحد را اخذ نمایند، زیرا که نسبت آن به ده، که عدد شربات است، چون نسبت سه است به سی، که وزن ادویه است؛ یعنی نسبت عشری است. پس مقدار شربت آن سه درهم باشد. و اگر بالعکس باشد- یعنی عدد شربات سی باشد و وزن مرکب ده- مقدار شربت آن ثلث درهم باشد، زیرا که ده را با سی نسبت ثلثی است.
و به بیان دیگر آنکه مقادیر اوزان دراهم ادویه مرکب را بر عدد شربات آن تقسیم نمایند، خارج قسمت همان مقدار شربت آن باشد؛ مثلًا، عدد شربات موافق مثال مذکور در فصل قبل، چهل و نیم باشد و اوزان ادویه پنجاه و هفت درهم- بالتقریب- و خارج قسمت پنجاه و هفت بر چهل و نیم، یک درهم و ربع و ثمن درهم و ربع عشر می‌شود بالتخمین. پس مقدار شربت آن مفرح مذکور، همان یک درهم و ربع و ثمن درهم و ربع عشر باشد.
و اگر اوزان ادویه، چهل باشد مثلًا و عدد شربات پانزده، پس مقدار شربت آن مرکب- یعنی خارج قسمت آن- دو درجه و دو ثلث درجه باشد و بالعکس؛ یعنی اگر اوزان ادویه پانزده و مقادیر شربات چهل باشد، خارج قسمت که مقدار شربت مرکب است یک ربع درجه و ثمنی می‌شود، جهت آنکه نسبت دو و دو ثلث به پانزده، که عدد شربات است، همچون نسبت پانزده است به چهل که وزن ادویه است. و بر همین قیاس و ترتیب مقدار شربت هر مرکبی را که خواهند استخراج نمایند؛ و الله اعلم بحقایق الامور.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، مقدمه، ص: 55
گفتار سوم: معرفی 400 داروی مفرد پرکاربرد در پزشکی ایرانی
گردآوری و تنظیم: دانوش آذرگین
در گفتار پیش، درباره روش تعیین درجه ادویه مرکب سخن گفتیم. در این گفتار، به معرفی 400 داروی مفرد پرکاربرد در پزشکی ایرانی و ذکر طبیعت و مقدار شربت آنها می‌پردازیم. منبع اصلی این گفتار کتاب مخزن الادویه مرحوم عقیلی است که با بهره‌گیری از سایر کتب قدما اطلاعات آن کامل شده است.
طبیعت مفردات در کتب گذشتگان غالبا به صورت درجه از معتدل تا انتهای درجه چهارم بیان گشته و هر درجه‌ای به 3 درجه کوچک‌تر تقسیم شده است، در این نوشتار، این درجه‌بندی (با احتساب محدوده اعتدال) با کمک محور مختصات از درجه صفر الی پانزده برای هر چهار کیفیت (گرمی، سردی، خشکی، و تری) سنجیده شده است. با این روش، درک درجه کیفی ادویه سهل‌تر انجام می‌گیرد و محاسبات آن به منظور استفاده در درمان یا داروسازی به مراتب دقیق‌تر است.
در این تقسیم‌بندی، محورهای مختصات ابتدا به پنج محدوده تقسیم شده‌اند. محدوده نخست به اعتدال تعلق دارد که از صفر تا انتهای عدد 3 است؛ محدوده دوم متعلق به درجه اول هر کیفیت است که از عدد 4 آغاز گشته و به عدد 6 منتهی می‌شود، محدوده دوم متعلق به درجه دوم هر کیفیت است که از عدد 7 آغاز و به عدد 9 می‌انجامد. به همین ترتیب، محدوده سوم و چهارم متعلق به درجات 3 و 4 مذکور در کتب قدما هستند که به ترتیب از عدد 10- 12 و 13- 15 را شامل می‌شوند. با این بیان، مفردی که در کتب قدما در درجه اول اول گرمی و دوم اول سردی است با مختصات (4، 5-) بازشناخته می‌شود.
توضیح آخر اینکه حروف «گ، س، خ، ت» موجود در جدول، مخفّف گرمی، سردی، خشکی، و تری هستند. کیفیّات گرمی و خشکی مثبت در نظر گرفته شده و کیفیّات سردی و تری منفی نشان داده شده‌اند.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، مقدمه، ص: 75
گفتار چهارم: اندازه‌سنج‌های متداول در پزشکی ایرانی
اثولوس: یک‌ششم مثقال. معادل 75799/ 0 گرم.
انگشت: به عربی اصبع. مقیاس طول. و منظور عرض یک انگشت عادی است. در مقدار طول این مقیاس اختلاف زیاد است؛ به حسب اینکه بعضی ذراع را یک انگشت، بعضی 32 انگشت، و بعضی 48 انگشت دانسته‌اند. فی‌الجمله، یک انگشت را از 05531/ 2 سانتی‌متر تا 15833/ 3 سانتی‌متر دانسته‌اند
اوقیه: هفت و نیم مثقال. معادل 10969/ 34 گرم.
بنادق: جمع بندقه.
بندقه: 1 مثقال. معادل 547958/ 4 گرم.
پارچه: قطعه‌ای تقریبا به اندازه یک کف دست.
توله: 12 ماشه. از قرن دهم هجری قمری تا قرن دوازدهم معادل 0504/ 12 گرم.
جوزه: 7 مثقال. معادل 83571/ 31 گرم.
حبّه: یک و نیم شعیره. معادل 09475/ 0 گرم.
دام: 12 ماشه. معادل 0504/ 12 گرم.
دام یخته: 18 ماشه. و بعضی 21 ماشه دانسته‌اند.
دانک، دانق، دانگ: یک‌ششم درهم. معادل 5306/ 0 گرم.
درخم: 1 مثقال. معادل 547958/ 4 گرم.
درهم، درم: هفت‌دهم مثقال. معادل 183571/ 3 گرم.
ذراع: واحد طول. به اندازه فاصله بین سر انگشتان تا آرنج. معادل 327477/ 49 سانتی‌متر.
ذرع: واحد طول، به معنی گز. معادل 104 سانتی‌متر.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، مقدمه، ص: 76
رتی: یک‌ششم از دانگ، یک سی و ششم از درهم. معادل 08843527/ گرم.
رطل: 90 مثقال. معادل 31627/ 409 گرم.
ساعت: یک‌بیست‌وچهارم شبانه‌روز. 60 دقیقه.
شبر: وجب. فاصله بین انگشت خنصر و ابهام، زمانی که دست گشاده باشد. یک دوم ذراع شرعی معادل 6637385/ 24 سانتی‌متر. بنا بر آنکه ذراع شرعی معادل 327477/ 49 سانتی‌متر باشد.[1]
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی) ؛ مقدمه ؛ ص76
ه: مقدار ناچیز و اندک از چیزی.
قیراط: یک‌هجدهم مثقال. معادل 2653/ 0 گرم.
گزمه: یک‌چهارم مثقال. معادل 136989/ 1 گرم.
ماشه: از قرن 10 هجری قمری تا قرن 12 هجری قمری. معادل 0042/ 1 گرم.
مثقال: معادل 547958/ 4 گرم.
ملعقه: ملعقه از داروهای مایع سبک مانند عصاره میوه‌ها به وزن 1 مثقال، معادل 547958/ 4 گرم. و ملعقه از داروهای جامد به وزن 2 مثقال، معادل 09592/ 9 گرم.
ملعقه کبیر: 4 مثقال. معادل 19183/ 18 گرم.
نخود: یک بیست و چهارم مثقال. معادل 1894982/ 0 گرم.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، مقدمه، ص: 77
گفتار پنجم: نکات کاربردی درباره زمان مصرف دارو
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، مقدمه، ص: 78
گفتار ششم: فهرست مهم‌ترین دارونامه‌های پزشکی ایرانی
الابنیه عن حقایق الادویه---------- ابو نصر هروی
برء الساعه---------- محمد بن زکریای رازی
براکلسوس فرنگی طب الکیمیاوی---------- طبیب براکلسوس جرمنی
پزشکی نامه---------- علی‌اکبر خان حکیم‌باشی (ناظم الاطبا)
تذکره اللبیب فیما یتعلق بالطب و الطبیب---------- حکیم وکیل احمد سکندر پوری
تذکره اولوا الالباب---------- شیخ داوود انطاکی
تریاق فاروق، تدارک سموم---------- غباث الدین طبیب
تریاق کبیر---------- حکیم سید بن حسن بن سید مهدی
الجامع لمفردات الادویه و الاغذیه---------- حکیم اشبیلی
الحاوی---------- محمد بن زکریای رازی
ذخیره خوارزمشاهی---------- سید اسماعیل جرجانی
رسائل جابر بن حیان---------- جابر بن حیان
رموز اعظم---------- حکیم محمد اعظم خان ناظم‌جهان
عرایس الجواهر و نفایس الاطایب---------- ابو القاسم عبد الله کاشانی
القانون فی الطب---------- شیخ الرئیس بوعلی سینا
قرابادین شاپور بن سهل---------- شاپور بن سهل
قرابادین قلانسی---------- بدر الدین قلانسی سمرقندی
قرابادین اعظم---------- حکیم محمد اعظم خان ناظم‌جهان
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، مقدمه، ص: 79
قرابادین سمرقندی---------- نجیب الدین سمرقندی
قرابادین شفایی---------- حکیم شرف الدین شفایی اصفهانی
قرابادین صالحی (تحفه الصالحین)---------- حکیم محمد صالح هروی
قرابادین قادری---------- حکیم اکبر ارزانی
قرابادین مظهری---------- حکیم مظهرعلی
مجمع الجوامع قرابادین کبیر---------- حکیم سید محمد حسین عقیلی
محیط اعظم---------- حکیم محمد اعظم خان ناظم‌جهان
مخزن الادویه---------- حکیم سید محمد حسین عقیلی
مطب علوی خان---------- حکیم علوی خان معتمد الملوک
معرفه السموم---------- رکن الحکماء
منهاج الدکان و دستور الاعیان---------- داوود بن ابی نصر معروف به عطار
النزهه المبهجه فی تشهیذ الاذهان و تعدیل---------- الامزجه شیخ داوود انطاکی الامزجه----------
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 1
داروخانه طوبا
اشاره
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 3
آبزن کودکان
خواص دارو
نافع برای بیماری ارتفاع خصیه در کودکان (در این بیماری، بیضه‌ها به سمت بالا رفته و در این ناحیه، درد احساس می‌شود). این دارو موجب سستی و رفع انقباض کیسه بیضه و مجرای آن می‌شود و بیضه‌ها را به جای خود باز می‌گرداند.
اجزای دارو
بابونه، تخم کتان، ناخنک، سبوس گندم (مکد 1 واحد)))
شیوه ساخت دارو
اجزا را نیم‌کوب کرده مخلوط نمایند.
زمان و مقدار مصرف
برای هر بار مصرف 50 گرم از پودر را در آب جوشانده و مقداری آب ولرم به آن اضافه کنند و کودک را 2 بار در روز (هر بار 20 دقیقه) داخل آن بنشانند.
ملاحظات مصرف
از مایع جوشانده شده فقط یکبار می‌توان استفاده کرد.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 4
اطریفل صغیر
خواص دارو
مصفّی خون؛ رافع استرخای معده؛ بر طرف کننده انواع زود انزالی.
اجزای دارو
هلیله سیاه، هلیله زرد، هلیله کابلی، بلیله، آمله (مکد 2 واحد)؛ روغن بادام شیرین یا روغن گاو (1 واحد)؛ عسل کف‌گرفته (30 واحد)
شیوه ساخت دارو
آمله و بلیله و هلیله زرد را از هسته جدا کرده کوبیده از الک مش 100 رد کنند. سپس، با روغن آن قدر چرب کنند تا رنگ آن تغییر نماید. سپس با عسل بسرشند. دارو را در ظرف شیشه‌ای یا لعابی ریخته و مدت 40 روز در گرم‌خانه در دمای 35- 37 درجه نگهداری کنند تا رنگ آن دوباره تغییر کرده و طعم گس آن به ترشی بگراید.
زمان و مقدار مصرف
نیم ساعت پیش از صبحانه، یک قاشق مرباخوری از دارو با آب میل شود.
ملاحظات مصرف
مصرف دراز مدت آن برای دفع رطوبت‌های جهاز هاضمه و مفاصل، تقویت هضم، لینت مزاج، منع انصباب مواد به اعضا، بر طرف کردن درد مفاصل، و رفع چاقی مفید است.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 5
اطریفل گشنیزی
خواص دارو
مقوّی فم معده؛ مانع تصاعد بخارات از معده و سایر اعضا به مغز و شقیقه؛ رافع سرگیجه و صداع مشارکت معدی.
اجزای دارو
هلیله سیاه، بلیله، آمله (مکد 1 واحد)؛ هلیله زرد (2 واحد)؛ تخم گشنیز (5/ 2 واحد)؛ عسل کف‌گرفته (15 واحد)؛ روغن بادام (به قدر لازم).
شیوه ساخت دارو
اجزا را کوفته از الک مش 80 رد کرده و با روغن بادام چرب کنند تا رنگ آن تغییر کند. سپس، با عسل بسرشند و دارو را به مدت 40 روز در گرم‌خانه با دمای 35 تا 37 درجه در ظرف لعابی یا شیشه‌ای در بسته نگهداری کنند.
زمان و مقدار مصرف
بعد از هر وعده غذا، یک قاشق چایخوری از آن با آب میل شود.
ملاحظات مصرف
- مصرف دراز مدت و زیاد این دارو (تکرار و اکثار آن) موجب نسیان و ضعف قوای جسمانی شده و ممکن است سبب ضعف نعوظ شود
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 6
اطریفل گشنیزی قرنفلی
خواص دارو
نافع برای دوار و سدر و دوی و طنین؛ بر طرف کننده استرخای فم معده و صداع مشارکتی؛ مانع تصاعد ابخره.
اجزای دارو
اطریفل گشنیزی (5/ 36 واحد)؛ قرنفل (1 واحد)؛ روغن گاو (به قدر لازم)..
شیوه ساخت دارو
قرنفل را در روغن حیوانی تفت داده تا رنگ آن تغییر کند. بعد با اطریفل مخلوط کنند.
زمان و مقدار مصرف
بعد از هر وعده غذا، به اندازه دو تا سه قاشق چایخوری از معجون با آب میل شود.
ملاحظات مصرف
به سبب وجود قرنفل در دارو، مصرف آن به مدت طولانی می‌تواند موجب کمی اختلال در مقدار و عملکرد هورمون‌های جنسی زنان شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 7
انفیه کُندُشی
خواص دارو
دافع صداع ریحی و بخارات از سر؛ دافع مواد آماده دفع با ایجاد نزله؛ باز کننده سده مصفات و خیشوم.
اجزای دارو
بنفشه و تخم گشنیز (مکد 1 واحد)؛ کندش (2 واحد
شیوه ساخت دارو
همه اجزا را نرم ساییده از الک مش 200 عبور داده و در ظرف شیشه‌ای در بسته نگهداری کنند.
زمان و مقدار مصرف
یک روز، بعد از ظهر و روز دیگر، بعد از اذان مغرب، با شکم خالی به اندازه 250 میلی‌گرم از پودر استنشاق شود.
منع مصرف
- خوردن آن موجب قی شدید خواهد شد.
- مصرف آن برای زنان باردار، افرادی که سابقه خون‌دماغ دارند یا سابقه فشار بالای داخل چشم و فشار خون بالا دارند اکیداً ممنوع است.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 8
ایارج فیقرا
خواص دارو
مسهل؛ نافع در پاکسازی بدن- به ویژه عصب‌ها و مغز- از فضولات.
اجزای دارو
صبر (12 واحد)؛ مصطکی، زعفران، سنبل الطیب، دارچین، اسارون، سلیخه، حب الغار، زراوند (مکد 1 واحد)؛ عسل کف‌نگرفته (5/ 1 واحد
شیوه ساخت دارو
اجزا را کوبیده از الک مش 100 رد کنند. سپس، با عسل بسرشند. دارو را در ظرف شیشه‌ای یا لعابی ریخته و مدت 10 روز در گرم‌خانه در دمای 35- 37 درجه نگهداری کنند. سپس، از خمیر حاصل حب ساخته خشک کنند.
زمان و مقدار مصرف
صبح ناشتا، 1 تا 2 حب از دارو با آب میل شود.
ملاحظات مصرف
- در صورتی که بیمار دچار ورم یا زخم در جهاز هاضمه و روده‌ها باشد باید با احتیاط مصرف شود.
- در افرادی که دچار یبوست مزمن بوده یا دارای خلط غلیظ هستند لازم است قبل از مصرف از داروهای منضج استفاده شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 9
پمادB
خواص دارو
نافع برای زخم‌های کهنه، شقاق مقعد، و انواع بواسیر (اعم از خونی و عفونی).
اجزای دارو
روغن هسته زردآلو (5 واحد)؛ موم پرک (1 واحد)
شیوه ساخت دارو
اجزا را تا دمای 60- 70 درجه حرارت داده با هم مخلوط کنند.
زمان و مقدار مصرف
مقدار 250 میلی‌گرم از پماد بدون ماساژ روی موضع مالیده شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 10
پماد اگزما
خواص دارو
نافع برای اگزما، خارش، و شقاق.
اجزای دارو
قنبیل (5 واحد)؛ مردارسنگ (7 واحد)؛ اسرین (100 واحد
شیوه ساخت دارو
قنبیل و مردارسنگ را نرم کوبیده از الک مش 150 عبور داده و با اسرین مخلوط کنند.
زمان و مقدار مصرف
بدون ماساژ به محل مورد نظر مالیده شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 11
پماد حکّه
خواص دارو
نافع برای خارش اعضا.
اجزای دارو
آب کرفس، سرکه (مکد 1 واحد)؛ اسرین (به قدر نیاز
شیوه ساخت دارو
به آب کرفس و سرکه تا حد اشباع اسرین اضافه کرده و 30 دقیقه هم بزنند تا کاملا مخلوط شود.
زمان و مقدار مصرف
یک لایه از پماد را روی ناحیه خارش بمالند.
ملاحظات مصرف
مالیدن این پماد روی زخم‌ها ممنوع است.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 12
پماد درد مفاصل
خواص دارو
نافع برای دردهای مفصلی و استخوانی، درد عضلات دست و پا، و گرفتگی ماهیچه‌ها.
اجزای دارو
روغن منداب (40 واحد)؛ جوهر نعناع (1 واحد)؛ موم (6 واحد).
شیوه ساخت دارو
اجزا با هم مخلوط شوند.
زمان و مقدار مصرف
بدون ماساژ بر محل درد مالیده شود.
ملاحظات مصرف
ممکن است در برخی افراد ایجاد حساسیت کند.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 13
پماد سرنجی (نارنجی)
خواص دارو
نافع برای بواسیر و درد آن.
اجزای دارو
مقل (20 واحد)؛ سرنج (1 واحد).
شیوه ساخت دارو
مقل را در آب جوشانده و مایع را صاف کنند. سپس، سرنج را به آن اضافه کرده و در ظرف لعابی یا شیشه‌ای نهاده در حمام ماریه 2] بجوشانند تا قوام آید.
زمان و مقدار مصرف
روی یک قطعه پارچه یا نایلون، به اندازه 250 میلی‌گرم از این پماد را قرار داده و در محل بواسیر نهند.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 14
پماد سفیداب (ضد جوش)
خواص دارو
ضد جوش و بثورات مفرطحه (سَرْپَهن)؛ باز کننده منافذ پوست.
اجزای دارو
کف دریا، سفیداب قلع، آب‌لیمو (مکد 1 واحد)؛ اسرین (10 واحد).
شیوه ساخت دارو
کف دریا و سفیداب قلع را در آب‌لیمو کاملا حل کنند. سپس، از صافی عبور داده و با اسرین مخلوط کنند و به مدت یک ساعت متوالی هم بزنند.
زمان و مقدار مصرف
بدون ماساژ روی جوش‌ها مالیده شود.
ملاحظات مصرف
در صورت استفاده، ممکن است جوش‌ها سرباز کرده یا تعداد آنها زیاد شود. در 3 شب اول، این امر عادی است؛ اما بعد از شب سوم، باید از حجم و تعداد جوش‌ها کم شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 15
پماد سوختگی
خواص دارو
نافع برای سوختگی‌های سطحی و عمیق، سرمازدگی، و زخم‌های کهنه و عفونی.
اجزای دارو
روغن کنجد (5 واحد)؛ موم (1 واحد)؛ سفیده تخم‌مرغ (5/ 1 واحد)؛ سفیدآب قلع (به مقداری که روغن کنجد را سفید کند).
شیوه ساخت دارو
اول، روغن کنجد را حرارت داده و موم را داخل آن حل کنند. بعد، آن قدر سفیداب قلع داخل روغن بریزند تا رنگ آن سفید شود. سپس، آن را هم بزنند و صبر کنند تا کمی سرد شود. سفیده تخم‌مرغ را نیز جداگانه آن قدر هم بزنند تا کف کند. بعد، آن را به دارو اضافه کنند و دوباره کاملا به هم بزنند.
زمان و مقدار مصرف
لازم است ابتدا محل سوختگی را با بتادین و آب گرم شستشو دهند. سپس، پماد را روی آن بمالند. این کار هر 12 ساعت باید تکرار شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 16
پماد ضدّ خارش
خواص دارو
نافع برای خارش، کهیر، و بیماری‌های پوستی.
اجزای دارو
حنا، شاهتره، سنا (مکد 1 واحد)؛ اسرین (15 واحد)؛ سرکه (15 واحد).
شیوه ساخت دارو
حنا، شاهتره، و سنا را نیم‌کوب کرده 12 ساعت در سرکه بخیسانند. سپس کمی آن را بجوشانند و تا گرم است صاف کرده و با اسرین مخلوط کنند و لااقل 1 ساعت به هم بزنند.
زمان و مقدار مصرف
هر 8 ساعت، یک لایه نازک از پماد بدون ماساژ روی محل مالیده شود. (پیش از مصرف دارو، باید موضع با شامپوی بچه شسته شود).
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 17
پماد ضدّ لک خاکستری
خواص دارو
رافع کلف و لک‌های تیره پوستی؛ سفیدکننده پوست.
اجزای دارو
جیوه اصلاح شده (1 واحد)؛ مغز بادام تلخ (200 واحد)؛ اسرین (240 واحد).
شیوه ساخت دارو
مغز بادام را در آب خیسانده و پوست آن را بگیرند. بعد از خشک شدن کامل، آن را نرم بسایند و با جیوه مخلوط کنند و یک ساعت متوالی به هم بزنند تا رنگ جیوه تغییر کند و به خاکستری روشن بدل گردد. سپس، آن را با اسرین مخلوط کنند و از نو به مدت نیم ساعت هم بزنند.
زمان و مقدار مصرف
شب‌ها، یک لایه از این پماد را بر صورت گذاشته و صبح با صابون بشویند.
ملاحظات مصرف
- جیوه اصلاح شده از راه پوست جذب نمی‌شود، اما به فلزات به ویژه طلا- حساسیت دارد و در آنها ایجاد خوردگی می‌کند. در نتیجه، لازم است خانم‌ها قبل از مصرف، زیورآلات را از خود دور کنند.
- پیش از مصرف دارو، اندکی از آن را بر پشت لاله گوش مالیده و حد اقل 12 ساعت صبر کنند. چنانچه عارضه‌ای مشاهده نگردید بر پوست صورت بگذارند.
- در افرادی که دچار نزله از سر هستند می‌تواند ایجاد حساسیت کند.
- از مالیدن دارو به چشم، زخم‌های باز، و پوست اطفال خودداری شود.
- برای تاثیر بهتر، لازم است با مصرف کپسول کبد و ضد لک سفید همراه شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 18
پماد ضدّ لک سفید
خواص دارو
لایه بردارنده از پوست؛ نافع برای لک‌های ناشی از اختلالات کبدی.
اجزای دارو
بوره ارمنی؛ عرق بهارنارنج (مکد 1 واحد)؛ اسرین (50 واحد).
شیوه ساخت دارو
بوره را در عرق بهارنارنج حل کرده و اسرین را به آن اضافه کنند و به مدت یک ساعت متوالی هم بزنند تا پماد به دست آید.
زمان و مقدار مصرف
شب‌ها، یک لایه از این پماد را به صورت کشیده و صبح با صابون بشویند.
ملاحظات مصرف
- پیش از مصرف دارو، اندکی از آن را بر پشت لاله گوش مالیده و حد اقل 12 ساعت صبر کنند. چنانچه عارضه‌ای مشاهده نگردید بر پوست صورت بگذارند.
- در افرادی که دچار نزله از سر هستند می‌تواند ایجاد حساسیت کند.
- از مالیدن دارو به چشم، زخم‌های باز، و پوست اطفال خودداری شود.
- برای تاثیر بهتر دارو، لازم است با خوردن کپسول کبد و مصرف یک شب در میان ضد لک خاکستری همراه شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 19
پماد کافور
خواص دارو
نافع برای سوختگی‌های سطح پوست.
اجزای دارو
روغن کنجد، روغن گاو (مکد 20 واحد)؛ کافور (3 واحد)؛ جوهر زنیان (1 واحد).
شیوه ساخت دارو
کافور و جوهر زنیان را نرم ساییده و با روغن‌ها مخلوط کنند.
زمان و مقدار مصرف
پس از شستشوی محل سوختگی این پماد را بدون ماساژ به موضع بمالند.
ملاحظات مصرف
- از مالیدن پماد به چشم یا زخم‌های باز خودداری شود.
- مالیدن آن به پشت سر یا روی ناحیه قلب ممکن است موجب بروز عوارض گردد.
- مالیدن آن به شکم زنان باردار ممنوع است.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 20
پماد کوهان مقلی
خواص دارو
رافع شقاق لب و پستان و مقعد و آلت، و هر نوع ترک یا شقاق پوستی.
اجزای دارو
مقل، روغن کوهان شتر (مکد 1 واحد).
شیوه ساخت دارو
مقل را در آبِ جوش خیسانده و حل کنند. سپس محلول را صاف کنند تا ناخالصی‌های آن گرفته شود. مایع به دست آمده را در ظرف پلاستیکی و در فضای باز قرار دهند تا بیشتر آب آن تبخیر شده و قوام آید. روغن کوهان شتر را به آن اضافه کنند و کمی جوش دهند تا کاملا مخلوط شده و مانع از فساد آن گردد. دارو را تا گرم است داخل ظرف بریزند تا به آرامی سرد شود و شکل پماد به خود بگیرد.
زمان و مقدار مصرف
هر 12 ساعت، پماد را بدون ماساژ به محل مورد نظر بمالند.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 21
پماد گوگرد (قیروطی گوگرد)
خواص دارو
نافع برای تَرَک و خشکی پوست دست و پا.
اجزای دارو
روغن کنجد (10 واحد)؛ گوگرد سفید ساییده (1 واحد)؛ موم (5/ 1 واحد).
شیوه ساخت دارو
موم را در ظرف لعابی یا شیشه‌ای قرار داده به آرامی حرارت دهند تا روان شود. سپس گوگرد را در آن حل کرده و روغن کنجد را به آن اضافه کنند و ظرف حاوی دارو را در حمام ماریه قرار دهند و به آرامی هم بزنند تا مخلوط به آهستگی گرم شده و گوگرد کاملا در آن حل شود. سپس، دارو را در ظرف مورد نظر خود بریزند و در فضای باز قرار دهند تا سرد شود و به شکل پماد درآید.
زمان و مقدار مصرف
هر 12 ساعت، روغن را بدون ماساژ روی موضع بمالند.
ملاحظات مصرف
- از مصرف خوراکی آن پرهیز شود
- از مالیدن دارو به چشم و زخم‌های باز پرهیز شود. دور از دسترس اطفال نگهداری شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 22
پماد مُنزِل
خواص دارو
رافع دیرانزالی در زنان.
اجزای دارو
بوره ارمنی، کافور (مکد 1 واحد)؛ عسل کف‌نگرفته (6 واحد).
شیوه ساخت دارو
اجزا را نرم ساییده و بسیار به هم زنند تا زبری اجزا در زیر دست احساس نشود.
زمان و مقدار مصرف
با ماساژ ملایم به ناحیه کلیتوریس مالیده شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 23
پودر اوجاع مفاصل سوداوی
خواص دارو
نافع در دردهای مفاصل (از نوع سوداوی)، به ویژه کمر درد.
اجزای دارو
شیرین بیان، انیسون، تخم کرفس (مکد 5 واحد)؛ بادیان، بادرنجبویه، تاجریزی، شاهتره، سورنجان (مکد 7 واحد)؛ ریشه کبر، بسفایج (مکد 3 واحد)؛ گلقند (به قدر نیاز).
شیوه ساخت دارو
مفردات را نرم ساییده از الک مش 100 عبور داده و در ظرف در بسته در جای خشک و خنک نگه دارند.
زمان و مقدار مصرف
نیم ساعت پیش از صبحانه، سه قاشق غذاخوری از دارو را با دو لیوان آب در حرارت ملایم بجوشانند تا یک لیوان از آن باقی بماند. سپس، آن را صاف کرده یک قاشق مرباخوری گلقند در آن حل کرده و تا گرم است بنوشند.
ملاحظات مصرف
- بعد از گذشت 10 روز از مصرف دارو، باید از این مسهل استفاده کنند: ریشه کبر (10 گرم) و کشوث (5 گرم) را نرم ساییده از الک مش 100 رد کرده با سکنجبین (35 گرم) مخلوط سازند.
- در همان روز، از حب سورنجان مویزی نیز باید استفاده شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 24
پودر ترک اعتیاد
خواص دارو
نافع برای ترک اعتیاد به افیون و رفع بی‌خوابی.
اجزای دارو
پوست خشخاش، گل شقایق، اسطوخودوس، گل گندم، بهارنارنج شیرازی، تخم خشخاش (مکد 2 واحد)؛ تخم گشنیز، چای ورون (مکد 1 واحد).
شیوه ساخت دارو
همه اجزا را نیم کوب کرده و با هم مخلوط کنند.
زمان و مقدار مصرف
برای هر بار مصرف (شب‌ها پیش از خواب)، یک قاشق غذاخوری از پودر را در یک و نیم لیوان آب به مدت 10 دقیقه با حرارت ملایم بجوشانند تا یک لیوان از آن باقی بماند. سپس، دارو را صاف کرده و تا گرم است میل کنند.
ملاحظات مصرف
در افراد معتاد مصرف آن تا سه بار در روز مجاز است.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 25
پودر تقویت اعصاب
خواص دارو
نافع برای ضعف اعصاب، بی‌حوصلگی، کج‌خلقی، و افسردگی.
اجزای دارو
بابونه، اسطوخودوس، بهارنارنج، بادرنجبویه بزباش، گل اروانه (مکد 1 واحد)؛ سنبل الطیب، گل شقایق (مکد 2 واحد).
شیوه ساخت دارو
همه اجزا نیم‌کوب شوند.
زمان و مقدار مصرف
برای هر بار مصرف (هر 8 یا 12 ساعت یکبار)، یک قاشق غذاخوری از پودر را در یک و نیم لیوان آب به مدت 10 دقیقه با حرارت ملایم بجوشانند تا یک لیوان از آن باقی بماند. سپس، دارو را صاف کرده و تا گرم است میل کنند.
ملاحظات مصرف
این دارو ممکن است در بعضی افراد سبب افت فشار یا ایجاد سستی شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 26
پودر خروسک
خواص دارو
نافع در بحوحه الصوت ناشی از گرمی و خشکی، و حکه و خارش حلق.
اجزای دارو
بارهنگ، تخم اسفرزه، صمغ عربی، شکر تیغال (مکد 1 واحد).)
شیوه ساخت دارو
اجزا را از گرد و غبار و اشیای اضافی پاک کرده و بدون کوبیدن در ظرف در بسته نگه دارند.
زمان و مقدار مصرف
یک قاشق غذاخوری از دارو را با یک لیوان آب ولرم مخلوط کنند تا لعاب بیاندازد و لعاب حاصله را در طی روز کم‌کم مصرف کنند.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 27
پودر خضاب
خواص دارو
مقوی مغز؛ رافع دوار و سدر و دوی و طنین؛ موجِد رطوبت در منخرین.
اجزای دارو
قرص کمر، آرد نخود خام، تخم خربزه، حنا، آرد مورد (مکد 1 واحد).).)
شیوه ساخت دارو
اجزا را پودر کرده و در ظرف در بسته نگه دارند.
زمان و مقدار مصرف
برای هر بار مصرف (هفته‌ای یک یا دو مرتبه)، 75 گرم از این پودر را با یک عدد زرده تخم‌مرغ و آب گرم خمیر کرده و بر سر گذارند و حد اقل 4 ساعت صبر کنند.
ملاحظات مصرف
- این پودر را باید روزها و در حال بیداری استفاده کرد و شخص نباید با این خضاب بخوابد.
- در صورت ایجاد خواب‌آلودگی یا احساس گرفتگی و سنگینی در سر، باید به بیمار جوشانده اسطوخودوس داد و از انفیه کندشی استفاده کرد.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 28
پودر دیابت
خواص دارو
نافع در دیابت نوع اول و دوم، و دیابت بارداری.
اجزای دارو
برگ گزنه، تخم شنبلیله، کلپوره، درمنه، ریشه بابا آدم (مکد 4 واحد)؛ تخم گشنیز (1 واحد).
شیوه ساخت دارو
اجزا را نیم‌کوب کرده و در ظرف در بسته نگهداری کنند.
زمان و مقدار مصرف
برای هر بار مصرف (روزها نیم ساعت پیش از صبحانه، و شب‌ها پیش از خواب)، یک قاشق غذاخوری از پودر را در یک و نیم لیوان آب به مدت 10 دقیقه با حرارت ملایم بجوشانند تا یک لیوان از آن باقی بماند. سپس، دارو را صاف کرده و تا گرم است میل کنند.
ملاحظات مصرف
اگر مصرف این دارو پیش از درمان شیمیایی آغاز شود، با 3 ماه مصرف، امکان درمان اساسی دیابت وجود دارد. در زمان استفاده از دارو، مصرف هر نوع داروی شیمیایی باید با اجازه پزشک باشد. پس از مصرف دارو، ممکن است در بیست روز نخست، (SBF قند خون ناشتا) بیمار افزایش پیدا کند. در صورتی که حال عمومی بیمار بهتر شده باشد، باید مصرف دارو را ادامه داد. بعد از 45 روز دوباره میزان قند خون کاهش پیدا خواهد کرد. بهتر است در زمان استفاده از این دارو از کپسول دیابت نیز استفاده شود. در صورتی که دیابتْ ناشی از عوارض نفسانی باشد، بهتر است دارو با منضج سودا همراه شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 29
پودر زرّین اقبال
خواص دارو
نافع در عدم کنترل مدفوع در بزرگسالان.
اجزای دارو
ابهل، افسنتین، ایرسا، سعد (مکد 5/ 2 واحد)؛ زنیان، زیره، گل سرخ، قدومه، نارمشک، بوزیدان (مکد 5 واحد)؛ مصطکی، طالیسفر، صعتر، زوفای خشک (مکد 5/ 7 واحد)؛ هلیله کابلی (65 واحد)؛ شکر سرخ (130 واحد)).
شیوه ساخت دارو
اجزا را کوبیده از الک مش 100 رد کنند. سپس، با شکر سرخ مخلوط کنند و دارو را در ظرف شیشه‌ای در بسته نگه دارند.
زمان و مقدار مصرف
هر 8 تا 12 ساعت، 1 الی 3 قاشق مرباخوری از دارو با آب میل شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 30
پودر زکام گرم
خواص دارو
نافع برای نزله‌های گرم و گلودردهای گرم؛ مناسب برای تبرید و تغلیظ ملایم ترشحات دماغ؛ تعدیل کننده داروهای گرم.
اجزای دارو
عنّاب، سپستان، تاجریزی (مکد 5/ 1 واحد)؛ به‌دانه (1 واحد)؛ گل بنفشه، نیلوفر آبی، خبازی، شاهتره، برگ کاسنی (2 واحد).).
شیوه ساخت دارو
همه اجزا را نیم‌کوب کرده در ظرف در بسته نگهداری کنند.
زمان و مقدار مصرف
برای هر بار مصرف (هر 8- 12 ساعت)، یک قاشق غذاخوری از پودر را در یک و نیم لیوان آب به مدت 10 دقیقه با حرارت ملایم بجوشانند تا یک لیوان از آن باقی بماند. سپس، دارو را صاف کرده و تا گرم است میل کنند.
ملاحظات مصرف
ممکن است این دارو موجب لینت مزاج شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 31
پودر سر شو
این نسخه از داروهای مجرب بومی است.
خواص دارو
مانع ریزش مو؛ تقویت کننده پیاز مو؛ مقوی دماغ؛ مانع زکام.
اجزای دارو
سدر، برگ مورد، سبوس برنج، وسمه، آرد نخود خام، حنا (مکد 4 واحد)؛ قهوه، کتیرا، روناس (1 واحد)؛ خطمی، گل سرشوی، پوست سبز گردو (3 واحد)؛ بابونه (2 واحد
شیوه ساخت دارو
اجرا را ساییده در ظرف در بسته نگه دارند.
زمان و مقدار مصرف
مقداری از دارو را در یک کاسه آب حل کنند و سر را با آن بشویند. 10 دقیقه صبر کنند و سپس سر را با اب بشویند.
ملاحظات مصرف
این دارو رنگ مو را کمی قهوه‌ای می‌کند.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 32
پودر سرماخوردگی
خواص دارو
نافع برای نزله‌های سرد، و سرماخوردگی‌های کهنه توام با سردرد و سنگینی سر و گرفتگی بینی.
اجزای دارو
خبّازی، تاجریزی، سپستان، برگ آویشن، بابونه، پرسیاوش، بادرنجبویه، اسطوخودوس، مرزنجوش، ناخنک، تخم گشنیز، گل خطمی (مکد 4 واحد)؛ گل نیلوفر، گل گندم (2 واحد)؛ گل بنفشه، گل زوفا، عنّاب (مکد 6 واحد)؛ گل اروانه، بومادران (1 واحد).
شیوه ساخت دارو
همه اجزا را نیم‌کوب کرده در ظرف در بسته نگهداری کنند.
زمان و مقدار مصرف
برای هر بار مصرف (هر 8- 12 ساعت)، یک قاشق غذاخوری از پودر را در یک و نیم لیوان آب به مدت 10 دقیقه با حرارت ملایم بجوشانند تا یک لیوان از آن باقی بماند. سپس، دارو را صاف کرده و تا گرم است میل کنند.
ملاحظات مصرف
ممکن است این دارو موجب لینت مزاج شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 33
پودر/ شربت وسواس
خواص دارو
مفید برای افراد وسواسی؛ رافع اضطراب و دلشوره.
اجزای دارو
بسفایج، مغز حب القرطم، عنّاب (بدون هسته)، سپستان بی‌هسته (مکد 7 واحد)؛ اسطوخودوس، گل بابونه، گل گندم، افتیمون، سورنجان (مکد 4 واحد)؛ آب (48 واحد).
شیوه ساخت دارو
برای پودر: اجزا را نیم‌کوب کرده در ظرف در بسته نکهداری کنند.
برای شربت: اجزا را در آب بجوشانند تا دوسوم آن تبخیر شود. سپس، آن را با 50 واحد عسل کف‌گرفته مخلوط کنند و بجوشانند تا کمی غلیظ گردد. شربت را در ظرف شیشه‌ای یا لعابی و در جای خشک و خنک نگهداری کنند.
