خانق النمر. [ ن ِ قُن ْ ن َ م ِ ] (ع اِ
مرکب ) نوعی گیاه سمی است . در اختیارات بدیعی آمده : خانق النمر را قاتل النمر گویند
که مخصوص است به پلنگ که آن را زودتر میکشد و آن نوعی از مازریون است . بتحقیق ، اگر
چه بعضی گویند اسقیل است و بعضی گویند خربق سیاه است و این هر دو قول خلاف است و آن
را «قونیطن » خوانند و طبیعت آن گرم و خشک است در چهارم . حکیم مؤمن آورد: خانق النمر
گویند مازریون سیاه است و بعضی را اعتقاد آنکه اسقیل است و امین الدوله گل سیر صحرائی
دانسته و مؤلف مالایسع و صاحب تذکره گوید: آن گیاهی است غیر مازریون برگش شبیه به
برگ قثا و از آن کوچکتر و باخشونت و از سه عدد تا چهار عدد زیاده نمیشود و ساقش بقدر
شبری و بیخش بدم عقرب و لامع مثل شیشه ، در چهارم سرد و خشک و از سموم قتاله و تأثیر
او در سباع اسرع و مقارنت او کشنده ٔ عقرب و در اطلیه رادع اورام حارّه و مسکن درد
چشم و مسقط دانه ٔ بواسیر و نیم درهم او کشنده است بسدر و خناق ، و تریاق او، کمافیطوس
با شراب و صعتر و ادویه ٔ حارّه است . دمشقی گوید: آن نباتی است که بعضی از حیوانات
چون خوک و سگ و گرگ و پلنگ بکشد چون بخورند. ابن مندوبه گوید: پلنگ را بی توقف هلاک
کندو منبت او زمین هرقله است از بلاد روم و طعم او تلخ و بوی در غایت کراهیت بود. پس
گوید: اقونیطون دو نوع است یکی آن است که او را خانق النمر گویند از جمله ٔ ادویه
ٔ قتاله است و نوع دیگر خانق الذئب گویند و آن کشنده ٔ گرگ بود و اطیوش گوید: خانق
النمر نباتی است که بعضی حیوانات چون سگ و موش را بکشد. او گوید: گرم است در اول بواسیر
را دفع کند و حیوانات را بدان سبب بکشد که منفذ نفس ایشان بسته شود. قتنال . اقونیطن
.
////////////
خانق النمر
صاحب منهاج گوید خانق النمر و الذیب و یسمی
قاتل النمر و الذیب و هی حشیشة و در صفت قاتل الذیب گوید که قوته کقوة خانق النمر و
هو ثمرة پس بدین تقدیر از این دو اسم و ماهیت آن یکی سهو باشد و آنچه محقق باشد گفته
خانق النمر نباتی است که چون پلنگ و یوز و گرگ و سگ و خوک بخورند خناقشان بگیرد و بدان
خانق النمر و قاتل النمر خوانند که مخصوص به پلنگ است و وی را زودتر بکشد و آن نوعی
از ماذریون است بتحقیق اگرچه بعضی گویند اثقیل است و بعضی گویند خربق سیاه بود و این
هر دو خلاف است و آن را اقونیطن نامند و طبیعت آن گرم و خشک است در چهارم.
صاحب مخزن الادویه می‌نویسد: در ماهیت آن
اختلاف است بعضی ماذریون سیاه و بعضی اسقیل و امین الدوله گل سیر صحرایی دانسته و مؤلف
ما لا یسع و صاحب تذکره گویند که آن گیاهی است غیر ماذریون ساق آن بقدر شبری و برگ
آن شبیه ببرگ قثاء و از آن کوچکتر و با خشونت‌تر و از سه عدد تا چهار عدد زیاده نمیشود
و بیخ آن شبیه بعقرب و براق و درخشنده باشد صاحب تحفه نیز در باب خانق النمر همین عقیده
را دارد
صاحب بحر الجواهر خانق النمر را نوعی ماذریون
و خانق الذیب را خربق سیاه دانسته است.
////////////
بیش ، نامِ هندی ـ ایرانی چندین گیاه از
جنس آکُنیتم (خانوادة آلالگان ) و، بویژه ، ریشة (در واقع ، ساقة تُکمه ای زیرزمینی
) آنها و زهر کمابیش کُشنده ای که از آن ریشه گرفته می شد.