زمان و مقدار مصرف
- برای هر بار مصرف (روزها نیم ساعت پیش از صبحانه، و شب‌ها پیش از خواب)، یک قاشق غذاخوری از پودر را در یک و نیم لیوان آب به مدت 10 دقیقه با حرارت ملایم بجوشانند تا یک لیوان از آن باقی بماند. سپس، دارو را صاف کرده و تا گرم است میل کنند.
- یک تا. دو قاشق غذاخوری از شربت را در نصف لیوان آب ولرم حل کرده و بنوشند.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 34
پودر شقاق
خواص دارو
نافع برای تَرک و خشکی پوست دست و پا.
اجزای دارو
گوگرد (سه واحد)؛ زاج، نمک اندرانی، کافور (مکد 2 واحد).).
شیوه ساخت دارو
اجزا را نرم ساییده از الک مش 100 عبور دهند و در ظرف در بسته نگه دارند.
زمان و مقدار مصرف
روزی یکبار، 40 گرم از پودر را در یک لیوان آبِ گرم حل کرده و دست یا پا را به مدت 10 دقیقه در آن قرار دهند. بعد از خشک شدن دارو به طور طبیعی، دست یا پا را با مرهم گوگرد چرب کنند.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 35
پودر صداع
خواص دارو
رافع انواع سر درد.
اجزای دارو
عنّاب، ریشه شیرین‌بیان، گل بومادران، تاجریزی (مکد 10 واحد)؛ گل زوفا، برگ آویشن، مرزنجوش، پرسیاوش، گل خطمی، رازیانه (مکد 5 واحد)؛ زنجبیل (1 واحد).
شیوه ساخت دارو
همه اجزا نیم‌کوب شوند.
زمان و مقدار مصرف
برای هر بار مصرف (هر 8- 12 ساعت)، یک قاشق غذاخوری از پودر را در یک و نیم لیوان آب به مدت 10 دقیقه با حرارت ملایم بجوشانند تا یک لیوان از آن باقی بماند. سپس، دارو را صاف کرده و تا گرم است میل کنند.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 36
پودر قابض ساده
خواص دارو
نافع برای استرخای رحم، کثرت طمث، افتادگی رحم؛ رافع رطوبت و لزوجت و التهاب رحم؛ مفید در عفونت‌های دندان و گلو (با غرغره).
اجزای دارو
گلنار، کوکنار، پوست انار، جفت بلوط، مازو، مورد (مکد 1 واحد).).)
شیوه ساخت دارو
همه اجزا پودر شوند.
زمان و مقدار مصرف
برای هر بار مصرف، دو قاشق غذاخوری از پودر را با یک و نیم لیوان آب بجوشانند تا یک لیوان آب باقی بماند. مایع را تا گرم است صاف نموده و با مقداری آب ولرم مخلوط کرده و دوش واژینال بگیرند، یا آن را داخل ظرفی ریخته و مقداری آب به آن اضافه نمایند و روزی 2 بار (هر بار 20 دقیقه) داخل آن بنشینند.
ملاحظات مصرف
استفاده مجدد از مایع جوشانده شده ممنوع است.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 37
پودر قابض مرکّب
خواص دارو
نافع برای استرخای رحم، کثرت طمث، افتادگی رحم؛ رافع رطوبت و لزوجت و التهاب رحم.
اجزای دارو
گلنار، کوکنار، پوست انار، جفت بلوط، مازو، مورد (مکد 1 واحد)؛ زاج (3/ 0 واحد).
شیوه ساخت دارو
همه اجزا پودر شوند.
زمان و مقدار مصرف
برای هر بار مصرف، دو قاشق غذاخوری از پودر را با یک و نیم لیوان آب بجوشانند تا یک لیوان آب باقی بماند. مایع را تا گرم است صاف نموده و با مقداری آب ولرم مخلوط کرده و دوش واژینال بگیرند، یا آن را داخل ظرفی ریخته و مقداری آب به آن اضافه نمایند و روزی 2 بار (هر بار 20 دقیقه) داخل آن بنشینند.
ملاحظات مصرف
- استفاده مجدد از مایع جوشانده شده ممنوع است.
- غرغره کردن یا خوردن این دارو ممنوع است.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 38
پودر مُبهّی
خواص دارو
مقوی قوه باه و قوای ثلاثه (حیوانی، نفسانی، نباتی)؛ رافع زودانزالی؛ نافع برای تقویت عمومی بدن.
اجزای دارو
تخم مرو، تال مکهانه، خارخسک (مکد 1 واحد)؛ شیر گاو (20 واحد).).
شیوه ساخت دارو
اجزا را نیم کوب کرده در شیر بریزند و در حمام ماریه با حرارت ملایم آن‌قدر بجوشانند تا شیر تبخیر شود. سپس، دارو را در فضای باز یا خلاء خشک کرده و نرم بکوبند و در ظرفی در بسته در جای خشک و خنک نگه دارند.
زمان و مقدار مصرف
صبح ناشتا و شب موقع خواب، یک قاشق مرباخوری از دارو همراه با شیر یا آب و کمی عسل یا نبات میل شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 39
پودر محلّل
خواص دارو
رافع نفخ معده و رطوبات؛ کاسر ریاح موجود در بدن.
اجزای دارو
انیسون، رازیانه، تخم کرفس، زیره (مکد 1 واحد).).)
شیوه ساخت دارو
اجزا را نیم‌کوب کرده و در ظرف در بسته نگه دارند.
زمان و مقدار مصرف
برای هر بار مصرف (هر 8 ساعت یکبار)، یک قاشق مرباخوری از پودر را در یک و نیم لیوان آب به مدت 10 دقیقه با حرارت ملایم بجوشانند تا یک لیوان از آن باقی بماند. سپس، دارو را صاف کرده و تا گرم است میل کنند.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 40
پودر مدرّ سنگ کلیه و مثانه
خواص دارو
دافع سنگ‌های کلیه و مثانه و رطوبات زائد بدن؛ نافع برای فشار خون ناشی از امتلاء؛ رافع ورم پروستات.
اجزای دارو
کاکل ذرّت، دم گیلاس، هسته آلبالو، خارخسک، بزر رازیانه (مکد 2 واحد)؛ برگ گزنه، ریشه گزنه، تاجریزی، کاکنج (مکد 1 واحد).).)
شیوه ساخت دارو
اجزا را نیم‌کوب کنند.
زمان و مقدار مصرف
برای هر بار مصرف (روزها نیم ساعت پیش از صبحانه، و شب‌ها پیش از خواب)، یک قاشق غذاخوری از پودر را در یک و نیم لیوان آب به مدت 10 دقیقه با حرارت ملایم بجوشانند تا یک لیوان از آن باقی بماند. سپس، دارو را صاف کرده و تا گرم است میل کنند.
ملاحظات مصرف
- جهت دفع سنگ کلیه و مثانه، در صورت تجویز پودر مفتت و کپسول مفتت، لازم است روز نخست از پودر مدرّ و روز بعد از پودر مفتت و کپسول آن استفاده شود.
- در بیماران دیابتی و زنان باردار و در صورت وجود سنگ در حالب یا مجرای آلت و بروز حبس بول، دارو با نظر پزشک معالج و با احتیاط مصرف شود.
- مصرف بیش از 2 ماه این دارو در کلیه‌ها ایجاد ضعف و سردی می‌کند.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 41
پودر مدر نقرسی
خواص دارو
پایین آورنده اوره و اسید اوریک، مفید برای بیماری نقرس، رافع کم‌کاری کلیه‌ها.
اجزای دارو
ناخنک، خارخسک، عنّاب، لیمو عمانی، بزر کرفس، دم گیلاس (مکد 2 واحد)؛ زرشک آبی (1 واحد).
شیوه ساخت دارو
اجزا را نیم‌کوب کنند.
زمان و مقدار مصرف
برای هر بار مصرف (روزها نیم ساعت پیش از صبحانه، و شب‌ها پیش از خواب)، یک قاشق غذاخوری از پودر را در یک و نیم لیوان آب به مدت 10 دقیقه با حرارت ملایم بجوشانند تا یک لیوان از آن باقی بماند. سپس، دارو را صاف کرده و تا گرم است میل کنند.
ملاحظات مصرف
- در بیماران دیابتی و زنان باردار با احتیاط مصرف شود.
- بهتر است همراه این پودر از شربت بزروری نیز استفاده شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 42
پودر مسمّن ساده
خواص دارو
چاق کننده.
اجزای دارو
کنجد، شکر سرخ، خشخاش (مکد 2 واحد)؛ مغز بادام، قدومه (مکد 1 واحد).).)
شیوه ساخت دارو
همه اجزا را نرم کوبیده و در ظرف در بسته در جای خشک و خنک نگه دارند.
زمان و مقدار مصرف
صبح ناشتا و شب موقع خواب، یک قاشق غذاخوری از دارو با شیر میل شود.
ملاحظات مصرف
- بهتر است دارو با شیر گرم میل شود.
- در زمان مصرف دارو، بیمار باید از مصرف ترشیجات و شورجات و نیز از بی‌خوابی و استرس پرهیز کند.
- قبل اؤ مصرف دارو، باید بدن بیمار از فضولات پاک شده و عاری از انگل و مشکلات هورمونی باشد.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 43
پودر مسمّن مرکب
خواص دارو
چاق کننده بدن؛ ایجاد قابلیت جذب آب برای بدن؛ نافع در تقویت بدن ناقهین.
اجزای دارو
نخود، تخم خشخاش، آرد بدون سبوس، بادام پوست گرفته (مکد 5/ 10 واحد)؛ برنج مغسول (سه بار با آب جوش شسته شده)، گندم، جو پوست گرفته (9 واحد)؛ شیر تازه (21 واحد)؛ شکر سرخ (45 واحد).
شیوه ساخت دارو
نخود را نیم‌کوب کرده در شیر تازه یک شبانه‌روز بخیسانند. سپس، خشک نمایند و بسایند. سایر اجزا را کوبیده و با آن مخلوط کنند و در ظرف در بسته نگه دارند.
زمان و مقدار مصرف
هر روز صبح، 50 گرم از دارو را با شیر تازه مخلوط کرده میل کنند.
ملاحظات مصرف
- برای چاق شدن نیاز به مصرف طولانی مدت است.
-- بهتر است دارو با شیر گرم میل شود.
- در زمان مصرف دارو، بیمار باید از مصرف ترشیجات و شورجات و نیز از بی‌خوابی و استرس پرهیز کند.
- قبل از مصرف دارو، باید بدن بیمار از فضولات پاک شده و عاری از انگل و مشکلات هورمونی باشد.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 44
پودر مفتّت سنگ کلیه و مثانه
خواص دارو
دافع سنگ‌های کلیه و مثانه.
اجزای دارو
تخم خیار سبز، تخم کدو، تخم خیارچنیر، خارخسک، بزر رازیانه (مکد 4 واحد)؛ تخم انیسون، تخم کرفس (مکد 2 واحد).
شیوه ساخت دارو
همه اجزا نیم‌کوب شوند.
زمان و مقدار مصرف
برای هر بار مصرف (روزها نیم ساعت پیش از صبحانه، و شب‌ها پیش از خواب)، یک قاشق غذاخوری از پودر را در یک و نیم لیوان آب به مدت 10 دقیقه با حرارت ملایم بجوشانند تا یک لیوان از آن باقی بماند. سپس، دارو را صاف کرده و تا گرم است میل کنند.[3]
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی) ؛ متن‌داروخانه‌طوبا ؛ ص44
ملاحظات مصرف
- یک روز (صبح و شب) از پودر مدر و روز بعد از پودر مفتت استفاده شود.
- مصرف این دارو باید با مصرف کپسول مفتت، یا معجون حجر الیهود، یا معجون سنگدان مرغ، یا شربت بزوری همراه باشد.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 45
پودر منضج بلغم
خواص دارو
منضج بلغم.
اجزای دارو
عنّاب (15 واحد)؛ سپستان (10 واحد)؛ گل گاوزبان، بادرنجبویه، اسطخودوس، پرسیاوش، بادیان، شاهتره (مکد 7 واحد)؛ شیرین بیان (14 واحد).).
شیوه ساخت دارو
اجزا را نیم‌کوب کنند.
زمان و مقدار مصرف
برای هر بار مصرف (روزها نیم ساعت پیش از صبحانه، و شب‌ها پیش از خواب)، یک قاشق غذاخوری از پودر را در یک و نیم لیوان آب به مدت 10 دقیقه با حرارت ملایم بجوشانند تا یک لیوان از آن باقی بماند. سپس، دارو را صاف کرده و تا گرم است میل کنند.
ملاحظات مصرف
بروز حالاتی چون تهوع، سرگیجه، و نفخ پس از مصرف دارو نشانه زیاد بودن خلط در بدن است که با منضج به هیجان در آمده‌اند. در این موارد، باید مدتی منضج را قطع کرده و فقط از مسهل استفاده کرد.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 46
پودر منضج سودا
خواص دارو
منضج سودا؛ محلّل مواد منجمد و مکثف؛ مفرح و خواب‌آور.
اجزای دارو
عنّاب (15 واحد)؛ سپستان (10 واحد)؛ گل گاوزبان، بادرنجبویه، اسطخودوس، پرسیاوش، بادیان، شاهتره، شیرین‌بیان (مکد 7 واحد).).
شیوه ساخت دارو
اجزا را نیم‌کوب کنند.
زمان و مقدار مصرف
برای هر بار مصرف (روزها نیم ساعت پیش از صبحانه، و شب‌ها پیش از خواب)، یک قاشق غذاخوری از پودر را در یک و نیم لیوان آب به مدت 10 دقیقه با حرارت ملایم بجوشانند تا یک لیوان از آن باقی بماند. سپس، دارو را صاف کرده و تا گرم است میل کنند.
ملاحظات مصرف
بروز حالاتی چون تهوع، سرگیجه، نفخ، و بثورات جلدی پس از مصرف دارو نشانه زیاد بودن مقدار سودا در بدن است که با منضج به هیجان در آمده‌اند. در این موارد، باید مدتی منضج را قطع کرده و فقط از مسهل استفاده کرد.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 47
پودر نافع رحم
خواص دارو
بر طرف کننده سیلان رطوبات، ترشحات زیاد رحم، و عفونت رحم.
اجزای دارو
چای کوهی، بومادران، گل پنیرک، گزنه، کاکنج، تاجریزی، خارخسک (مکد 1 واحد).
شیوه ساخت دارو
همه اجزا نیم‌کوب شود.
زمان و مقدار مصرف
برای هر بار مصرف (روزها نیم ساعت پیش از صبحانه، و شب‌ها پیش از خواب یا هر 12 ساعت)، یک قاشق غذاخوری از پودر را در یک و نیم لیوان آب به مدت 10 دقیقه با حرارت ملایم بجوشانند تا یک لیوان از آن باقی بماند. سپس، دارو را صاف کرده و تا گرم است میل کنند.
ملاحظات مصرف
- ممکن است در چند روز اول، میزان ترشحات بسیار زیاد شود، اما پس از 5 تا 7 روز ترشحات از بین می‌روند.
- در صورت افت فشار خون، باید دارو را با عسل خورد.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 48
پودر نافع معده
خواص دارو
نافع برای درد، نفخ، و ترشی معده.
اجزای دارو
زیره سیاه، سیاهدانه، برگ آویشن، پوست نارنج، بزر رازیانه، بزر انیسون، رب السوس، تخم گشنیز، بزر زنیان (مکد 1 واحد).).)
شیوه ساخت دارو
برای جوشانده: اجزا نیم‌کوب شود.
برای کپسول: اجزا را ساییده از الک مش 100 رد کرده و در کپسول‌های 500 میلی‌گرمی کنند.
زمان و مقدار مصرف
- برای هر بار مصرف (بعد از هر وعده غذا)، یک قاشق مرباخوری از پودر را در یک و نیم لیوان آب به مدت 10 دقیقه با حرارت ملایم بجوشانند تا یک لیوان از آن باقی بماند. سپس، دارو را صاف کرده و تا گرم است میل کنند.
- 20 دقیقه بعد از هر وعده غذا یک تا دو عدد کپسول با آب میل شود.
ملاحظات مصرف
مصرف آن برای گرم‌مزاجان و جوانان باید با عرق کاسنی و شاهتره همراه باشد.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 49
پودر نزله سرد (پودر لاهوری)
خواص دارو
نافع برای نزله های سرد و تعدیل ترشحات دماغ (هم در کیفیّت و هم در کمّیت)؛ مرقّق نزله‌های دماغ، مقوّی دماغ و فم معده.
اجزای دارو
آمله، گشنیز، بادام، اسطوخودوس (مکد 2 واحد)؛ پسته، بادیان (مکد 3 واحد).).
شیوه ساخت دارو
اجزا را کوفته پودر سازند.
زمان و مقدار مصرف
یک بار نیم ساعت پیش از صبحانه و یک بار موقع اذان مغرب، یک قاشق مرباخوری از دارو را در یک لیوان شیر یا آب ریخته میل کنند.
ملاحظات مصرف
در نزله‌های گرم تجویز نشود. در صورت تجویز، با پودر زکام داده شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 50
پودر نزله گرم
خواص دارو
نافع در نزله های گرم، سرفه‌های خشک، اسهال همراه با نزله؛ مغلّظ ماده و مغرّی حلق.
اجزای دارو
زعفران (1 واحد)، گل سرخ، صمغ عربی (مکد 8 واحد)؛ تخم خشخاش (12 واحد)؛ رب السوس، نشاسته، کتیرا (مکد 4 واحد).
شیوه ساخت دارو
اجزا را پودر کرده با هم مخلوط کنند.
زمان و مقدار مصرف
هر 8 ساعت یکبار، یک قاشق مرباخوری از دارو با یک فنجان آب خنک میل شود.
ملاحظات مصرف
- مصرف دراز مدت آن موجب تبرید و تغلیظ مفرط است، زیرا این دارو به صورت ملایم مبرّد و مغلّظ مواد دماغی است.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 51
جوارش کمونی
خواص دارو
هضم کننده غذا، ضد نفخ، لاغر کننده شکم، مجفّف رطوبات.
اجزای دارو
زیره سیاه مدبّر بریان (15 واحد)؛ برگ سداب، زنجبیل (مکد 6 واحد)؛ فلفل سیاه 5/ 4 واحد)؛ بوره ارمنی (1 واحد)؛ عسل کف‌گرفته (90 واحد).).
شیوه ساخت دارو
اجزا را کوبیده از الک مش 100 رد کنند. سپس، با عسل بسرشند. دارو را در ظرف شیشه‌ای یا لعابی ریخته و مدت 40 روز در انکوباتور در دمای 35- 37 درجه نگهداری کنند.
زمان و مقدار مصرف
پس از هر وعده غذا، یک قاشق چایخوری از دارو با آب میل شود.
ملاحظات مصرف
- ممکن است در گرم‌مزاجان و معده‌های خشک، درد خفیفی ایجاد کند که با مصرف هم‌زمان عرق کاسنی- شاهتره از بین می‌رود.
- مصرف دارو قبل از غذا ایجاد بی‌اشتهایی در فرد کرده و مصرف دراز مدت آن موجب لاغری می‌شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 52
حبّ سعال
خواص دارو
ملیّن حنجره و قصبه ریه؛ نافع در سرفه‌های خشک و گرفتگی صدا.
اجزای دارو
کتیرا، رب السوس، صمغ عربی، نشاسته (مکد 1 واحد)؛ گلاب یا عرق کاسنی- شاهتره (به قدر نیاز).
شیوه ساخت دارو
اجزا را کوفته و درآمیزند. سپس، با گلاب یا عرق کاسنی- شاهتره خمیر کرده و حب سازند و بگذارند تا خشک شود.
زمان و مقدار مصرف
هر 4 یا 6 ساعت، یک حب از دارو را در دهان بگذارند و بمکند.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 53
حبّ شفا
خواص دارو
رافع سردرد و تب‌های کهنه؛ نافع در ترک اعتیاد به افیون.
اجزای دارو
تاتوره (3 واحد)؛ ریوند (2 واحد)؛ زنجبیل (1 واحد)؛ عسل کف‌نگرفته (6 واحد).).
شیوه ساخت دارو
اجزا را کوبیده از الک مش 100 رد کنند. سپس، با عسل بسرشند. دارو را در ظرف شیشه‌ای یا لعابی ریخته و مدت 2 روز در انکوباتور در دمای 35- 37 درجه نگهداری کنند. بعد، به صورت حب‌های کوچک 50 میلی‌گرمی در آورده و در فضای آزاد خشک کنند.
زمان و مقدار مصرف
هر 12 ساعت، 1 حب با آب میل شود.
ملاحظات مصرف
در بیماران قلبی با احتیاط مصرف شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 54
حبّ فرزانه (حب شبیار)
خواص دارو
مسهل؛ منقّی دماغ و قلب و بدن (از فضولات و رطوبات)؛ رافع عفونت دندان و لثه و گوش.
اجزای دارو
صبر (4 واحد)؛ هلیله سیاه، هلیله زرد (3 واحد)؛ شحم حنظل (2 واحد)؛ مصطکی، سنبل الطیب، مرزنجوش، گل سرخ، زعفران (مکد 1 واحد)؛ عسل کف‌نگرفته (17 واحد).
شیوه ساخت دارو
همه اجزا را پودر کرده از الک مش 100 عبور دهند. سپس، با عسل آن را خمیر کنند و خمیر مذکور را 48 ساعت در ظرف لعابی در باز بگذارند. بعد از 48 ساعت، دارو را به گلوله‌های 500 میلی‌گرمی تبدیل کرده در نشاسته بغلتانند.
زمان و مقدار مصرف
شب‌ها پیش از خواب، یک حب با آب گرم میل شود.
ملاحظات مصرف
- در صورت ایجاد دل‌پیچه، یک استکان آب‌جوش نوشیده شود.
- در بارداری و در کولیت‌ها مصرف نشود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 55
حبّ مبارک
خواص دارو
رافع یبوست دراز مدت.
اجزای دارو
میخک (4 واحد)؛ بادیان، انیسون (مکد 6 واحد)؛ گل بنفشه (12 واحد)؛ هلیله زرد، کشمش سبز تازه منقّی (25 واحد)؛ برگ سنا، ترنجبین، گلقند (50 واحد).).
شیوه ساخت دارو
ترنجبین را کوبیده با گلقند مخلوط کرده و چند ساعت صبر کنند تا رطوبت گلقند به ترنجبین سرایت کند. سپس گلقند را با کشمش در هاون بکوبند. اجزای دیگر را پودر کرده از الک مش 100 رد کنند و با گلقند و کشمش مخلوط کنند. دارو را به شکل حب (500 میلی‌گرمی) در آورند و بگذارند تا خشک شود.
زمان و مقدار مصرف
پیش از ناهار، 2 تا 8 حب از دارو با آب میل شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 56
حبّ نعوظ
خواص دارو
ایجاد نعوظت و رفع زودانزالی در سردمزاجان.
اجزای دارو
عود قماری (3 واحد)؛ قرنفل، فلفل سیاه (مکد 23 واحد)؛ زعفران، بالنگو (مکد 4 واحد)؛ دارفلفل، تخم بابونه، مروارید ناسفته (مکد 7 واحد)؛ آب نارنج (21 واحد).
شیوه ساخت دارو
اجزا را نرم ساییده از الک مش 100 رد کنند. مروارید را در آب نارنج حل کرده و با حرارت ملایم در حمام ماریه آن قدر بجوشانند تا آب تبخیر شود. سپس، آن را نرم ساییده و با اجزای گیاهی و شکر سرخ و گلاب بجوشانند تا غلیظ شود. در انتها، از آن حب ساخته و یک عدد ورق طلا به دور آن بپیچند.
زمان و مقدار مصرف
یک حبْ قبل از صبحانه، و یک حبْ نیم ساعت قبل از نزدیکی میل شود.
ملاحظات مصرف
مصرف آن بیش از 30 روز توصیه نمی‌شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 57
حب/ کپسول صرع مرکّب
خواص دارو
نافع در صرع دماغی و تشنج؛ رافع رطوبات لزج از دماغ.
اجزای دارو
سکنجبین عنصلی (2 واحد)؛ عاقرقرحا، اسطوخودوس، بسفایج، افتیمون (مکد 1 واحد)؛ مویز منقّی (8 واحد).
شیوه ساخت دارو
اجزا را کوبیده از الک مش 100 رد کنند. سپس، با مویز منقّی و سنکجبین عنصلی بسرشند تا خمیر شود. این دارو را به صورت حب یا کپسول می‌توان استفاده کرد. برای ساخت کپسول، خمیر را خشک کرده از نو بسایند و در کپسول کنند.
زمان و مقدار مصرف
هر هشت ساعت، 500 میلی‌گرم از دارو با آب میل شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 58
حقنه لیّنه
خواص دارو
ایجاد لینت در مزاج، پاکسازی روده‌ها، و نافع در صداع.
اجزای دارو
گل خطمی، خبازی، شکر سرخ (مکد 50 واحد)؛ نمک (1 واحد)؛ روغن زیتون (25 واحد)؛ آب (120 واحد).).
شیوه ساخت دارو
گل خطمی و خبازی را در آب خیسانده کمی جوش دهند و صاف کنند. روغن زیتون، نمک، و شکر سرخ را در مایع حل کنند و کمی دیگر بجوشانند.
زمان و مقدار مصرف
طبق دستور پزشک استعمال شود.
ملاحظات مصرف
- در افرادی که دارای التهاب روده و اسهال هستند مصرف نشود.
- در افرادی که دچار ضعف شدید هستند با احتیاط عمل شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 59
دوای بلغم
این دارو منسوب به امام جعفر صادق، علیه السلام، است.
خواص دارو
رافع ترشی و نفخ معده، پوکی استخوان، سستی و ترهل بدن؛ دافع بلغم موجود در اعضا به ویژه معده و کبد (به تحلیل و تعریق).
اجزای دارو
آویشن، سیاهدانه، مصطکی (یا سقز)، زنیان (مکد 1 واحد)؛ عسل کف‌گرفته (12 واحد).
شیوه ساخت دارو
مصطکی یا سقز را منجمد کنند. سایر اجزا را جداجدا کوبیده مخلوط کنند و برای دومین بار به همراه مصطکی بکوبند و بسایند. عسل را در حمام ماریه تا نزدیک نقطه جوش رسانند و اجزای ساییده را به آن اضافه کنند و آن قدر هم بزنند تا خمیری یکنواخت به دست آید. پس از آن، دارو را در ظرف شیشه‌ای یا لعابی ریخته و به مدت 40 روز در انکوباتور در دمای 35 درجه نگهداری کنند.
زمان و مقدار مصرف
نیم ساعت پیش از صبحانه و شب هنگام خواب، یک قاشق چایخوری از دارو با آب میل شود. در صورت نیاز، می‌توان بعد از هر وعده غذا از آن استفاده کرد.
ملاحظات مصرف
خوردن دارو پیش از غذا موجب کم‌اشتهایی شده و پس از غذا به فرایند هضم کمک می‌رساند. این دارو در افراد لاغر اندام ممکن است یبوست ایجاد کند که در این صورت بهتر است از گلقند استفاده کنند.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 60
دوای ترنجبین ساده
این نسخه از حکیم عقیلی است.
خواص دارو
مقوی باه؛ چاق کننده کلیه‌ها؛ رافع سردی و خشکی کلیه‌ها و ضعف عمومی بدن؛ نافع برای گرم‌مزاجان و معتدل‌مزاجان.
اجزای دارو
ترنجبین پاک کرده (1 واحد)، شیر گاو یا گاومیش (3 واحد).).
شیوه ساخت دارو
ترنجبین را در شیر حل کرده و بگذارند تا رسوبات آن ته‌نشین شود. سپس، شیر را طوری از ظرف بر دارند که از رسوب حاصله چیزی وارد آن نشود. دارو را در حمام ماریه بجوشانند تا قوامی مانند قوام عسل بیابد.
زمان و مقدار مصرف
هر 8- 12 ساعت، دو تا سه قاشق غذاخوری از دارو را در استکان آب حل کرده میل کنند.
ملاحظات مصرف
کسانی که دچار هزال کلیه هستند نیاز به مصرف طولانی‌مدت آن دارند.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 61
دوای ترنجبین مرکّب
این نسخه از حکیم معتمد الملوک است.
خواص دارو
مقوی باه؛ چاق کننده کلیه‌ها؛ رافع سردی و خشکی کلیه‌ها و ضعف عمومی بدن؛ نافع برای سردمزاجان و معتدل‌مزاجان.
اجزای دارو
ترنجبین خراسانی پاک کرده، نبات سفید (مکد 400 واحد)، شیر گاو یا اسب (800 واحد)، زنجبیل، خولنجان، دارچینی، خصیه الثعلب مصری، بوزیدان (1 واحد).).
شیوه ساخت دارو
ترنجبین و نبات را در شیر حل کرده و بگذارند تا رسوبات آن ته‌نشین شود. سپس، شیر را طوری از ظرف بر دارند که از رسوب حاصله چیزی وارد آن نشود. آنگاه، دارو را در حمام ماریه بجوشانند تا قوامی مانند قوام عسل بیابد. سایر اجزا را کوبیده از الک مش 100 رد کنند. سپس، با مایع به قوام آمده بسرشند. دارو را در ظرف شیشه‌ای یا لعابی ریخته و در جای خشک و خنک نگه دارند.
زمان و مقدار مصرف
هر 8 ساعت، یک تا دو قاشق غذاخوری از دارو را در یک استکان آب حل کرده میل کنند.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 62
دوای جامع
این دارو منسوب به امام موسی کاظم، علیه السلام، است.
خواص دارو
این دارو ذو الخاصیه است و در بیماری‌های متعددی چون سل، سرفه کهنه، درد سپرز، درد پهلو، اسهال، مارگزیدگی، عقرب گزیدگی، فالج، لقوه، سردی معده، کرم معده، و خفقان قلب به کار می‌رود.
اجزای تشکیل دهنده دارو
سنبل، قاقله، زعفران، عاقرقرحا، بزر البنج سفید، خربق سفید، فلفل سفید (مکد 1 واحد)؛ فرفیون (2 واحد)؛ عسل کف‌گرفته (27 واحد).).
شیوه ساخت دارو
همه اجزا را نرم ساییده و از الک مش 150 رد کرده و با عسل بسرشند تا خمیر شود. دارو را در ظرف لعابی یا چینی در بسته به مدت شش ماه در دمای 33 درجه نگهداری کنند و پس از آن مصرف نمایند.
زمان و مقدار مصرف
- در بیماری سل، شب به هنگام خواب مقدار 250 میلی گرم از دارو با آب گرم میل شود و تا زمان بهبودی ادامه یابد.
- در سرفه‌های کهنه و نو با آب بادیان نیم‌گرم خورده شود.
- برای درد سپرز، یک حبّ آن را با آب سرد و یا اندکی سرکه بخورند.
- برای درد پهلوی چپ، یک حبّ آن را با جوشانده ریشه کرفس و برای درد پهلوی راست، با جوشانده زیره بخورند.
- برای اسهال با جوشانده مورد بخورند.
- برای مار یا عقرب گزیدگی، یک حبّ آن را با آب حلتیت بخورند.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 63
- برای فالج و لقوه، یک حبّ آن را با آب مزرنجوش سعوط نمایند.
- برای سردی معده و کرم معده و خفقان قلب با جوشانده زیره بخورند.
ملاحظات مصرف
حد اکثر مقدار مجاز مصرف این دارو 500 میلی‌گرم در روز است.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 64
ذرور ناصور
خواص دارو
جهت ناصور و زخم‌های عفونی باز.
اجزای دارو
سفیداب قلعی، گلنار، دم الأخوین، مرّ مکّی (مکد 4/ 1 واحد)؛ انزروت مدبّر، کندر (مکد 1 واحد).
شیوه ساخت دارو
اجزا را پودر کرده و از الک مش 200 رد کنند و در ظرف شیشه‌ای در بسته و کوچک نگه دارند.
زمان و مقدار مصرف
پودر را روی دهانه ناصور یا زخم بپاشند.
ملاحظات مصرف
در صورت ایجاد خشکی، روی ناصور یا زخم را با روغن بنفشه چرب کنند.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 65
روغن بابونه
خواص دارو
محلّل بلاجذب ماده (بیشتر در اعضایی که بافت عصبی دارند)؛ محلّل بخارات؛ مسکّن اوجاع؛ نافع در حمّیات متطاوله؛ رافع اعیاء؛ مزیل تکاثف؛ مرخّی حالب (برای دفع آسان سنگ)؛ نافع در تشنّج یابس، برودت اعصاب، و وجع رحم.
اجزای دارو
بابونه، تخم شنبلیله (مکد 1 واحد)؛ روغن کنجد (4 واحد).).
شیوه ساخت دارو
بابونه و تخم شنبلیله را یک شبانه‌روز در آب (به مقدار 5 برابر وزن دارو) خیسانده و بعد بجوشانند تا یک‌چهارم آب باقی بماند. بعد، آن را صاف کرده و با روغن کنجد در حمام ماریه قرار دهند و آن قدر بجوشانند تا آب تبخیر شود و روغن باقی بماند. سپس، در پرکولاتور با صافی کاغذی ریخته و بعد از ته‌نشین شدن آب، روغن را جدا کنند.
زمان و مقدار مصرف
با ماساژ ملایم، روی موضع مورد نظر مالیده شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 66
روغن بابونه مرکّب (روغن معرّق)
خواص دارو
معرّق (تعریق بلغم غلیظ زیر پوست؛ نافع در کسانی که دچار حبس عرق و اختلال در دفع طبیعی رطوبات زائد بدن هستند)؛ مهزّل؛ محلّل چربی‌ها و غدد چربی زیر پوست.
اجزای دارو
بوره ارمنی، عاقرقرحا، فلفل سیاه (مکد 7 واحد)؛ آنغوزه (3 واحد)؛ روغن بابونه (200 واحد).
شیوه ساخت دارو
اجزا را نرم ساییده از الک مش 150 عبور داده در روغن بابونه حل کنند و مدت 40 روز در انکوباتور در دمای 35- 37 درجه بگذارند. هر 8 ساعت، دارو را هم بزنند تا اجزای آن با هم مخلوط گردند. پس از 40 روز روغن را صاف کنند.
زمان و مقدار مصرف
روغن با ماساژ به عضو مورد نظر مالیده شود. روی عضو با نایلون پوشانده شود تا تعریق صورت گیرد.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 67
روغن حنظل مرکّب (روغن دیابت)
خواص دارو
نافع برای دردهای دیابتی؛ پایین آورنده قند خون.
اجزای دارو
حنظل (2 واحد)؛ عنصل (1 واحد)؛ روغن کنجد (5 واحد).).
شیوه ساخت دارو
حنظل را یک شبانه روز در آب خیسانده، سپس مایع را صاف کرده روغن کنجد بر آن افزوده و در حمام ماریه قرار دهند و آن قدر بجوشانند تا آب برود و روغن باقی بماند. آنگاه، در پرکولاتور با صافی کاغذی ریخته و بعد از ته‌نشین شدن آب، روغن را جدا کنند. سپس عنصل را در آن بریزند تا در روغن سرخ شود و روغن را دوباره صاف کنند.
زمان و مقدار مصرف
با ماساژ، به کف دست و پا و مواضع دردناک مالیده شود.
ملاحظات مصرف
- مصرف خوراکی دارو ممنوع است.
- به صورت و چشم‌ها مالیده نشود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 68
روغن خراطین
خواص دارو
نافع برای افزایش حجم اعضا.
اجزای دارو
خراطین (1 واحد)؛ روغن زیتون (2 واحد).).
شیوه ساخت دارو
خراطین نیم کوب را در روغن زیتون بریزند و در آفتاب قرار دهند. پس از 15 روز، روغن را صاف کنند.
زمان و مقدار مصرف
ابتدا، عضو مورد نظر را باید به شدت مالید تا رنگ آن سرخ شود. سپس، با ماساژ، روغن را بر آن مالید. بعد، باید پارچه‌ای را با آب سرد خیس کرده روی عضو گذارد. این عمل باید هر 24 ساعت یک بار انجام شود.
ملاحظات مصرف
- استعمال طولانی مدت این روغن بر یک عضو سبب بزرگ شدن و فزونی حجم آن می‌شود.
- مصرف خوراکی دارو ممنوع است.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 69
روغن دفلی
خواص دارو
نافع برای درد مفاصل، کمر درد، اوجاع بارده، و جرب.
اجزای دارو
برگ خرزهره سفید (1 واحد)؛ روغن کنجد یا روغن زیتون (3 واحد).).
شیوه ساخت دارو
برگ خرزهره را نَشُسته خُرد کرده و در روغن بریزند. روغن را با آتش ملایم آن‌قدر بجوشانند تا برگْ خشک و شکننده شود.
زمان و مقدار مصرف
هر 8 تا 12 ساعت، بدون ماساژ به محل درد مالیده شود.
ملاحظات مصرف
- مالیدن آن به چشم یا دهان و خوردن آن اکیدا ممنوع است.
- روی ناحیه سینه و روی زخم‌های باز مالیده نشود.
- دور از دسترس اطفال نگهداری شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 70
روغن ریزش مو
خواص دارو
ضدّ ریزش مو؛ ضدّ شوره سر؛ مقوّی پیاز مو.
اجزای دارو
روغن کدو، روغن آمله، روغن نارگیل، روغن بادام شیرین، روغن گل سرخ (مکد 1 واحد).
شیوه ساخت دارو
روغن‌ها با هم ترکیب شوند.
زمان و مقدار مصرف
هفته‌ای دو مرتبه، شب‌ها روغن را به ریشه موها مالیده و صبح، یک عدد زرده تخم‌مرغ را با یک قاشق ماست مخلوط کرده سر را با آن بشویند.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 71
روغن سیاهدانه مرکّب (روغن رشد مو)
خواص دارو
نافع در رشد مو؛ ضخیم کننده موهای نازک سر.
اجزای دارو
برنجاسف، برگ مورد، سیاهدانه بو داده (مکد 1 واحد)؛ روغن زیتون (9 واحد).).
شیوه ساخت دارو
اجزا را پودر کرده در روغن زیتون در حمام ماریه با حرارت ملایم به مدت نیم ساعت بجوشانند. این روغن با اجزای داخل آن باید مصرف شود.
زمان و مقدار مصرف
هر 24 ساعت یک بار، روغن را با ماساژ به موها و ریشه آن بمالند.
ملاحظات مصرف
حد اقل تا 6 ساعت پس از استعمال، سر را نشویند و برای شستشو از صابون بچه یا شامپوی بچه استفاده کنند.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 72
روغن سیر
خواص دارو
محلّل اورام غائر دست و پا، و ماده بلغمی غلیظ در مفاصل و رگ‌ها؛ نافع در امراض بارده، سدد، درد گلو، سینوزیت، و لوزه چرکین؛ مفید در ایجاد نعوظت و تحریک باه (با ماساژ بر بیضه)، و رفع حبس البول (با ماساژ بر ناحیه عجان).
اجزای دارو
سیر، روغن گاو (مکد 1 واحد)؛ شیر (2 واحد)).
شیوه ساخت دارو
سیر را پوست گرفته ریزه کرده و در شیر بریزند. سپس، با آتش ملایم بجوشانند تا شیر تبخیر شود. آنگاه، روغن را اضافه کرده و آن قدر بجوشانند تا روغن نصف شود. بعد، دارو را صاف کنند.
زمان و مقدار مصرف
هر 8 تا 12 ساعت، با ماساژ روی موضع مالیده شود.
ملاحظات مصرف
ماساژ طولانی مدت ممکن است موجب بروز بثورات پوستی شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 73
روغن شوید (شبت)
خواص دارو
رافع سردی و رطوبت اعضا؛ نافع در درد مفاصل؛ محلّل چربی‌ها و مایعات لزج زیر پوست.