رویشگاه در خاورزمین . از حدود صد نوع
(گونه ) آکنیتم که در منطقة معتدلة شمالی می رویند، ده گونه در گسترة گیاهْ جغرافیاییِ
فلورا ایرانیکا (یعنی ایران کنونی ، افغانستان ، بخشی از غرب پاکستان ، شمال عراق ،
و جمهوریهای آذربایجان و ترکمنستان ) یافت می شوند، که از آن میان ، دو گونة آکنیتم
ایرانشهری و آ.ککلئاره در ایران نیز بومی اند: اولی در جایی در جنوب شرقی پل سفید
(مازندران ) در ارتفاع 000 ، 2ـ 500 ، 2 متری از سطح دریا، و دومی در نقاطی کوهستانی
در آذربایجان دیده شده اند ( رجوع کنید به ریدل ، ص 36ـ44). دستِکم ، هفت گونه نیز
بومی سراسر بخش معتدل کوهستان هیمالیا (بیشتر در جانب شرق در نواحی نمناک نِپال وسیکّیم
) هستند ( رجوع کنید به بالفور ، ج 1، ص 19، 361؛ دربارة بیشهای هندی ، نیز رجوع کنید
بهدنبالة مقاله ).
سابقة شناخت آکنیتم در غرب و شرق . واژگان
. حکیمانِ نخستین سده های دورة اسلامی آکنیتم را نمی شناختند. لذا، وقتی که کتاب نامدار
حکیم یونانی دیوسکوریدس / دیسقوریدس با عنوان کتاب الحشائش (یا هَیولی الطبّ ) به عربی
ترجمه شد، مترجمان (اِصْطِفن * بن بَسیل و حنین * بن اسحاق ) معادلی برای دوگونه akoniton ی که او وصف
کرده بود، نمی دانستند؛ ازینرو، این نام یونانی را به صورت اَقونیطُن /آقونیطُن معرّب
کردند و یا بعض مترادفهای یونانی نامهای آن دوگونه را لفظاً به عربی برگرداندند: pardaliankes (لفظاً، «پلنگ کُش »)، یکی
از نامهای گونة اول akoniton را (که اکنون ، از لحاظ گیاهشناسی ، نوعی از جنس و خانوادة دیگری دانسته می
شود، یعنی دُرُنیکُم پاردالیانکس یا د. سکُرپیوئیدس ، از خانوادة مرکّبان ) به «خانِق
النَّمِر» (لفظاً، «پلنگْ خفه کُن »)، و lykoktonon
(لفظاً، «گرگ کُش »)، مترادف نام گونة دوم دیوسکوریدس ، akoniton
eteron ، را به «خانق /قاتل الذئب » (لفظاً، «خفه کنندة /کُشندة
گرگ ») ترجمه کردند (نام علمی کنونی این گونة دوم ، آکنیتم لیککتونم / ناپلّوس است
؛ رجوع کنید بهترجمة قدیم عربی مقالات مربوط به این گیاه در ابن بیطار، ج 2، ص 44؛
نیز رجوع کنید به د.اسلام ، چاپ دوم ، ذیل un"
¤t â¦n ¦u ¤"Ak ؛ شرح لکتاب
دیاسقوریدوس ، ج 2، ترجمه وشرح دیتریش ، ش 68، ص 581 ـ583). این دوگونه آنهایی بود
که حکیمان یونانی (تئوفراستوس ، دیوسکوریدس ، جالینوس و جز ایشان ) در منطقة حوزة مدیترانه
دیده و شناخته بودند (لذا روایت ابومنصور موفّق هروی ( قرن چهارم ؛ ص 68ـ 71 ) که
«چنین گوید دیسقوریدوس که بیش پنج گونه است : جدوی ( کذا ) ...، شدهه ( کذا ) ...،
کلاکون ( کذا ) ... و هلهل » نادرست است ؛ هروی اطلاعات خود را در بارة گونه های هندی
بیش = آکنیتم اشتباهاً به دیوسکوریدس نسبت داده است ؛ در مورد هلهل رجوع کنید بهدنبالة
مقاله ).