اجزای دارو
آب برگ شوید تازه (2 واحد)؛ روغن کنجد (1 واحد).
شیوه ساخت دارو
آب شوید را به روغن کنجد افزوده و در حمام ماریه قرار دهند و آن قدر بجوشانند تا آب برود و روغن باقی بماند. سپس، در پرکولاتور با صافی کاغذی ریخته و بعد از ته‌نشین شدن آب، روغن را جدا کنند.
زمان و مقدار مصرف
بدون ماساژ به موضع مالیده شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 74
روغن فاس
خواص دارو
تسکین سریع درد، به ویژه در ناحیه مفاصل و سر.
اجزای دارو
روغن کنجد (20 واحد)؛ کافور، جوهر نعناع، جوهر زنیان (مکد 1 واحد).
شیوه ساخت دارو
روغن را کمی گرم کنند. اجزای دیگر را ساییده با آن مخلوط کنند.
زمان و مقدار مصرف
بدون ماساژ، 1 الی 3 قطره از روغن را روی محل درد بمالند.
ملاحظات مصرف
- از مالیدن دارو در چشم یا روی زخم باز خودداری شود.
- استعمال داخلی این روغن ممنوع است.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 75
روغن قُسط
خواص دارو
نافع برای اورام غائر دست و پا، و کم‌کاری تخمدان‌ها؛ مسخّن کلیه‌ها، رافع صلابت اعضا و درد مفاصل ناشی از سردی و رطوبت؛ نافع در شب‌ادراری.
اجزای دارو
قسط مر (4 واحد)؛ سلیخه، مرزنجوش، سنبل الطیب، میخک، جوزبوا (مکد 2 واحد)؛ جندبیدستر، صمغ باریجه (مکد 1 واحد)؛ روغن زیتون، (400 واحد)؛ سرکه و آب (مکد 200 واحد).
شیوه ساخت دارو
اجزا را کوبیده و 7 روز در سرکه بخیسانند. سپس، بدان آب اضافه کرده و کمی بجوشانند تا مواد در آن حل شود. سپس، مایع را صاف کرده روغن زیتون بر آن افزوده و در حمام ماریه قرار دهند و آن قدر بجوشانند تا آب برود و روغن باقی بماند. سپس، در پرکولاتور با صافی کاغذی ریخته و بعد از ته‌نشین شدن آب، روغن را جدا کنند.
زمان و مقدار مصرف
بدون ماساژ روی موضع بمالند.
ملاحظات مصرف
این روغن مصرف خوراکی ندارد.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 76
روغن کافور
خواص دارو
نافع در دردهای التهابی و ورم‌های گرم؛ رافع احساس سوزش در پوست.
اجزای دارو
روغن گل سرخ (20 واحد)؛ کافور (1 واحد).
شیوه ساخت دارو
کافور را ساییده در روغن حل کنند.
زمان و مقدار مصرف
بدون ماساژ به موضع مالیده شود.
ملاحظات مصرف
- از استعمال داخلی خودداری شود.
- از مالیدن آن بر چشم و زخم‌های باز خودداری شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 77
روغن کراث
خواص دارو
نافع در درد و گرفتگی گوش، و درد بواسیر؛ رافع گرفتگی اعضا.
اجزای دارو
آب تره‌سبزی، روغن گل سرخ (مکد 2 واحد)؛ سرکه انگوری (1 واحد).
شیوه ساخت دارو
آب تره‌سبزی را صاف کرده روغن گل سرخ و سرکه بدان افزوده و در حمام ماریه قرار دهند و آن قدر بجوشانند تا آب برود و روغن باقی بماند. سپس، در پرکولاتور با صافی کاغذی ریخته و بعد از ته‌نشین شدن آب، روغن را جدا کنند.
زمان و مقدار مصرف
- در درد گوش، هر 8- 12 ساعت یک قطره در گوش چکانده شود.
- در بواسیر، هر 8- 12 ساعت، قدری پنبه را به روغن آغشته کرده روی محل گذارند.
- در گرفتگی عضله، با ماساژ به موضع درد مالیده شود.
ملاحظات مصرف
روی زخم‌های باز و چشم‌ها مالیده نشود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 78
روغن محلّل
خواص دارو
محلّل صلابت اعضا؛ رافع خشکی و گرفتگی اعضا و ماهیچه‌ها.
اجزای دارو
روغن زیتون، روغن فندق، روغن بادام، روغن کرچک (مکد 100 واحد)؛ تخم لاک‌پشت خشک (20 واحد)؛ جند بیدستر (3 واحد).
شیوه ساخت دارو
تخم لاک‌پشت و جند بیدستر را نرم ساییده ازالک مش 100 رد کنند. روغن‌ها را مخلوط کرده و گرم سازند و به پودر حاصله اضافه کنند و به مدت یک ساعت در حمام ماریه با حرارت ملایم هم بزنند. سپس، 10 روز آن را رها کنند و بعد از آن، از نو در حمام ماریه آن را حرارت داده و هم بزنند. در انتها، روغن را صاف کنند.
زمان و مقدار مصرف
هر 8- 12 ساعت یک بار، با ملایمت روی عضو مالیده شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 79
روغن منوّم
خواص دارو
رافع بی‌خوابی و یبوست اعضا و مفاصل؛ نافع در بیماری‌های روانی ناشی از یبوست دماغ.
اجزای دارو
بزر البنج (10 واحد)؛ تخم خشخاش (3 واحد)؛ تخم کاهو (5 واحد)؛ روغن کنجد (50 واحد).
شیوه ساخت دارو
اجزا را پودر کرده در روغن کنجد بریزند. سپس، ظرف شیشه‌ای حاوی روغن را حد اقل 40 روز زیر نور آفتاب بگذارند.
زمان و مقدار مصرف
بدون ماساژ، بر یافوخ سر و اعضا و مفاصل مالیده شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 80
روغن نقرس جبری
خواص دارو
نافع در دردهای نقرسی، اورام گرم، دردهای گرم مفاصل.
اجزای دارو
شنجرف رومی، شحم حنظل، تخم شاهی (مکد 10 واحد)؛ خردل (4 واحد)؛ ابو خلسا، کچوله مدبّر (مکد 6 واحد)؛ روغن کنجد (21 واحد).
شیوه ساخت دارو
شنجرف را حرارت داده پودر نمایند به حدی که اجزای برّاق آن دیده نشود. سایر اجزا را نیز پودر کرده با روغن کنجد به مدت 5 دقیقه در حمام ماریه حرارت دهند. دارو را صاف کرده شنجرف را در حمام ماریه در آن حل نمایند. سپس، رها کنند تا بخش صاف از رسوب جدا شود. آنگاه، روغن را جدا سازند.
زمان و مقدار مصرف
بدون ماساژ به محل درد مالیده شود.
ملاحظات مصرف
- این روغن مصرف خوراکی ندارد.
- از مالیدن آن روی زخم‌های باز و چشم‌ها باید پرهیز شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 81
سکنجبین افتیمونی نیلی (مسهل سودا)
خواص دارو
مسهل سودا.
اجزای دارو
سکنجبین ساده (12 واحد)؛ حب نیل (تخم گل پیچک)، افتیمون (مکد 1 واحد).)
شیوه ساخت دارو
اجزا را با ملایمت نرم ساییده به سکنجبین اضافه نمایند.
زمان و مقدار مصرف
شب پیش از خواب، 50 تا 100 سی‌سی از دارو با همان مقدار آب گرم مخلوط شده میل گردد.
ملاحظات مصرف
- قبل از مصرف این دارو، باید به مدت 35 روز از منضج سودا استفاده کرد.
- پس از مصرف مسهل، در صورت دفع فضولات سیاه رنگ، دارو به صورت کامل عمل کرده است. در غیر این صورت، باید منضج تکرار شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 82
سکنجبین بزوری معتدل
خواص دارو
مدرّ بول؛ دافع فضولات از طریق ادرار؛ نافع برای کلیه و کبد سرد؛ دافع ریح کلیه‌ها و کبد.
اجزای دارو
بادیان و تخم کاسنی (مکد 3 واحد)؛ تخم کرفس (2 واحد)؛ خارخسک، زیره سبز (مکد 5 واحد)؛ تخم خیارین، پوست ریشه کاسنی، پوست ریشه بادیان، پوست ریشه (کبر (مکد 1 واحد)؛ سرکه (110 واحد)؛ عسل کف‌گرفته و آب (مکد 330)
شیوه ساخت دارو
همه را نیم کوب کرده به مدت 24 ساعت در سرکه و آب بخیسانند. سپس، آن را در حمام ماریه بجوشانند تا آب نصف شود. تا گرم است مایع را صاف کنند و با حرارت ملایم با عسل بجوشانند تا به قوام آید.
زمان و مقدار مصرف
نیم ساعت پیش از صبحانه، دو قاشق غذاخوری از شربت را در یک استکان آب گرم حل کرده و میل کنند. در صورت کثرت ماده، با صلاحدید پزشک، شب پیش از خواب نیز مصرف شود.
ملاحظات مصرف
این شربت در فصل گرم، شهرهای گرمسیر، گرم‌مزاجان، و جوانان با آب سرد میل شود؛ و در فصل سرد، شهرهای سردسیر، سرد مزاجان، و پیران با آب گرم مصرف شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 83
سکنجبین بزوری حار
خواص دارو
مدرّ بول؛ دافع فضولات از طریق ادرار؛ نافع برای کلیه و کبد سرد.
اجزای دارو
تخم کرفس، تخم رازیانه، انیسون، تخم کاسنی، کشوث (مکد 15 واحد)؛ ریشه رازیانه، ریشه کبر، ریشه کرفس (مکد 7 واحد)؛ ریوند چینی (3 واحد)؛ سرکه (500 واحد)؛ عسل کف‌گرفته و آب (مکد 1500 واحد).
شیوه ساخت دارو
اجزا را نیم کوب کرده به مدت 24 ساعت در سرکه و آب بخیسانند. سپس، آن را در حمام ماریه بجوشانند تا آب آن نصف شود. تا گرم است مایع را صاف کنند و با حرارت ملایم با عسل بجوشانند تا قوام آبد.
زمان و مقدار مصرف
نیم ساعت پیش از صبحانه، دو قاشق غذاخوری از شربت را در یک استکان آب گرم حل کرده و میل کنند. در صورت کثرت ماده، با صلاحدید پزشک، شب پیش از خواب نیز مصرف شود.
ملاحظات مصرف
این شربت در فصل گرم، شهرهای گرمسیر، گرم‌مزاجان، و جوانان با آب سرد میل شود؛ و در فصل سرد، شهرهای سردسیر، سرد مزاجان، و پیران با آب گرم مصرف شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 84
سکنجبین بزوری مفوّه
خواص دارو
مدرّ بول؛ مدرّ طمث؛ دافع فضولات از طریق ادرار؛ نافع در اختناق رحم؛ دافع ریاح کلیه، کبد، و رحم.
اجزای دارو
بادیان، تخم کاسنی (مکد 3 واحد)؛ تخم کرفس (2 واحد)؛ خارخسک، زیره سبز (مکد 5 واحد)؛ تخم خیارین، ریشه روناس، پوست ریشه‌های کاسنی، بادیان، کبر .((مکد 1 واحد)؛ سرکه (110 واحد)؛ عسل کف‌گرفته و آب (مکد 330).
شیوه ساخت دارو
اجزا را نیم کوب کرده به مدت 24 ساعت در سرکه و آب بخیسانند. سپس، آن را در حمام ماریه بجوشانند تا آب آن نصف شود. تا گرم است مایع را صاف کنند و با حرارت ملایم با عسل بجوشانند تا قوام آید.
زمان و مقدار مصرف
نیم ساعت پیش از صبحانه، دو قاشق غذاخوری از شربت را در یک استکان آب گرم حل کرده و میل کنند. در صورت کثرت ماده، با صلاحدید پزشک، شب پیش از خواب نیز مصرف شود.
ملاحظات مصرف
این شربت در فصل گرم، شهرهای گرمسیر، گرم‌مزاجان، و جوانان با آب سرد میل شود؛ و در فصل سرد، شهرهای سردسیر، سرد مزاجان، و پیران با آب گرم مصرف شود. استفاده از این دارو در بارداری و ایام عادت و نیز برای زنانی که دچار افراط طمث هستند ممنوع است.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 85
شراب رضوی (شراب زبیب، شراب حلال)
به بیان حکیم عقیلی در قرابادین کبیر و منقول از ذهبیه جناب حضرت امام رضا، علیه و علی آبائه و اولاده الثناء و السّلام.
خواص دارو
نافع و پیشگیری کننده از بروز اوجاع بارده مزمنه مانند نقرس و مفاصل و ریاح و غیر آن از اوجاع عصب و دماغ و معده، و بعض اوجاع کبد و طحال و امعا و احشا، و زیادتی بلغم و رطوبات.
اجزای دارو و شیوه ساخت دارو
فرموده اند: بگیر از زبیب منقّی ده رطل و بشوی. و بخیسان در آب صافی آن مقدار که بر روی آن آید چهار انگشت. و در زمستانْ سه روز و در تابستانْ یک روز و یک شب نگاه دار. پس در دیگ پاکیزه کن. و باید که آبی که در آن [ریزی آب باران باشد اگر میسّر بود، و الّا آب شیرین که سرچشمه آن از جانب شمال باشد. و آن آب برّاق سفید سبک باشد. و چنین آبی، قابل سرعت قبول گرمی و سردی است و این دلالت می‌کند بر خفّت آب. و طبخ ده تا زبیب بخیسد و پخته و منضج شود. پس بمال و صاف نما آب آن را و سرد کن. پس ثانیاً در دیگ بریز و بگیر مقدار آن را به خوبی و به همان مقدار از هیزم که آن را طبخ دادی طبخ نما به آتش ملایم تا آن که دو ثلث آن برود و یک ثلث بماند.
پس بگیر از عسل نحل مصفّی یک رطل، و بریز بر آن. و اندازه زیادتی آن را در دیگ بگیر و در خاطر نگاه دار.
و بگیر پارچه صفیقی و در آن زنجبیل و زعفران (از هر یک، یک درم) و قرنفل و دارچینی و سنبل الطیب و سنبل رومی و مصطکی و تخم کاسنی (از هر یک، نیم درم) جدا جدا نیم کوفته، در آن پارچه انداز و سر آن را محکم ببند و در آن دیگ
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 86
انداز و به آتش ملایم طبخ ده و پارچه را از پشت کفچه بمال متصل، تا آن که قوای ادویه بالتمام در آن باز داده شود و مقدار عسل برود و ثلث مقدار زبیب مطبوخ بماند.
پس بردار از آتش، سرد کرده، کیسه ادویه را باز خوب بمال تا بقیه قوت آن برآید و دور کن.
و شراب را در ظرفی محفوظ مدت سه ماه نگاه دار تا آن که اجزای دوا متداخل یکدیگر گردند و امتزاج یابند. پس آن هنگام استعمال کن.
از عبارت کلام جناب معصوم- صلّی الله علیه و آله- مستفاد می‌گردد که خرقه ادویه را مقارن انداختن عسل در مطبوخ صافی زبیب یا اندک زمانی بعد از آن باید انداخت؛ و الله اعلم.
زمان و مقدار مصرف
و باید که مقدار آنچه آشامیده می‌شود از آن یک اوقیه یا دو اوقیه آب خالص باشد (و در نسخه دیگر، مقدار شربت آن ده مثقال با چهل مثقال آب حل کرده است). پس هرگاه خوردی مقداری را که وصف نمودیم برای تو از طعام، پس بیاشام از اینْ سه قدح بعد از طعام.
ملاحظات مصرف
- اگر بعد از آشامیدن آن، خواهش آب به هم رسانی خواهش صادق، پس باید که بیاشامی نصف مقدار آنچه را اوّل آشامیده بودی. پس به درستی که این طریق اصلح آن است برای حفظ بدن مؤمن، و زیاده کننده است برای قوت مجامعت آن، و اشدّ است برای ضبط و حفظ آن.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 87
شربت اکسیر (اکسیر معده)
خواص دارو
برطرف کننده کم‌خونی؛ زایل کننده حدّت اخلاط و منی؛ نافع برای درد معده، تهلهل معده، نزف الدم، و نفث الدم؛ رافع زودانزالی در گرم‌مزاجان.
اجزای دارو
زنجبیل، زیره سبز، انیسون، بادام، چلغوزه تفت داده، میخک، بالنگ خشک (مکد 4 واحد)؛ مصطکی، عود هندی (مکد 2 واحد)؛ زعفران، برگ سداب، آمله، خبث الحدید مدبّر، سعد کوفی (مکد 1 واحد)؛ عرق نعنا، آب سیب، آب‌لیمو، عرق مورد (مکد 24 واحد)؛ گلاب (12 واحد)؛ عرق کاسنی، عرق شاهتره (مکد 30 واحد)؛ عسل کف‌نَگرفته (600 واحد).
شیوه ساخت دارو
اجزا را پودر کرده از الک مش 100 رد کنند. مایعات را بدان افزوده در حمام ماریه با حرارت ملایم بجوشانند تا رنگ مایع به سیاهی بزند. سپس، عسل را کم‌کم بدان افزوده و هم بزنند تا قوام آید.
زمان و مقدار مصرف
یک ساعت قبل از ناهار و یک ساعت قبل از شام، یک قاشق غذاخوری از شربت را در یک استکان آب خنک حل کرده و میل کنند.
ملاحظات مصرف
برای سردمزاجان با عرق زنیان و برای گرم‌مزاجان بدون عرق زنیان مصرف شود. مصرف زیاد موجب کمی افسردگی و ازدیاد سودا در افراد سوداوی می‌شود. وجود گاز در شیشه و ترش شدن مزه دارو نشانه فساد آن است.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 88
شربت بادرنجبویه
این نسخه منسوب به شیخ الرئیس است.
خواص دارو
مفرح؛ نافع در ضعف قلب؛ دافع سودا (به ویژه از قلب)؛ دافع توحش و وسواس سوداوی.
اجزای دارو
برگ بادرنجبویه، تخم بادرنجبویه، فرنجمشک، تخم کاسنی (مکد 10 واحد)؛ گل گاوزبان، برگ گاوزبان، رازیانه، ریشه بنفشه، ریشه شیرین بیان (مکد 3 واحد)؛ پرسیاوش، بسفایج، افتیمون (مکد 5 واحد)؛ شکر سرخ (750 واحد)؛ عرق بیدمشک، عرق گل گاوزبان، آب سیب (مکد 120 واحد).
شیوه ساخت دارو
اجزا را نیم‌کوب کرده یک شب در عرق بیدمشک و گاوزبان بخیسانند. سپس، در حمام ماریه به ملایمت بجوشانند تا آب نصف شود. تا گرم است مایع را صاف نموده شکر سرخ را در آب سیب حل کنند و بدان اضافه نمایند. دوباره آن را در حمام ماریه گذارده و به ملایمت بجوشانند تا قوام آید.
زمان و مقدار مصرف
صبح ناشتا، قبل از ناهار و شب موقع خواب، دو تا سه قاشق غذاخوری از شربت را با یک استکان عرق گاوزبان مخلوط کرده میل نمایند.
ملاحظات مصرف
در افراد دیابتی با احتیاط مصرف شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 89
شربت جالینوس (سکنجبین سفرجلی)
خواص دارو
نافع در امراض معدی ناشی از سوء مزاج مادی بلغمی، ضعف هضم، ترشی معده، بی‌اشتهایی، و صداع مشارکتی معده؛ مانع تصاعد ابخره از معده.
اجزای دارو
آب به (50 واحد)؛ عسل کف‌گرفته (50 واحد)؛ سرکه (30 واحد)؛ زنجبیل (7 واحد).
شیوه ساخت دارو
آب به را در حمام ماریه بجوشانند تا قوام آید. عسل و زنجبیل را با آن مخلوط کرده همچنان بجوشانند. سپس، سرکه را بدان افزوده و کمی دیگر بجوشانند. شربت را صاف کرده در ظرف شیشه‌ای یا لعابی نگه دارند.
زمان و مقدار مصرف
20 دقیقه بعد از هر وعده غذا، دو قاشق غذاخوری از شربت را در یک استکان آب حل کرده میل کنند.
ملاحظات مصرف
- این شربت در فصل گرم، شهرهای گرمسیر، گرم‌مزاجان، و جوانان با آب سرد و عرق کاسنی- شاهتره میل شود؛ و در فصل سرد، شهرهای سردسیر، سرد مزاجان، و پیران با آب گرم مصرف شود.
- برای افراد محرور المعده تجویز نشود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 90
شربت حرمل
خواص دارو
رافع ضیق النّفس، ربو، عسر النّفس ناشی از تنگی ریه و قصبه ریه، و صرع.
اجزای دارو
شیره انگور (10 واحد)؛ تخم اسفند (1 واحد)؛ آب (20 واحد).
شیوه ساخت دارو
تخم اسفند را نیم‌کوب کرده یک شبانه‌روز در آب بخیسانند. سپس، با حرارت ملایم بجوشانند تا نیمی از آب تبخیر شود. آنگاه شیره را بدان افزوده و در حمام ماریه به جوش آورند تا به قوام آید. دارو را تا گرم است صاف کرده در ظرف شیشه‌ای بریزند تا به آهستگی خنک شود.
زمان و مقدار مصرف
قبل از صبحانه و شب موقع خواب، 2 قاشق غذاخوری از شربت در یک استکان آب حل شده و جرعه جرعه میل شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 91
شربت راسن (سکنجبین راسنی)[4]
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی) ؛ متن‌داروخانه‌طوبا ؛ ص91
خواص دارو
نافع برای سرفه‌های رطوبی، ضیق النّفس رطوبی، و نزله‌های رطوبی.
اجزای دارو
گل پنیرک، گل اروانه، گل زوفا، پیاز عنصل خشک، ریشه راسن، برگ آویشن، گل گاوزبان، انجیر خشک، عنّاب، گل شقایق، پوست خشخاش (مکد 1 واحد)؛ گلاب یا آب مقطر (55 واحد)؛ عسل کف‌گرفته (55 واحد).
شیوه ساخت دارو
اجزا را نیم‌کوب کرده و یک شب در آب مقطر یا گلاب بخیسانند. سپس، آن را در حرارت ملایم آن قدر بجوشانند تا نیمی از آب تبخیر شود. آب را صاف کرده و با مقدار کافی از عسل آن قدر بجوشانید تا به قوام مناسب رسد.
زمان و مقدار مصرف
پیش از صبحانه، ناهار، و پیش از خواب، 2 قاشق غذاخوری از شربت را در یک استکان آب حل کرده میل کنند.
ملاحظات مصرف
این شربت در فصل گرم، شهرهای گرمسیر، گرم‌مزاجان، و جوانان با آب سرد میل شود؛ و در فصل سرد، شهرهای سردسیر، سرد مزاجان، و پیران با آب گرم مصرف شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 92
شربت صدری (سکنجبین عنصلی)
خواص دارو
مجفّف و محلّل رطوبات زائد و عفونی بدن؛ رافع سدد کبد؛ مجفّف نزله و عفونات؛ هاضم؛ لاغرکننده؛ نافع برای ضیق النّفس، صرع، نفث الدم ریوی، سوء القنیه، و استسقای نوع سرد.
اجزای دارو
پیاز عنصل (1 واحد)؛ سرکه (18 واحد)؛ عسل کف‌گرفته (18 واحد).
شیوه ساخت دارو
پیاز عنصل را پس از تمیز کردن با کارد چوبی خرد کرده و آن قدر در سرکه بجوشانند تا سرکه نصف شود. سپس، آن را صاف کرده با عسل مخلوط کنند و کمی دیگر بجوشانند تا رنگ ارغوانی آن ظاهر شود.
زمان و مقدار مصرف
نیم ساعت پیش از صبحانه، دو قاشق غذاخوری از شربت را در یک استکان آب گرم حل کرده میل کنند.
ملاحظات مصرف
- در صورت کثرت ماده، با اجازه پزشک، شب پیش از خواب نیز مصرف شود.
- این شربت در فصل گرم، شهرهای گرمسیر، گرم‌مزاجان، و جوانان با آب سرد میل شود؛ و در فصل سرد، شهرهای سردسیر، سرد مزاجان، و پیران با آب گرم مصرف شود.
- در صورتی که بیمار از داروهای شیمیایی رقیق کننده خون استفاده می‌کند با احتیاط مصرف شده یا با عرق کاسنی- شاهتره همراه شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 93
شربت فراسیون
خواص دارو
خلط آور؛ ضد سرفه‌های رطوبی.
اجزای دارو
فراسیون (3 واحد)؛ زوفا، پرسیاوش، برگ پونه، انجیر خشک (مکد 1 واحد)؛ آب (400 واحد)؛ شکر سرخ (6 واحد).
شیوه ساخت دارو
اجزا را یک شب در آب خیسانده در حمام ماریه بجوشانند و صاف کنند. مایع را با شکرسرخ مخلوط کنند تا شکر حل شود. سپس کمی بجوشانند تا قوام آید.
زمان و مقدار مصرف
هر 8 تا 12 ساعت، 1 تا 3 قاشق غذاخوری از شربت را در نصف لیوان آب ولرم حل نموده میل کنند
ملاحظات مصرف
ترش شدن شربت نشانه فساد آن است.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 94
شربت محلّل (سکنجبین عنصلی مرکب)
خواص دارو
- مجفّف و محلّل رطوبات زائد و عفونی بدن (قوی‌تر از عنصلی ساده)؛ رافع سدد کبد؛ مجفّف نزله و عفونات؛ هاضم؛ لاغرکننده؛ نافع برای ضیق النّفس، صرع، نفث الدم ریوی، سوء القنیه، و استسقای نوع سرد.
اجزای دارو
سکنجبین عنصلی (20 واحد)؛ پودر محلّل (1 واحد).))
شیوه ساخت دارو
سکنجبین عنصلی را با پودر محلّل مخلوط کنند.
زمان و مقدار مصرف
نیم ساعت پیش از صبحانه، دو قاشق غذاخوری از شربت را در یک استکان آب گرم حل کرده و میل کنند. با صلاحدید پزشک، در صورت کثرت ماده، شب پیش از خواب نیز مصرف شود.
ملاحظات مصرف
- این شربت در فصل گرم، شهرهای گرمسیر، گرم‌مزاجان، و جوانان با آب سرد میل شود؛ و در فصل سرد، شهرهای سردسیر، سرد مزاجان، و پیران با آب گرم مصرف شود.
- به سبب ایجاد رقت در خون و گرمی، در صورتی که بیمار از داروهای شیمیایی رقیق کننده خون استفاده می‌کند با احتیاط مصرف شده یا با عرق کاسنی- شاهتره همراه شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 95
شربت وجی (سکنجبین وجی)
خواص دارو
مجفّف رطوبات مغز؛ نافع در لکنت زبان، اضطراب، دلهره، و بیماری‌های اعصاب ناشی از رطوبت دماغ.
اجزای دارو
سکنجبین ساده یا سکنجبین عنصلی (50 واحد)؛ ریشه وج (3 واحد).
شیوه ساخت دارو
وج را پودر کرده از الک مش 100 رد کنند و به سکنجبین اضافه نمایند
طریقه مصرف
نیم ساعت پیش از صبحانه، دو قاشق غذاخوری از شربت را در یک استکان آب گرم حل کرده و میل کنند. با صلاحدید پزشک، در صورت کثرت ماده، شب پیش از خواب نیز مصرف شود.
ملاحظات مصرف
- این شربت در فصل گرم، شهرهای گرمسیر، گرم‌مزاجان، و جوانان با آب سرد میل شود؛ و در فصل سرد، شهرهای سردسیر، سرد مزاجان، و پیران با آب گرم مصرف شود.
- در صورتی که پایه دارو سکنجبین عنصلی باشد، به سبب ایجاد رقت در خون و گرمی، در صورتی که بیمار از داروهای شیمیایی رقیق کننده خون استفاده می‌کند با احتیاط مصرف شده یا با عرق کاسنی- شاهتره همراه شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 96
شیاف ناصور
خواص دارو
رافع ناصور و زخم‌های عفونی باز.
اجزای دارو
صبر، کندر، انزروت مدبّر، دم الأخوین، گلنار، اثمد، شبّ یمانی (مکد 4 واحد)؛ زنجار (1 واحد).
شیوه ساخت دارو
اجزا را نرم ساییده از الک مش 200 رد کنند و در ظرف در بسته نگه دارند.
مقدار مصرف
1 گرم از پودر را در 5 گرم شیر حل کرده صاف کنند و با قطره‌چکان در ناصور بچکانند. پس از تخلیه ناصور، 3 قطره داخل ناصور یا روی زخم بچکانند. 3 ساعت صبر کنند و سپس از ذرور ناصور استفاده کنند.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 97
ضماد کمر
خواص دارو
نافع در کمر دردهای عضوی (نه مشارکتی)؛ محلّل رطوبات کمر؛ نافع در گرفتگی اعضا.
اجزای دارو
وشاء، مرّ مکی، تخم کرفس، زیره (مکد 1 واحد).)
شیوه ساخت دارو
اجزا را کوبیده در ظرف در بسته نگه دارند.
زمان و مقدار مصرف
50 گرم از پودر را با گلاب مخلوط کرده ملایم حرارت دهند تا حالت خمیری پیدا کند. خمیر حاصل را روی پارچه‌ای پهن کرده روی کمر ببندند. بعد از 24 ساعت آن را باز کنند.
ملاحظات مصرف
بیمار در موارد نادر، دچار کهیر یا خارش می‌شود. در این صورت، موضع باید با سرکه و گلاب شسته شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 98
ضماد کمر مرکّب
این نسخه از داروهای مجرب بومی است.
خواص دارو
محلّل و مجفّف رطوبات اطراف ستون فقرات؛ نافع در گرفتگی‌های عضلات تیره پشت، عضلات کمر، و درد سیاتیک.
اجزای دارو
قرص کمر (2 واحد)؛ فوفل، جوز هندی (مکد 1 واحد)؛ زرده تخم مرغ (6 واحد)؛ زیره سیاه، زیره سبز، تخم شوید، رازیانه، بیخ آذر (چلّه داغی)، سیاهدانه (مکد 5 واحد)؛ زردچوبه (1 واحد)؛ روغن حیوانی (مقداری
شیوه ساخت دارو
اجزای سخت را بسیار نرم بسایند و در ظرف در بسته نگهداری کنند
زمان و مقدار مصرف
زردچوبه را در روغن حیوانی تفت داده و بعد از کمی سرد شدن روی کمر بمالند. زرده تخم مرغ را هم زده روی آن بمالند. دارو را روی محل بپاشید و یک ورق کاغذ کاهی یا روزنامه بر روی آن قرار دهند و با پارچه روی آن را ببندند. این عمل چهار شب باید تکرار شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 99
ضماد کوفتگی
خواص دارو
نافع در انواع ضرب‌دیدگی.
اجزای دارو
روناس، آرد نخود خام، آرد مورد (مکد 1 واحد).)
شیوه ساخت دارو
اجزا را نرم ساییده در ظرف در بسته نگه دارند.
زمان و مقدار مصرف
هر 50 گرم از پودر را با یک عدد زرده تخم‌مرغ خمیر کنند و با پارچه بر عضو مورد نظر ببندند. هر 12 ساعت آن را عوض کنند.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 100
کپسول بسفایج
خواص دارو
دافع مواد سوداوی؛ رافع توحّش سوداوی؛ از بین برنده ردائت اخلاق؛ ملیّن طبع سوداوی‌مزاجان.
اجزای دارو
بسفایج، افتیمون (مکد 1 واحد)؛ شکر سرخ (3 واحد).
شیوه ساخت دارو
اجزا را کوبیده از الک مش 100 رد کنند و در کپسول‌های 500 میلی‌گرمی نمایند.
زمان و مقدار مصرف
هر 8 تا 12 ساعت یک کپسول با آب میل شود.
ملاحظات مصرف
این دارو از راه پوست مواد را دفع می‌کند، لذا ممکن است سبب سرخی یا بثورات پوستی شود. در این صورت، از روغن بنفشه به صورت موضعی باید استفاده شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 101
کپسول بواسیر (حب مُقْل)
خواص دارو
رافع یبوست سوداوی‌مزاجان؛ نافع در بواسیرهای یبوستی و شقاق همراه یبوست.
اجزای دارو
هلیله زرد، هلیله سیاه، صبر، گل سرخ، مصطکی، مقل ازرق (مکد 1 واحد)؛ آب تره‌سبزی (3 واحد).
شیوه ساخت دارو
بجز مقل، سایر اجزا را ساییده و از الک مش 100 رد کنند. مقل را ریزه کرده 12 ساعت در آب تره‌سبزی بخیسانند (برای حل شدن بهتر می‌توانند آن را در حمام ماریه کمی گرم کنند). آب را از صافی عبور داده و با بقیه اجزا بسرشند. خمیر به دست آمده را در ظرف شیشه‌ای یا لعابی درباز ریخته و 2 روز صبر کنند تا رنگ آن تغییر کند و رطوبت آن تبخیر شود. خمیر حاصل را در جای مسطحی پهن کنند تا خشک شود. سپس، آن را ریزه کرده در کپسول کنند. (برای ساخت حب، خمیر حاصل را به صورت حب در آورده و بعد خشک کنند).
زمان و مقدار مصرف
شب پیش از خواب دو عدد کپسول یا حب با آب گرم میل شود.
ملاحظات مصرف
- در صورت بروز اسهال آزار دهنده، از یک عدد کپسول استفاده شود یا یک شب در میان مصرف شود.
- این دارو ممکن است بعد از 7 تا 9 روز مصرف ایجاد خونریزی از مقعد کند که مفید است.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 102
کپسول بواسیر داخلی خونی
خواص دارو
نافع برای بواسیر داخلی خونی، سحج امعا، و کولیت.
اجزای دارو
به‌دانه و پوست هل (مکد 2 واحد)؛ تخم خبازی، تخم کاسنی، تخم خیار، بادیان (مکد 4 واحد)؛ طباشیر، گل نیلوفر، گل گاوزبان، گشنیز، تخم هل، نبات (مکد 5 واحد)؛ صندل سرخ، صندل سفید، زیره سفید (مکد 3 واحد).
شیوه ساخت دارو
اجزا را کوبیده در کپسول 500 میلی‌گرمی کنند.
زمان و مقدار مصرف
هر هشت ساعت، یک تا دو کپسول با آب میل شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 103
کپسول/ پودر افراط طمث
خواص دارو
بند آورنده خون استحاضه و کثرت طمث؛ نافع در بحوحة الصوت ناشی از پرولاکتین بالا.
اجزای دارو
گلنار، گل ارمنی، صمغ عربی (مکد 1 واحد).)
شیوه ساخت دارو
اجرا را جداجدا پودر کرده و با کمی حرارت تفت دهند. سپس، با هم مخلوط کنند و در کپسول 500 میلی‌گرمی نمایند.
زمان و مقدار مصرف
- ساعت 9 صبح و 7 عصر، یک قاشق ربّ به یا ربّ سیب را در نصف لیوان آب خنک یا عرق مورد یا عرق تاجریزی حل کرده با 2 تا 4 عدد کپسول میل کنند.
- برای کاهش پرولاکتین، 1 عدد کپسول در هر 24 ساعت کافی است.
ملاحظات مصرف
- به حسب حال بیمار، در صورت حدّت خون، از عرق تاجریزی و در صورت ضعف ماسکه، از عرق مورد یا ربّ به استفاده شود.
- این دارو کاهش دهنده ترشح پرولاکتین است.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 104
کپسول/ پودر فشار
خواص دارو
تنظیم کننده و پایین آورنده فشار خون.
اجزای دارو
گل گاوزبان، بادرنجبویه، بهار نارنج، اسطوخودوس، بابونه، گل سرخ، تخم گشنیز، برگ ورون (مکد 1 واحد)؛ سنبل الطیب، قرغات، چای ترش (مکد 2 واحد)؛ سیاهدانه، ریشه اسرول (از هریک 3/ 1 واحد).
شیوه ساخت دارو
اجزا را کوبیده از الک مش 100 رد کرده در کپسول‌های 500 میلی‌گرمی کنند یا در ظرف در بسته نگه دارند.
زمان و مقدار مصرف
هر 8 یا 12 ساعت، یک کپسول میل شود. یا برای هر بار مصرف (8- 12 ساعت)، یک قاشق مرباخوری از پودر را در یک و نیم لیوان آب به مدت 10 دقیقه با حرارت ملایم بجوشانند تا یک لیوان از آن باقی بماند. سپس، دارو را صاف کرده و تا گرم است میل کنند.
ملاحظات مصرف
مصرف آن برای زنان باردار ممنوع است.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 105
کپسول حابس (حبّ انجبار)
خواص دارو
رافع ترشی معده، نزله، و خونریزی؛ مانع تصاعد بخارات.
اجزای دارو
انجبار (3 واحد)؛ زنجبیل (1 واحد).
شیوه ساخت دارو
اجزا را کوبیده از الک مش 100 رد کرده در کپسول‌های 500 میلی‌گرمی کنند.
زمان و مقدار مصرف
20 دقیقه بعد از هر وعده غذا، دو عدد کپسول میل شود.
ملاحظات مصرف
در افرادی که دچار کم‌خونی هستند، به مدت طولانی مصرف نشود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 106
کپسول/ حب جرب
خواص دارو
مفید برای خارش و جرب.
اجزای دارو
هلیله زرد (30 واحد)؛ پرسیاوش، شاهتره (10 واحد)؛ افسنتین (7 واحد)؛ کشمش سبز منقّی( به مقدار لازم).
شیوه ساخت دارو
اجزا را کوبیده از الک مش 100 رد کنند. سپس، با کشمش خیسانده در گلاب بسرشند تا خمیر شود. خمیر را به صورت حب در آورده در نشاسته غلتانده و در جای خشک و خنک نگهداری کنند. (یا خمیر را خشک نموده ساییده در کپسول 500 میلی‌گرمی کنند).
زمان و مقدار مصرف
هر هشت ساعت، 2 تا 3 گرم (4- 6 کپسول) از دارو با آب میل شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 107
کپسول/ حبّ صرع ساده
خواص دارو
نافع برای تشنّج، صرع، و غلظت مواد بلغمی در سر.
اجزای دارو
عاقرقرحا، عود الصلیب، برگ نارنج (مکد 1 واحد).
شیوه ساخت دارو
اجزا را کوبیده از الک مش 100 رد کرده و در کپسول کنند.
زمان و مقدار مصرف
نیم ساعت پیش از صبحانه و شب پیش از خواب، یک تا دو عدد کپسول میل شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 108
کپسول حبس طمث حب مرّ مکّی))
خواص دارو
مدرّ حیض.
اجزای دارو
مرّ مکّی (21 واحد)؛ ترمس (35 واحد)؛ برگ سداب، پودینه، مشکطرامشیع، (مکد 55 جزء)؛ فوّه (روناس)، حلتیت (انغوزه)، سکبینج، جاوشیر، قسط، سنبل الطیب (مکد 15 واحد).
شیوه ساخت دارو
جاوشیر، حلتیت و سکبینج را در آب جوش کاملا حل کرده صاف کنند. سایر اجزا را کوبیده از الک مش 100 رد کرده با مایع به دست آمده بسرشند. دارو را در ظرف شیشه‌ای یا لعابی ریخته و مدت 1 روز در انکوباتور در دمای 35- 37 درجه نگهداری کنند. بعد آن را در فضای باز خشک کنند و پس از کوبیدن در کپسول نمایند.
زمان و مقدار مصرف
10 روز قبل از شروع عادت، نیم ساعت پیش از صبحانه و شب پیش از خواب، 4 عدد کپسول با آب میل شود.