پس از ترجمه و انتشار کتاب دیوسکوریدس ،
نامی محلّی (ایبریایی ) برای اقونیطن یافت شد: نَبال = خانق النمر (معرّب napelo ی کَسْطیلان
یا napello ی پرتغالی ، هردو مأخوذ از napellus
لاتینی سابق الذکر، مصغّر napus
= شلغم ، به سبب شباهت ریشة آن با شلغم سفید؛ رجوع کنید بهشرح لکتاب دیاسقوریدوس ،
ج 2، ترجمه وشرح دیتریش ، پانویس 3، ص 582ـ583). نبال را ظاهراً نخستین بار ابن جُلجُلِ
قُرطُبی در تفسیر أنواع الادویة المفردة مِن کتاب دیوسقوریدوس (تألیف در 372/982) به
کار برده است (به نقل مؤلف ناشناختة شرح لکتاب دیاسقوریدوس ، ج 1 ( متن عربی ) ، ش
68، ص 139؛ نبال نزد حکمای سپسین رواج نیافت ). در این میان ، ریشة بسیار زهرناک و
کشندة گیاهی (یا گیاهانی ) هندی الاصل به نام بیش و احتمالاً از راه نوشته های حکمای
ایرانی به آگاهی پزشکان و داروشناسان کشورهای اسلامی رسید. ظاهراً قدیمترین جایی که
این نام در آن به کار رفته ترجمة عربی ماسَرجویة * بَصْری (در روزگار مروان اموی ؛
حک : 64ـ 65) با عنوانِ کُنّاش از ترجمة سریانی گوسیوس از تألیف اَهْرُن القَسّ («اهرُنِ
کشیش »)، کشیش ـ پزشک اسکندرانی ، است که به ظنّ غالب در سدة ششم میلادی می زیسته است
(تألیف اهرن به صورت کامل در دست نیست اما منقولاتی از ترجمة عربی آن در آثار حکمای
سپسین بازمانده است ؛ دربارة اهرن رجوع کنید به سزگین ، ج 3، ص 166ـ 168؛ فقرة «بیش
» منقول در ابن بیطار، ج 1، ص 133). منبع قدیم مستقیمتری فردوس الحکمة علی بن سهل رَبَّنِ
طبری است (تألیف در 235؛ در جزو زهرهای موجود در ریشة گیاهان ، ص 444). چون طبری توضیحی
دربارة خودِ «بیش » نداده است ، می توان گمان کرد که این نام و مدلول آن پیش از او
شناخته شده بوده است .
واژة بیش ِ فارسی از §s â¦b پهلوی (فارسی
میانه ) آمده که در بندهش (فصل 16، ص 144ـ151، ش 2؛ ترجمة م . بهار، ص 86) چنین وصف
شده است : « ( در دورة هجوم پتیاره (= اهریمن ) بر جهان ) ... پتیاره به هرچیز آمیخت
، امّا به گیاه بیشتر آمیخت ... چند ( گونه ) گیاه ... هست ، مانند بیش §s ¦/be §s ¦ i b ...، که بیشتر آلوده شده
... و زهرآگین است و مردم و گوسفندانی ( = دامهایی ) که از آن بخورند، می میرند.» همین
واژه به گونة §s ¦v/we در پهلوی به معنای «زهر» به مفهوم اعمّ به کار رفته است ( رجوع کنید بهبارتلومه
، ستون 1472؛ مکنزی ، ذیل " §"wis
؛ فره وشی ، ذیل «زَهْر»). نظیر این واژه های پهلوی در اوستایی ـ §a-/vis §vis است ، به معنای
اعمّ «زهر»، مأخوذ از سنسکریت (هندی باستان ) رجوع کنید به §vis به معنای
«زهر» و، توسعاً، «زهری که از گیاهی مخصوص گرفته می شد» ( رجوع کنید به بارتلومه ،
همانجا؛ مونیرـ ویلیامز ، ص 994، ذیل " sؤ ِ vi
" ). حکیمان قدیم هند این «گیاه مخصوص » را خوب می شناختند و از سمّیت شدید آن
نیک آگاه بودند. دانش آنان دربارة ماهیت بیش ظاهراً تا حدّی به بعض حکمای ایران باستان
نیز رسیده بود.
در دورة اسلامی ، حتی پس از این که بیش
کمابیش شناخته و در بعض منابع مطرح شده بود، بیشترِ حکیمان ارتباط و همجنسی آن را با
خانق النمر و خانق الذئب (اقونیطن ) درنیافتند، یعنی خانق النمر، و خانق الذئب و بیش
را سه گیاه زهرآگین متفاوت می پنداشتند (مثلاً رجوع کنید به هروی ، همانجا، و ص
136؛
ابوریحان بیرونی ( 362ـ440 ) ، ص 233 (
خانق النمر ) ، 234 ( خانق الذئب ) ، 138ـ140 ( بیش ) ؛
ابن سینا ( 370ـ 428 ) ، کتاب دوم ، ص
152 ( خانق الذئب ، خالق النمر ) ، ص 95 ( بیش ) ؛
ابن بیطار ( متوفی 646 ) ، ج 2، ص 44 (
خانق النمر، خانق الذئب ) ، ج 1، ص 132ـ133 ( بیش ) ؛
و حتی محمدحسین عقیلی علوی شیرازی ( سدة
دوازدهم / هجدهم ) که پزشکی را در هند تحصیل کرده بود و مشروحترین و دقیقترین وصف را
دربارة بیش دارد: خانق الذئب و خالق النمر، ص 375، بیش ، ص 260ـ262). در مآخذ ما، ظاهراً
یگانه گیاهشناسی که به همجنسی نَبال (= اقونیطن ، «خالق النُّمور») و بیش پی برد
(«النَال هوالبیش ») ابومحمد عبدالله صالح کُتامیِ حریری بوده است (به نقل شاگرد ناشناخته
اش در 583؛
رجوع کنید به شرح لکتاب دیاسقوریدوس ، ج
1 ( متن عربی ) ، ص 139، ش 68). هویّت گیاهشناختی انواع بیش را به عنوان گونه هایی
از آکنیتم قرنها بعد دانشمندان اروپایی تشخیص دادند ( رجوع کنید به دایماک و دیگران
، ج 1، ص 1ـ20).
نام هندی الاصل دیگری برای (یکی از گونه
های ) بیش در منابع قدیم هَلاهِل است (نیز به صورت هَلْهَل ؛
برخی ، مثلاً احمد عیسی ( ص 4، ش 14 ) ،
به اشتباه ، هَلاهل را عربی و جمع هَلْهَل دانسته اند). این واژه (که در هندی هلاهل
تلفظ می شود) از la ¦laha/a ¦ha
(نیز به صورتهای hala ¦la ¦ha و la ¦ha/a ¦ha
)ی سنسکریت گرفته شده است ، دالّ بر «گیاه زهرآگین ویژه ای ... و زهر کُشنده ای که
از ریشه های آن گرفته می شد» (مونیرـ ویلیامز، ص 1293). برخی از مؤلفان قدیم بغلط ،
هلاهل را نام ناحیه یاکوهی در هند پنداشته اند، مثلاً، ابن سَمَجون (قرن چهارم ؛
به نقل ابن بیطار، ج 1، ص 132: «بعض پزشکان
گفته اند که بیش در چین نزدیک سِند ( = هند ) و، از جمله ، در شهری به نام هلاهل می
روید و بجز آنجا در هیچ جای جهان یافت نمی شود») و حکیم مؤمن (قرن یازدهم )، ص 202ـ203:
«بیش ... مَنْبَتِ او بلاد چین و کوهی که هلاهل نامند و لهذا زهر هلاهل عبارت از اوست
... و در بلاد هند هم اقسام او می باشد»؛
رجوع کنید به نامهای هندی انواع بیش و نیز
Wall. A.ferox در دنبالة
مقاله ). نامهایی فارسی (؟) هم در بعض منابع برای (ریشة ) بیش ذکر کرده اند، مثلاً
: گُرگْ مَرگ (هروی ، ص 136؛
ظاهراً ترجمة لفظی قاتل الذئب = خانق النمر
عربی )، طَوارَه (کذا؛
برهان قاطع ، ذیل همین واژه ؛
نیز در احمد عیسی ، همانجا: «ریشه های بیش
») و جُرْجَمَرْج (در احمد عیسی ، همانجا؛
ظاهراً معرّب گرگْ مرگِ مذکور).
انواع هندی بیش در منابع دورة اسلامی .