ملاحظات مصرف
- 5 روز قبل از عادت و در زمان عادت دارو قطع شود. در صورتی که تا 10 روز بعد از قطع دارو عادت نشدند دوباره شروع کنند.
- این دارو مسقط جنین است.
- در بارداری و شیردهی مصرف نشود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 109
کپسول رها (حبّ اثلق)
خواص دارو
تنظیم عادت ماهیانه در زنان؛ فعال کننده تخمدان‌ها؛ افزاینده میل جنسی در زنان و کم‌کننده میل جنسی در مردان؛ رافع افسردگی در زنان و بهبود حال یائسگی در ایشان؛ نافع برای طحال.
اجزای دارو
اثلق، رازیانه، تخم هویج زردک (مکد 1 واحد)
شیوه ساخت دارو
اجزا را پودر کرده با هم بیامیزند و در کپسول‌های 500 میلی‌گرمی کنند.
زمان و مقدار مصرف
غیر از ایام عادت، نیم ساعت پیش از صبحانه و شب پیش از خواب 2 عدد کپسول میل شود.
ملاحظات مصرف
- مصرف آن در بارداری ممنوع است.
- در مردان، ممکن است مصرف زیاد و طولانی مدت آن موجب ناباروری شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 110
کپسول ریاح
خواص دارو
کاسر ریاح؛ رافع قولنج کتف و کمر، درد مفاصل، گرفتگی اعضا، و صداع ریحی.
اجزای دارو
زرنباد، جوز، هل، قرنفل، تخم کرفس، زنجبیل (مکد 14 واحد)؛ عاقرقرحا (7 واحد)؛ جند بیدستر اصلاح شده (3 واحد)؛ زیره مدبّر (34 واحد).
شیوه ساخت دارو
اجزا را کوبیده از الک مش 100 رد کرده در کپسول‌های 250 میلی‌گرمی کنند.
زمان و مقدار مصرف
هر 8 تا 12 ساعت یک عدد کپسول با آب میل شود.
ملاحظات مصرف
- مصرف بیش از 45 روز مجاز نیست.
- می‌تواند موجب خونریزی از لثه و بینی، یا موجب طمث شود.
- در بیمارانی که سابقه خونریزی دارند مصرف نشود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 111
کپسول زرنباد (نرکچول گاوزبان)
خواص دارو
رافع اضطراب و تپش قلب؛ دافع مواد از طریق پوست.
اجزای دارو
نر کچول، گل گاوزبان (مکد 1 واحد).)
شیوه ساخت دارو
اجزا را نرم ساییده از الک مش 100 رد کرده در کپسول 500 میلی‌گرمی کنند.
زمان و مقدار مصرف
هر 8 ساعت، یک عدد کپسول با آب عسل میل شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 112
کپسول سکبینج
خواص دارو
مذوّب بلغم لزج و زجاجی (به ویژه در مفاصل)؛ نافع در کمردرد و درد مفاصل؛ رافع احتباس طمث و خون لخته شده و جمود لبن؛ کشنده کرم روده.
اجزای دارو
تخم شاهی، تخم کرفس، شنبلیله، زنیان، زنجبیل (مکد 1 واحد)؛ سکبینج (5 واحد)؛ آب تره‌سبزی تازه (15 واحد)؛ عسل کف‌گرفته (25 واحد).
شیوه ساخت دارو
سکبینج را 48 ساعت در آب تره‌سبزی خیسانده صاف کنند. سایر اجزا را کوبیده از الک مش 100 رد کنند. مجموع ادویه را با عسل خمیر کرده 10 روز در ظرف شیشه‌ای یا لعابی نگه دارند. پس از آن، خمیر را در فضای آزاد یا خلأ خشک کنند. بعد، آن را ساییده و در کپسول 500 میلی‌گرمی کنند.
زمان و مقدار مصرف
نیم ساعت پیش از صبحانه و شب پیش از خواب، یک عدد کپسول با آب میل شود.
ملاحظات مصرف
- این دارو در بعضی افراد ایجاد لینت می‌کند.
- در گرم‌مزاجان با آب انار مصرف شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 113
کپسول شباب (معجون دواء السّنه)
خواص دارو
سیاه کننده موی سر؛ رافع بثورات پوست سر؛ نافع برای معده.
اجزای دارو
هلیله زرد (62 واحد)؛ هلیله سیاه و آمله (مکد 38 واحد)؛ بلیله، سیاهدانه، پوست پسته (مکد 24 واحد)؛ فلفل سیاه، دارفلفل (مکد 22 واحد)؛ زنجبیل، فلفلمویه، نارمشک، هل، اشق (مکد 12 واحد)؛ کبابه، بلادر منقّی اصلاح شده (6 واحد)؛ مویز منقّی، مغز تخم خیار (7 واحد)؛ نبات (300 واحد)؛ عسل کف‌گرفته (1020 واحد).
شیوه ساخت دارو
اجزا را کوبیده از الک مش 100 رد کنند. سپس، با عسل بسرشند و آن را در ظرف شیشه‌ای یا لعابی ریخته و مدت 40 روز در گرم‌خانه در دمای 35- 37 درجه نگهداری کنند. در صورتی که به سبب طعم تند دارو نیاز به ارائه آن در کپسول باشد، باید آن را خشک کرده و پودر سازند و در کپسول‌های 500 میلی‌گرمی کنند. در غیر این صورت، به صورت معجون استفاده نمایند.
زمان و مقدار مصرف
نیم ساعت پیش از صبحانه و شب پیش از خواب یک عدد کپسول با آب گرم.
ملاحظات مصرف
این دارو باید به مدت طولانی استفاده شود (شش ماه تا یک سال). پس از شش ماه رنگ موها شروع به تغییر کرده، اول خاکستری و سپس سیاه می‌گردند. در درازمدت در بعضی افراد سوداوی مزاج موجب بیماری‌های سوداوی می‌گردد، لذا به محض ایجاد سرگیجه، تپش قلب، یا تاری دید مصرف دارو باید قطع شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 114
کپسول/ شربت مفرّح
خواص دارو
مفرّح و منوّم؛ رافع سودا؛ نافع برای تپش قلب، اختلاج قلب، گرفتگی عروق قلب، سوء مزاج سوداوی قلب، درد قفسه سینه، توحّش، مالیخولیا، اضطراب، و هزال سوداوی.
اجزای دارو
گل گاوزبان (3/ 2 واحد)؛ گل بنفشه (04/ 1 واحد)؛ بادرنجبویه، هلیله سیاه، افتیمون، بسفایج، اسطوخودوس (مکد 7/ 0 واحد)؛ شکر سرخ (20 واحد)؛ گلاب (45 واحد).
شیوه ساخت دارو
دستور ساخت شربت: بجز افتیمون، سایر اجزا را یک شبانه روز در گلاب و آب خیسانده بعد بجوشانند تا مایع نصف شود. سپس، آن را صاف کرده شکر بدان اضافه کنند و با حرارت ملایم بجوشانند تا قوام آید. آنگاه، افتیمون را در کیسه‌ای ریخته و داخل ظرف بگذارند تا همراه سایر ادویه دو تا سه جوش بخورد. بعد، آن را خارج کنند. دارو را تا گرم است در ظرف شیشه‌ای ریخته و در آن را ببندند تا به آرامی سرد شود.
دستور ساخت کپسول: بجز افتیمون، همه اجزا را با هم پودر کنند. افتیمون را جدا پودر کرده و آن را یک شبانه‌روز در گلاب بخیسانند. سپس، بقیه ادویه پودر شده را با آن مخلوط نموده و خشک کنند و در کپسول نمایند. (توجه: مقدار افتیمون در ساخت کپسول نصف مقدار آن در شربت است).
زمان و مقدار مصرف
برای شربت: هر 8 ساعت، 2 قاشق غذاخوری از شربت را در آب (یا آب سیب)
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 115
حل کنند و میل نمایند.
برای کپسول: هر 8 الی 12 ساعت دو عدد کپسول با آب یا آب سیب میل شود.
(بهتر است این دارو صبح‌ها در حالت ناشتا، ظهرها پیش از صرف ناهار، و شب‌ها در موقع خواب میل شود).
ملاحظات مصرف
- این دارو به سبب دفع سودا موجب افزایش خواب شده و در درازمدت می‌تواند موجب افزایش وزن شود.
- میان مصرف این دارو و داروهای شیمیایی لااقل باید یک ساعت فاصله باشد.
- به سبب وجود شکر سرخ در دارو، باید در افراد دیابتی با احتیاط مصرف شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 116
کپسول قرنفل
خواص دارو
رافع زودانزالی.
اجزای دارو
تاتوره اصلاح شده، میخک (مکد 1 واحد)؛ سرکه (6 واحد).
شیوه ساخت دارو
تاتوره را 24 ساعت در سرکه خیسانده صاف کنند. میخک را در سرکه صاف شده ریخته در فضای باز قرار دهند تا سرکه تبخیر شده و میخک خشک شود. سپس، دارو را پودر کرده در کپسول 125 میلی‌گرم کنند.
زمان و مقدار مصرف
30 دقیقه قبل از نزدیکی، 1 تا 2 عدد کپسول میل شود.
ملاحظات مصرف
- این دارو در افرادی که سابقه بیماری قلبی دارند می‌تواند خطرناک باشد.
- بروز سرگیجه و تپش قلب از عوارض این دارو است. لذا، بدون تجویز پزشک مصرف نشود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 117
کپسول کبد
خواص دارو
پاکسازی کبد از فضولات؛ تفتیح منافذ کبد؛ نافع در سده‌های کبدی، سوء القنیه (کبد چرب)، و استسقا؛ مفید در بیماری‌های مشارکتی کبد و کلیه، حدْت کبد و خون، و ناراحتی‌ها و لک‌های پوستی.
اجزای دارو
تخم گشنیز، شاهتره، تخم کاهو، عنّاب، تخم کاسنی (مکد 2 واحد)؛ ریشه ریوند، سنا، برگ آویشن (مکد 1 واحد).
شیوه ساخت دارو
اجزا را پودر کرده از الک مش 80 رد و در کپسول‌های 500 میلی‌گرمی کنند.
زمان و مقدار مصرف
- نیم ساعت پیش از صبحانه و شب پیش از خواب دو عدد کپسول میل شود.
- برای هر بار مصرف (هر 12 ساعت)، 3 گرم از پودر را در یک و نیم لیوان آب به مدت 10 دقیقه با حرارت ملایم بجوشانند تا یک لیوان از آن باقی بماند. سپس، دارو را صاف کرده تا گرم است میل کنند.
ملاحظات مصرف
در بیمارانی که مشکل جذب کبدی دارند استفاده از جوشانده دارو بهتر است.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 118
کپسول کم‌کوت
خواص دارو
تنقیه و پاکسازی بدن از راه قی، اسهال، ادرار، و عرق؛ دافع اخلاط غلیظ لزج از تمامی نقاط بدن.
اجزای دارو
پودر کم‌کوت (1 واحد)؛ گل سرخ، شیرخشت (مکد 2 واحد)؛ ترنجبین (6 واحد).
شیوه ساخت دارو
اجزا را جداجدا کوفته و از الک مش 100 رد کنند. پودرها را با هم مخلوط کرده و در کپسول 500 میلی‌گرمی کنند.
زمان و مقدار مصرف
از 1 تا 8 کپسول به حسب حال بیمار می‌توان استفاده کرد.
ملاحظات مصرف
- در صورت وجود ناراحتی در قلب یا سیستم عصبی بهتر است استفاده نشود.
- پس از مصرف این دارو، ناحیه‌ای از بدن که دچار عارضه است به شدت دردناک می‌گردد، ولی پس از یک ساعت درد برطرف می‌شود.
- در صورت استمرار قی و اسهال، یک لیوان شربت آب‌لیمو اثر دارو را خنثی می‌کند.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 119
کپسول لاغری (سفوف هزال)
خواص دارو
مهزّل؛ از بین برنده اشتها.
اجزای دارو
قثاءالحمار (2 واحد)؛ ریشه خطمی، ریشه بدره، رازیانه، سیاهدانه، زنیان (مکد 1 واحد).
شیوه ساخت دارو
اجزا را پودر کرده از الک مش 100 رد کرده در کپسول 500 میلی‌گرمی کنند.
زمان و مقدار مصرف
نیم ساعت قبل از هر وعده غذا، 1 تا 2 عدد کپسول با آب میل شود.
ملاحظات مصرف
مصرف طولانی‌مدت آن موجب افزایش صفرا در بدن می‌شود، لذا در صورتی که زردی زبان و چهره ملاحظه شد، بهتر است با عرق کاسنی و دیگر مبرّدات همراه شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 120
کپسول لاک مغسول
خواص دارو
مهزّل؛ رافع رطوبات و چربی‌های اضافه بدن.
اجزای دارو
لاک مغسول، زیره (2 واحد)؛ ریوند، سداب، هلیله زرد، هلیله سیاه (مکد 1 واحد).)
شیوه ساخت دارو
اجزا را کوبیده از الک مش 100 رد کرده در کپسول‌های 500 میلی‌گرمی کنند.
زمان و مقدار مصرف
قبل از صبحانه و شام، 2 عدد کپسول با آب میل شود.
ملاحظات مصرف
این دارو باید با مایع ضد چاقی، کپسول لاغری، قثاءالحمار، و دیگر داروها همراه شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 121
کپسول لیندو
خواص دارو
کاسر و محلّل ریاح غلیظ؛ مرقّق خون بلغمی؛ رافع دردهای شکم و سر و کلیه و عضلات که ناشی از ریاح باشد.
اجزای دارو
پودر غاریقون (پودر مسکّن)، پودر ریاح (مکد 1 واحد).))
شیوه ساخت دارو
پودرها با هم مخلوط شوند.
زمان و مقدار مصرف
هر 8 ساعت یک عدد میل شود.
ملاحظات مصرف
- حد اکثر مصرف این دارو 30 روز است.
- مصرف بیش از حد آن موجب خون‌دماغ یا خونریزی از لثه‌ها و مقعد می‌شود.
- در بیمارانی که احتمال خونریزی دارند مصرف نشود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 122
کپسول م (جوارش انجدان)
خواص دارو
نافع برای معده‌های سرد، ریاح معده، قولنج، جشاء حامض، و عدم استمراء طعام.
اجزای دارو
فلفل سیاه، میخک (مکد 12 واحد)؛ انیسون، مصطکی، رازیانه، زنیان، تخم کرفس (مکد 5 واحد)؛ گلپر (37 واحد)؛ ایرسا، زنجبیل (مکد 15 واحد).
شیوه ساخت دارو
اجزا را کوبیده از الک مش 100 رد کرده در کپسول‌های 500 میلی‌گرمی کنند.
زمان و مقدار مصرف
یک تا دو عدد کپسول 500 میلی‌گرمی بعد از هر وعده غذا با آب میل شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 123
کپسول مسهل دندی
خواص دارو
مسهل بسیار قوی اخلاط غلیظ (هر سه خلط)؛ رافع یبوست مزمن؛ دافع عفونت دمل و بثورات؛ قالع رطوبات عفنه و لزج.
اجزای دارو
دند مدبّر (1 واحد)؛ کتیرا، مصطکی (مکد 2 واحد)؛ انیسون (4 واحد
شیوه ساخت دارو
اجزا را کوبیده از الک مش 100 رد کنند. سپس، در کپسول‌های 125 میلی‌گرم کنند.
زمان و مقدار مصرف
هفته‌ای یک شب. (مگر با تجویز پزشک و در مواردی که یبوست شدید باشد).
ملاحظات مصرف
- زنان باردار، مبتلایان به زخم معده، نزف الدم، ورم روده، و جهاز هاضمه از مصرف آن خودداری کنند.
- لاغری، کاهش وزن، و سقط جنین از عوارض آن است.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 124
کپسول مسهل صمغی
خواص دارو
مسهل مواد لزجه متشبثه به اعضای عصب؛ نافع در فالج و سکته.
اجزای دارو
سکبینج، وشاء، اشق، صمغ باریجه (مکد 2 واحد)؛ جندبیدستر (1 واحد)؛ حنظل (5/ 2 واحد)؛ سرکه (به مقدار لازم).
شیوه ساخت دارو
سکبینج، وشا، اشق، صمغ باریجه، و جند را در سرکه حل کرده و مایع را صاف کنند. حنظل را پودر کرده از الک مش 100 رد کنند و به آن بیفزایند. سپس، ژله حاصله را در فضای باز یا خلاء خشک کنند. دوباره آن را بسایند و در کپسول‌های 500 میلی‌گرمی کنند.
زمان و مقدار مصرف
شب موقع خواب یک عدد کپسول با آب میل شود.
ملاحظات مصرف
- در زمستان و اقالیم سرد، 1 تا 2 کپسول 250 میلی‌گرمی کافی است.
- در تابستان و اماکن گرم، 1 تا 2 کپسول 125 میلی‌گرمی کافی است.
- اسهال ناشی از این دارو آزار دهنده نیست.
- این کپسول می‌تواند لاغر کننده باشد.
- در افرادی که دچار حبس طمث هستند می‌تواند مدرّ حیض باشد.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 125
کپسول مصفّی خون
خواص دارو
رقیق کننده خون؛ مفید در درد مفاصل سودای، خارش، و بیماری‌های پوستی.
اجزای دارو
پرّه فلوس (2 واحد)؛ ترنجبین، تخم کاسنی، تخم شاهتره (مکد 1 واحد).))
شیوه ساخت دارو
اجزا را کوبیده از الک مش 100 رد کرده و در کپسول کنند.
زمان و مقدار مصرف
هر 8 ساعت، 2 عدد کپسول میل شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 126
کپسول مفاصل رازی (حبّ سورنجان)
خواص دارو
رافع رطوبات مفاصل؛ نافع برای درد و ورم مفاصل، عرق النساء، و نقرس.
اجزای دارو
صبر زرد (5/ 2 واحد)؛ زیره، زنجبیل، سورنجان (مکد 1 واحد)؛ عسل کف‌نگرفته (5/ 5 واحد).
شیوه ساخت دارو
اجزا را کوبیده از الک مش 150 رد کنند. سپس، با عسل بسرشند تا خمیر شود. خمیر را به صورت حب در آورده در نشاسته غلتانده و در جای خشک و خنک نگهداری کنند. یا خمیر را خشک نموده ساییده در کپسول 250 میلی‌گرم کنند.
زمان و مقدار مصرف
شب اول 2 عدد؛ شب دوم 4 عدد؛ شب سوم 6 عدد؛ شب چهارم 7 عدد؛ شب پنجم 8 عدد؛ شب ششم 8 عدد؛ شب هفتم 8 عدد؛ شب هشتم 7 عدد؛ شب نهم 6 عدد؛ شب دهم 5 عدد؛ شب یازدهم 4 عدد؛ شب دوازدهم 3 عدد.
ملاحظات مصرف
- مصرف این دارو برای زنان باردار و افرادی که سابقه فشار خون دارند ممنوع است. در طول مدت درمان نیز، باید هر روز فشار خون بیمار کنترل شود و در صورت رسیدن آن به بالای 14 مصرف دارو قطع شود.
- معمولا، بین شب‌های ششم تا هشتم درد به شدت افزایش می‌یابد، اما با کم شدن مقدار دارو در شب‌های بعد، از بین می‌رود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 127
کپسول مفاصل مویزی (حبّ سورنجان مویزی)
خواص دارو
نافع برای درد مفاصل، سیاتیک، بیماری‌های التهابی، و سنگ کیسه صفرا.
اجزای دارو
حنا، سنا (مکد 3 واحد)؛ تخم گشنیز، عاقرقرحا، سورنجان، صبر، دارفلفل (مکد 2 واحد)؛ مویز منقّی (8 واحد).
شیوه ساخت دارو
اجزا را پودر کرده با مویز بکوبند و در کپسول‌های 250 میلی‌گرمی کنند.
زمان و مقدار مصرف
نیم ساعت پیش از صبحانه و شب پیش از خواب، یک عدد کپسول با آب گرم میل شود.
ملاحظات مصرف
- چون امکان بالا رفتن فشار خون در بیمار هست، باید در چند روز اول مصرف، فشار بیمار کنترل شود.
- برای درمان بیماری‌های التهابی دراز مدت، تا دو ماه مصرف شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 128
کپسول مفتّت (حبّ حجر الیهود)
خواص دارو
شکننده سنگ کلیه و سنگ مثانه.
اجزای دارو
حجر الیهود، صمغ عربی (مکد 1 واحد).))
شیوه ساخت دارو
ابتدا، حجر الیهود را در ظرفی گلین نهاده بر آتش نهند تا از هم بپاشد و سست شود و بعد آن را بکوبند. صمغ را نیز نرم بکوبند. آنگاه دو جزء را در هم آمیخته و در کپسول‌های 500 میلی‌گرمی کنند.
زمان و مقدار مصرف
یک شب در میان، موقع خواب، چهار عدد کپسول با جوشانده مفتّت میل شود. (در شب میانی جوشانده مدر به تنهایی استفاده شود)
ملاحظات مصرف
- این دارو باید حد اقل 45 روز و حد اکثر 90 روز مصرف شود.
- پس از مصرف دارو با جوشانده مفتت و جوشانده مدر، سنگ نرم شده و بر اثر دفع آن، ادرار بیمار حالتی گل‌آلود به خود می‌گیرد.
- در صورت اطمینان از دفع شدن سنگ، نیازی به ادامه مصرف دارو نیست.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 129
کپسول مفتّت هندی
این دارو در کشور هندوستان رایج است.
خواص دارو
مفتّت سنگ کلیه و مثانه؛ مفید برای ورم پروستات.
اجزای دارو
تخم خیار، تخم خربزه، سنگدان مرغ مدبّر، حب القلت مدبّر، حجر الیهود مدبّر (مکد 2 واحد)؛ نوشادر، شور قلمی، بوره سرخ (مکد 1 واحد)؛ تخم ترب (4 واحد)
شیوه ساخت دارو
همه را پودر کرده از الک مش 100 رد کرده در کپسول‌های 500 میلی‌گرمی کنند.
زمان و مقدار مصرف
هر 8 ساعت، 1 عدد کپسول با آب میل شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 130
کپسول ملیّن حبّ صبر))
خواص دارو
مسهل به عصر؛ نافع برای پاکسازی معده، کبد، و روده‌ها.
اجزای دارو
هلیله زرد (2 واحد)؛ هلیله سیاه، صبر (مکد 1 واحد)؛ عسل کف‌نگرفته (8 واحد).
شیوه ساخت دارو
اجزا را جداجدا پودر کرده از الک مش 100 عبور دهند. سپس، آنها را مخلوط کرده با عسل بیامیزند. به مدت حد اقل ده روز، دارو را در ظرف شیشه‌ای نگهدارند. سپس، دارو را خشک کرده از نو پودر کنند و در کپسول‌های 250 و 500 میلی‌گرمی کنند.
زمان و مقدار مصرف
نیم ساعت پیش از ناهار، 1 عدد کپسول با آب گرم میل شود.
ملاحظات مصرف
- در روزهای اول مصرف، این دارو اسهال آبکی ایجاد می‌کند، ولی کم‌کم مدفوع ذی قوام می‌گردد.
- در بارداران و افراد مبتلا به بواسیر مصرف نشود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 131
کپسول ملیّن دیابت
خواص دارو
ملیّن طبع افراد دیابتی؛ پایین آورنده قند خون؛ دافع رطوبات لزج و مکثف؛ رافع پُر مویی.
اجزای دارو
حنظل (بدون پوست و تخم)، کتیرا، نشاسته، صمغ عربی، بادیان (مکد 1 واحد).))
شیوه ساخت دارو
همه اجزا پودر شده از الک مش 100 عبور داده شده و در کپسول‌های 125 یا 250 میلی‌گرمی شوند.
زمان و مقدار مصرف
قبل از ناهار، یک عدد کپسول مصرف شود.
ملاحظات مصرف
- در صورت بروز دل پیچه یک لیوان آب جوش میل شود.
- در مصرف بیش از 500 میلی‌گرم دارو، احتمال بروز اسهال خونی وجود دارد.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 132
کپسول مومیایی
خواص دارو
مقوّی مغز و قوّه باه؛ مغلّظ مواد؛ مانع نزله و ریزش مواد در رباطات؛ نافع در شکستگی‌ها و دردهای عضلانی.
اجزای دارو
مرّ مکّی (2 واحد)؛ میخک، دارچین، کبابه، حسن لبه، صمغ عربی، عود هندی، ربّ السوس (مکد 6 واحد)؛ مصطکی، خولنجان، بهمن سرخ، بهمن سفید (مکد 5 واحد)؛ ابریشم محرق (8 واحد)؛ مومیایی (12 واحد)؛ جند بیدستر (1 واحد)؛ تخم خشخاش (10 واحد)؛ آب مقطر یا گلاب (50 واحد).
شیوه ساخت دارو
خشخاش را کوبیده 24 ساعت در آب بخیسانند و مایع را صاف نمایند. بقیه اجزا را کوبیده از الک مش 100 رد کنند. سپس، با آب خشخاش خمیر کنند. حال، می‌توانند از خمیر حب ساخته و آن را خشک کنند، یا خمیر را ابتدا خشک کرده و سپس در کپسول 250 میلی‌گرم کنند.
زمان و مقدار مصرف
هر 8 ساعت، یک عدد کپسول/ حب با آب میل شود.
ملاحظات مصرف
مصرف دارو نباید بیش از 3 ماه ادامه پیدا کند؛ چون موجب غلظت مواد می‌شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 133
کپسول هلدی
خواص دارو
دافع رطوبات غلیظ؛ رافع سودا از مغز و سیستم عصبی؛ نافع در فالج و خدر.
اجزای دارو
هلیله زرد (2 واحد)؛ زردچوبه، روناس، پودر حنظل، ملح اندرانی (مکد 1 واحد)؛ آب 8 واحد).
شیوه ساخت دارو
پودر حنظل را در آب خیسانده و مایع را صاف کنند. سپس، آب حنظل را به آرامی به پودر اضافه کرده و 36 ساعت بلاانقطاع بسرشند. بعد، آن را خشک کرده از نو کمی بسایند و در کپسول‌های 500 میلی‌گرمی کنند.
زمان و مقدار مصرف
هر 8- 12 ساعت، 1 تا 2 عدد کپسول با آب میل شود.
ملاحظات مصرف
- این دارو در هند به عنوان دارویی مؤثر در فالج کهنه مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- در صورت بروز اسهال بیش از 3 بار در 24 ساعت، مقدار دارو کم شود.
- بیش از 6 عدد در روز، تنها با اجازه پزشک معالج مجاز است.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 134
کپسول ویار (پودر تهوّع)
خواص دارو
از بین برنده قی، حالت تهوع، و ویار بارداری.
اجزای دارو
زنجبیل (5 واحد)؛ نمک، آب‌لیمو (مکد 1 واحد).)
شیوه ساخت دارو
زنجبیل و نمک و آب‌لیمو را با هم مخلوط کرده صبر کنند تا پودر خشک شود. بعد، در کپسول‌های 250 میلی‌گرمی کنند.
زمان و مقدار مصرف
در زمان تهوّع، یک عدد کپسول با آب میل شود. بهتر است این دارو بعد از هر وعده غذا نیز مصرف شود.
ملاحظات مصرف
این دارو نباید به مدت طولانی مصرف شود و حد اکثر مجاز مصرف آن در یک روز شش عدد است.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 135
لبوب صغیر
خواص دارو
مقوّی باه (اگر ناتوانی ناشی از ضعف عمومی بدن باشد)؛ مقوّی مغز و کلیه؛ نافع در کم‌خونی؛ مسمّن.
اجزای دارو
مغز پسته، مغز فندق، مغز چلغوزه، مغز نارگیل (مکد 5 واحد)؛ مغز بادام، کنجد مقشّر، شکر فانیذ (مکد 10 واحد)؛ جوزبوا، حبّ الرشاد، دارفلفل، اسپست (مکد 1 واحد)؛ زنجبیل، کبابه چینی، کندر (مکد 2 واحد)؛ بهمن سرخ، بهمن سفید، قدومه سرخ، قدومه سفید (مکد 3 واحد)؛ عسل کف‌گرفته (140 واحد).
شیوه ساخت دارو
اجزا را کوبیده با عسل بسرشند. دارو را در ظرف شیشه‌ای یا لعابی ریخته و مدت 10 روز در گرم‌خانه در دمای 35- 37 درجه نگه دارند.
زمان و مقدار مصرف 5]
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی) ؛ متن‌داروخانه‌طوبا ؛ ص135
م ساعت قبل از صبحانه و شب موقع خواب، یک قاشق مرباخوری از دارو با یک استکان شیر داغ میل شود.
ملاحظات مصرف
در صورتی که مصرف شیر ایجاد اشکال کند، با آب گرم میل کنند.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 136
لبوب نیروزا
خواص دارو
افزایش دهنده تعداد اسپرم (در مردان)، ایجاد نعوظت، رفع ناتوانی‌های جنسی.
اجزای دارو
معجون لبوب صغیر (10 واحد)؛ سقنقور خشک نمک‌سود (1 واحد).
شیوه ساخت دارو
دست و پا و انتهای دم سقنقور را از آن جدا کرده از نمک کاملا پاک کنند. سپس، آن را پودر کرده و با معجون لبوب صغیر خمیر کنند. دارو را در ظرف شیشه‌ای یا لعابی ریخته و مدت 10 روز در گرم‌خانه در دمای 35- 37 درجه نگهداری کنند.
زمان و مقدار مصرف
نیم ساعت قبل از صبحانه و شب موقع خواب، یک قاشق مرباخوری از دارو با یک استکان شیر داغ میل شود.
ملاحظات مصرف
- در صورتی که مصرف شیر ایجاد اشکال کند، با آب گرم میل کنند.
- این دارو پس از 3 ماه نتیجه می‌دهد.
- مصرف این دارو می‌تواند وزن افراد چاق بلغمی‌مزاج را کاهش دهد.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 137
لبوب نیروزای گزنه
خواص دارو
رافع نقص موجود در شکل اسپرم مردان؛ تقویت حرکت اسپرم (در مردان)؛ ایجاد نعوظت؛ رفع ناتوانی‌های جنسی.
اجزای دارو
لبوب نیروزا (10 واحد)؛ تخم گزنه (1 واحد).
شیوه ساخت دارو
تخم گزنه را پودر کرده از الک مش 100 رد کرده با معجون لبوب نیروزا خمیر کنند. دارو را در ظرف شیشه‌ای یا لعابی ریخته و مدت 10 روز در گرم‌خانه در دمای 35- 37 درجه نگه دارند.
زمان و مقدار مصرف
نیم ساعت قبل از صبحانه و شب موقع خواب، یک قاشق مرباخوری از دارو با یک استکان شیر داغ میل شود.
ملاحظات مصرف
- در صورتی که مصرف شیر ایجاد اشکال کند، با آب گرم میل کنند.
- این دارو پس از 3 ماه نتیجه می‌دهد.
- مصرف این دارو می‌تواند وزن افراد چاق بلغمی‌مزاج را کاهش دهد.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 138
لعوق کتان
خواص دارو
رافع سرفه‌های رطوبی و خشونت قصبه ریه؛ نافع در ضیق النّفس.
اجزای دارو
تخم کتان (4 واحد)؛ اسفند (1 واحد)؛ عسل کف‌گرفته (15 واحد).
شیوه ساخت دارو
اجزا را کوبیده از الک مش 100 رد کنند. سپس، با عسل بسرشند. دارو را در ظرف شیشه‌ای یا لعابی ریخته 40 روز در گرم‌خانه در دمای 35- 37 درجه نگه دارند.
زمان و مقدار مصرف
یک قاشق مرباخوری از دارو را در دهان گذاشته بمکند.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 139
مایع ضد چاقی (نطول مهزّل)
خواص دارو
برای آب کردن چربی شکم.
اجزای دارو
سداب، سرکه (مکد 10 واحد)؛ کف دریا (1 واحد).
شیوه ساخت دارو
سداب را یک روز در سرکه خیسانده و بجوشانند. سپس، صاف کرده و به میزان ثلث آب به دست آمده کف دریا اضافه کنند. دوباره، کمی جوشانده و بر دارند.
زمان و مقدار مصرف
پارچه کتان را به مایع آغشته کرده روی شکم ببندند و روی آن نایلون بکشند.
ملاحظات مصرف
در صورت بروز عوارض جلدی، موضع با روغن بنفشه چرب شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 140
مایع ضدّ موخوره
خواص دارو
نافع در موخوره (شکستگی و خشکی موها).
اجزای دارو
سرکه (10 واحد)؛ مرّ مکی (5/ 3 واحد).
شیوه ساخت دارو
مرّ مکی را پودر کرده در سرکه حل کنند و در ظرف شیشه‌ای نگه دارند.
زمان و مقدار مصرف
هفته‌ای 3 بار، مایع را با برس به موها خصوصا قسمت‌هایی که دچار عارضه هستند- بمالند. پس از آغشته شدن کامل موها به دارو، بگذارند تا مایع خشک شود. پس از آن، موها را با آب و بدون شامپو یا صابون بشویند.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 141
محلول غرغره
خواص دارو
نافع در ورم لوزه؛ مانع ریزش مواد به حلق و حنجره و ریه؛ جاذب مواد از اعالی حلق به داخل دهان؛ نافع در عفونت گلو و حلق.
اجزای دارو
عدس، ربّ انار می‌خوش (مکد 1 واحد)؛ تخم خشخاش، پوست خشخاش، تخم مورد، تخم گشنیز، گلنار، گل سرخ (مکد 3 واحد)؛ آب (24 واحد).
شیوه ساخت دارو
اجزای جامد را نیم‌کوب کرده با هم مخلوط نمایند و در ظرف در بسته نگه دارند. به هنگام نیاز، آنها را 6 ساعت در آب بخیسانند. سپس، با حرارت ملایم کمی جوش داده صاف نمایند. ربّ انار می‌خوش تازه را به مایع بیفزایند. وقتی از حرارت دارو کاسته شد غرغره نمایند.
زمان و مقدار مصرف
هر 8 ساعت یکبار، 10 دقیقه غرغره کنند.
ملاحظات مصرف
بهتر است برای هر بار مصرف داروی تازه درست شود. در صورت مشکل بودن امر، می‌توان برای سه روز مصرف دارو تهیه کرد (به شرطی که در یخچال نگهداری شود و به هنگام مصرف کمی گرم شود).
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 142
محلول غرغره جحوظ
خواص دارو
نافع در جحوظ عین که ناشی از وجود ماده غلیظ باشد.
اجزای دارو
اسفند، سیاهدانه (مکد 1 واحد)؛ سکنجبین (8 واحد).)
شیوه ساخت دارو
اسفند و سیاهدانه را پودر کرده و یک شب در سکنجبین بخیسانند. سپس، آن را بجوشانند و تا گرم است صاف نمایند.
زمان و مقدار مصرف
روزی 2 بار، 2 تا 4 قاشق غذاخوری از دارو در نصف لیوان آب حل شده و به مدت 10 الی 20 دقیقه غرغره شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 143
مرهم سیاه
این نسخه از معتمد الملوک است.
خواص دارو
نافع برای قروح مزمنه، قروح رطبه، قروح خبیثه، سر باز کردن دمل، و خارج کردن اشیای خارجی فرو رفته در بدن.
اجزای دارو
مرداسنگ، سرنج، سفیداب قلعی، زاج سبز (مکد 1 واحد)؛. روغن کنجد (80 واحد
شیوه ساخت دارو
اجزا را کوبیده از الک مش 100 رد کنند. سپس، در روغن کنجد ریخته با ملایمت بجوشانند تا سیاه و غلیظ شود.
زمان و مقدار مصرف
در زمان نیاز، کمی از مرهم را گرم کرده بر پارچه نخی مالیده و بر موضع بگذارند.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 144
مرهم شقاق
خواص دارو
نافع برای ترک دست و پا.
اجزای دارو
روغن کنجد (10 واحد)؛ گوگرد سفید (1 واحد)؛ موم (5/ 1 واحد).
شیوه ساخت دارو
موم را حرارت دهند تا ذوب شود و گوگرد را در آن حل کنند. روغن کنجد را به آن اضافه نمایند و مقداری حرارت دهند تا گوگرد کاملا حل شود. بعد بگذارند تا محلول سرد شود.
زمان و مقدار مصرف
بدون ماساژ روی موضع مالیده شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 145
معجون اشتهاآور نعنا (معجون منعنع)
خواص دارو
اشتهاآور سریع؛ نافع برای ضعف هضم و عدم استمراء طعام از معده؛ ضد نفخ (در گرم‌مزاجان و معتدل‌مزاجان).
اجزای دارو
ربّ انار، ربّ به (مکد 5 واحد)؛ نعناع ساییده، سقز (مکد 1 واحد)؛ عسل کف‌گرفته (2 واحد) - جهت پایداری دارو
شیوه ساخت دارو
نعناع و سقز منجمد شده را نرم ساییده با ربّ به و ربّ انار و عسل مخلوط نمایند تا شکل خمیری به خود بگیرد. دارو را در ظرف شیشه‌ای یا لعابی ریخته در فضای باز به مدت 10 روز نگه دارند تا رنگ تیره به خود بگیرد.
زمان و مقدار مصرف
20 دقیقه قبل از هر وعده غذا، 2 قاشق چایخوری از دارو با آب میل شود.
ملاحظات مصرف
با فراوری خاصی، می‌توان این معجون را با افزودن 10 واحد آب مقطر یا عرق کاسنی به شکل شربت ارائه کرد.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 146
معجون اکبر (کپسول ضدّ درد)
خواص دارو
مفرّح؛ ضدّ دردهای استخوان؛ نافع برای درد و ضعف ساق پا، و افراد مسن.
اجزای دارو
خولنجان، کبابه، شقاقل، بهمن سرخ (مکد 4 واحد)، تودری، مصطکی (مکد 8 واحد)؛ درونج عقربی، زرنباد، دارفلفل، عود هندی (مکد 2 واحد)؛ زعفران (1 واحد)؛ عسل (82 واحد).
شیوه ساخت دارو
اجزا را کوبیده از الک مش 100 رد کنند. سپس، با عسل بسرشند. دارو را در ظرف شیشه‌ای یا لعابی ریخته و مدت 40 روز در گرم‌خانه در دمای 35- 37 درجه نگهداری کنند. این دارو به دو طریق قابل استفاده است. در صورتی که به سبب طعم آن نیاز به ارائه دارو در کپسول باشد، باید آن را بعد از این مرحله، خشک کرده و پودر سازند و در کپسول کنند. در غیر این صورت، به صورت معجون استفاده کنند.
زمان و مقدار مصرف
هر 8 ساعت، یک عدد کپسول 500 میلی‌گرمی (یک قاشق چایخوری از معجون) با آب میل شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 147
معجون برص
خواص دارو
رافع برص.
اجزای دارو
بابچی (9 واحد)؛ آمله، هلیله، بلیله (مکد 9 واحد)؛ بلادر منقّی اصلاح شده (1 واحد)؛ عسل کف‌گرفته (74 واحد)
شیوه ساخت دارو
اجزا را کوبیده از الک مش 100 رد کنند. سپس، با عسل بسرشند. دارو را در ظرف شیشه‌ای یا لعابی ریخته و مدت 40 روز در گرم‌خانه در دمای 35- 37 درجه نگهداری کنند.
زمان و مقدار مصرف
نیم ساعت پیش از صبحانه و شب پیش از خواب، 250 میلی‌گرم از دارو با یک لیوان شیر میل شود. مقداری را نیز در آب حل کرده و روزی دو بار با پنبه به موضع بمالند.
ملاحظات مصرف
- این دارو باید حد اقل 6 ماه مداوم مصرف شود.