قدیمترین وصف گونه های هندی بیش در دورة اسلامی ظاهراً از آنِ موفّق هروی ، مؤلف کهنترین
دارونامة موجود به فارسی (نیمة دوم قرن چهارم ) است ، که با پزشکی و داروهای هندی نیز
آشنا بود. وی پنج گونه بیش با نامهای هندی آنها وصف کرده ( رجوع کنید به بالا) که از
همه بدتر و «زودکُش تر» هلهل ( = هلاهل ) است که «به عنبر ماند و کمتر از خَرْدَلَکی
از وی مردم را بکُشد، و باشد که بویش بکُشد وگر کسی را نکُشد لابد اندر دِقّ یا سِل
افکند... هلهل ... سیاه بود از درون و بیرون و برق همی زند ( یعنی برّاق است ) و سخت
باشد و مانندة سرِ پستان ... و آن زمین که وی بر او بروید گِلَش را بسوزاند...» (ص
69، 70). وصف دوم از آنِ ابوریحان بیرونی است (متن عربی ، ص 138ـ139؛
ترجمة فارسی ، ج 1، ص 161ـ 165) و آن آمیزة
مغشوشی از شنیده ها و خوانده های اوست ، مثلاً: رویشگاه بیش یکی از کوههای کشمیرهند
(به نام سنکرنستاجن ( ؟ ) ) است ؛
نامهای انواع بیش مأخوذ از نامهای چهار
طبقة اجتماعی هند است ( کذا ) : کالدر، منکن ، شرنگ و هلاهل ( تفاوت اینها بیشتر از
حیث رنگ و سستی یا سختی و اندازة زهرناکی آنهاست ، مثلاً «کالدرْ بیش سبز را گویند
و منکن سیاه را و شرنگ سپید را» ) . ابوریحان نامهای هندی دیگری برای دیگر گونه های
بیش ذکر کرده است ، مثلاً : شودْرَ («منکن و هو شودر أسوَد»؛
ص 138)، برهمن («شرنک و هو برهمن ابیض
»؛
همانجا) و کشتر («هلاهل و هی کشتر اصفر»؛
همانجا؛
شودر و کشتر ، بترتیب از sudra ِ و atriya §ks ی سنسکریت
، بترتیب راجع به طبقة چهارمِ پست و طبقة دوم (سپاهیان ) هندوان بوده است ؛
رجوع کنید بهپلتس ، ذیل « شودر و کشتری
»). کشنده ترین گونة بیش در ترجمة فارسی ابوریحان (ج 1، ص 162ـ163) کالکوت دانسته شده
است ، که «میانة چوب او سیاه .... که به سپیدی زند وجِرمِ او صُلب ( است ) ... و بعضی
از این را سه شاخ بُوَد...
و مقدار جُوی از او آدمی را... در حال بکُشد...
بعضی از اطباء هند هلاهل و کالکوت را یک نوع ( دانند ) » ( رجوع کنید به هندی t/kalakut ¦lku ¦ka ، از a ¤t ¦kala-ku ی سنسکریت
؛
پلتس ، ذیل « کالکوت »).
وصف سوم از آنِ حکیم مؤمن (محمد مؤمن حسینی
تنکابنی ، از پزشکان شاه سلیمان صفوی ، حک : 1077ـ1105) است که ظاهراً با استفاده از
منابع هندی دیگری ، دوازده گونه بیش را وصف کرده است (ص 202ـ203؛
به سبب بسیار مغلوط بودن چاپهای موجود این
تألیف ، تعیین صورت نامهای هندی مذکور در تحفة حکیم مؤمن ، بجز چندتا، مثلاً سینکها
( در اصل : سنگبا/سنگیا ) ، بَچْهناک ( در اصل : بجهبناک ) و کالکوت ( در اصل : کالوت
) ، ممکن نیست ). آخرین و، چنانکه گفته شد، مبسوطترین وصف انواع بیش را در مخزن الادویة
عقیلی علوی شیرازی (تألیف : 1185؛
همانجا) می یابیم ، که از هجده قسمی که
، به گفتة او، در منابع هندی ذکر کرده بودند، چندین قسم را (با ذکر رویشگاه بعض آنها)
وصف کرده است ، مثلاً: سینکها (شبیه «به شاخ آهو بره ») یا چندال ، بچهناک (شبیه به
جَدْوار * ، با سمّیتی کمتر از آنِ سینکها ) که خود
شش گونة ضعیف دارد، مانند تیزک ( کذا )
، قرون السُّنبل ( کذا ) و کالاکوت ( کذا ) (به سبب آشفتگی محتوا و مغلوطی چاپهای موجود
مخزن ، وارسی صورتهای درست همة نامهای انواع بیش و گروهبندی انواعِ مذکور اکنون میسّر
نیست ).
طبع و خواص . ریشة همة انواع بیش کمابیش
زهرناک است . بعض حکمای قدیم زهر بیش را سریع التأثیرترین و کُشنده ترینِ زهرها دانسته
و حتی برخی گفته اند که حتی بوی آن «آدمی را از پای می اندازد» ( رجوع کنید به مثلاً،
اهرن ، به نقل ابن بیطار، همانجا؛
قُسْطابن لوقا ( قرن سوم ) ، به نقل ابوریحان
بیرونی ، ص 138؛
دربارة مبالغة حکمای هند دربارة زهرناکی
برخی از انواع بیش رجوع کنید بهعقیلی علوی شیرازی ، ص 260ـ262). از زهرناکی شدید اقونیطن
/ بیش در قدیم برای کُشتن درندگان مانند پلنگ و گرگ ( رجوع کنید بهاصطلاحهای «قاتل
النمر» و «قاتل الذئب » مذکور در بالا) و گُراز استفاده می کردند ( رجوع کنید به دیوسکوریدس
، ترجمة عربی ، همانجا؛
ترجمة قدیم انگلیسی ( 1655 میلادی ) ، ش
77، ص 475، و ش 78، ص 476). همچنین گویا در قدیم برخی از کَمانداران پیکانهای تیرهای
خود را به زهر بیش می آلودند که ، در صورت اصابت آنها به دشمنان یا جانوران وحشی ،
اینان را فوراً بکُشد (مثلاً رجوع کنید به اهرن و قسطا، همانجا؛
دربارة چنین استفادة بعض قبایل هندی و برمه
ای از بیش در قرن نوزدهم رجوع کنید به دایماک و دیگران ، ج 1، ص 7).
کشندگی شدید بیش را ناشی از «طبع » آن دانسته
اند که «جمیع حکمای هند آن را سرد در درجة چهارم می دانند... و حکمای یونان ( و پیروان
ایشان ) گرم و خشک در مرتبة چهارم » (عقیلی علوی شیرازی ، همانجا؛
مثلاً رجوع کنید به ابن سینا ( کتاب دوم
، ص 95: «طبع آن در غایت گرمی و خشکی است » ) ، و ابو زید اَرَّجانی ( به نقل ابوریحان
بیرونی ، ترجمة فارسی ، ج 1، ص 164ـ165 ) ). از شگفتیها این که ، به گزارش بعض دانشمندان
، در دو جانور نه فقط زهر بیش مؤثر نیست بلکه خوردنِ بیش آنها را فربه می کند: یکی
سَلْوی ' (= بلدرچین * ) و دیگری گونه ای موش (مثلاً، جُبَیْش بن الحسن دمشقی ( متوفی
در اواخر سدة سوم ) ، به نقل ابن بیطار، همانجا؛
در بارة این «موشِ» شگرف رجوع کنید بهبیشْ
موش در دنبالة مقاله ).
دفع مضرّت بیش . گرچه برخی از حکیمان معتقد
بودند که هیچ پادزهری نمی تواند مسمومیت از زهر بیش را دفع کند (مثلاً، بِشْرِ جَزّی
( ؟ ) ، به نقل ابوریحان بیرونی ، ص 138؛
هروی ، ص 70: «کسی که هلهل خورَد نه تریاق
بر او سود کند و نه جز تریاق ( زیرا ) که هلهل از آن زودتر کُشد که مَرد چشم برهم زند،
پس تریاق ( فقط ) اِنجاحی کند»)، پادزهرها وتدابیری برای دفع مضرّت آن توصیه کرده اند،
مثلاً: «بهترین علاجِ آن ، قی ء کردن با تخم شلغمی است که با می و چربی (روغن ) پخته
شده باشد، و خوردن روغن گاو و پادزهر و تریاقِ اکبر (طبری ، ص 447ـ448؛
دربارة «تریاق اکبر» = «تریاق بزرگ / کبیر/
فاروق » رجوع کنید به جرجانی ، ص 711ـ713؛
امیری ، ص 360ـ361)؛
« ( پس از چند بار قی ء به شیوة اخیر الذکر
) خوردنِ چهار اوقیه از مطبوخ بلوط با می ... با یک قیراط گَردِ مُشکِ نیکو، همچنین
خوردن چربی گاو، پادزهر سرخ و زردِ ناب ، پادزهر ویژة مار و افعی ، ( تریاقِ ) مِترودیطوس
( در بارة ترکیب این تریاق رجوع کنید بهجرجانی ، ص 714ـ715 ) ؛
و به گفتة گروهی از پیشینیان ، ریشه های
کبر * پادزهر بیش است » (رازی ، به نقل ابن بیطار، ج 1، ص 123؛
نیز رجوع کنید به جرجانی ، ص 575)؛
«بیش چهار نوع است که همه وَ حیّاً ( سریعاً
) کشنده اند و کمتر آدمی ای ( که بیش خورده باشد ) از آن رهایی می یابد... باید بیش
خورده را با آب گرم و چربی و عسل وادار به استفراغ کرد و به او لَبَن الحَلیب ( = شیر
گاو؟ ) و آبی که انجیر خشک و چربی دَجاج ( جوجه ، ماکیان ) و روغن بنفشه در آن جوشانده
شده باشد، خورانید...» (مجوسی ، ج 2، ص 227)؛
«تریاق خانق النمر و خانق الذئب ، پس از
تنقیه ( = استفراغ ) ، خوردنِ کَمافیطوس ( = خامافیطس / خَمابیطوس ) و صَعْتَر است
» (انطاکی ، ج 1، ص 117ـ 118).