- در صورتی که دارو، بعد از 3 ماه استفاده، سبب تغییر محسوسی در رنگ پوست نشود، پس از آن نیز نتیجه‌ای نخواهد داشت.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 148
معجون برشعثا
خواص دارو
مجفّف نزله‌هایی که از سر و دماغ به حلق و سینه می‌ریزند؛ رافع سعال، خنّاق، نفث الدم، و قی خونی؛ نافع در دردهای امراض مزمنه، درد قولنج؛ درد سپرز، نفس الانتصاب مؤدّی به سل، تشنّج، درد پهلو،، بیماری‌های موجود در امعا و احشا، و فواق.
اجزاء تشکیل دهنده
فلفل سفید، بزر البنج (مکد 20 واحد)؛ افیون (10 واحد)؛ زعفران (5 واحد)؛ فرفیون، سنبل الطیب، عاقرقرحا (مکد یک واحد)؛ عسل کف‌گرفته (174 واحد)
شیوه ساخت دارو
اجزا را کوبیده از الک مش 100 رد کنند. سپس، با عسل بسرشند. دارو را در ظرف شیشه‌ای یا لعابی در بسته ریخته و مدت 6 ماه در گرم‌خانه در دمای 35- 37 درجه نگهداری کنند.
زمان و مقدار مصرف
هر 12 ساعت، 500 میلی‌گرم از دارو با آب نیم‌گرم میل شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 149
معجون بواسیر معدی
خواص دارو
نافع برای بواسیر خونی همراه با برودت معده.
اجزای دارو
اسطوخودوس (2 واحد)؛ پوست کبر (1 واحد)؛ عسل کف‌گرفته (6 واحد)
شیوه ساخت دارو
اجزا را کوبیده از الک مش 100 رد کنند. سپس، با عسل بسرشند. دارو را در ظرف شیشه‌ای یا لعابی ریخته و مدت 10 روز در گرم‌خانه در دمای 35- 37 درجه نگه دارند.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 150
معجون خَبَث الحدید مرکّب
خواص دارو
رافع کم خونی، زود انزالی، اکثار طمث، خونریزی بواسیر، خونریزی‌های خارجی و داخلی، برخی اسهال‌ها، ترهّل معده، و شب ادراری.
اجزای دارو
هلیله سیاه، هلیله کابلی، هلیله زرد، بلیله، آمله (مکد 3 واحد)؛ سنبل الطیب، اذخر مکی (یا راسن)، سعد کوفی، زنجبیل، فلفل، نانخواه، کندر (مکد 5 واحد)؛ خبث الحدید مدبّر (11 واحد)؛ عسل کف‌گرفته (200 واحد)
شیوه ساخت دارو
ادویه را کوفته از الک مش 100 رد کنند. سپس، با عسل مخلوط کرده در ظرف شیشه‌ای یا لعابی بریزند و حد اقل 10 روز در گرم‌خانه در دمای 35 درجه قرار دهند تا رنگ و طعم تند آن تغییر کند.
زمان و مقدار مصرف
یک قاشق چایخوری از دارو، نیم ساعت پیش از صبحانه و شب پیش از خواب با آب یا شیر میل شود.
ملاحظات مصرف
- مصرف این دارو موجب سیاه شدن رنگ مدفوع می‌شود.
- افرادی که ذخیره آهن بدنشان زیاد است نباید مصرف کنند.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 151
معجون سیر صغیر
خواص دارو
مرقّق خون؛ محلّل بلغم؛ نافع در فالج بلغمی و گرفتگی عروق.
اجزای دارو
سیر (10 واحد)؛ پودر گل بابونه، روغن گل سرخ (مکد 1 واحد)، شیر (30 واحد)؛ عسل کف‌گرفته (12 واحد)
شیوه ساخت دارو
سیر را پوست گرفته در شیر ریخته به ملایمت در حمام ماریه بجوشانند تا شیر بخار شود. روغن گل سرخ و بابونه و عسل را بدان اضافه کرده خوب هم بزنند تا مخلوط شود. دارو را در ظرف لعابی یا چینی نگه دارند.
زمان و مقدار مصرف
هر 8 ساعت، یک قاشق مرباخوری با آب میل شود.
ملاحظات مصرف
مصرف مداوم آن موجب رقّت خون می‌شود و می‌تواند موجب خونریزی گردد.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 152
معجون لاجورد (کپسول ضدّ سودا)
خواص دارو
مفرّح؛ محلّل سودا؛ نافع برای مالیخولیا، بواسیر، وسواس، و امراض سوداوی.
اجزای دارو
زرنباد، جدوار، زراوند مدحرج، خولنجان، ماهیزهرج، ریوند چینی، افتیمون، هلیله سیاه، لاجورد مدبّر، تربد مدبّر، دارچین، سنبل الطیب، مصطکی، جوزبوا، زعفران، بسباسه، قرنفل (مکد 1 واحد)؛ چوب چینی (8 واحد)؛ عسل کف‌گرفته (50 واحد)).
شیوه ساخت دارو
اجزا را کوبیده از الک مش 100 رد کنند. سپس، با عسل بسرشند. دارو را در ظرف شیشه‌ای یا لعابی ریخته و مدت 40 روز در گرم‌خانه در دمای 35- 37 درجه نگهداری کنند.
این دارو به دو طریق قابل استفاده است: معجون و کپسول. برای ساخت کپسول از این دارو، باید معجون را خشک کرده از نو ساییده و در کپسول کنند.
زمان و مقدار مصرف
هر 8 ساعت یک عدد کپسول با آب میل شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 153
معجون ماسک البول
خواص دارو
نافع در شب‌ادراری کودکان و عدم کنترل ادرار در بزرگسالان؛ رافع زودانزالی، استرخای مثانه و مجاری ادرار.
اجزای دارو
زیره، کندر، تخم مورد (مکد 1 واحد)؛ عسل کف‌گرفته (9 واحد))
شیوه ساخت دارو
اجزا را کوبیده از الک مش 100 رد کنند. سپس، با عسل بسرشند. دارو را در ظرف شیشه‌ای یا لعابی ریخته 40 روز در گرم‌خانه در دمای 35- 37 درجه نگهداری کنند.
زمان و مقدار مصرف
صبح ناشتا و شب موقع خواب، 2 قاشق چایخوری از دارو با آب میل شود.
ملاحظات مصرف
قبل از استعمال دارو، باید بدن پاکسازی شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 154
معجون ماسک البول خسروی
خواص دارو
نافع برای شب‌ادراری و زود انزالی؛ رافع سردی مثانه و مجاری ادرار
اجزای دارو
بلوط، برگ مورد، تخم کرفس، خولنجان (مکد 1 واحد)؛ عسل کف‌گرفته (12 واحد).
شیوه ساخت دارو
اجزا را کوبیده از الک مش 100 رد کنند. سپس، با عسل بسرشند. دارو را در ظرف شیشه‌ای یا لعابی ریخته و مدت 10 روز در گرم‌خانه در دمای 35- 37 درجه نگهداری کنند.
این دارو به دو طریق قابل استفاده است: معجون و کپسول. برای ساخت کپسول از این دارو، باید معجون را خشک کرده از نو ساییده و در کپسول کنند.
زمان و مقدار مصرف
قبل از صبحانه و بعد از شام، دو عدد کپسول با آب میل شود.
از معجون نیز به اندازه 1 قاشق چایخوری صبح ناشتا و شب موقع خواب میل شود.
ملاحظات مصرف
در صورتی که دارو ایجاد یبوست کند، باید بعد از غذا مصرف شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 155
معجون ماسک البول میرعمادی
خواص دارو
نافع برای شب‌ادراری و زود انزالی؛ کاهش دهنده رطوبات مثانه و مجاری ادرار.
اجزای دارو
سداب خشک، زیره، کندر خوراکی، بسباسه، سیاهدانه، سعد، گل سرخ، تخم گشنیز، وج، پوست خشخاش، بلوط، زنجبیل، گل بابونه، تخم شبت (مکد 1 واحد)؛ عسل کف‌گرفته (28 واحد)
شیوه ساخت دارو
اجزا را کوبیده از الک مش 100 رد کنند. سپس، با عسل بسرشند. دارو را در ظرف شیشه‌ای یا لعابی ریخته 40 روز در گرم‌خانه در دمای 35- 37 درجه نگه دارند.
این دارو به دو طریق قابل استفاده است: معجون و کپسول. برای ساخت کپسول از این دارو، باید معجون را خشک کرده از نو ساییده و در کپسول کنند.
زمان و مقدار مصرف
قبل از صبحانه و بعد از شام، دو عدد کپسول با آب میل شود.
از معجون نیز به اندازه 1 قاشق چایخوری صبح ناشتا و شب موقع خواب میل شود.
ملاحظات مصرف
در صورتی که دارو ایجاد یبوست کند، باید بعد از غذا مصرف شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 156
معجون مبدّل المزاج (معجون گرمابخش)
خواص دارو
مبدّل مزاج از سردی به گرمی بدون ایجاد احتراق در خون؛ نافع در، فالج، استرخا، امراض و اوجاع بارده (مثل درد مفاصل)، و ترک اعتیاد به افیون.
اجزای دارو
آذاراقی مدبّر (6 واحد)؛ گل گاوزبان (4 واحد)؛ اسطوخودوس، کتیرا، مغز نارگیل، چلغوزه (3 واحد)؛ هل، زرنباد، شقاقل، صندل سفید، آمله، هلیله زرد، هلیله سیاه (2 واحد)؛ قرنفل، عود هندی (1 واحد)؛ عسل کف‌گرفته (114 واحد)).
شیوه ساخت دارو
اجزا را کوبیده از الک مش 100 رد کنند. سپس، با عسل بسرشند. دارو را در ظرف شیشه‌ای یا لعابی ریخته 40 روز در گرم‌خانه در دمای 35- 37 درجه نگه دارند.
زمان و مقدار مصرف
یک قاشق چایخوری از دارو، بعد از هر وعده غذا با آب میل شود.
ملاحظات مصرف
- حد اکثر مصرف دارو در معتادان یک گرم در هر 4 ساعت است.
- در صورت مصرف دارو و احساس سرگیجه یا تپش قلب، دارو قطع شود.
- در افرادی که سابقه ناراحتی قلبی دارند و کسانی که دچار تپش قلب هستند استفاده نشود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 157
معجون مقوّی
خواص دارو
نافع در افراد سوداوی که دچار لاغری یا ضعف هستند؛ چاق کننده بدن؛ بالا برنده قابلیّت جذب آب در بدن.
اجزای دارو
پودر مفرّح (1 واحد)؛ لبوب (2 واحد)، عسل کف‌گرفته (به مقدار لازم).
شیوه ساخت دارو
اجزا را با هم مخلوط کنند.
زمان و مقدار مصرف
نیم ساعت قبل از صبحانه و شب موقع خواب، 2 قاشق چایخوری از دارو را با شیر یا آب میل کنند.
ملاحظات مصرف
مصرف این دارو در سردمزاجان ایجاد رخوت و سستی می‌کند. در این صورت، لازم است بیمار دارو را با آب عسل مصرف کند.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 158
معجون نجاح
خواص دارو
قلع امراض سوداوی؛ تقویت قلب و دماغ.
اجزای دارو
هلیله زرد (20 واحد)؛ هلیله سیاه، بلیله، آمله، اسطوخودوس (مکد 10 واحد)؛ تربد (7 واحد)؛ غاریقون، بسفایج، ربّ السوس، مصطکی (مکد 5 واحد)؛ عسل کف‌گرفته (261 واحد).
شیوه ساخت دارو
اجزا را نرم ساییده با عسل مخلوط کنند و 10 روز نگه دارند.
زمان و مقدار مصرف
صبح ناشتا و شب موقع خواب و ظهر قبل از ناهار، یک قاشق چایخوری از دارو با آب میل شود.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 159
نزله کچوله (نزله عرق زنیان)
خواص دارو
رافع نزله‌های سردِ کهنه و عسر العلاج.
اجزای دارو
دارچین، جوزبوا، بسباسه، عود الصلیب، میخک (مکد 1 واحد)؛ کچوله مدبّر (2 واحد)؛ عرق زنیان، عرق آویشن (مکد 58 واحد)).
شیوه ساخت دارو
اجزا را ساییده از مش 100 رد کنند. بعد، با عرق زنیان و آویشن مخلوط کنند و در ظرف شیشه‌ای نگه دارند.
زمان و مقدار مصرف
20 سی‌سی بعد از صبحانه و 20 سی‌سی بعد از شام میل شود.
ملاحظات مصرف
- شیشه باید قبل از مصرف تکان داده شود.
- در صورت احساس سرگیجه یا تپش قلب بعد از مصرف دارو، بهتر است مصرف دارو قطع شده و از شربت آب‌لیمو جهت رفع عوارض آن استفاده شود.
- این دارو می‌تواند سبب پرکاری تیروئید شود.
- مصرف آن برای زنان باردار و کسانی که سابقه ناراحتی قلبی یا مشکل پرکاری تیروئید دارند ممنوع است.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 161
نام‌نامه ادویه مفرده پزشکی ایرانی
این نام نامه گزیده ای از ادویه مفرده کتاب مخزن الادویه مرحوم عقیلی خراسانی است. اسامی سمت راست نام ادویه و نام های سمت چپ مدخلی است که می‌توان در کتاب مخزن اطلاعات مربوطه به هر دارو را ملاحظه کرد.
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 163
1- آب تلخ: ماء المر
2- آب دریای شور: ماء البحر
3- آب دهان: لعاب
4- آب مطبوخ میوه‌ها: خشاب
5- ابابوس: فجل
6- ابابیل: خطاف
7- الابار: آبار
8- آبار: آبار
9- ابر مرده: اسفنج
10- ابراز: امبر باریس
11- ابربیون: افربیون
12- ابرسوخ: زبزب
13- ابرفیون: افربیون
14- ابرقیا: اسفاناخ
15- ابرک: طلق
16- ابر کهن: اسفنج
17- ابرو: بنفسج
18- ابرون: ابرون
19- ابرویون: اشنه
20- ابریر: ظیان
21- ابریشم: ابْرِیسَم
22- ابریمون: ایرسا
23- ابستیون: افسَنتین
24- ابق: قنب
25- آبکامه: مری
26- ابکمه: ریه
27- آبگینه: زجاج
28- ابل: آجر
29- ابل: جمل
30- ابم کماجی: خبازی
31- آب‌های گرم بورقی: ماء الحماه
32- آب‌های گرم زاجی: ماء الحماه
33- آب‌های گرم شبّی: ماء الحماه
34- آب‌های گرم کبریتی: ماء الحماه
35- آب‌های گرم نوشادری: ماء الحماه
36- آب‌های گرم: ماء الحماه
37- ابهرک: طلق
38- ابواح: مخلصه
39- ابو الصلت: حداه
40- ابو القطاب: حداه
41- ابو الملیح: قنبره
42- ابوبریطس: طین شاموس
43- ابُو خَلْسا: ابُو خَلْسا
44- ابوقاوس: ابوقانس
45- آبی که از معدن فلزات برآید: ماء المعدن
46- آبی که از معدن و زمین کبریتی برآید: ماء الکبریتی
47- آبی: سفرجل
48- ابیدی: کمثری
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 164
49- آبی که: کمافیطوس
50- ابیون: افیون
51- اپراچنا: حب النیل
52- اپله: اخثاء البقر
53- آت جو: سلت
54- آت: فرس
55- اتنکن: انجره
56- آثاریون: اشترغار
57- اثانقون: اشَق
58- اثل: اثل
59- اثلق: اثلق
60- اثمد: اثمد
61- اثمر پشه: جمیز
62- اثونبون: قصب
63- اثونیطس: کبر
64- اجرا: ارتکان
65- اجمود: کرفس
66- اجوائن (ین) خراسانی: بنج
67- اجواین: نانخواه
68- آحادیا: افعی
69- احداق المرضی: اقحوان
70- احدیا: افعی
71- احریض: احریض
72- اخفاک: عشقه
73- اخیل: شقراق
74- ادرک: اجّاص
75- ادرک: زنجبیل
76- ادهیره: آس
77- اذآراقی: اذآراقی
78- آذان الثور: لساه
79- آذان الدب: قلومس
80- آذان الدب: لصیقی
81- آذان القسیس: قوطولیدون
82- اذباب الخیل: لحیه التیس
83- اذربویه: آذربو
84- اربقانون: فودنج
85- اربیان: روبیان
86- ارتکن: ارتکان
87- ارتیک پریم: انجره
88- ارتینوس غالا: صاصلی
89- ارجالون: فاشرا
90- ارجوا: فضه
91- ارجیقن: زریر
92- ارخص: خصی الکلب
93- ارد: صمغ
94- آردپشتک: فنجیون
95- اردسیمن: تودری
96- اردک: بط
97- اردک: مشمش
98- ارده: رهشی
99- ارروج: ابهل
100- ارزن: دخن
101- ارزن: کرسنه
102- ارزه: صنوبر
103- ارزیر: رصاص
104- ارسطولوخیا: زراوند
105- ارطاماسیا: قیصوم
106- ارطویاس: طین المصر
107- ارطیه ماسیا: برنجاسف
108- ارغیلم: بقلة الحمقاء
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 165
109- ارقان: حنا
110- ارقطون: ارقیطون
111- ارقوس: ابهل
112- ارقیسون: ارقیطون
113- ارمالی: ارمال و ارمالک
114- ارمنیقون: قصب الذریره
115- ارمینافن: مشمش
116- ارنیفس: فلفل
117- ارهروتور: شاض
118- آرو: خوخ
119- اروزو: اوز
120- اروسن: عرعر
121- اروسه: ابُو خَلْسا
122- اروی: قلقاس
123- اریسه: ضرو
124- اریغا بوشا: طرفا
125- ارین جیم: قرصعنه
126- آریند: خروع
127- آزاد درخت: زرین گیاه
128- ازحمیون: کرویا
129- ازدو: صمغ
130- ازرند: صنوبر
131- ازفلس: سیسنبر
132- ازمالوس: بنج
133- ازمالوس: بنج
134- ازمور: عنب الثعلب
135- ازورا: آس
136- اژدها: تنین
137- آس: آس
138- اسارون اسفرم: آس بری
139- اسارون: اسارون
140- اسای: آس
141- اسب دندان: خشکنجبین
142- اسب: فرس
143- اسباراغوس: هلیون
144- اسبغل: بزرقطونا
145- اسپرزه: بزرقطونا
146- اسپرغم بیابانی: طباق
147- اسپست باغی: رطبه
148- اسپناج: اسفاناخ
149- اسپند: حرمل
150- اسپند: خردل
151- اسپندان: خردل
152- اسپنس: اسفاناخ
153- استخوان: عظم
154- استر: بغل
155- استرمونیه: جوز الماثل
156- استکو: سعد
157- اسرنج: آبار
158- اسطافالیوض: جزر
159- اسطاقندمااغریا: حبّ الراسن
160- اسطاکیس: مرمازاد
161- اسطر: طلق
162- اسطراکه لیکه: میعه سائله
163- اسطمکا: کرش
164- اسطُوخُودوُس: اسطُوخُودوُس
165- اسفراج: هلیون
166- اسفرزه: بزرقطونا
167- اسفرک: زریر
168- اسفرنیه: عشبه مغربیه
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 166
169- اسفرود: قطا
170- اسفناج رومی: قطف
171- اسفناج: اسفاناخ
172- اسفندان سفید: حرف ابیض
173- اسفومغری: جمیز
174- اسفیقوس: کمون
175- اسفیوس: بزرقطونا
176- اسقال: اسقیل
177- اسقطیقا: اسفیداج
178- اسقوانس: بروانی
179- اسقیدولیون: کاکنج
180- اسقیراس: بنج
181- اسقیراس: بنج
182- اسقیل: اسقیل
183- اسقیلا: اسقیل
184- اسکبینه: سکبینج
185- اسکی نان‌تو: اثلق
186- اسکیغیلای: قنطوریون
187- اسلنج: لحیه التیس
188- آسمانگونی: سوسن
189- اسمیم باروم: شاهسفرم
190- اسمیم ماکنوم: شاهسفرم
191- اسمیم: شاهسفرم
192- اسنفد سفید: حرف
193- اسیلیسقان: جنطیانا
194- آش آرد: اطریه
195- آش بچگان: جندبادستر
196- آش رشته: اطریه
197- اشترخار: اشترغار
198- اشترگاوپلنگ: زرافه
199- اشتوان: بسفایج
200- اشج: اشَق
201- اشخیص: مازریون
202- اشفا: قلی
203- اشکوربی: عقرب
204- اشلیه پاتم: حماض
205- اشلیه کیاتم: حماض
206- اشنان قصارین: حجر القبطی
207- اشنه بستانیه: شیبه
208- الاشنگ: لحیه التیس
209- اشیرون: حرف السطوح
210- اصابع الملک: اکلیل الملک
211- اصاقو: مشمش
212- اصطرک: عبهر
213- اضراس الکلب: بسفایج
214- اطاء: غرب
215- اطباءالکلبه: سبستان
216- اطباءالکلیه: سبستان
217- اطرافعس: قطف
218- اطرقطوس: قرطم
219- اطروغا: اترج
220- اطریفلین: حماض
221- آطریلال: آطریلال
222- اطموط و اطماط: بندق هندی
223- اطمیثا: قیصوم
224- اطیطون: اسقیل
225- اعروعولیطوس: مر
226- اعظم السبق: عرن
227- اعلان آشی: جندبادستر
228- الاغ ماده: اتا
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 167
229- الاغ: حمار اهلی
230- اغثاق: غراب
231- اغروس: ارنب بری
232- اغریوس: جزر
233- اغلیطوس: فاشرا
234- اغلیقن: میفختج
235- اغنیس: اثلق
236- اغنیوس: قرمز[6]
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی) ؛ متن‌داروخانه‌طوبا ؛ ص167
2- اغور: لبا
238- افاتیس: فجل
239- الافاخته: شفنین البری
240- الافاخته: ورشان
241- آفتاب‌پرست: حربا
242- افتیمون: افتیمون
243- افحوان: عین البقر
244- افسَنتین: افسَنتین
245- افکرکسیس: قطف
246- افکلیس: مار ماهیج
247- افنان سر: فراسیون
248- آفنوس: کمثری
249- افنین: افربیون
250- افوسالیوس: قرةالعین
251- افیاس: اندروصارون
252- افیلوکبیون: قطف
253- افیمونا: دارصینی
254- اقحوان: اقحوان
255- اقدینا شجرا: شیح
256- اقراص الملک: جوز الکوثل
257- اقرانیقی: شکاعی
258- اقرانیقی: شکاعی
259- اقرقرطون: طین الاقریطس
260- اقضبانا: حرمله
261- اقطفیت: بنج
262- اقورون: وج
263- اقومارثون: رازیانج
264- اقونیا: قلت
265- اقونیطن: خانق النمر
266- اقیاقیلونی: قصب الذریره
267- آک: سکرالعشر
268- آک: عشر
269- اکاس بیل: کشوث
270- اکاس‌بیل: افتیمون
271- اکثار: جوز ارقم
272- اکر: عود
273- اکرسومنه: غافث
274- اکرکره: عاقرقرحا
275- اکروهک: انزروت
276- اکسیانوش: جندبادستر
277- اکسیر: اشنه
278- اکسیریان: شک
279- آکل بنفسه: افربیون
280- آکل بنفسه: فرفیون
281- اکورا: فضه
282- اکون و مدار: عشر
283- اکیدون: ظلف
284- اگر ترکی: وج
285- اگیر ترکی: قصب الذریره
286- اگیر ترکی: وج
287- آل فانطه: فیل
288- آلاکلنگ: ذراریح
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 168
289- ألایچی: قاقله صغار
290- آلو: اجّاص
291- آلوبالو: قراصیا
292- آلوچه سلطانی: ادرَک
293- آلوچه سلطانی: اجّاص
294- آلوچه: اجّاص
295- آلوی زرد بخارای: اجّاص
296- الیفین: فیل
297- اماطیطس: توبال
298- امامانیطس: هوفاریقون
299- امامون: حماما
300- امرلته: کشوث
301- آمرود: کمثری
302- امروسیا: کبد
303- امروله: حماض
304- امعاء الارض: خراطین
305- امغیلان: شجره ابراهیم
306- امل بیل: کشوث
307- امل‌بیل: افتیمون
308- آمله زمینی: بهوئی انوله
309- املتاس: خیارشنبر
310- الاملک: فاشرا
311- امله: املج
312- امولن: نشا
313- امولونس: نشا
314- امولیقون: آبار
315- امومن: حماما
316- امونیاقن: اشَق
317- امیره: لسان الکلب
318- انابیب: امسوخ
319- انابیبی: توتیا
320- انار ترش: رمان حامض
321- انار تروطیس: فاشرستین
322- انار دانه دشتی: قلقل
323- انار: رمان
324- اناغلس: اناغالس
325- اناکیر: اناغالس
326- انبالس مالیا: فاشرستین
327- انبرباریس: امبر باریس
328- انبرود: کمثری
329- انبه: انبج
330- انبی هلدی: دارهلد
331- انتری: امعا
332- انتله: جدوار
333- انتون: ذهب
334- انجدان رومی: کاشم
335- انجدان سفید: حلتیت
336- انجره: اتنکن
337- انجکک: دانج ابروج
338- انجکک: کمثری جبلی
339- انجن: اثمد
340- انجو: لؤلؤ
341- انجورک: رتیلا
342- انجیر زمینی: خاماسوقی
343- انجیر: تین
344- اندراسیون: بخورالاکراد
345- اندرافکسیس: قطف
346- اندر این کاپهل: حنظل
347- اندرجو: لسان العصافیر
348- اندروسامن: هوفاریقون
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 169
349- اندقوقو: حندقوقی
350- آنس الارواح: اسطُوخُودوُس
351- انغوزه: حلتیت
352- انفحه: انفحه
353- انقردیا: بَلادُر
354- انقود: نحام
355- انقوس: کمثری
356- الآنک: آبار
357- آنک: رصاص الاسود
358- انکداله: لوز
359- انکدان: انجدان
360- انگبین: عسل النحل
361- انگزد: حلتیت
362- انگشت برگ: خلد
363- انگشت گنده: حلتیت
364- انگور: عنب
365- انگیزاورطس: اظفار الطیب
366- آنوله: املج
367- انیقروس: قرمز
368- انیقون: بنج
369- آهک: کلس
370- اهل: النج
371- اهلیج هندی: اهلیلج اسود
372- آهن: حدید
373- آهو: غزال
374- او بربیون: فرفیون
375- اوبانیس: اقحوان
376- اوبزر: قنطوریون
377- اوبطوری: غافث
378- اوبیانس: اقحوان
379- اوبیهون: عرق
380- اوتلکو: زمج
381- اوجا: غرب
382- اوجهری: کرش
383- اوجی: حشیشة العلق
384- اوداسالیون: کرفس
385- اودبلاو: قضاعه
386- اوذی تغس: قلقاس
387- اورا ابریس سلوسیر: سوسن
388- اورا ایربس دومنسیکا: سوسن
389- اورباس: ثافسیا
390- آوردقیون: قاقلی
391- اورزاء: ارُز
392- اورس: ابهل
393- اورسیطون: طرخون
394- اورسیمون: فوفل
395- اوروسیس: عرق
396- اوریاموریا: مری
397- اوریز: ارُز
398- اوریغاسن: صعتر
399- اوزم: عنب
400- اوزونس: کرسنه
401- اوسفدنون: کاکنج
402- اوشن: صعتر
403- اوشه: اشَق
404- اوفاریقون: هوفاریقون
405- اوقاس: ابوقانس
406- اوقلا اوقا: اکلیل الجبل
407- اولسطیون (به معنی جمع‌کننده جلد): جبره
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 170
408- اوله: جلید
409- اولیاطیوم: کرم
410- اوماج: جوزابه
411- اومیطرون: قنطوریون
412- اونت کتاره: اشترغار
413- اونت: جمل
414- اونت‌کتاره: شکاعی
415- اونتنی کادودهه: لبن اللقاح
416- اونطریثا: فطر
417- اوهیر: ابهل
418- اویسون: طحلب
419- اویشم: صعتر
420- ایبران: مخیض
421- ایپک: ابْرِیسَم
422- آیت بزوتی: دلیک
423- آیت: کلب
424- الایچی: قاقله
425- ایربدی دومیسیتنکا: سوسن
426- ایربدی سالومتیکا: سوسن
427- ایرس: ابهل
428- ایرسا: ایرسا
429- ایشن: صعتر
430- ایکده: غبیرا
431- ایلوا: صبر
432- ایلیا: صبر
433- اینته: آجر
434- اینچی: لؤلؤ
435- اینکس طراخیون: فقاح الکرم
436- ایوقسطس: لحیه التیس
437- بابچی: بکجی
438- بابرنک: برنگ کابلی
439- بابری: بادروج
440- بابونق: بابونج
441- بابونه گاو: اقحوان
442- بابونه گاوچشم: اقحوان
443- بابونه: بابونج
444- باد: هواء
445- بادام تلخ: لوزالمر
446- بادام فرنگی: بلادر
447- بادام: لوز
448- بادآورد: بادآورد
449- بادآورد: شکاعی
450- بادرنکبویه: بادرنجبویه
451- بادزهرکانی: بادزهر معدنی
452- بادنجان بری: حدق
453- بادنجان: حدق
454- بادنکان: بادنجان
455- بادیان رومی: انیسون
456- بادیان: رازیانج
457- بارتنگ: لسان الحمل
458- بارزد: بارزد
459- بارسقاریقس: زنجار
460- بارگز: ثمره الاثل
461- باره سینکها: ایل
462- باروت: بارود
463- باریقون: شوکران
464- باز: بازی
465- بازمیل: ثمام
466- باشگاطامن.: آنس النفس
467- باطراخیون: کرفس
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 171
468- باطس: علیق
469- باغ پر باغ: لسان الحمل
470- باقربقره: قطا
471- باقریقی خنجر: عصی الراعی
472- باقلای مصری: ترمس
473- باقولا: قطلب
474- باکهه کادودهه: لبن الاسد
475- باکهه: اسد
476- بال: شعر
477- بالدرغان: انجدان
478- بالش عاشقان: قتاد
479- بالطاء: فاط
480- بالغ: سمک
481- بالنگ: اترج
482- بالوط: بلوط
483- بانس: قصب
484- بانسه: اروسه
485- بانورس: بردی
486- باهشتان: غار
487- باهمنی: حردون
488- باو: هواء
489- ببول: امغیلان
490- بتارخ: طریخ
491- بتاوی: جکوتره
492- بتخ: بط
493- بتکم: اشخیص
494- بتلا: کرسنه
495- بتهوا: قطف
496- بتهوا: قطف بحری
497- بتیر: سمانی
498- بثروطوس: کشوث
499- بثوریدوس: فو
500- بجو: ضبع عرجا
501- بجوژه: اترج
502- بچه: وج
503- بچهو: عقرب
504- بچو: کشت بر کشت
505- بخروسوعالی: ذنب القط
506- بخند: قنابری
507- بخورالاکراد: بخورالاکراد
508- بداره: تربد
509- بدشقان: بداشقان
510- بدکشان: بداشقان
511- بدکهنی ترس: ضبع عرجا
512- بدنا: ضبع عرجا
513- بذالبون: مقل
514- براثی: ابهل
515- براده: سخاله
516- براه: خنزیر
517- بربری: سورنجان
518- بربریه: فرفیون
519- بربطوره: بخورالاکراد
520- بربیدالوس: قنبره
521- برتراسک: برنجاسف
522- برتراسک: قیصوم
523- برتق: برنگ کابلی
524- برد نمائمون: کزبره
525- برد: حجر
526- بردالوس: قنبره
527- بردیسیون: جثجاث
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 172
528- بررغواه: زهره
529- برس غنچه: ابهل
530- برسون: فراسیون
531- برسیاوشان: برسیاوشان
532- برش: کشوث
533- برشف: قطن
534- برشوم: قسب
535- برشیان دارو: عصی الراعی
536- برطانیقی: قسطرون
537- برغال سالی: بقلة الحمقاء
538- برغثت: قنابری
539- برغوثی: بزرقطونا
540- برف: ثلج
541- برفیونینا: قفر الیهود
542- برکینبه: قصب الذریره
543- برگ بو: غار
544- برگک شیرازی: قنب
545- برله: زنبور
546- برماوردا: سنبوسه
547- برموم: عکبر
548- برنبهی: زرنب
549- برنج: ارُز
550- برنج: برنگ کابلی
551- برنجاسف: قیصوم
552- برنگ کابلی: برنگ کابلی
553- برنی: ابْرِیسَم
554- برهل: بدهل
555- برهمی: زرنب
556- برو: کرسنه
557- بروثا: ابهل
558- بروطوس: کشت بر کشت
559- بروقمح: حنطه
560- برون: ابهل
561- برون: کم کوت
562- بروند: قصب
563- برونیا: طحلب
564- بری مائین: ثمره الطرفا
565- بری‌الایچی: قاقله
566- بریانی: شواء
567- بریت: خبز
568- بریجا: بارزد
569- بزار: ابزار
570- بزباز: بسباسه
571- بزدیق: قبج
572- بزر الاحریض: قرطم
573- بزر الخمخم: تودری
574- بزر الرازیانج الرومی: انیسون
575- بزر الهوه: تودری
576- بزرک: بزرکتان
577- بزغند: قرظ
578- بزمچه: ورل
579- بزمچه: ورل
580- بزند: قنابری
581- بزواق: خنثی
582- بسباث بلی: عصی الراعی
583- بسباکه: فستق
584- بستان افروز: حماحم
585- بستانه: افربیون
586- بستقی: فستق
587- بسطاقیا: فستق
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 173
588- بسکهپره: حندقوقی
589- بسوره: سرخس
590- بسیله: خلر
591- بشانق: قوطولیدون
592- بشک: ظلف
593- بشمه: تشمیزج
594- بشوریقون: فلفل
595- بصل البر: اسقیل
596- بصل الذئب: بلبوس
597- بصل الزیر: بلبوس
598- بصل العنصل: اسقیل
599- بصل الفار: اسقیل
600- بطارس: سرخس
601- بطباط: عصی الراعی
602- بطراخبون: کبیکج
603- بطرسالی: فطر اسالیون
604- بقاعین: فقاع
605- بقطانیون: صنوبر
606- بقله اترجیه: کزوان
607- بقله فاطمه: بقلة الحمقاء
608- بقله مبارکه: بقلة الحمقاء
609- بقله یمانیه: جونلائی
610- بقلة الحمقاء: بقلة الحمقاء
611- بقلة الرمل: بقلة البراری
612- بقلة الزهرا: بقلة الحمقاء
613- بقلة اللینه: بقلة الحمقاء
614- بقلة الملک: شاهتره
615- بقلة الیهودیه: هندبای بری
616- بقله اترجیه: بادرنجبویه
617- بقله: بریا مصری
618- بک: ضفدع
619- بکام: آس
620- بکاین: آزاد درخت
621- بکرا: ماعز
622- بکری: ماعز
623- بکریکادودهه: لبن المعز
624- بکسطیلان طربول رماکه: حندقوقی
625- بکله: شفنین البری
626- بکله: مالک الحزین
627- بکلورم: لسان الثور
628- بکور نیکان: علیق
629- بلاثه: فودنج
630- بلاد مغرب: آملیلس
631- بلاسفین: حرف
632- بلاو: سنور
633- بلبل شامی: مخلصه
634- بلطانس: دلب
635- بلغوثیون برمندار: عصی الراعی
636- بلنجاسف: قیصوم
637- بلور: بلور
638- بلوط: اسفنج
639- بلی: سنور
640- بلینه: صدف
641- بن پوتکه: کاکنج
642- بن پوسته: ارغامونی
643- بن چهتکی (درخت جنگلی پریشان): پنستکی
644- بن چهتکی: پنستکی
645- بن: بطم
646- بن: حبه الخضراء
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 174
647- بن: قهوه
648- بندا: خرقطان
649- بندق هندی: فاذخ
650- بن‌رهو: اسقنقور
651- بنس لوچن: طباشیر
652- بنشه: حبه الخضراء
653- بنطاطوس (به معنی ذو خمسه اقسام): بنطافلن
654- بنطافیلن (به معنی ذو خمسه اوراق): بنطافلن
655- بنطاناطی (به معنی ذو خمسه اجنحه): بنطافلن
656- بنفشه: بنفسج
657- بنک: آبار
658- بنک: بنج
659- بنک: بنج
660- بنک: قنب
661- بنک‌الآس: بنک
662- بنکو: بزرقطونا
663- بنگل: دلیک
664- بنمانس: قرد
665- به کاین: حبّ البان
666- به: سفرجل
667- بهال: دب
668- بهت برس: عسل النحل
669- بهت کتائی: بادنجان بری
670- بهتکتیه: حدق
671- بهداری هرهه: ذئب
672- بهر: زنبور
673- بهرامج: بلخیه
674- بهرامج: خلاف البلخی
675- بهرتا: بادنجان بری
676- بهرتا: بادنجان بری
677- بهقان: جرجیر
678- بهک جگنی: حباجب
679- بهمن: بهمن
680- بهنک: قنب
681- بهنکار: روی توتیا
682- بهوئی انوله: بهوئی انوله
683- بهودل: طلق
684- بهوسی: نخاله
685- بهیره: بلیلج
686- بهیریه: ذئب
687- بهیم سینی: کافور
688- بوبطیقو: فار
689- بوتیمار: مالک الحزین
690- بودار: بلغار
691- بورگ: کبد
692- بوره: بورق
693- بوره: سکر
694- بوره: نبیذ
695- بوزه: خنکات یزدی
696- بوزه: فقاع
697- بوزه: مزز
698- بوزه: نبیذ الارز
699- بوزینه: قرد
700- بوسیر: قلومس
701- بوصینی: قثاء
702- بوقی: قنطوریون کبیر
703- بول سری: بولسری
704- بول: مر
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 175
705- بولچاق: حمص
706- بولف: بخور مریم
707- بولوذیون: بسفایج
708- بولوطونخون: برسیاوشان
709- بوم: جغد
710- بومادران: برنجاسف
711- بونت: حمص
712- بوی جهودان: مقل
713- بوی مادران: قیصوم
714- بیت: خیزران
715- بیخ برنده: شیطرج
716- بیخ بنفشه: ایرسا
717- بیخ بنفشه: سوسن
718- بیخ تفت: شبیبی
719- بیخ تفت: شوکران
720- بیخ جگری: راوند
721- بیخ چینی: چوب چینی
722- بیخ سنبل: فو
723- بیخ سوسن سرخ صحرایی: دلبوث
724- بیخ سینبهل: موسلی
725- بیخ کازران: کندس
726- بیخ مهک: سوس
727- بید گیاه: ثیل
728- بید مشک: خلاف البلخی
729- بیدانجیر خطائی: دند
730- بیدانجیر: خروع
731- بیدمشک: بلخیه
732- بیدمشک: خلاف البلخی
733- بیر: سدر
734- بیرخشت: شیرخشت
735- بیستی کوسک: باقلا
736- بیشاک میسور: لسان الحمل 7]
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی) ؛ متن‌داروخانه‌طوبا ؛ ص175
7- بیشاک مینور: لسان الحمل
738- بیکن: بادنجان
739- بیل: بیل
740- بیلاطرنیون: طین الارمنی
741- بیلانه اغودیرن: سالامندرا
742- بینوق: قطن
743- پابوشقان: غری
744- پاپری لون: بورق
745- پاچه: اکارع
746- پاچه: کراع
747- پاخری: فنجیون
748- پادالون: ملح طبرزد
749- پارس: فهد
750- پارس: یوز
751- پاره: زیبق
752- پاری: عصب
753- پالک: اسفاناخ
754- پالوده: فالوذج
755- پان: تانبول
756- پاندک: فاخته
757- پانک: قطف
758- پانی کی‌کوی: اسقنقور
759- پانی: ماء
760- پای زاغان: آطریلال
761- پای: رتیلا
762- پپنو: اقط
763- پت‌پاپره: شاهتره
764- پتر: ساذج
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 176
765- پته: مراره
766- پتهر: حجر
767- پتهری: حصاه
768- پتهری: قانصه
769- پتهه: عصب
770- پتوهری: تربد
771- پر نقش: اشَق
772- پر: ریش
773- پرپا: هدبه
774- پرستوک: خطاف
775- پرسیاوشان: برسیاوشان
776- پرنگ: اکلیل الملک
777- پست: سویق
778- پستان: ضرع
779- پسته: فستق
780- پستهارمک: سورنجان
781- پستیناکه مرین: شفنین الحبری
782- پسینه: عرق
783- پشه خاکی: بعوض
784- پشم: صوف
785- پشه: بق
786- پشیک: سنور
787- پکن: قراد
788- پکهان ببد: جنطیانا
789- پل پرنک: افلنجه
790- پلاخوار: جوشیصا
791- پلپل: فلفل
792- پلپلی: فلفل
793- پلنگ: نمر
794- پلیهیم: غاغالس
795- پلیور: علیق الکلب
796- پنا: زمرد
797- پنبه: قطن
798- پنجشک: عصفور
799- پنجنگشت: اثلق
800- پنجنگشت: بنطافلن
801- پنکهراج: سرخس
802- پنوار: جکوند
803- پنیر مایه: انفحه
804- پنیر نخل: جمار
805- پنیر: جبن
806- پنیرک: خبازی
807- پهتکری: زاج ابیض
808- پهتکری: شب
809- پهته: بردی
810- پهلاوه: بلادر
811- پهیپره: ریه
812- پهین‌چهتر: فطر
813- پودنه بستانی: فودنج نهری
814- پودنک: فودنج
815- پودنه: فودنج
816- پوده: فوذج
817- پودینه کوهی: حاشا
818- پوری.: قطاف
819- پوست بیخ زرشک: آرغیس
820- پوست مار: سلخ‌الحیه
821- پوست: جلد
822- پوست: خشخاش
823- پوست: قشر
824- پی: عصب
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 177
825- پیاز دشتی: اسقیل
826- پیاز موش: اسقیل
827- پیپل: پیپل
828- پیپل: دارفلفل
829- پیپلی: دارفلفل
830- پیچک: کشت بر کشت
831- پیروزه: فیروزج
832- پیزا: بردی
833- پیزر: بردی
834- پیشاب: بول
835- پیل زهره: فیلزهرج
836- پیل: فیل
837- پیلان افردی: ثیل
838- پیم: سداب
839- پینچی: قرد
840- پیه: شحم
841- پیوسی: لبا
842- پیوند مریم: حبّ الکلی
843- تا کسوت: فرفیون
844- تاتوله: جوز الماثل
845- تاج خروس: بستان افروز
846- تاج ریزی: عنب الثعلب
847- تارکیورا: مار گیوا
848- تاک: کرم
849- تاکوب: افربیون
850- تال ترا ایربدی سالوتنیکا: سوسن
851- تال شا: عشقه
852- تالمکهارا: تالمکهارا
853- تانبه: نحاس
854- تباکیر: طباشیر
855- تبر: اندروصارون
856- تبن مکه: اذخِر
857- تپلاق: سعد
858- تترک: سماق
859- تتلی: سداب
860- تج: دارصینی
861- تج: قرفه الدارچینی
862- التخ: کسب
863- تخم اهر: لسان العصافیر
864- تخم پنوار: سنگسبویه
865- تخم پنوار: قلب
866- تخم تره‌تیزک: حرف
867- تخم توخره: قردمانا
868- تخم چکوند: سنگسبویه
869- تخم ریباس: حبّ الریباس
870- تخم زرداب: ثومون
871- تخم سپندان: حرف
872- تخم کرفس رومی: کمافیطوس
873- تخم ماهی: بطارخ
874- تخم مرغ: بیض
875- تخم نیلوفرپیچ: حب النیل
876- تخم وهل: ابهل
877- تدر: تدرج
878- تدو: بنات وردان
879- تر: اخثاء البقر
880- تراب القی: کنگر زد
881- تراب الهالک: شک
882- ترب: فجل
883- تربزه: فجل
884- تره خراسانی: بادروج
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 178
885- تره خراسانی: بقله حامضه
886- ترخانی: طرخون
887- ترشک: بقله حامضه
888- ترشه: حماض
889- ترله بانس: قصب
890- ترمرا: جرجیر
891- ترنج: اترج
892- ترنجان: بادرنجبویه
893- تره: کراث
894- تره‌تیزک: جرجیر
895- تروم: اسطُوخُودوُس
896- تریاق کوهی: مخلصه
897- تریاق: افیون
898- تریاک: افیون
899- تسباغه: سلحفاه
900- تستر: کات
901- تشمیز: بسفایج
902- تفال: توبال
903- تقده: کرویا
904- تقرد: کرویا
905- تکتکی: سام ابرص
906- تکر: اسارون
907- تگرگ: جلید
908- تل: سمسم
909- تلخه پیاز: بلبوس
910- تلسفی: حرف السطوح
911- تلسی جنگلی: بادروج
912- تلسی: شاهسفرم
913- تلی: طحال
914- تماتیر: سماق
915- تمتم: سماق
916- تمر کابیس: سوسن
917- تمشک: علیق
918- تموش: علیق
919- تنبایس: لبلاب
920- تنبول: تانبول
921- تنتنه: اسطُوخُودوُس
922- تنزیک: سماق
923- تنکویس: ابن عرس
924- تهور: زقوم
925- التواء بر التواء: کشت بر کشت
926- توانیقی: قلت
927- توبالاغ: سعد
928- توت سه گل: علیق
929- توترو: قمری
930- توجره: بقلة الاوجاع
931- توخره: قردمانا
932- تورک: بقلة الحمقاء
933- تورنگ: تدرج
934- توز: حور
935- توزانکون ناریه: حبّ البان
936- توس: آزاد درخت
937- توغذری: حبارا
938- تولیدون: عنب الثعلب
939- تومس: حاشا
940- تونبری: قرع‌المر
941- تیتر: دراج
942- تیدی: جراد البر
943- تیزپات: ساذج
944- تیسو: پلاس
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 179
945- تیسی: بزرکتان
946- تیسی: کتان
947- تیل چوره: بنات وردان
948- تیل چوره: بنات وردان
949- تیلور: جری
950- تیندوا: نمر
951- تیهال: شکر تیغال
952- ثادن: کبریت
953- ثاقب الحجر: بسفایج
954- ثفا: حرف
955- ثلاسیوس: ارنب بحری
956- ثلثان: عنب الثعلب
957- ثلج: ثلج صینی
958- ثمر بطم: حبه الخضراء
959- ثمر سقز: حبه الخضراء
960- ثمر: جام پهل
961- ثمر الفؤاد: بلوط
962- ثمره العرعر: ابهل
963- ثمقولس: توتیا
964- ثمن: ارُز
965- ثوم الکلب: اسقوردیون
966- جاحوشی: جاوشیر
967- جاسا اکاما: اجّاص
968- جال: اراک
969- جام کهاس: جام کهاس
970- جام‌خواب بک: طحلب
971- جاهی: ظیان
972- جاوتری: بسباسه
973- جاورس هندی: ذرت
974- جاوی: زعفران
975- جای پهل: جوزبوا
976- جبر: قنفذ
977- جبلهیج: جبلاهنک
978- جبلی داروان: آزاد درخت
979- جدوار اندلسی: انتله
980- جراد البحر: روبیان
981- جر المشایخ: بخور مریم
982- جرامغه: دینساقوس
983- جرجره: باقلا
984- جرجیر الماء: قرةالعین
985- جرمغانی: جنطیانا
986- جره: باشق
987- جریش: کرگدن
988- جز: آس بری
989- جزو اعظم: قنب
990- جست: شبه
991- جعده القنا: برسیاوشان
992- جعفریه: طراشنه
993- جعل: خنفسا
994- جغاله: صرصر
995- جغرابه: طحلب
996- جغرات: لبن الحامض
997- جفار: ضبع عرجا
998- جگر: کبد
999- جگری: ریباس
1000- جگنی: حباجب
1001- جل (معرب گل): ورد
1002- جل بک: طحلب
1003- جل بیل: کبیکج
1004- جل کنبهی: سطراطیوطس
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 180
1005- جل وزغ: طحلب
1006- جلب: جلابا
1007- جلبان ابیض: خلر
1008- جلبان اسود: خلر
1009- جلبان: خلر
1010- جلبان: قرطمان
1011- جلجلان: سمسم
1012- جلجلان: کزبره
1013- جلوز: بندق
1014- جماد هاری (نوع کبییر آن): بستان افروز
1015- جمال‌کوته: دند
1016- جماهو سلیمان: ریحان السلیمان
1017- جمسفرم: ریحان السلیمان
1018- جنتوریه: قنطوریون
1019- جندبیدستر: جندبادستر
1020- جندقوقا: ذرق
1021- جنس تریاق: بادزهر
1022- جنگلی چنبیلی: ظیان
1023- جهاؤ: اثل
1024- جهار: طرفا
1025- جهارمرچه: حب النیل
1026- جهاکهار: ابقر
1027- جهینکا مچهلی: روبیان
1028- جهینکر: صرصر
1029- جو برهنه: سلت
1030- جو گندم: سلت
1031- جو: شعیر
1032- جو: شعیر
1033- جواب: کامخ
1034- جوار: ذرت
1035- جواسا: بادآورد
1036- جواسا: حاج
1037- جواشیر: جاوشیر
1038- جوجادو: داذی
1039- جوجه: فراخ
1040- جوده: کمافیطوس
1041- جوراوراج ناکهه: لوسیماخیوس
1042- جوز الانهار: جوز القطاه
1043- جوز البری: جوز القطاه
1044- جوز الحبشه: جوز الشرک
1045- جوز القی: جوز الکوثل
1046- جوز المزج: کاکنج
1047- جوزبویا: جوزبوا
1048- جوزماث: جوز الماثل
1049- جوزماثا: جوز الماثل
1050- جوزماثم: جوز الماثل
1051- جوش آهن: خبث الحدید
1052- جوک: بادروج
1053- جونک: علق
1054- جوهر الصنائع: غری الجبن
1055- جوهی: ظیان
1056- جیب: لسان
1057- جیپال‌کوته: دند
1058- جیر: کلس
1059- جیران: غزال
1060- جیره: کمون
1061- جیسو: بیخ زرین گیاه
1062- جیک: صرصر
1063- جیکلک: جیکلک
1064- جیلام: سنکهارا
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 181
1065- جیلان: سنکهارا
1066- جین: دفلی
1067- جیوه: زیبق
1068- چاک: انفحه
1069- چاکسو: تشمیزج
1070- چاندریل: عشقه
1071- چاول: ارُز
1072- چتر اخضر: قنب
1073- چچری: قراد
1074- چرا: عصفور
1075- چرایتا: قصب الذریره
1076- چرایته: قصب الذریره
1077- چربی: سمین
1078- چرز: حبارا
1079- چرغ: زمج
1080- چرک: خبز
1081- چرک: وسخ
1082- چرکه: ضبع عرجا
1083- چرواشک: صرصر
1084- چریرا: اقلیمیا
1085- چریره: اشنه
1086- چریه: عصفور
1087- چسته: انفحه
1088- چشم خروس: عین الدیک
1089- چشما: طین
1090- چشمارون: طلق
1091- چشماشاموس: طین شاموس
1092- چشمک: تشمیزج
1093- چشوم: تشمیزج
1094- چغلا: قبج
1095- چغندر: سلق
1096- چغوک: عصفور
1097- چکاوک: قنبره
1098- چکور: قبج
1099- چکی بنگالی: فوفل
1100- چکی دکهنی: فوفل
1101- چکی: فوفل
1102- چلقان: حداه
1103- چمره: جلد
1104- چمکادر: خفاش
1105- چمکدرتی: خفاش
1106- چمکدلا: قلقاس
1107- چنار: دلب
1108- چند رکانت: حجر القمر
1109- چند سر: جرجیر
1110- چند سور: جرجیر
1111- چندروس: سندروس
1112- چندن: صندل
1113- چنگال: حیس
1114- چنه: حمص
1115- چهاچه: مخیض
1116- چهارا: تمر
1117- چهال: قشر
1118- چهال‌کری: فو
1119- چهپکلی: سام ابرص
1120- چهتک: پنستکی
1121- چهچهوندر: فاره المسک
1122- چهچوندر: خلد
1123- چهره‌ریسک: صرصر
1124- چهریله: اشنه
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 182
1125- چهلکا: قشر
1126- چهوتی مائین: ثمره الاثل
1127- چهوتی الایچی: قاقله صغار
1128- چوبک: ابوقانس
1129- چوج: اراک
1130- چوچی: ضرع
1131- چوکا: حماض
1132- چوکهر: نخاله
1133- چوله: قنفذ
1134- چومک پتهر: حجر المقناطیس
1135- چونتی: نمل
1136- چونه: کلس
1137- چوهه کنی: آذان الفار
1138- چوهه: فار
1139- چیتا: یوز
1140- چیته: شیطرج
1141- چیته: فهد
1142- چیر: دیودار
1143- چیل: حداه
1144- چینابدک: بط
1145- چینی: سکر
1146- الحاء الغول: شعر الغول
1147- حارسوهوک: حسک
1148- حافظ اطفال: فرفیون
1149- حافظ الاجساد: مومیا
1150- حافظ الارواح: اسطُوخُودوُس
1151- حافظ الاطفال: افربیون
1152- حافظ النحل: افربیون
1153- حافظ النحل: قرصعنه
1154- حالاس: افربیون
1155- حالوما: ابُو خَلْسا
1156- حامالا: مازریون
1157- حامالاون: حربا
1158- حباقا: حندقوقی
1159- حب البقر: کرسنه
1160- حب الحلوه: انیسون
1161- حب الدود: کرم دانه
1162- حبّ الرشاد: حرف
1163- حبّ الزلم: اسکتو
1164- حبّ السلاطین: دند
1165- حبّ العرعر: ابهل
1166- حبّ العروس: کبابه
1167- حبّ العروس: نیلوفر
1168- حبّ العصفر: قرطم
1169- حب الغار: غار
1170- حبّ الغراب: اذآراقی
1171- حبّ الفقد: اثلق
1172- حب الفهم: بلادر
1173- حب القلب: بلادر
1174- حبّ الکلی: اناغورس
1175- حبّ اللهو: کاکنج
1176- حبّ المنسم: حبّ المنسم
1177- حبّ النسل: اثلق
1178- حبه السودا: تشمیزج
1179- حبه السوداء: شونیز
1180- حبر: مداد
1181- حبق بستانی: بستان افروز
1182- حبق نبطی: حماحم
1183- حبق: فودنج
1184- حبقا: حشیشة الزجاج
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 183
1185- حبل المساکین: لبلاب
1186- حبه الخضرا: بطم
1187- حبه الفقرا: قنب
1188- حبه المساکین: قنب
1189- حبیقه: حشیشة الزجاج
1190- حتوه: آذریون
1191- حجاکیوس: عشر
1192- حجر ارمنی: طین الارمنی
1193- حجر افردی: حجر الافروج
1194- حجر رخام: طین القیمولیا
1195- حجر روشنایی: مرقشیشا
1196- حجر فلفل: حجر الحبشی
1197- حجر هندی: شادنج
1198- حجر: بادزهر معدنی
1199- حجر الاصم: حجر النار
1200- حجر الدم: شادنج
1201- حجر الزناد: حجر النار
1202- حجر الزیبق: زنجفر
1203- حجر السم: بادزهر
1204- حجر السم: بادزهر معدنی
1205- حجر الطور: شادنج
1206- حجر المسن: سنبادج
1207- حجر النور: مرقشیشا
1208- حجل: قبج
1209- حجلا: خطاف
1210- حجوز: قنبره
1211- حدقه: اوافیوس
1212- حرام مغز: نخاع
1213- حران: مخلصه
1214- حرز الشیاطین: آطریلال
1215- حرشا: خردل
1216- حرض: اشنان
1217- حرف ابیض: حرف
1218- حرف بابلی: جرجیر
1219- حرف بابلی: حرف السطوح
1220- حرمل ابیض: حرمل
1221- حرمل: حرمل
1222- حریطه: آزاد درخت
1223- حسمی: حسل
1224- حسن لبه: حصی البان الجاوی
1225- حسن لبه: ضرو
1226- حسن یوسف: حاشیش
1227- حسیب: بقلة الحمقاء
1228- حسینی: امرود
1229- حشقاقل: شقاقل
1230- حشیش: قنب
1231- حشیشة الارض: آطریلال
1232- حشیشة السلحفاه: آلسن
1233- حشیشة الغافث: غافث
1234- حشیشة الفقرا: قنب
1235- حشیشة النجاه: آلسن
1236- حصاه: اقط[8]
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی) ؛ متن‌داروخانه‌طوبا ؛ ص182
1136- چونه: کلس
1137- چوهه کنی: آذان الفار
1138- چوهه: فار
1139- چیتا: یوز
1140- چیته: شیطرج
1141- چیته: فهد
1142- چیر: دیودار
1143- چیل: حداه
1144- چینابدک: بط
1145- چینی: سکر
1146- الحاء الغول: شعر الغول
1147- حارسوهوک: حسک
1148- حافظ اطفال: فرفیون
1149- حافظ الاجساد: مومیا
1150- حافظ الارواح: اسطُوخُودوُس
1151- حافظ الاطفال: افربیون
1152- حافظ النحل: افربیون
1153- حافظ النحل: قرصعنه
1154- حالاس: افربیون
1155- حالوما: ابُو خَلْسا
1156- حامالا: مازریون
1157- حامالاون: حربا
1158- حباقا: حندقوقی
1159- حب البقر: کرسنه
1160- حب الحلوه: انیسون
1161- حب الدود: کرم دانه
1162- حبّ الرشاد: حرف
1163- حبّ الزلم: اسکتو
1164- حبّ السلاطین: دند
1165- حبّ العرعر: ابهل
1166- حبّ العروس: کبابه
1167- حبّ العروس: نیلوفر
1168- حبّ العصفر: قرطم
1169- حب الغار: غار
1170- حبّ الغراب: اذآراقی
1171- حبّ الفقد: اثلق
1172- حب الفهم: بلادر
1173- حب القلب: بلادر
1174- حبّ الکلی: اناغورس
1175- حبّ اللهو: کاکنج
1176- حبّ المنسم: حبّ المنسم
1177- حبّ النسل: اثلق
1178- حبه السودا: تشمیزج
1179- حبه السوداء: شونیز
1180- حبر: مداد
1181- حبق بستانی: بستان افروز
1182- حبق نبطی: حماحم
1183- حبق: فودنج
1184- حبقا: حشیشة الزجاج
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 183
1185- حبل المساکین: لبلاب
1186- حبه الخضرا: بطم
1187- حبه الفقرا: قنب
1188- حبه المساکین: قنب
1189- حبیقه: حشیشة الزجاج
1190- حتوه: آذریون
1191- حجاکیوس: عشر
1192- حجر ارمنی: طین الارمنی
1193- حجر افردی: حجر الافروج
1194- حجر رخام: طین القیمولیا
1195- حجر روشنایی: مرقشیشا
1196- حجر فلفل: حجر الحبشی
1197- حجر هندی: شادنج
1198- حجر: بادزهر معدنی
1199- حجر الاصم: حجر النار
1200- حجر الدم: شادنج
1201- حجر الزناد: حجر النار
1202- حجر الزیبق: زنجفر
1203- حجر السم: بادزهر
1204- حجر السم: بادزهر معدنی
1205- حجر الطور: شادنج
1206- حجر المسن: سنبادج
1207- حجر النور: مرقشیشا
1208- حجل: قبج
1209- حجلا: خطاف
1210- حجوز: قنبره
1211- حدقه: اوافیوس
1212- حرام مغز: نخاع
1213- حران: مخلصه
1214- حرز الشیاطین: آطریلال
1215- حرشا: خردل
1216- حرض: اشنان
1217- حرف ابیض: حرف
1218- حرف بابلی: جرجیر
1219- حرف بابلی: حرف السطوح
1220- حرمل ابیض: حرمل
1221- حرمل: حرمل
1222- حریطه: آزاد درخت
1223- حسمی: حسل
1224- حسن لبه: حصی البان الجاوی
1225- حسن لبه: ضرو
1226- حسن یوسف: حاشیش
1227- حسیب: بقلة الحمقاء
1228- حسینی: امرود
1229- حشقاقل: شقاقل
1230- حشیش: قنب
1231- حشیشة الارض: آطریلال
1232- حشیشة السلحفاه: آلسن
1233- حشیشة الغافث: غافث
1234- حشیشة الفقرا: قنب
1235- حشیشة النجاه: آلسن
1236- حصاه: اقط
1237- حفوظه: شوکران
1238- حل: ضبع عرجا
1239- حلبوب: لبلاب
1240- حلوای زلیبی: زلابیه
1241- حلوسطقاقیل: صندل
1242- حلیلوطن: فاشرا
1243- حمادرمنایا: طین الارمنی
1244- حمارقیان: هدبه
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 184
1245- حماض سه برگه: حماض
1246- حمرما: کهربا
1247- حمص گرسنی: حمص
1248- حمص الامیر: حسک
1249- حمضیض: حماض
1250- حمو الارض: خراطین
1251- حناء الغول: ابُو خَلْسا
1252- حیاء: طین الجزیرة المصطکی
1253- حی العالم: ابرون
1254- حیوا: سفرجل
1255- حیوش: طین الجزیرة المصطکی
1256- خارپشت: دلع
1257- خارپشت: قنفذ
1258- خارخسک: حسک
1259- خارشتر: حاج
1260- خاس: خس
1261- خاص تره: جرجیر
1262- خاک رست: طین الحر
1263- خاک زمین محروثه: طین المصر
1264- خاک: تراب
1265- خاک: طین
1266- خاکستر: رماد
1267- خاکشی: خبه
1268- خاکینه: خبیص البیض
1269- خاماسوقی: خاماسوقی
1270- خامالانس: افیوس
1271- خامالاون لوفش: اشخیص
1272- خامان: کمون
1273- خامانیطس: کمافیطوس
1274- خامشه: شیطرج
1275- خانق الکلب: اذآراقی
1276- خایه ابلیس: اکتمکت
1277- خایه ماکیان: بیض
1278- خایه‌گزک: رتیلا
1279- خایه‌گیرک: رتیلا
1280- خَتْرَق: افسَنتین
1281- خجفر: قرظ
1282- خچر: بغل
1283- خر خدا: هدبه
1284- خر: حمار اهلی
1285- خرء الضفادع: عدس الماء
1286- خربزه روباه: حنظل
1287- خربزه: بطیخ
1288- خربع: حرشف
1289- خرتین کامبنین: قرطاس
1290- خرچنگ دریایی: سرطان بحری
1291- خرچنگ: سرطان نهری
1292- خردل بری: جرجیر
1293- خرزة البقر: حجر البقر
1294- خرزة الخمار: حجر الخمار
1295- خرزهره: حنظل
1296- خرزهره: دفلی
1297- خرس: دب
1298- خرفطان: بندا
1299- خرفه: بقلة الحمقاء
1300- خرک: سکرالعشر
1301- خرک: عشر
1302- خرگوش: ارنب بری
1303- خرما: تمر
1304- خرمای سنگ اشکن: قسب
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 185
1305- خرنوب نبطی: خرنوب
1306- خرنوب الخنزیر: اناغورس
1307- خره: کسب
1308- خروء العصافر: اشنان
1309- خروک: خنفسا
1310- خزران: خیزران
1311- خزوک حمام: بنات وردان
1312- خس الحمار: ابُو خَلْسا
1313- خس الکلب: دینساقوس
1314- خسک دانه: قرطم
1315- خشب الحیه: هلیون
1316- خشب الصینی: چوب چینی
1317- خشت: آجر
1318- خشخاش بحری: خشخاش مقرن
1319- خشخاش بحری: خشخاش مقرن
1320- خشک نانج: خشک نان
1321- خطمی کوچک: خبازی
1322- خف الغراب: صدف البواسیر
1323- خلاف بلخی: بلخیه
1324- خلال مامونی: اذخِر
1325- خلال مکه: بستیاج
1326- خلبانی: بارزد
1327- خلبه: حلبه
1328- خلفه: بقلة الحمقاء
1329- خلل القیس: زاج ابیض
1330- خماهین: خماهان
1331- خمر غلیظ: بن
1332- خمر: شراب
1333- خمری مرجا: کاکنج
1334- خمسیون: اسفیداج
1335- خمیر ترش: خمیر
1336- خمیر مایه: خمیر
1337- خنثی: خنثی
1338- خندریقون: خندیقون
1339- خنیس: حشیشة العلق
1340- خوب کلان: خبه
1341- خوبانی: مشمش
1342- خورد: ذئب
1343- خوش آب: زاج ابیض
1344- خوص: بردی
1345- خوک ره: زبزب
1346- خوک ماهی: دلفین
1347- خوک: خنزیر
1348- خون: دم
1349- خون‌سیاوشان: دم الاخوین
1350- خوی: عرق
1351- خیار بادرنگ: قثد
1352- خیار بالنگ: قثد
1353- خیار دراز: قثد
1354- خیارچنبر: خیارشنبر
1355- خیارخر: قثاءالحمار
1356- خیارزه اسفند: قثاءالحمار
1357- خیارزه: قثاء
1358- خیر بوا: قاقله صغار
1359- خیرو: خبازی
1360- خیرو: خطمی
1361- خیز: قنفذ
1362- خینوس: شیطرج
1363- دائم‌الحیاه: ابرون
1364- داح: بستان افروز
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 186
1365- دار چماز: بسفایج
1366- داراشکنه: سلیمانی
1367- داربر: سودانی
1368- دارچوبه: دارهلد
1369- دارچین: سلیخه
1370- دارچینی: دارصینی
1371- دارساس: ذراریح
1372- دارکو: سودانی
1373- دارماری: بلوط
1374- دارهک: سودانی
1375- دارواش: عنم
1376- دارون: دردار
1377- داغ سوغالی: بلبوس
1378- داک: عنب
1379- داکهه کاجهار: کرم
1380- دالان بزرگ: رازیانج
1381- دالی: عود
1382- دانک انزونک: دانج ابروج
1383- دانه مروا: عبیثران
1384- داونه مروا: عبیثران
1385- دباء: قرع
1386- دبق: سبستان
1387- دخان الضرو: رسمیلیوس
1388- درافیون: لوف
1389- دراقیطن: لوف
1390- درحسخک: ضرو
1391- درخت اترج: زرین گیاه
1392- درخت پشه: دردار
1393- درخت زکریا: سرس
1394- درخت زهرناک: عشر
1395- درخت سقز: بطم
1396- درخت سه گل: علیق الکلب
1397- درخت شانه: کنکهی
1398- دردار: دردار
1399- درمنه: شیح
1400- درنا: کرکی
1401- درنگ: مرماطوس
1402- درینه: تودری
1403- دستنبویه: درداب
1404- دسلوس: جری
1405- دسنطو: پلاسنطور
1406- دسیسه: افسَنتین
1407- دفیون: فجل
1408- دل: قلب
1409- دل‌آشوب: اثلق
1410- دلمه: رتیلا
1411- دله: دلق
1412- دله: فنک
1413- دم: دم
1414- دم التنین: دم الاخوین
1415- دم الثعبان: دم الاخوین
1416- دمیا: سیسبا
1417- دنبه: الیه
1418- دهارو: اسطُوخُودوُس
1419- دهاک: پلاس
1420- دهتوره: جوز الماثل
1421- دهماهه: دهماسا
1422- دهمشت: غار
1423- دهن عسلی: اورمالی و اومال
1424- دهنه فرنگ: دهنج
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 187
1425- دهنه مسی: زنجار
1426- دهنیه: کزبره
1427- دهوان: دخان
1428- دهونه: قیقهر
1429- دهی: لبن الحامض
1430- دهیامینون: افیون
1431- دواء الجنون: افتیمون
1432- دواء الشعث: سلیمانی
1433- دواء الشعر: زرنیخ
1434- دواء الصدر: برسیاوشان
1435- دوالک: اشنه
1436- دواله: اشنه
1437- دوالی: اشنه
1438- دوام: بلوط
1439- دوتیکانی: حاج
1440- دود: دخان
1441- دود الصباغین: قرمز
1442- دودهالی: شقاقل
1443- دودهه: لبن
1444- دودیا: توتیا
1445- دوذاطیاطیون: فقاح الکرم
1446- دورس: دریاس
1447- دوز: ملح
1448- دوشاب: دبس
1449- دوشان: ارنب بری
1450- دوغ: مخیض
1451- دونا: مرزنجوش
1452- دونقوز: خنزیر
1453- دیامنیطس: کهربا
1454- دیدرون اسایا: کرم
1455- دیرجاس: دیفروجس
1456- دیسقوریدوس اسمیلوس: شند
1457- دیسقوریدوس: قرمز
1458- دیسم: حماحم
1459- دیفروجاس: دیفروجس
1460- دیقورس: قرةالعین
1461- دیک: ارضه
1462- دیمن: شقراق
1463- دینون: صمغ
1464- دیو اسپست صحرائی: حندقوقی
1465- دیوچه: علق
1466- دیودار: ابهل
1467- دیومشنگ: رعی الحمام
1468- ذاقنی: غار
1469- ذباب: سیسنبر
1470- ذرق: حندقوقی
1471- ذره: ذرت
1472- ذمه سفید: شب
1473- ذنب الخیل: اسلنج
1474- ذنب الفرس: ذنب الخیل
1475- ذو الصورتین: یبروح
1476- ذو ثلاثه اوراق: طریفلن
1477- ذو ثلاثه عناقید: طریقولیون
1478- ذوخم سه 1479- اجنحه: اثلق
1480- ذو خمسه اوراق: اثلق
1481- ذو سبعة اضلاع: لسان الحمل
1482- رائی: خردل
1483- راتینج: راتیانج
1484- راجپوتکه: کاکنج
1485- رازقی: زنبق
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 188
1486- رازمورلاک: زمور
1487- الرازیانج الشامی: انیسون
1488- رازیانه: رازیانج
1489- راس الهدهد: مخلصه
1490- راستینا: سلیمانی
1491- راسن بری: رند
1492- راسو: ابن عرس
1493- راقوته: نعنع
1494- راکهه: رماد
1495- رال: قیقهر
1496- رانداروی تلخ: کماذریوس
1497- رانکا: رصاص
1498- رب: افشرج
1499- ربل: افسَنتین
1500- رپنیروس: سندروس
1501- رتکوت: برسیاوشان
1502- رتن جوت: ابُو خَلْسا
1503- رته: بندق هندی
1504- رتیلا: فالنجیقن
1505- رجل الجراد: زرنب
1506- رجل الحمامه: ابُو خَلْسا
1507- رجل الزاغ: رجل الغراب
1508- رجل الطیر: آطریلال
1509- رجل الغراب: آطریلال
1510- رجل الفروج: قاقلی
1511- رجله: بقلة الحمقاء
1512- رخبینه: راتیانج
1513- رز: کرم
1514- رس: عشبه مغربیه
1515- رستنی نودیه: عصی الراعی
1516- رسلوس: جری
1517- رسماریتا: قسطرون
1518- رسوت: حضض هندی
1519- رشته خطائی: قطایف
1520- رشینه: راتیانج
1521- رصاص اسود محرق: آبار
1522- رعاویلا: رعی الابل
1523- رغبا: کشوث
1524- رفالس: فجل
1525- رقاع: رقعه یمانی
1526- رکت پهپت: دفلی
1527- رمه: خبث الحدید
1528- رمینامور: قطا
1529- رندنی: انیسون
1530- رنک: مشکطرامشیع
1531- رنگ برت: دم الاخوین
1532- رنگ زعفران: احریض
1533- رنگ کاسه: مغنیسا
1534- رنگ: مِشکِطَرامشِیع
1535- رهاه: مخلصه
1536- رهج الفار: شک
1537- رهل: عرعر
1538- روئی: قطن
1539- روباترس: آزاد درخت
1540- روباه تربک: عنب الثعلب
1541- روباه تورک: عنب الثعلب
1542- روپا: فضه
1543- روتی: خبز
1544- روجه: بقر الوحش
1545- روده: امعا
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 189
1546- رودیون: دفلی
1547- روزی: ارُز
1548- روس: اذخِر
1549- روس: علیق
1550- روشنک: شاطل
1551- روشنک: غوشنه
1552- روغن بلسان: دهن البلسان
1553- روغن تازه بی‌نمک: زبد
1554- روغن: دهن
1555- روغن: زبد
1556- روغن: سمن
1557- روفوس: فقاع
1558- روفونس: فقاع
1559- روناس: فوه
1560- روی توتیا: شبه
1561- روی سوخته: روسختج
1562- ریت: رمل
1563- ریتانج: راتیانج
1564- ریتهه: بندق هندی
1565- ریچهه: دب
1566- ریحان کوهی: بادروج
1567- ریحان یزدی: شاهسفرم
1568- ریحان یهودی: ریحان الکافور
1569- ریحان: آس
1570- ریحان: شاهسفرم
1571- ریحان القبور: آس بری
1572- ریحان الماء: اترج
1573- ریحان النعنع: اترج
1574- ریش سمندر: حشیشة المعدن
1575- ریشاوالا: مو
1576- ریشم: ابْرِیسَم
1577- ریشه والا: سنبل جبلی
1578- ریق: لعاب
1579- ریگ روان: رمل
1580- ریم آهن: خبث الحدید
1581- رینکا: اثلق
1582- ریواج: ریباس
1583- ریواس: ریباس
1584- ریوند: راوند
1585- ریوند: راوند
1586- زاج اصفر: زاج اصفر
1587- زاج زرد: زاج اصفر
1588- زاج سفید: زاج ابیض
1589- زاج سیاه: زاج
1590- زاج کفشگران: زاج الاساکفه
1591- زارج: امبر باریس
1592- الزاق الحجر: صمغ البلاط
1593- زاک سفید: شب
1594- زاک: زاج
1595- زب الارض: طراثیث
1596- زب الریاح: طراثیث
1597- زبان گنجشک: لسان العصافیر
1598- زبان: لسان
1599- زبد: سمن
1600- زبد الطری: اسفنج
1601- زبرق: عنب الثعلب
1602- زبرقون: اسفیداج
1603- زبیب بری: زبیب الجبل
1604- زبیب بوی: حبّ الراسن
1605- زبیب الجبل: حبّ الراسن
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 190
1606- زتنکل: کبیکج
1607- زجمول: کشوث
1608- زدوار: جدوار
1609- زر: ذهب
1610- زراواش: ثمام
1611- زراوند گرد: زراوند مدحرج
1612- زردآلو: مشمش
1613- زردچوبه: عروق الصفر
1614- زردک: جزر
1615- زرشک: امبر باریس
1616- زرعاً: کمافیطوس
1617- زرنک: امبر باریس
1618- زرنیخ سفید: شک
1619- زرنیخ النوره: زرنیخ
1620- زعیدا: ارجوان
1621- زفت رطب: راتیانج
1622- زفت یابس: زمور
1623- زفلس: سیسنبر
1624- زلالف الملوک: قوطولیدون
1625- زلف عروسان: زلایف الملوک
1626- زلو: علق
1627- زمرد رنگ: قنب
1628- زمین قند: شکرقند
1629- زنبق: سوسن
1630- زنجبیل شامی: راسن
1631- زنجبیل: زنجبیل
1632- زنجبیل العجم: اشترغار
1633- زنجبیل الفارس: اشترغار
1634- زنجبیله: فتائل الرهبان
1635- زنجره: صرصر
1636- زند: آس بری 9]
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی) ؛ متن‌داروخانه‌طوبا ؛ ص190
1637- زند: غار
1638- زنکله: ظلف
1639- زنگار: زنجار
1640- زنگباری: راتیانج
1641- زنگباری: قلفونیا
1642- زنگی دارو: اسقولوقندریون
1643- زنیان: نانخواه
1644- زهره الاسیوس: بارود
1645- زهرزمین: آزاد درخت
1646- زهرمهره: بادزهر معدنی
1647- زهره: مراره
1648- زهک: لبا
1649- زوفای مصری: زوفای یابس
1650- زوله: فو
1651- زونجی: سداب
1652- زیتون بنی اسرائیل: حجر الیهود
1653- زیتونیه: ایمارانوطالی
1654- زیتونیه: دروفینون
1655- زیر: بلبوس
1656- زیربای: زیرباج
1657- زیره رومی: انیسون
1658- زیره رومی: کرویا
1659- زیرکی: حب النیل
1660- زیره: کمون
1661- زینة الریاحین: بستان افروز
1662- سائر: علیق
1663- ساتر: صعتر
1664- ساتری: سداب
1665- ساج: خبز الطابق
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 191
1666- ساجی: قلی
1667- سار: زرزور
1668- سارج: سودانی
1669- سارساهوره: علیق
1670- سارسل: قنفذ
1671- ساریقون: شیح
1672- ساس: فسافس
1673- ساطریوس: جدوار
1674- ساغیورا: قبج
1675- ساق ترشک: بقله حامضه
1676- ساق الاسود: برسیاوشان
1677- ساق الوصیف: برسیاوشان
1678- ساک چوکه: بقله حامضه
1679- ساکوچ: شفنین الحبری
1680- ساکون: ساج
1681- سال ارمونیک: نوشادر
1682- سال: ساج
1683- سالتین اغرپون: کبیکج
1684- ساناحور: بادآورد
1685- سانب: حیه
1686- سانپ‌کی کیچلی: سلخ‌الحیه
1687- سانول: سداب
1688- ساهی: قنفذ
1689- سبز قبا: شقراق
1690- سبزه: قنابری
1691- سبق: سبج
1692- سبوسه: قطاف
1693- سبوقه: حااقطی
1694- سپارک: هلیون
1695- سپاری چهالیه: فوفل
1696- سپاری: فوفل
1697- سپرز: طحال
1698- سپستان: سبستان
1699- سپلا: نیلوفر
1700- سپندان: خردل
1701- سپنی: زرنب
1702- ست لوبان: رسمیلیوس
1703- ست: شند
1704- ستالی: شقاقل
1705- ستاور: شقاقل
1706- ستپون: عظم
1707- ستهوه: زنجبیل
1708- ستو: سویق
1709- ستوا (زنجبیل بی‌ریشه): زنجبیل
1710- الستوپری: کبیکج
1711- سثلاسیوس: ارنب بحری
1712- سج: شعیر
1713- سجس افراغیه: قُلب
1714- سجی: قلی
1715- سحاب البحر: اسفنج
1716- سحاوس: اسطُوخُودوُس
1717- سخت: روسختج
1718- سخس: اذخِر
1719- سخیس: اذخِر
1720- سدی: بستیاج
1721- سدیان: سلدالیون
1722- سر زردک: قیصوم
1723- سر والی: هدبه
1724- سرابیون: اسارون
1725- سرافعی: احیون
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 192
1726- سرب: آبار
1727- سرب: رصاص الاسود
1728- سربن طین: لوف
1729- سرچه: عصفور
1730- سرخک: فسافس
1731- سرسر الدیک: دلیک
1732- سرسون: حرف ابیض
1733- سرکرا: سکر
1734- سرکنده: قصب
1735- سرکه: خل
1736- سرکه: سکباج
1737- سرکوه: سهجنه
1738- سرگین گاو: اخثاء البقر
1739- سرگین: زبل
1740- سرم: فشاغ
1741- سرمق: قطف
1742- سرمق: مرزنجوش
1743- سرمک: قطف
1744- سرمه سفید: زرنیخ
1745- سرمه: اثمد
1746- سرمه: قطف
1747- سرو بستانی: سرو
1748- سرو بیاجبلا: عرعر
1749- سرو ثمارون: عرعر
1750- سرو کوهی: عرعر
1751- سرو نمارون: عرعر
1752- سروالی: برطانیقی
1753- سروش: آذان الفار
1754- سرون: قرن
1755- سریش: اشراس
1756- سریش: غری
1757- سریشم پنیر: غری الجبن
1758- سریشم ماهی: غری السمک
1759- سریشم: غری
1760- سرینه: عشبه مغربیه
1761- سساوسسه: ارنب بری
1762- سعتر: آویشن بری
1763- سعتر: صعتر
1764- سفال: خزف
1765- سفالک: توتیا
1766- سفچه: ضغیوس
1767- سفری انبه: جام پهل
1768- سفید مرز: بقله یمانیه
1769- سفیداب یزدی: اسفیداج الجصاصین
1770- سفیددار: دردار
1771- سفیده: اسفیداج
1772- سفیفس: سمکة الصیداء
1773- سقرچین: زرزور
1774- سقز: بطم
1775- سقز: علک البطم
1776- سقلیموس: غار
1777- سقلینون: باریلوماین
1778- سقنقس: اسقنقور
1779- سقنقور: اسقنقور
1780- سقو بروی: ماهیزهرج
1781- سقواس: لحیه التیس
1782- سقونیون: شوکران
1783- سکرداری: عنم
1784- سگ آبی بلغاری: قندس
1785- سگ: کلب
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 193
1786- سگسبویه: سنگسبویه
1787- سلاجیت: سلاجیت
1788- سلارس: میعه سائله
1789- سلاطم: عنب الثعلب
1790- سلبین: حرشف
1791- سلدهری: کرفس
1792- سلری: کرفس
1793- سلسالیوس: نوشادر
1794- سلطان الاشجار: سرس
1795- سلطان البقول: شاهتره
1796- سلطان الجبل: صریمة الجدی
1797- سلطان‌الریاحین: شاهسفرم
1798- سلم: امغیلان
1799- سلمه: قطف
1800- سلواسون: زیبق
1801- سلوک: علق
1802- سلیخه: دارصینی
1803- سلیقون: اسفیداج
1804- سلینون: قرةالعین
1805- سم سمک: ماهیزهرج
1806- سماروغ: فطر
1807- سماق‌الدباغین: سماق
1808- سماق‌الدباغین: سماق
1809- سماقیل: سماق
1810- سمّ الحمار: دفلی
1811- سم الفار: شک
1812- سماهنگ: قثاءالحمار
1813- سمر: امغیلان
1814- سمرنا: مر
1815- سمکه برکه: سمکة الصیداء
1816- سمکه ثول: سمکة الصیداء
1817- سمندر پهین: زبد البحر
1818- سمنطونس: کرش
1819- سمنو: نیده
1820- سمنی: نیده
1821- سمهور: اسقنقور
1822- سمونیون خمسیون: اسفیداج
1823- سمیس: فسافس
1824- سمیقا: سندیریطس
1825- سن: ذراریح
1826- سنانی: رعی الابل
1827- سنایز: املج
1828- سنبل اقلیطی: سنبل رومی
1829- سنبل کهار: شک
1830- سنبل: برسیاوشان
1831- سنبهالو: اثلق
1832- سنجامیقو: قرطاس
1833- سنجد: غبیرا
1834- سنجسبویه: سنگسبویه
1835- سندر: شربین
1836- سندل: صندل
1837- سندهی: زنجبیل
1838- سنط: قرظ
1839- سنک: جندبادستر
1840- سنکاهولی: لسان الثور
1841- سنکپره: بندال
1842- سنگ آتش زنه: حجر النار
1843- سنگ آهن‌ربا: حجر المقناطیس
1844- سنگ بادکوکا فیلون: اجّاص
1845- سنگ بصری: توتیا
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 194
1846- سنگ جهودان: حجر الیهود
1847- سنگ چقماق: حجر النار
1848- سنگ حنا: حزاز الصخر
1849- سنگ زخم: حجر الاعرابی
1850- سنگ سبویه: قلب
1851- سنگ سر ماهی: حجر الحوت
1852- سنگ سنباده: سنبادج
1853- سنگ گچ: جبسین
1854- سنگ مرمر: حجر السطریط
1855- سنگ: حجر
1856- سنگ‌پشت: سلحفاه
1857- سنگ‌خوار: جوز القطاه
1858- سنگ‌خوار: قطا
1859- سنگدان: قانصه
1860- سنگ‌ریزه: حصاه
1861- سنگ سر ماهی: حجر السمک
1862- سنگل میش: زوفاء الرطب
1863- سنو: شونیز
1864- سنوت: کمون
1865- سه سنبل: سیسنبر
1866- سهاکه: تنکار
1867- سهمی: دلدل
1868- سوا: شبت
1869- سواد الحکام: ساداوران
1870- سواد القضاه: ساداوران
1871- سوال: طحلب
1872- سوالی: شقاقل
1873- سود: لبن
1874- سوده: قنابری
1875- سور کادودهه: لبن الخنزیر
1876- سوراج: کالی زیری
1877- سورج: آذریون
1878- سوردن: خبه
1879- سورمور: افتیمون
1880- سورنیز: خنزیر
1881- سوریا: اذخِر
1882- سوس: دلفین
1883- سوسانی: سوسن
1884- سوسک: بنات وردان
1885- سوسمار: ضب
1886- سوسن آزاد: زنبق
1887- سوسن آزاد: سوسن
1888- سوسن خطائی: سوسن
1889- سوسن زرد: وج
1890- سوسن کبود: سوسن
1891- سوسن: ریحان الکافور
1892- سولونوس: عظم
1893- سومان فوسوخیوس: اسفاناخ
1894- سونا: ذهب
1895- سوناخیوس: اسفاناخ
1896- سونامکهی: مرقشیشا
1897- سونتهه: زنجبیل
1898- سوندهی: اذخِر
1899- سونف: رازیانج
1900- سونکروا: بنات وردان
1901- سونکروا: بنات وردان
1902- سوی: شبت
1903- سویلا: برنجاسف
1904- سی سنبل: سیسنبر
1905- السی: بزرکتان
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 195
1906- السی: کتان
1907- سیال لآتهی: خیارشنبر
1908- سیانی: خطاف
1909- سیاه گل: کالاکوت
1910- سیاهدانه: شونیز
1911- سیب: تفاح
1912- سیپ: صدف
1913- سیتا بحریا: شیح
1914- سیتاپهل: شریفه
1915- سیج: زقوم
1916- سیجان: فار
1917- سیخ: اشنه
1918- سیخول: قنفذ
1919- سیر صحرایی: اسقوردیون
1920- سیر: ثوم
1921- سیسبا: دمیا
1922- سیسبان: آزاد درخت
1923- سیسنبریون: حرف الماء
1924- سیسه: رصاص الاسود
1925- سیفروس: کندر
1926- سیکران: بنج
1927- سیکران: بنج
1928- سی‌کوه: سهجنه
1929- سیلوبان: ذبل
1930- سیم: فضه
1931- سیما: فضه
1932- سیماب: زیبق
1933- سینبهل: موسلی
1934- سینه‌یخ: لاغیه
1935- سیندنی: درداب
1936- سینده‌لون: ملح هندی
1937- سیندور: اسرنج
1938- سینکهه: قرن
1939- سینکهی مچهلی: عقرب بحری
1940- سینوه: دلع
1941- سیهک: اراقو
1942- سیهنده: زقوم
1943- سیهی: قنفذ
1944- سیوتی: نسرین
1945- سیون: قرةالعین
1946- شابابک: برنوف
1947- شابانج: برنوف
1948- شابانک: شاهبانک
1949- شابانک: قاقلی
1950- شابیزک: لفاح
1951- شاخ حیوان: قرن
1952- شادنه: شادنج
1953- شارچه: عصفور
1954- شافه: فتائل
1955- شاکره: دلع
1956- شال تشی: دلع
1957- شالخنی: کتم
1958- شانج: شجره ابراهیم
1959- شاه‌بن: حبه الخضراء
1960- شاه‌بید: خلاف البلخی
1961- شاهترج: شاهتره
1962- شاهدانه بری: حبّ السمنه
1963- شاهدانج: قنب
1964- شاهدانه: قنب
1965- شاه‌زیره: کرویا
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 196
1966- شاهسپرم: شاهسفرم
1967- شاهسفرم: ریحان
1968- شاه‌سینی: تنزو خطائی
1969- شاهلوج: اجّاص
1970- شب انبوی: خزامی
1971- شب خیزک: حرف
1972- شب گز: فسافس
1973- شب العصفر: قلی
1974- شب‌بوی: خزامی
1975- شب‌بوی: خیری
1976- شب‌پره: خفاش
1977- شبدار: قرط
1978- شبدر: حندقوقی
1979- شبدر: قرط
1980- شبکنه: شوکران
1981- شبیه به غار: ذاقنی ویداس
1982- شبیه الحدید: سندیریطس
1983- شپیه: سیسبا
1984- شتارو: افسَنتین
1985- شتاریه: ابْرِیسَم
1986- شتالنک: کعب
1987- شتر: جمل
1988- شترمرغ: نعام
1989- شجر رستم: زراوند
1990- شجر: قیقهر
1991- شجر الضبع: افتیمون
1992- شجر الکافور: ریحان الکافور
1993- شجره ابراهیم: قرصعنه
1994- شجرة البراغیث: غافث
1995- شجرة البق: دیودار
1996- شجرة البهق: قنابری
1997- شجرة الجن: دیودار
1998- شجرة الحره: آزاد درخت
1999- شجرة الدم: شاهتره
2000- شجرة العقرب: گیاه عقرب
2001- شجرة القدس: قتاد
2002- شجرة القدس: نوارس
2003- شجرة النبی: عبهر
2004- شحم النخل: جمار
2005- شخار: قلی
2006- شراب خرمائی: نبیذ التمر
2007- شراب دوشابی: نبیذ الدبس و السیلان
2008- شراب عسلی: اونومالی
2009- شراب عسلی: نبیذ العسل
2010- شرار: زرنیخ
2011- شرفیون: قاقله
2012- شرویت: حندقوقی
2013- شریا: ایدیغون
2014- شش بندان سیاه: فاشرستین
2015- شش بندان: فاشرستین
2016- شش: ریه
2017- ششقاقل: شقاقل
2018- شطبابی فلوعرین: عصی الراعی
2019- شعر سیمون: قانصه
2020- شعر الارض: برسیاوشان
2021- شعر الجبال: برسیاوشان
2022- شعر الجن: برسیاوشان
2023- شعر الخنازیر: برسیاوشان
2024- شعر الکلاب: برسیاوشان
2025- شفتالو: خوخ
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 197
2026- شفترک: خبه
2027- شقاقل: شقاقل
2028- شقرنک: شلیل
2029- شقلداق: زوفاء الرطب
2030- شقوشینا: قثاءالحمار
2031- شقیقل: افیون
2032- شقیقل: شقاقل
2033- شکر انگور روباه: عنب الثعلب
2034- شکر تری: سکر
2035- شکر سنگ: حجر الاعرابی
2036- شکر: سکر
2037- شکرهنج: حسک
2038- شکری: خشکنجبین
2039- شکم دریده: بزرقطونا
2040- شکنبه: کرش
2041- شکوربی مرین: عقرب بحری
2042- شکوفه حنا: فاغیه
2043- شکوهنج: حسک
2044- شلم بی: خبه
2045- شلیطر: ابقر
2046- شما: فطر
2047- شمار: رازیانج
2048- شمشاد: بقس
2049- شمشار: بقس
2050- شمشر: قاقله صغار
2051- شملیز: حلبه
2052- شنبلید: سورنجان
2053- شنبلیله: حلبه
2054- شنجار: ابُو خَلْسا
2055- شنگ: لحیه التیس
2056- شنگرف: زنجفر
2057- شنون: شونیز
2058- شهد کی‌مکهی: نحل
2059- شهد: عسل النحل
2060- شهوت‌انگیز: قنب
2061- شوت: شبت
2062- شود: شبت
2063- شودر: قرط
2064- شوربا: اسفیدباج
2065- شورد: قاقلی
2066- شورد: قاقلی
2067- شوره: ابقر
2068- شوره: ابقر
2069- شوره: بارود
2070- شوس‌تر: ظفره
2071- شوشما: قاقله
2072- شوشمر: قاقله صغار
2073- شوصرا: قیصوم
2074- شوق: سبج
2075- شوک الجمال: اشترغار
2076- شوک الجمل: رعی الابل
2077- شوکه ابراهیم: قرصعنه
2078- شوکه اعرابیه: امغیلان
2079- شوکه عربیه: شکاعی
2080- شوکه مصریه: امغیلان
2081- شوکه منتنه: غافث
2082- شوکة البیضاء: بادآورد
2083- شوکة البیضاء: شکاعی
2084- شوکة الجمال: عاقول
2085- شوکة العقرب: حدق
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 198
2086- شونوز: شونیز
2087- شیبه العجوز: اشنه
2088- شیر آهو: لبن حمار الوحش و لبن الغزال
2089- شیر بز: لبن المعز
2090- شیر خر: لبن الاتان
2091- شیر خشک: شیرخشت
2092- شیر خوک: لبن الخنزیر
2093- شیر زنان: لبن النساء
2094- شیر شتر: لبن اللقاح
2095- شیر شیر: لبن الاسد
2096- شیر گاو: لبن بقر
2097- شیر گاومیش: لبن جاموس
2098- شیر گورخر: لبن حمار الوحش و لبن الغزال
2099- شیر مادیان: لبن الرماک
2100- شیر میش: لبن الضان
2101- شیر: اسد
2102- شیر: قعنب
2103- شیر: لبن
2104- شیر الاغ: لبن الاتان
2105- شیرق: ضریع
2106- شیرهو: شلیل
2107- شیرین بان: سوس
2108- شیرین بیان: سُوس
2109- شیریون: دفلی
2110- شیستره: فو
2111- شیشه: زجاج
2112- شین: ذباب
2113- شیوران: خبه
2114- شیون: افتیمون
2115- صابون الثیاب: قلوماین
2116- صابون القاف: قلوماین
2117- صامریوما: گیاه عقرب
2118- صبارا: صبر
2119- صبغ ارمنی: قرمز
2120- صدیدا: اثمد
2121- صرفان: رصاص
2122- صعتر: فودنج
2123- صعتر الحمیر: حاشا
2124- صعتروس: صعتر
2125- صفالیه خاوانی: انکیز
2126- صفر: طالیقون
2127- صفراء ادوی: ثومون
2128- صقر: باشق
2129- صقصقان: عقعق
2130- صمغ انجدان سیاه: حلتیت
2131- صمغ درخت کوت: کم کوت
2132- صمغ صنوبر: راتیانج
2133- صمغ عربی: امغیلان
2134- صمغ البلسان: دهن البلسان
2135- صندل حدیدی: خماهان
2136- صندل: رند[10]
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی) ؛ متن‌داروخانه‌طوبا ؛ ص198
2137- صنط: امغیلان
2138- صوف الحجامین: اسفنج
2139- صیفونا: اسفنج
2140- ضربوان: ضمران
2141- ضرم: اسطُوخُودوُس
2142- ضرو یمنی: حصی البان الجاوی
2143- ضرو: حبه الخضراء
2144- ضروا: ضرو
2145- ضروافور: قرفه الدارچینی
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 199
2146- ضروان: ضمران
2147- ضومران: ضمران
2148- ضیموطوس: فوفل
2149- طحلب: طحلب
2150- طحلیا: طحلب
2151- طخا: دج
2152- طراغافیثا: کثیرا
2153- طرافافیبا: کثیرا
2154- طرخشقوق: هندبای بری
2155- طرخون: ترخون
2156- طرخونی: طرخون
2157- طرغاین: طراغین
2158- طرم: بلبوس
2159- طرنیه: قعنب
2160- طروبین: کاشم
2161- طریفلم اوراتم: حندقوقی
2162- طریفلن: حندقوقی
2163- طفشیقون: طخشیقون
2164- طفنیقون: شوکران
2165- طلا: ذهب
2166- طلح: امغیلان
2167- طمساوس: اثمد
2168- طمطم: سماق
2169- طوسک: دینساقوس
2170- طوط: قطن
2171- طوطاق اغریون: حماض
2172- طوطه: ببغا
2173- طوطی: ببغا
2174- طوفوریوس: کماذریوس
2175- طیب الغریب: اذخِر
2176- طیش باطش: علیق الکلب
2177- طین شامیس: طین شاموس
2178- طین مغر: مغره
2179- طین نیشابوری: طین الخراسانی
2180- طین الاکل: طین الخراسانی
2181- طین الضم: طین الاصفر
2182- طین الکیموس: طین الجزیرة المصطکی
2183- طین المأکول: طین الخراسانی
2184- ظفر القط: قلوماین
2185- عاشق الشجر: لبلاب
2186- عاقر شمعا: ابُو خَلْسا
2187- عاقول: حاج
2188- عامتنا: حرف السطوح
2189- عبرانی باورق: اسفیداج
2190- عبروس: بروانی
2191- عجین: خمیر
2192- عدسی: طفشیل
2193- عرا: طرفا
2194- عرائس النیل: نیلوفر
2195- عرایس النیل: بشنین
2196- عرایس النیل: نیلوفر
2197- عربان صراد اللیل: صرصر
2198- عرش نما: قنب
2199- عرصمودون: قرظ
2200- عرعار: ابهل
2201- عرعر: ابهل
2202- عرفج: بکمون
2203- عرق: قسب
2204- عرق الجبال: مومیا
2205- عرق السوس: سوس
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 200
2206- عرق العروس: طلق
2207- عرق الکافور: زرنباد
2208- عرق الکافور: زرنباد
2209- عرقیه: فاخته
2210- عروسک پس پرده: کاکنج
2211- عسجد: ذهب
2212- عسل داود: الومالی
2213- عسل داوود: اورمالی و اومال
2214- عشار: عشر
2215- عشبه مکرمه: ایمارانوطالی
2216- عشبة العجول: طراشنه
2217- عشبة النار: عشبه مغربیه
2218- عشروش: ارنب بحری
2219- عشروش: ارنب بحری
2220- عشقه: لبلاب
2221- عصاب: شیطرج
2222- عصاره ریوند: غوتاغنبا
2223- عصاره لحیه التیس: لحیه التیس
2224- عصاره: افشرج
2225- عصب الخرفع: قطن
2226- عصفر بری: بادآورد
2227- عصنات: امغیلان
2228- عصی الدب: قطلب
2229- عصیر: افشرج
2230- عطارا: کراث
2231- عفصیج: بلوط
2232- عفعف: امغیلان
2233- عقاب: نوشادر
2234- عقاراسوسانی: ایرسا
2235- عقیان: ذهب
2236- عکر الزیت: زیتار
2237- عکه: عقعق
2238- عکوب: حرشف
2239- علاجاره: عقعق
2240- علجان: قزاح
2241- علف: امغیلان
2242- علفک داغ: ظفره
2243- علقما: فراسیون
2244- علک رومی: مصطکی
2245- علوی: صبر
2246- علیجن: فودنج
2247- علیق: لبلاب
2248- عماد: آس
2249- عنب الثعلب مجنن: عنب الثعلب
2250- عنب الثعلب: کاک ماجهی
2251- عنزروت: انزروت
2252- عنصل: اسقیل
2253- عنصلان: اسقیل
2254- عنقر: مرزنجوش
2255- عوام هالم: جرجیر
2256- عود بلسان: بلسان
2257- عود البرق: دارشیشعان
2258- عود الحمیر: فاوانیا
2259- عود الریح: آرغیس
2260- عود الریح: آرغیس
2261- عود الریح: فاوانیا
2262- عود الصلیب: فاوانیا
2263- عود العطاس: سعوط
2264- عود الوج: وج
2265- عین البقر: اجّاص
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 201
2266- غاب: کعب
2267- غابانک: شاهبانک
2268- غار: رند
2269- غار الاسکندرانی: ذاقنی الاسکندرانی
2270- غاز باغی: رجل الغراب
2271- غازایاغی: آطریلال
2272- غاسول: ابوقانس
2273- غاسول: اشنان
2274- غبار آسیا: قضاعه
2275- غرب: امغیلان
2276- غرساوس: ارنب بری
2277- غرغات: خولنجان
2278- غرنیواس: قرنفل
2279- غلیواج: حداه
2280- غمامه: اسفنج
2281- غملول: قنابری
2282- غنچه خرما: کفری
2283- غوتاغنبا: کم کوت
2284- غوره خرما: بلح
2285- غوره خرما: بسر
2286- غوره: حصرم
2287- غوقوطیه: طلق
2288- غیم: اسفنج
2289- الف عالیج: فاشرا
2290- فاتره: کزبره
2291- فاخره: فاغره
2292- فادرونی: کرویا
2293- فارسطاریون: رعی الحمام
2294- فارغه: فاغره
2295- فارفوخیا: حشیشة الداخس
2296- فاس: اندروصارون
2297- فاسا: قطا
2298- فاشار: فاشرا
2299- فاشرا: عنب الحیه
2300- فاشرستین: فاشرستین
2301- فاغوس: شیطرج
2302- فافس: بطیخ
2303- فافیوس: افیمیدون
2304- فافیوس‌الحدقی: افیوس
2305- فاقیر: بردی
2306- فالنجیطس: فالنجیقن
2307- فالی بورس: فالبرنس
2308- فاوانیا: عود الصلیب
2309- فتح جشما: طلق
2310- فجل بری: افیوس
2311- فخر: نسر
2312- فرابیون: اقحوان
2313- فراسین: فراسیون
2314- فراسینا: کراث
2315- فراسیون: کراث
2316- فرافیون: اشترغار
2317- فربهی: سمین
2318- فربیون: افربیون
2319- فرح: خرم
2320- فرساطیس: زرنیخ
2321- فرشه: لبا
2322- فرفخ: بقلة الحمقاء
2323- فرفور: صدف الفرفیر
2324- فرفور: طیهوج
2325- فرفیران: غوتاغنبا
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 202
2326- فرفیرو: بنفسج
2327- فرفیون: افربیون
2328- فرنگی: اناغالس
2329- فرنی: مهلبیه
2330- فروسیمون: ارنب بری
2331- فریغلیون: کبابه
2332- فریقه: حلبه
2333- فریک: فراخ
2334- فسلیون: بزرقطونا
2335- فشا: اقحوان
2336- فشاشیش: ضرو
2337- فطر اسالیون: فطر اسالیون
2338- فطریاثا: فطر
2339- فطیلامج: فاط
2340- فعالا: فجل
2341- فقاح اذخِر: اذخِر
2342- فقلوطا: کراث
2343- فقولیون: حنا
2344- فقومیلاس: اجّاص
2345- فلاارمیانا: طین الارمنی
2346- فلاغاسامس: طین شاموس
2347- فلاماوس: قصب
2348- فلفل دراز: دارفلفل
2349- فلفل کوهی: اثلق
2350- فلک تاز: قنب
2351- فله: لبا
2352- فلوریقا: صندل
2353- فلوفونیا: قرع
2354- فلوماین: باریلوماین
2355- فلوماین: شجره ابی مالک
2356- فلون: طلق
2357- فلیه: فودنج
2358- فناغیوس: کشت بر کشت
2359- فنجریون: فنجیون
2360- فنجنگشت: اثلق
2361- فندق هندی: رته
2362- فندق: بندق
2363- فنیضیطراس: قرفه الدارچینی
2364- فنیفس اغریون: قرطم
2365- فنیفس: قرطم
2366- فهلوی: مِشکِطَرامشِیع
2367- فو: لسان الثور
2368- فوتنج: فودنج
2369- فودنج جبلی: پونه کوهی
2370- فودنج: پونه
2371- فوریون: عاقرقرحا
2372- فوریون: کزبره
2373- فوضوقس: ضرو
2374- فوطینوس: فرفیون
2375- فوفلا: فوفل
2376- فوقمینون: صمغ
2377- فول: باقلا
2378- فول: باقلا
2379- فوله: فو
2380- فولیون: جُعدَه
2381- فونیاثا: فودنج
2382- فوه الصبغ: عروق الصباغین
2383- فوهق: قنابری
2384- فیجن: سداب
2385- فیرفنیطوسنین: قرفه الدارچینی
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 203
2386- فیفایفا: اقحوان
2387- فیقراوالیا: صبر
2388- فیل گوش: فیلجوش
2389- فیل گوش: لوف
2390- فیلا: فودنج
2391- فیلاطازیون: اوفیموبداس
2392- فیلان: نمر
2393- فینطوس: زنجار
2394- قاباطیقی: قاطانیقی
2395- قابیش: قصب
2396- قاتل ابیه: بداشقان
2397- قاتل ابیه: قطلب
2398- قاتل بنفسه: افربیون
2399- قاتل الذئب: خانق الذئب
2400- قاتل الکلب: اذآراقی
2401- قاتل الکلب: خانق الکلب
2402- قاتل النمر: خانق النمر
2403- قادرس: شربین
2404- قادوت: سویق
2405- قارا: مصل
2406- قاربیجه: نمل
2407- قارچ: فطر
2408- قارنی باروق: بزرقطونا
2409- قاره: دب
2410- قاروا: کرویا
2411- قاریون: کبریت
2412- قاز: اوز
2413- قازوارز: غاز
2414- قاسنی: بارزد
2415- قاطر: زاج المقطر
2416- قاطر الدم: دم الاخوین
2417- قاقالیا: بقلة الاوجاع
2418- قاقله زنجی: قاقله
2419- قاقله کبار: قاقله
2420- قاقله ذکر: قاقله
2421- قاقله صغار: قاقله
2422- قالاس: قصب الذریره
2423- قالامن: قصب
2424- قالامینی: فودنج نهری
2425- قاموز: صمغ
2426- قبا: قنابری
2427- قبار: کبر
2428- قبارس: کبر
2429- قباریش: کبر
2430- قباق: قرع
2431- قبروس: شمع
2432- قبساباری: زنجفر
2433- قبل: شعر
2434- قبیطه: ناطف
2435- قتیل الرعد: سمانی
2436- قجی: خردل
2437- قدومه گلکون: تودری
2438- قدومه: تودری
2439- قدیلیا: اقلیمیا
2440- قراء: قرع
2441- قراحوش: عقاب
2442- قراطارخ: شحرور
2443- قراقروت: رخبین
2444- قراقروط: مصل
2445- قرانیا: زقال
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 204
2446- قرباغه: ضفدع
2447- قرباغه: ضفدع
2448- قرحاو: عشرق
2449- قرد امومن: حرف
2450- قرد: قراد
2451- قردا مؤمن: حرف الماء
2452- قردامون: قردمانا
2453- قردمانی: قردمانا
2454- قرسطون: قفر الیهود
2455- قرطمان: هرطمان
2456- قرظ: امغیلان
2457- قرغات: خولنجان
2458- قرفلون: قرنفل
2459- قرفه الطیب: سلیخه
2460- قرقاس: فنک
2461- قرقاط اوده اسپنه: قراطاط
2462- قرقاول: تدرج
2463- قرقرون: سعد
2464- قرقومغما: قرقومغما
2465- قرلانقوج: خطاف
2466- قرن البحر: کهربا
2467- قرنفل شامی: زهره
2468- قرنفلیه: زهره
2469- قرنفلیه: قرنفل شامی
2470- قرنفول: قرنفل
2471- قرنه: قرن
2472- قرنوس: عرعر
2473- قرنوه: هرنوه
2474- قروسوقیون: ارقیطون
2475- قروط: اقط
2476- قرونا: قرع
2477- قریض: انجره
2478- قریطون: طین الاقریطس
2479- قز: ابْرِیسَم
2480- قزل: ذهب
2481- قسادق: لحیه التیس
2482- قسارت: لحیه التیس
2483- قس الکلاب: غاغالس
2484- قسبک: قسب
2485- قست: رطبه
2486- قسحروطروقون: قسطرون
2487- قسطس: قسط
2488- قسمیهور: ضبع عرجا
2489- قسوس: دبق
2490- قسوس: لبلاب
2491- قسوس: لحیه التیس
2492- قسوسی: فنجیون
2493- قشنا: قسط
2494- قصادیسما: قصب الذریره
2495- قصاص: خلر
2496- قصب بری.: دوایا اغریا
2497- قصب بوا: قصب الذریره
2498- قصب جیلی: دوایا اغریا
2499- قصیصه: تودری
2500- قضاعه: قضاعه
2501- قطریل: سراج القطرب
2502- قطوس: آس
2503- قطولی: قوطولیدون
2504- قطیداوس: قاقله
2505- قطیف ضمج: بق
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 205
2506- قفد: قنفذ
2507- قفر: قرمز
2508- قفر: مقل
2509- قفطا: قطف
2510- قفطارغان: فاشرا
2511- قلاح: قاقلی
2512- قلاقل: قلقل
2513- قلام کرمان: قاقلی
2514- قلب النخل: جمار
2515- قلتا: قلت
2516- قلقاسی: قلقاس
2517- قلقدیس: زاج
2518- قلقطار: زاج
2519- قلقفون: علک البطم
2520- قلقلان: قلقل
2521- قلقنت: زاج
2522- قلقند: زاج
2523- قلقونیا: راتیانج
2524- قلوب الدجج: اجّاص
2525- قلوغیطون: صنوبر
2526- قلوفیا: قرع
2527- قلوه: کلیه
2528- قلیا: قلی
2529- قلی الصباغین: قلی
2530- قماشیر: کماشیر
2531- قملول: قنابری
2532- قنا: عنب الثعلب
2533- قنا: قصب
2534- قنابس: قنب
2535- قنابوس: قنب
2536- قناد: عنب الثعلب
2537- قناطه: سیسبا
2538- قنالیون: کاشم
2539- قناوشق: اشَق
2540- قنبیرا: قنب
2541- قند: فانیذ
2542- قندرون: علک البطم
2543- قندول: دارشیشعان
2544- قنطادرس: قرطم
2545- قنطس: فطر
2546- قنطوریون دقیق: قنطوریون صغیر
2547- قنطوریون طرمقون: قنطوریون صغیر
2548- قنطوریون طولیطون: قنطوریون صغیر
2549- قنطوریون طوماغا: قنطوریون کبیر
2550- قنطوریون غلیظ: قنطوریون کبیر
2551- قنه: بارزد
2552- قهوه: بن
2553- قواباوس: باقلا
2554- قوّت البریه: بلسکی
2555- قودونیا میلا: سفرجل
2556- قوریون: هوفاریقون
2557- قوزقون: غراب
2558- قوش اوذی: عنب الثعلب
2559- قوش اوزمی: عنب الثعلب
2560- قوش اوزومی: عنب الثعلب
2561- قوشنا: قسط
2562- قوف: حجر الرحی
2563- قوقماروس: قنفذ
2564- القولیس: عسل النحل
2565- قوماریس: قطلب
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 206
2566- قوماورس: قطلب
2567- قومیا: قثاء
2568- قونیون: شوکران
2569- قویثرا: طباق
2570- قیاسوسی: شاهتره
2571- قیبوطیسرون: کندر
2572- قیتره: کزبره
2573- فیسمونه اسطافیوس اغریا: زبیب الجبل
2574- قیسی: مشمش
2575- قیطس: آس
2576- قیطس: آس
2577- قیفهیمالون: قنابری
2578- قیقس: کفری
2579- قیموطمشور: قثاء
2580- کائی: طحلب
2581- کابیش: خلد
2582- کاج: صنوبر
2583- کاجر: جزر
2584- کاجره: قرطم
2585- کاجیره: احریض
2586- کادودهه: لبن بقر
2587- کارتنه: عنکبوت
2588- کارتنه: عنکبوت
2589- کاردوالی: کفری
2590- کارربک: مخلصه
2591- کارینه: قنبره
2592- کازیره: قرطم
2593- کاسا: ارنب بحری
2594- کاسا: ارنب بحری
2595- کاسات: قوطولیدون
2596- کاسه چینی: غضار الصینی
2597- کاسر الحجر: حبّ القلت
2598- کاسر الحجر: قلب
2599- کاسکینه: شقراق
2600- کاسنی بری: هندبای بری
2601- کاسنی: هندبا
2602- کاسه شکنک: شقراق
2603- کاش: لصیقی
2604- کاغذ: قرطاس
2605- کافشه: قرطم
2606- کافور ریاحی: کافور
2607- کافور قیصوری: کافور
2608- کافور موتی: کافور
2609- کاک چنگی: آطریلال
2610- کاک ماجهی: عنب الثعلب
2611- کاک: کعک
2612- کاکسر: قاقلی
2613- کاکل: قاقلی
2614- کاکنه: کاکنج
2615- کاکول: شقاقل
2616- کال دم ارمانک: قصب الذریره
2617- کالالون: ملح اسود
2618- کالاناک: اسود سالنج
2619- کالوسک: باقلا
2620- کالی‌جهانپ: برسیاوشان
2621- کامه: کامخ
2622- کانپهل: دارشیشعان
2623- کاندر: اشَق
2624- کانده: اسقیل
2625- کاه: تبن
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 207
2626- کاهو: خس
2627- کای پهل: دارشیشعان
2628- کای: بقر
2629- کباب چینی: کبابه
2630- کباب: شواء
2631- کبابه دهن شکافته: فاغره
2632- کبابه دهن گشاد: فاغره
2633- کبر: عنب الحیه
2634- کبریت احمر: زنجفر
2635- کبریتا: کبریت
2636- کبریت الدخان: نوشادر[11]
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی) ؛ متن‌داروخانه‌طوبا ؛ ص207
2637- کبک دری: دج
2638- کبک: قبج
2639- کبلیان: قانصه
2640- کبوتر: حمام
2641- کبوتر: حمام
2642- کبیشا حمرا: کرم
2643- کپور: کهربا
2644- کت پاپره: شاهتره
2645- کت: قسط
2646- کتانی: قنب
2647- کتبیکن: حدق
2648- کتبیل: کویت
2649- کتبیلا: قنبیل
2650- کتکهحوره: اربع و اربعین
2651- کتنبا: فاشرا
2652- کته: قسط
2653- کته: کلب
2654- کتهه: کات
2655- کتیرا: کثیرا
2656- کثیر الارجل: بسفایج
2657- کثیر الرکب: شکاعی
2658- کثیر المنافع: خطمی
2659- کثیر الوجود.: تهکار
2660- کثیرة الاضلاع: لسان الحمل
2661- کج: فیل
2662- کجه ماهی: دلفین
2663- کجی: بلوطی
2664- کجی: ماعز
2665- کجیت: انجره
2666- کچری تلخ: قثاءالحمار
2667- کچری: درداب
2668- کچکره: ذبل
2669- کچکره: ذبل
2670- کچله: اذآراقی
2671- کچهوا: سلحفاه
2672- کچو: قلقاس
2673- کچور: زرنباد
2674- کچوله: اذآراقی
2675- کچومن: کاکنج
2676- کچیا مچهلی: جری
2677- کحل اصفهانی: اثمد
2678- کحل جلا: اثمد
2679- کحل سلیمانی: اثمد
2680- کحل فارسی: انزروت
2681- کحل کرمانی: انزروت
2682- کحل: اثمد
2683- کحلا: ابُو خَلْسا
2684- کحلا: لساه
2685- کحیلا: ابُو خَلْسا
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 208
2686- کد: نسر
2687- کدر: کاذی
2688- کدرو: انزروت
2689- کده پرنه: حندقوقی
2690- کدهه: حمار اهلی
2691- کدهی کادودهه: لبن الاتان
2692- کدو هرکلیله: رخمه
2693- کدو: قرع
2694- کدوی تلخ: قرع‌المر
2695- کدوی رومی: دباء
2696- کر: قرطم
2697- کرئی: دلع
2698- کراث: خرنوب
2699- کراکر: شقراق
2700- کراوی: کرویا
2701- کراویا: کرویا
2702- کربز: قثاءالحمار
2703- کربون: قنطوریون صغیر
2704- کربیر: دفلی
2705- کرت ساگر گهلوله: اکتمکت
2706- کرتان: اسفیداج
2707- کرتویس: رجل الغراب
2708- کرج: کلوی
2709- کرجا: برسیاوشان
2710- کرجبیل: زعرور
2711- کرجن: شربین
2712- کرچک هندی: دند
2713- کرچک: خروع
2714- کردناک: کردناج
2715- کرده موم: قاقله
2716- کرسب: کرفس
2717- کرسف: قطن
2718- کرطیسا: قرطاس
2719- کرفس صخری: فطر اسالیون
2720- کرفس کوهی: فطر اسالیون
2721- کرفس ماقدونی: فطر اسالیون
2722- کرفس الماء: قرةالعین
2723- کرفش: کرفس
2724- کرفشا: کرفس
2725- کرقشاد: قرةالعین
2726- کرک جرواش: ثیل
2727- کرک: کرگدن
2728- کرکار: اقحوان
2729- کرکت: حربا
2730- کرکس: نسر
2731- کرکم: زعفران
2732- کرکیش: اقحوان
2733- کرلنفسا: آس
2734- کرم ابریشم: دود الحریر
2735- کرم ایوب: میسنون
2736- کرم خاکی: خراطین
2737- کرم درخت کاج: دود خشب الصنوبر
2738- کرم دشتی: فاشرا
2739- کرم رنگ: قرمز
2740- کرم رنگریزان: قرمز
2741- کرم سبزه: دود البقل
2742- کرم شب‌تاب: حباجب
2743- کرماله: خیارشنبر
2744- کرمانی: شاهسفرم
2745- کرمة البیضا: فاشرا
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 209
2746- کرمس: فضه
2747- کرمی: قثاءالحمار
2748- کرمین: درداب
2749- کرمینون: کمون
2750- کرن پات: اظفار الجن
2751- کرنا: نارنج
2752- کرنباد: کرویا
2753- کرنب الماء: نیلوفر
2754- کرنج: ارُز
2755- کرنج: اکتمکت
2756- کرنجوه: اکتمکت
2757- کرند: سنبادج
2758- کرنشاً: کمافیطوس
2759- کرنفاد: کرویا
2760- کرنی: قنفذ
2761- کرنیکول: خنزیر
2762- کرواله: خیارشنبر
2763- کروش الغنم: افربیون
2764- کروفس: حور
2765- کرویای دشتی: قردمانا
2766- کرویه: کرویا
2767- کریله: کریلا
2768- کریون: قنطوریون
2769- کزبرة البئر: برسیاوشان
2770- کزبرنا: کزبره
2771- کزر: جزر
2772- کژدم: عقرب
2773- کسب: حنظل
2774- کسبنه کابیج: قرطم
2775- کست: قسط
2776- کسته: عصی الراعی
2777- کستوری: زبد البحر
2778- کستوری: مسک
2779- کستی: کاک ماجهی
2780- کسرانی: اسل
2781- کسم کاپهول: احریض
2782- کسمه: خبز الطابون
2783- کسنالکه: سلیمانی
2784- کسنک: کرسنه
2785- کسنین: حشیشة الزجاج
2786- کسوتی: حجر المحک
2787- کسیس: زاج اصفر
2788- کسیس: زاج الاساکفه
2789- کشته: ند
2790- کشف: سلحفاه
2791- کشک: اقط
2792- کشمش کاولیا: دبق
2793- کشمش: قشمش
2794- کشمورین: کشوث
2795- کشن: کرسنه
2796- کشنو: کسب
2797- کشنی: قرطم
2798- کشنی: کرسنه
2799- کشوثا: کشوث
2800- کشیه: اجّاص
2801- کف آبگینه: مسحوقونیا
2802- کف بوره: زبد البورق
2803- کف دریا: زبد البحر
2804- کف عایشه: جرجیر
2805- کف عایشه: کف المریم
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 210
2806- کف الدابه: حزنبل
2807- کف العقاب: قاطانیقی
2808- کف الکلف: بداشقان
2809- کف النسر: اسقولوقندریون
2810- کف النسر: حزنبل
2811- کفتار: ضبع عرجا
2812- کفشک: ظلف
2813- ککج: خردل
2814- ککرونده: کمافیطوس
2815- ککروهن: قطف
2816- ککری: دجاج
2817- ککری: قثاء
2818- ککن بهیر: حواصل
2819- ککیلک: قبج
2820- کلاج دارو: اذآراقی
2821- کلاجن: خولنجان
2822- کلاغ سیاه: غراب
2823- کلبانی: اشَق
2824- کلتهه: قلت
2825- کلتهی: حبّ القلت
2826- کلخ: اشَق
2827- کلز: مغاث هندی
2828- کلغه: حماحم
2829- کلکلیک: صعتر
2830- کلم رومی: قنبیط
2831- کلم گرد: قنبیط
2832- کلنج: اندروطالیس
2833- کلنگ: کرکی
2834- کله: روس
2835- کلهاری: خانق الکلب
2836- کلوف: قرنفل
2837- کلونجی: شونیز
2838- کلیا: کرش
2839- کلیاکهارا: تالمکهارا
2840- کلیجا: کبد
2841- کلیجن: خولنجان
2842- کلیسربزه: سوس
2843- کلیسربزه: سُوس
2844- کلیک: دلیک
2845- کم رنگ: قرمز
2846- کم کوت: کم کوت
2847- کماذریوس: ککرونده
2848- کمالیون: فرفیون
2849- کماه: حلتیت
2850- کماه: قزاح
2851- کمثری چینی: کمثری حامض
2852- کمرکوت: غوتاغنبا
2853- کمرنکه: کمرک
2854- کمکام: حصی البان الجاوی
2855- کملاون: کاشم
2856- کمنبوس: کم کوت
2857- کمه: قزاح
2858- کمون رومی: کرویا
2859- کمون ملوکی: نانخواه
2860- کمون الحلو: انیسون
2861- کمیداس: کماذریوس
2862- کمیله: قنبیل
2863- کنار: سدر
2864- کنب: قنب
2865- کنتو: خروع
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 211
2866- کنتول: اذخِر
2867- کنجاره: کسب
2868- کنجد: سمسم
2869- کنجده: انزروت
2870- کنچن: ذهب
2871- کندبیل: اذخِر
2872- کندری: اسقیل
2873- کندشه: کندس
2874- کندل: سکبینج
2875- کندمار: قیصوم
2876- کنده بهروزه: بارزد
2877- کندهک: کبریت
2878- کندهیس: اذخِر
2879- کندوره: سکر
2880- کنکنی: دخن
2881- کنکهی: مشط الغول
2882- کنگر آبی: قرةالعین
2883- کنگر سفید: بادآورد
2884- کنگر: حرشف
2885- کنگر: حصاه
2886- کنگری: کنگر زد
2887- کنه: قراد
2888- کنهان: کنهان
2889- کنهیاوپت دیوژی: خطاف
2890- کنی: قراد
2891- کنیر: دفلی
2892- کهال: جلد
2893- کهاند: سکر
2894- کهبانا: فاوانیا
2895- کهبنا: فاوانیا
2896- کهپریه: توتیا
2897- کهتمل: فسافس
2898- کهجور: بلوطی
2899- کهجور: تمر
2900- کهر: ظلف
2901- کهربا: سندروس
2902- کهرهه: ارنب بری
2903- کهروله: خنفسا
2904- کهری متی: طین القیمولیا
2905- کهزک: جرجیر
2906- کهساری: خلر
2907- کهلا: قلی
2908- کهلی: کسب
2909- کهنکالی: بسفایج
2910- کهنکچی: عین الدیک
2911- کهوپره: فوفل
2912- کهورا: فرس
2913- کهوری کادودهه: لبن الرماک
2914- کهوس: خرموش
2915- کهوس: یربوع
2916- کهی: دم الاخوین
2917- کهی: سمن
2918- کهیرا: قثد
2919- کهیکوار: صبر
2920- کهیونی: حبّ الکلی
2921- کوئین: نیلوفر
2922- کوارچکنه: قلقل
2923- کوبل: فوفل
2924- کوپر گیسو: کراث
2925- کوتاکنبا: غوتاغنبا
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 212
2926- کوتاکنبا: کم کوت
2927- کوتهمیر: کزبره
2928- کوخلن: اثمد
2929- کور گیاه: اذخِر
2930- کور: مقل
2931- کورار: فراسیون
2932- کورتره: جرجیر
2933- کورک: کبر
2934- کورکوره: حداه
2935- کوریه: عصفور
2936- کوز ماثل: جوز الماثل
2937- کوشاد: جنطیانا
2938- کوشت: حنظل
2939- کوشنه: قسط
2940- کوشیر: جاوشیر
2941- کوقفری: فار
2942- کوکب شاموس: طین شاموس
2943- کوکب الارض: طلق
2944- کوکب الارض: طین شاموس
2945- کوکنار: خشخاش
2946- کوکنی (نوع صغیر آن): بستان افروز
2947- کوکها ازعا: طلق
2948- کوکهرو: حسک
2949- کوکو: عجه
2950- کوکو: فاخته
2951- کوکوا بر سر: قثد
2952- کول مرچ: فلفل
2953- کولر: جمیز
2954- کوله پر: انجدان
2955- کوله پر: حلتیت
2956- کولوغورس: مری
2957- کومه: کامخ
2958- کون: قتاد
2959- کونج: کرکی
2960- کوند: صمغ
2961- کوندل: بردی
2962- کونکلوس: لوف
2963- کونیان کرو: خلر
2964- کوه: ضب
2965- کوهان: کنهان
2966- کوه‌کوک: دج
2967- کوی: ورل
2968- کویتهه: اخثاء البقر
2969- کویج: زعرور
2970- کی: حواصل
2971- کی: قرد
2972- کیا: مصطکی
2973- کیت: خبث الحدید
2974- کیچوه: خراطین
2975- کیده: عقاب
2976- کیرجک: بنج
2977- کیرجک: بنج
2978- کیرو: طین الاحمر
2979- کیرو: مغره
2980- کیسر: زعفران
2981- کیک ولرش: حشیشة البراغیث
2982- کیکر: امغیلان
2983- کیکر: جرجیر
2984- کیکر: قرظ
2985- کیکرا: سرطان نهری
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 213
2986- کیل دارو: سرخس
2987- کیل: زعرور
2988- کیلک: غنم
2989- کیندا: کرگدن
2990- کیه: مصطکی
2991- کیهون: حنطه
2992- کیورا: کاذی
2993- گاه کوهی: ایل
2994- گاه مکه: اذخِر
2995- گاو ماده: بقر
2996- گاودانه: کرسنه
2997- گاوزبان: لسان الثور
2998- گاومشنگ: رعی الحمام
2999- گاومیش: جاموس
3000- گاومیش: جاموس
3001- گاوی‌السپرز: اسقولوقندریون
3002- گر: سکر
3003- گراز: خنزیر
3004- گرانیس: باقلا
3005- گربه دشتی: اذخِر
3006- گربه: سنور
3007- گرد آسیا: غبارالرحمی
3008- گرده: کلیه
3009- گرگ: ذئب
3010- گرم سرکه: دود الخل
3011- گرما: عظم
3012- گره‌های ریشه گیاهی: اسکتو
3013- گز: اثل
3014- گز: طرفا
3015- گزبار: ثمره الاثل
3016- گزبار: ثمره الطرفا
3017- گزمازج: ثمره الطرفا
3018- گزنه دشتی: اذخِر
3019- گزنه: انجره
3020- گشنیز کوهی: مخلصه
3021- گشنیز: کزبره
3022- گل ارمنی: طین الارمنی
3023- گل آفتاب پرست: آذریون
3024- گل انار صد برگ: جلنار
3025- گل انار نر: جلنار
3026- گل انول: سیسبان
3027- گل پر: کاشم
3028- گل حلوا: بستان افروز
3029- گل خنق: احریض
3030- گل خوش‌نظر: مجنح
3031- گل رای بیل: رازقی
3032- گل رعنا زیبا: ورد الحماق
3033- گل زرد نسرین: ورد اصفر
3034- گل سرخ: ورد احمر بستانی
3035- گل سرشوی: طین الفارسی
3036- گل سفید: طین شاموس
3037- گل شکری: جلنجبین
3038- گل شیرازی: طین الفارسی
3039- گل عاشقان: زرین گیاه
3040- گل عنبرین: نسرین
3041- گل قحبه: ورد الحماق
3042- گل کافشه: احریض
3043- گل کنول: کلهار
3044- گل مشکین: نسرین
3045- گل یوسف: بستان افروز
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 214
3046- گلابی: امرود
3047- گلخنک: بطم
3048- گلخنک: حبه الخضراء
3049- گل‌سرخ یزدی: طین الاحمر
3050- گل‌سرخ: ورد
3051- گلنار: جلنار
3052- گلنار: عنم
3053- گنجشک: عصفور
3054- گندم مکه: عکنه
3055- گندم: حنطه
3056- گندنا: قیصوم
3057- گندنا: کراث
3058- گهورا: فرس
3059- گوار: کراث
3060- گوخر: حزاء بری
3061- گورخر: حمار الوحش
3062- گوزن گیاه: کوسنبل
3063- گوزن: ایل
3064- گوسپند: ضان
3065- گوسفند: ضان
3066- گوسفند: لبن الضان
3067- گوشت: لحم
3068- گوگرد: کبریت
3069- گوگل: مقل
3070- گون: کثیرا
3071- گیاه آبگینه: حشیشة الزجاج
3072- گیاه دوقس: حشیشة البراغیث
3073- گیاه عقرب: صامریوما
3074- گیاه قیصر: اکلیل الملک
3075- لائی: انزروت
3076- لاجورد: لازورد
3077- لارکی: خرنوب
3078- لاعوسی: ارنب بری
3079- لاک: لک
3080- لاک‌پشت: سلحفاه
3081- لاکهه: لک
3082- لال: لعل
3083- لال‌ساک: عصی الراعی
3084- لاورس: غار
3085- لای سرکه: دردی الخل
3086- لای: دردی
3087- لب النخل: جمار
3088- لبان: حصی البان الجاوی
3089- لبان: ضرو
3090- لبانه مغربیه: فرفیون
3091- لبلیس فرسن: قلب
3092- لبن: آجر
3093- لبن البلسان: دهن البلسان
3094- لبن الخشخاش: افیون
3095- لبن السوداء: افربیون
3096- لبنی: میعه سائله
3097- لتوره: شقراق
3098- لجالو: صامریوما
3099- لحاح: اشترغار
3100- لرکیماس: زعفران
3101- لرنیا: بقلة الحمقاء
3102- لزاق الذهب: اشَق
3103- لزاق الرخام: صمغ البلاط
3104- لزموش: صعتر
3105- لسان البحر: سیسبا
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 215
3106- لسوره: سبستان
3107- لسوفلاء: صمغ البلاط
3108- لطوس: میسن
3109- لعل معبری: قیقهر
3110- لک: قنبره
3111- لکری: عود
3112- لک‌لک: لق لق
3113- لهسن: ثوم
3114- لهو: دم
3115- لوا: سلوی
3116- لوا: قطا
3117- لوتن کهیر: قثد
3118- لور: رخبین
3119- لوزالحلو: لوز
3120- لوسوس: میسن
3121- لوطس سکرار: حندقوقی
3122- لوطوس اغریوس: حندقوقی
3123- لوف کبیر: لوف
3124- لوفا: قنطوریون
3125- لوف الجعد: فیلجوش
3126- لوف الحیه: فیلجوش
3127- لوف الحیه: لوف
3128- لوف العقد: فیلجوش
3129- لوفای خرد: قنطوریون صغیر
3130- لوفای کبیر: قنطوریون کبیر
3131- لوفطیون: کماشیر
3132- لوفینیقی: بادآورد
3133- لوفیون: کمثری
3134- لوقاقینس: فالنجیقن
3135- لول: بژ
3136- لون: ملح 12]
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی) ؛ متن‌داروخانه‌طوبا ؛ ص215
3137- لونک: قرنفل
3138- لوه: تدرج
3139- لوهه کاکوه: خبث الحدید
3140- لوهه: حدید
3141- لیانون: کندر
3142- لیبدیون: شیطرج
3143- لیدوخورس: مرداسنج
3144- لیفدیون: شیطرج
3145- لیفستیقون ساسالی: کاشم
3146- لیفطروس: فار
3147- لیفطیغون: کاشم
3148- لیل: بژ
3149- لیمودارو: وشیج
3150- لیمون: قطف بحری
3151- لیمونیه ماله: اترج
3152- لیمونیه ماله: اترج
3153- لینوسنطو: پلاسنطور
3154- الم: دخن
3155- ماء الجمه: آب کمه
3156- ماء الزجاج: مسحوقونیا
3157- ماء العسل: مالیقراطن
3158- ماء النون: ماء التون
3159- ماترنک: سام ابرص
3160- ماچه‌کول: حردون
3161- مادروپیتم: فراسیون
3162- ماده سگ آبی: قضاعه
3163- مار دارو: فاشرا
3164- مار درخت: تودری
3165- مار: حیه
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 216
3166- مارثون: رازیانج
3167- مارچوبه: هلیون
3168- مارسیسقا: اترج
3169- مارقشیشا: مرقشیشا
3170- مارماهی: جری
3171- مارماهی: مار ماهیج
3172- مازو: عفص
3173- مازوپهل: عفص
3174- مازوج: مازو
3175- ماس: لحم
3176- الماس: ماس
3177- ماست: لبن الحامض
3178- ماستواء چچکی: کبیکج
3179- ماسه: رمل
3180- ماش‌دار: کمافیطوس
3181- ماغافون: سکبینج
3182- ماکهه: کرسنه
3183- مال مالی: حردون
3184- مالکی: مالک الحزین
3185- مالمالی: سام ابرص
3186- مالی: عسل النحل
3187- مالی: عسل النحل
3188- مالیطرنا: زاج الاساکفه
3189- ماموق: قطن
3190- مامیثا سرخ: ارغامونی
3191- مانداروی تلخ: کماذریوس
3192- ماه فرفین: جدوار
3193- ماه فروین: جدوار
3194- ماهی بینی دراز: دلفین
3195- ماهی روبیان: روبیان
3196- ماهی زهره: ماهیزهرج
3197- ماهی میک: روبیان
3198- ماهی: سمک
3199- ماهیانه: صحناه
3200- ماوا: خمیر
3201- مبدکه ماله: اترج
3202- مبدکه ماله: اترج
3203- مبدوس: قنابری
3204- مبری الکلب: آلسن
3205- متأذی به آتش: قسطرون
3206- متر کابلی: خلر
3207- متر: کرسنه
3208- متک: اترج
3209- متکه: اترج
3210- متی: طین
3211- مثلث: سنبوسه
3212- مجتری: افسَنتین
3213- مچهر: بق
3214- مچهلی: سمک
3215- محاجم: مخلصه
3216- محروث: اشترغار
3217- محروث: انجدان
3218- محموده: سقمونیا
3219- مخاطه: سبستان
3220- مخاطیا: سبستان
3221- مخلب العقاب الابیض: اسطراغالیس
3222- مدار: عشر
3223- مده: عسل النحل
3224- مر سیسا اغریا: آس بری
3225- مرابله: عنب الثعلب
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 217
3226- مراتیا: هوم المجوس
3227- مرادکبا: مر
3228- مرارات: مراره
3229- مراره: زهره
3230- مراس: ثافسیا
3231- مرایر: مراره
3232- مربافلن: حزنبل
3233- مرتی: سوس
3234- مرتی: سُوس
3235- مرجان: مرجان
3236- مرچ: فلفل
3237- مرچایی: حب النیل
3238- مردار اغاجی: عنب الدب
3239- مردارخوار: رخمه
3240- مرداسنج: آبار
3241- مرداسنگ: مرداسنج
3242- مردآهنگ: مرداسنج
3243- مرزنگوش: مرزنجوش
3244- مرسا ایمارس: آس
3245- مرسلون: دارصینی
3246- مرسنین: آس
3247- مرعز: مرعزی
3248- مرعزی: مرعزی
3249- مرغ خانگی: دجاج
3250- مرغ سلیمانی: هدهد
3251- مرغ: دوب
3252- مرغابی: اوز
3253- مرغی کا اندا: بیض
3254- مرغی: دجاج
3255- مرفوران: عشرق
3256- مرقد: افیون
3257- مرقد: جوز الماثل
3258- مرک: غزال
3259- مرکب: مداد
3260- مرگ موش عملی: دیک بر دیک
3261- مرگ موش کانی: شک
3262- مرماحوز: لسان الثور
3263- مرو آزاد: مرمازاد
3264- مرو تلخ: مرماهوس
3265- مرو سفید: مرماهوس
3266- مروا: مرزنجوش
3267- مروارید: لؤلؤ
3268- مرورسینکه: کشت بر کشت
3269- مروسیا: کبد
3270- مروسیمون: قاقلی
3271- مروه: افسَنتین
3272- مزیل الصفاء: اسقولوقندریون
3273- مژو: سوس
3274- مژو: سُوس
3275- مس: طالیقون
3276- مس: نحاس
3277- مستعجله: بوزیدان
3278- مسحقونیا: مسحوقونیا
3279- مسقط الاجنه: اونوما
3280- مسک القرود: اشنه
3281- مسکه: زبد
3282- مسکه: مسک
3283- مسمقار: زراوند
3284- مسمقران: زراوند
3285- مسمقوره: زراوند
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 218
3286- مسواک: اراک
3287- مسواک الراعی: شیطرج
3288- مسواک العباس: نوارس
3289- مسواک القیاد: قتاد
3290- مسواک المسیح: قتاد
3291- مسواک المسیح: نوارس
3292- مسی: آطریلال
3293- مشت رو: مازریون
3294- مشط الذئب: قثاءالحمار
3295- مشک چوپان: شواصرا
3296- مشک داش: شواصرا
3297- مشک زمین: سعد
3298- مشک: مسک
3299- مشکک: سعد
3300- مشکینچه: نسرین
3301- مشنک گاوی: کرسنه
3302- مشو: خلر
3303- مشی: نعنع
3304- مصارین: امعا
3305- مصباح الروم: کهربا
3306- مصبر: صبر
3307- مصطخا: مصطکی
3308- مصطخی: مصطکی
3309- مض: رمان بری
3310- مضاعف الاحراق: دیفروجس
3311- مطردیه: قطلب
3312- مطس برمیون: قلب
3313- معز: ماعز
3314- مغابرا: کبد
3315- مغد: لفاح
3316- مغز استخوان: مخ
3317- مغز حرام: نخاع
3318- مغز سر: مخ
3319- مغیلان: امغیلان
3320- مفرح القلب: بادرنجبویه
3321- مقل ازرق: مقل
3322- مقلا: مقل
3323- مقل الیهود: مقل
3324- مقلقل: قسب
3325- مقلیاثا: حرف
3326- مقونیوس: طراغین
3327- مقیفرون: کماذریوس
3328- مکتا: لؤلؤ
3329- مکرمچه: تمساح
3330- مکری: رتیلا
3331- مکری: عنکبوت
3332- مکس عسل: نحل
3333- مکهن: زبد
3334- مکهی: ذباب
3335- مکوه: عنب الثعلب
3336- مکوی: عنب الثعلب
3337- مگس: ذباب
3338- ملاج: اندروطالیس
3339- ملح النار: نوشادر
3340- ملح ذرانی: ملح اندرانی
3341- ملخ دریایی: جراد البحر
3342- ملخ: جراد البر
3343- ملخ: قطف بحری
3344- ملخان: سویق
3345- ملکا: اکلیل الملک
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 219
3346- ملهتی جیتهی مد: سوس
3347- ملوخ: قطف بحری
3348- ملیسون: قنطوریون صغیر
3349- ملیطرنا: زاج الاساکفه
3350- ممسک‌الارواح: اسطُوخُودوُس
3351- منتن الرائحه: غاغالس
3352- منثور: خیری
3353- منحوس: جلنار
3354- منسم: لنجیطس
3355- منطر: آس
3356- منقوسیون: شوکران
3357- منی: تراب
3358- مهار: سنامکی
3359- مهاکال: حنظل
3360- مهبک: هدبه
3361- مهره مار: حجر الحیه
3362- مهک: سوس
3363- مهک: سُوس
3364- مهندی: حنا
3365- مهیلیون: کبابه
3366- موابادل: اسفنج
3367- موت: بول
3368- موتهه: سعد
3369- موتی: لؤلؤ
3370- موجه: قنابری
3371- مور: طاووس
3372- مورچه: نمل
3373- مورد اسفرم: آس بری
3374- مورد: آس
3375- مورسقی: طرفا
3376- مورون: مسک
3377- موریقا: طرفا
3378- موسوره: دلق
3379- موسیر: اسقوردیون
3380- موسیر: بلبوس
3381- موش خرما: ابن عرس
3382- موش دشتی: یربوع
3383- موش کور: خفاش
3384- موش کور: خلد
3385- موش: فار
3386- موشک: کبیکج
3387- موقوطیس: فطر
3388- موکهک: فار
3389- موکوطیس: فطر
3390- مول سری: بولسری
3391- مولی: فجل
3392- موم روغن: قیروطی
3393- موم: شمع
3394- مومیائی: سلاجیت
3395- مومیایی: مومیا
3396- موندی: کماذریوس
3397- مونس الهموم: قنب
3398- مونکه: مرجان
3399- موی: شعر
3400- مویز آب: نبیذ الزبیب
3401- مویز: زبیب
3402- مویزک عسلی: دبق
3403- مویزک: زبیب الجبل
3404- مویزک: زبیب الجبل
3405- میپخته: میفختج
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 220
3406- میتهی: حلبه
3407- میثا: قرظ
3408- میخک: قرنفل
3409- مید: زباد
3410- میدالکری: مغاث هندی
3411- میزابی: توتیا
3412- میطیقون: مو
3413- میگو: روبیان
3414- میل: وسخ
3415- میلطوس: مغره
3416- میمون: فاشرستین
3417- میمون: قرد
3418- مینون: زنجفر
3419- میورسینه: طرخون
3420- میوه سرو: جوز السرو
3421- میوه: مو
3422- ناخن باز: قعنب
3423- ناخن بویا: اظفار الطیب
3424- ناخن پریان: اظفار الطیب
3425- ناخن خرس: اظفار الطیب
3426- نار غیت: نارمشک
3427- نارگیل دریایی: نارجیل بحری
3428- نارگیل: نارجیل
3429- نارنگ: نارنج
3430- نارونه خرما: کفری
3431- ناز بو: ریحان
3432- نازبو: شاهسفرم
3433- ناشپاتی: کمثری
3434- ناغیونس: کرسنه
3435- ناک پتر: تربد
3436- ناکرون: هلیون
3437- ناکسیر گجراتی: نارقیصر
3438- ناکیسر: نارمشک
3439- نام نوعی برنجی: کات
3440- ناموس: بق
3441- نان ساجی: خبز الطابق
3442- نان کلاغ: خبازی
3443- نان میده: خبز السمید
3444- نان: خبز
3445- نبات ازار: جرمیلک
3446- نبات فلوماین: ظفر القط
3447- نباتات خوش‌بو: حبق
3448- نبشه: بطم
3449- نبطی: کراث
3450- نبق: سدر
3451- نبقه: خلر
3452- نحیلک: خبازی
3453- نخود الوندی: زراوند مدحرج
3454- نخود طلائی رنگ: سنه‌متر
3455- نخود: حمص
3456- نخوشی: فاشرا
3457- نداسه: خلد
3458- نربسی: انتله
3459- نربسی: جدوار
3460- نرکجور: زرنباد
3461- نرگس: نرجس
3462- نسرین السباخ: علیق الکلب
3463- نسناس: قرد
3464- نسوت: تربد
3465- نشاسته: نشا
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 221
3466- نشاط افزا: قنب
3467- نشافه: اسفنج
3468- نشکرد کاذران: اسفنج
3469- نعنا: نعنع
3470- نعناع: نعنع
3471- نفجی اوکبیشا: فقاح الکرم
3472- نقل خواجه: حبّ السمنه
3473- نکد بابری: ریحان
3474- نگه: اظفار الطیب
3475- نل: قصب
3476- نمام: سیسنبر
3477- نمام‌الملک: سیسنبر
3478- نمک تلخ: ملح طبرزد
3479- نمک چینی: آسیوس
3480- نمک سنگ بلوری: ملح اندرانی
3481- نمک سیاه: ملح اسود
3482- نمک لاهوری: ملح اندرانی
3483- نمک هندی: ملح هندی
3484- نمک: ملح
3485- نملول: قنابری
3486- نمور: ارنب بری
3487- نمیقا: نیلوفر
3488- نهنگ: تمساح
3489- نوارس: قتاد
3490- نوره: کلس
3491- نوسادر: نوشادر
3492- نوکرک: کلیه
3493- نی نهاوندی: قصب الذریره
3494- نی: قصب
3495- نیپال: قصب الذریره
3496- نیزه: قنا
3497- نیشوق: اجّاص
3498- نیکوکالنس: لسان الکلب
3499- نیل: شیح‌البحری
3500- نیلج: نیل
3501- نیله گاو: بقر الوحش
3502- نیلو پهل: نیلوفر
3503- نیلی قثیا: کاشم
3504- نیول: ابن عرس
3505- اله: عقاب
3506- هاتی: فیل
3507- هاد: عظم
3508- هال بوا: قاقله صغار
3509- هال: قاقله
3510- هالم: حرف
3511- هالون: جرجیر
3512- هالینوطس: اکلیل الملک
3513- هانس: اوز
3514- هتهی: فیل
3515- هدی: عظم
3516- هرتار: زرنیخ
3517- هرتال ورقی: زرنیخ
3518- هرتال: زرنیخ
3519- هرتیکه: انجره
3520- هرجرا: عصی الراعی
3521- هرداد: حسک
3522- هرشفه: اسفنج
3523- هرطمان: قرطمان
3524- هرطمان: هرطمان
3525- هرقلو: ابُو خَلْسا
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 222
3526- هرقلوی: ابُو خَلْسا
3527- هروهره: اهلیلج
3528- هزار برگ: مربا فلن
3529- هزار بندک: عصی الراعی
3530- هزارپا: اربع و اربعین
3531- هزارپا: نعنع
3532- هزارجشان: فاشرا
3533- هزارفشان: فاشرا
3534- هزارکشان: فاشرا
3535- هزاره: جلنار
3536- هست‌چنگهار: حسک
3537- هشقیقل: شقاقل
3538- هفت برگ: مازریون
3539- هلیله کایم: کاکنج
3540- هلیله: اهلیلج
3541- همسایه نهر: جار النهر
3542- همیشه بهار: ابرون
3543- همینا: مامیثا
3544- هندار: ذئب
3545- هندوانه ابو جهل: حنظل
3546- هندوانه: بطیخ هندی
3547- هنس بدی: اصابع الصفر
3548- هنهاجوری: کف المریم
3549- هوبره: حبارا
3550- هوجویه: ابُو خَلْسا
3551- هوشا: فار
3552- هوفسطیداس: هوقسطیداس
3553- هوهیر: ابهل
3554- هیرا: ماس
3555- هیراد: دم الاخوین
3556- هیراکسیس: زاج اخضر
3557- هیزارنا: فودنج
3558- هیغیرس: کهربا
3559- هیقیلوس: ابُو خَلْسا
3560- هیل انثی: قاقله صغار
3561- هیل بوا: قاقله صغار
3562- هیل ذکر: قاقله
3563- هیل: قاقله
3564- هینک: حلتیت
3565- هیوفاریقون: هوفاریقون
3566- هیوقسطیداس: لحیه التیس
3567- الوا: صبر
3568- واتر: ماء
3569- وارمچی: قنفذ
3570- وارموک: قنفذ
3571- وازه سبانک: خلد
3572- والان‌خورده: شبت
3573- وانبیتون: شبت
3574- وانیمور: غار
3575- وج: زهره
3576- وجش: قنفذ
3577- ودیفرونس: قنب
3578- ورد صینی: نسرین
3579- ورد: علیق
3580- ورد السباخ: علیق الکلب
3581- ورد العجاز: ورد الحماق
3582- ورق الخیال: قنب
3583- ورل مائی: اسقنقور
3584- وزغ: ضفدع
3585- وزک: غرب
دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، متن‌داروخانه‌طوبا، ص: 223
3586- وسربیلم: سیسنبر
3587- وسمنی بیا: نیده
3588- وسمه: کتم
3589- وشج: اشَق
3590- وشق: اشَق
3591- وشک: غرب
3592- وشم: سمانی
3593- وعنان: عرق
3594- وغد: بادنجان
3595- ول: فقاح الکرم
3596- ولد البلوط: دروبطارس
3597- ومسقینون: اجّاص
3598- ونا: کشوث
3599- الوه: عقاب
3600- ویراط: فضه
3601- ویسا: عسل النحل
3602- ویطس: اثلق
3603- الیا: صبر
3604- یارشین: عنب الدب
3605- یاسمین بری: ظیان
3606- یبار: مسک
3607- یبروج الصنم: سراج القطریل
3608- یتیم: لؤلؤ
3609- یخ: جمد
3610- یذهب بالکلب: الوسن و الوسون
3611- یرااجم: لسان الثور
3612- یرااحم: لسان الثور
3613- یرثون: ابهل
3614- یش‌کشکه: جنطیانا
3615- یشم: حجر البشف
3616- یعفید: خندریلی
3617- یقطین: قرع
3618- یمام: شفنین البری
3619- یمامه: فاخته
3620- یمیشان: زعرور
3621- یهودایا: قفر الیهود
3622- یوز: فهد
3623- یوس اقطی: حااقطی
3624- یول سیاه: صبر
3625- یونجه: رطبه
________________________________________
[1] ناظم، اسماعیل، دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، 1جلد، نشر آبژ - تهران، چاپ: اول، 1389 ه.ش.
[2] ( 1). حمام ماریه همان بن ماری است که فرانسویان از پزشکی ایرانی اقتباس کرده‌اند.
[3] ناظم، اسماعیل، دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، 1جلد، نشر آبژ - تهران، چاپ: اول، 1389 ه.ش.
[4] ناظم، اسماعیل، دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، 1جلد، نشر آبژ - تهران، چاپ: اول، 1389 ه.ش.
[5] ناظم، اسماعیل، دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، 1جلد، نشر آبژ - تهران، چاپ: اول، 1389 ه.ش.
[6] ناظم، اسماعیل، دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، 1جلد، نشر آبژ - تهران، چاپ: اول، 1389 ه.ش.
[7] ناظم، اسماعیل، دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، 1جلد، نشر آبژ - تهران، چاپ: اول، 1389 ه.ش.
[8] ناظم، اسماعیل، دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، 1جلد، نشر آبژ - تهران، چاپ: اول، 1389 ه.ش.
[9] ناظم، اسماعیل، دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، 1جلد، نشر آبژ - تهران، چاپ: اول، 1389 ه.ش.
[10] ناظم، اسماعیل، دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، 1جلد، نشر آبژ - تهران، چاپ: اول، 1389 ه.ش.
[11] ناظم، اسماعیل، دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، 1جلد، نشر آبژ - تهران، چاپ: اول، 1389 ه.ش.
[12] ناظم، اسماعیل، دارونامه طوبا (گزیده داروهای مجرب پزشکی ایرانی)، 1جلد، نشر آبژ - تهران، چاپ: اول، 1389 ه.ش.
درباره مركز تحقيقات رايانه‌اي قائميه اصفهان
بسم الله الرحمن الرحیم
جاهِدُوا بِأَمْوالِكُمْ وَ أَنْفُسِكُمْ في سَبيلِ اللَّهِ ذلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ (سوره توبه آیه 41)
با اموال و جانهاى خود، در راه خدا جهاد نماييد؛ اين براى شما بهتر است اگر بدانيد حضرت رضا (عليه السّلام): خدا رحم نماید بنده‌اى كه امر ما را زنده (و برپا) دارد ... علوم و دانشهاى ما را ياد گيرد و به مردم ياد دهد، زيرا مردم اگر سخنان نيكوى ما را (بى آنكه چيزى از آن كاسته و يا بر آن بيافزايند) بدانند هر آينه از ما پيروى (و طبق آن عمل) مى كنند
بنادر البحار-ترجمه و شرح خلاصه دو جلد بحار الانوار ص 159
بنیانگذار مجتمع فرهنگی مذهبی قائمیه اصفهان شهید آیت الله شمس آبادی (ره) یکی از علمای برجسته شهر اصفهان بودند که در دلدادگی به اهلبیت (علیهم السلام) بخصوص حضرت علی بن موسی الرضا (علیه السلام) و امام عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) شهره بوده و لذا با نظر و درایت خود در سال 1340 هجری شمسی بنیانگذار مرکز و راهی شد که هیچ وقت چراغ آن خاموش نشد و هر روز قوی تر و بهتر راهش را ادامه می دهند.
مرکز تحقیقات قائمیه اصفهان از سال 1385 هجری شمسی تحت اشراف حضرت آیت الله حاج سید حسن امامی (قدس سره الشریف ) و با فعالیت خالصانه و شبانه روزی تیمی مرکب از فرهیختگان حوزه و دانشگاه، فعالیت خود را در زمینه های مختلف مذهبی، فرهنگی و علمی آغاز نموده است.
اهداف :دفاع از حریم شیعه و بسط فرهنگ و معارف ناب ثقلین (کتاب الله و اهل البیت علیهم السلام) تقویت انگیزه جوانان و عامه مردم نسبت به بررسی دقیق تر مسائل دینی، جایگزین کردن مطالب سودمند به جای بلوتوث های بی محتوا در تلفن های همراه و رایانه ها ایجاد بستر جامع مطالعاتی بر اساس معارف قرآن کریم و اهل بیت علیهم السّلام با انگیزه نشر معارف، سرویس دهی به محققین و طلاب، گسترش فرهنگ مطالعه و غنی کردن اوقات فراغت علاقمندان به نرم افزار های علوم اسلامی، در دسترس بودن منابع لازم جهت سهولت رفع ابهام و شبهات منتشره در جامعه عدالت اجتماعی: با استفاده از ابزار نو می توان بصورت تصاعدی در نشر و پخش آن همت گمارد و از طرفی عدالت اجتماعی در تزریق امکانات را در سطح کشور و باز از جهتی نشر فرهنگ اسلامی ایرانی را در سطح جهان سرعت بخشید.
از جمله فعالیتهای گسترده مرکز :
الف)چاپ و نشر ده ها عنوان کتاب، جزوه و ماهنامه همراه با برگزاری مسابقه کتابخوانی
ب)تولید صدها نرم افزار تحقیقاتی و کتابخانه ای قابل اجرا در رایانه و گوشی تلفن سهمراه
ج)تولید نمایشگاه های سه بعدی، پانوراما ، انیمیشن ، بازيهاي رايانه اي و ... اماکن مذهبی، گردشگری و...
د)ایجاد سایت اینترنتی قائمیه www.ghaemiyeh.com جهت دانلود رايگان نرم افزار هاي تلفن همراه و چندین سایت مذهبی دیگر
ه)تولید محصولات نمایشی، سخنرانی و ... جهت نمایش در شبکه های ماهواره ای
و)راه اندازی و پشتیبانی علمی سامانه پاسخ گویی به سوالات شرعی، اخلاقی و اعتقادی (خط 2350524)
ز)طراحی سيستم هاي حسابداري ، رسانه ساز ، موبايل ساز ، سامانه خودکار و دستی بلوتوث، وب کیوسک ، SMS و...
ح)همکاری افتخاری با دهها مرکز حقیقی و حقوقی از جمله بیوت آیات عظام، حوزه های علمیه، دانشگاهها، اماکن مذهبی مانند مسجد جمکران و ...
ط)برگزاری همایش ها، و اجرای طرح مهد، ویژه کودکان و نوجوانان شرکت کننده در جلسه
ی)برگزاری دوره های آموزشی ویژه عموم و دوره های تربیت مربی (حضوری و مجازی) در طول سال
دفتر مرکزی: اصفهان/خ مسجد سید/ حد فاصل خیابان پنج رمضان و چهارراه وفائی / مجتمع فرهنگي مذهبي قائميه اصفهان
تاریخ تأسیس: 1385 شماره ثبت : 2373 شناسه ملی : 10860152026
وب سایت: www.ghaemiyeh.com ایمیل: Info@ghaemiyeh.com فروشگاه اینترنتی: www.eslamshop.com
تلفن 25-2357023- (0311) فکس 2357022 (0311) دفتر تهران 88318722 (021) بازرگانی و فروش 09132000109 امور کاربران 2333045(0311)
نکته قابل توجه اینکه بودجه این مرکز؛ مردمی ، غیر دولتی و غیر انتفاعی با همت عده ای خیر اندیش اداره و تامین گردیده و لی جوابگوی حجم رو به رشد و وسیع فعالیت مذهبی و علمی حاضر و طرح های توسعه ای فرهنگی نیست، از اینرو این مرکز به فضل و کرم صاحب اصلی این خانه (قائمیه) امید داشته و امیدواریم حضرت بقیه الله الاعظم عجل الله تعالی فرجه الشریف توفیق روزافزونی را شامل همگان بنماید تا در صورت امکان در این امر مهم ما را یاری نمایندانشاالله.
شماره حساب 621060953 ، شماره کارت :6273-5331-3045-1973و شماره حساب شبا : IR90-0180-0000-0000-0621-0609-53به نام مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان نزد بانک تجارت شعبه اصفهان – خيابان مسجد سید
ارزش کار فکری و عقیدتی
الاحتجاج - به سندش، از امام حسین علیه السلام -: هر کس عهده دار یتیمی از ما شود که محنتِ غیبت ما، او را از ما جدا کرده است و از علوم ما که به دستش رسیده، به او سهمی دهد تا ارشاد و هدایتش کند، خداوند به او می‌فرماید: «ای بنده بزرگوار شریک کننده برادرش! من در کَرَم کردن، از تو سزاوارترم. فرشتگان من! برای او در بهشت، به عدد هر حرفی که یاد داده است، هزار هزار، کاخ قرار دهید و از دیگر نعمت‌ها، آنچه را که لایق اوست، به آنها ضمیمه کنید».
التفسیر المنسوب إلی الإمام العسکری علیه السلام: امام حسین علیه السلام به مردی فرمود: «کدام یک را دوست‌تر می‌داری: مردی اراده کشتن بینوایی ضعیف را دارد و تو او را از دستش می‌رَهانی، یا مردی ناصبی اراده گمراه کردن مؤمنی بینوا و ضعیف از پیروان ما را دارد، امّا تو دریچه‌ای [از علم] را بر او می‌گشایی که آن بینوا، خود را بِدان، نگاه می‌دارد و با حجّت‌های خدای متعال، خصم خویش را ساکت می‌سازد و او را می‌شکند؟».
[سپس] فرمود: «حتماً رهاندن این مؤمن بینوا از دست آن ناصبی. بی‌گمان، خدای متعال می‌فرماید: «و هر که او را زنده کند، گویی همه مردم را زنده کرده است»؛ یعنی هر که او را زنده کند و از کفر به ایمان، ارشاد کند، گویی همه مردم را زنده کرده است، پیش از آن که آنان را با شمشیرهای تیز بکشد».
مسند زید: امام حسین علیه السلام فرمود: «هر کس انسانی را از گمراهی به معرفت حق، فرا بخواند و او اجابت کند، اجری مانند آزاد کردن بنده دارد».