پادزهر شگفتی برای بیش که در چند منبع قدیم
یافت می شود «بیشْ موش /بیش موشَک » است که ، به توصیف ابو یزید صَهاربُخْت * بن ماسَرجیس
(نیمة دوم سدة دوم ـ نیمة اول سدة سوم )، «موشی است غذاء او بیش ...و گوشت او را خاصیت
این ... که ضرر بیش را دفع کند (به نقل ابوریحان بیرونی ، ترجمة فارسی ، ج 1، ص
165). تنی چند از حکیمان قدیم وجود چنین موشی را باور کرده و، بی این که درستی این
موضوع را تحقیق کنند، این پادزهر ظاهراً افسانه ای را تکرار کرده اند، مثلاً ابن سینا
(کتاب دوم ، ص 95): «تریاقِ آن ، فَأرَة البیش ، و آن موشی است که در ریشة (بُنِ) بیش
مسکن دارد، از آن می خورد و نمی میرد». ابن سینا (همانجا، بی ذکر مأخذ) گیاهی به نام
«بیش موش بیشا» ( کذا ) را که نام دیگرش «بوحا» ( کذا ) است وصف کرده که «با بیش (
= نزدیک بیش ) می روید و بوتة هر بیشی که نزدیک آن باشد ( دیگر ) بار نمی آورد، و آن
بزرگترین تریاق بیش .... و هر زهری ، ( از جمله ، ) زهر افعی است (نیز رجوع کنید به
انطاکی ، ج 1، ص 77، ذیل «بیش موش / بیش میش »/ بوحا، که همین مطلب را با الفاظ دیگری
تکرار کرده
است ؛
خوزی ( ؟به نقل ابوریحان بیرونی ، ص
140 ) : «با بیش گیاهی به نام بوحا می روید که آن را با بیش از هند می آورند و سودش
مانند آنِ بیش موش است ... جانور کوچکی که در ریشة بیش یافت می شود»؛
عقیلی علوی شیرازی ص 261، گمان می کند که
«شاید بوحا... نام جدوار باشد»که یگانه گیاهی است که می تواند در مجاورت بیش بروید
و این «جدوار تریاق آن بیش است »).
خواصّ درمانی . باوجود زهرناکی شدید اقونیطن
وبیش ، فواید درمانی هم برای آنها ذکر کرده اند. به گفتة دیوسکوریدس (همانجاها)، «خانق
النمر در داروهای مسکّن چشمْ درد به کار می رود». به گفتة ابن سینا (همانجا)، «مالیدن
بیش ( بر پوست ) برص * و جذام * را درمان می کند...بوحا نیز همین سودمندی را در درمان
برص و جذام دارد»، اما در بارة خانق الذئب و خانق النمر (همانجا) می گوید که « ( اینها
) نه استعمال داخلی دارند نه استعمال خارجی ». به گفتة جالینوس (به نقل رازی ، ج
20، ص 417)، «اگر به تعفین ( = پوسانیدن به قصد از میان بردن ) عضوی از بیرون یا در
مقعده ( یعنی بواسیر ) نیاز افتد، ( طِلای خانق النمر بر آن عضو یا باسور ) بسیار سودمند
است ، و بویژه ریشة آن مؤثرتر است ». به گفتة بِشْر جَزّی (؟)، « ( از پنج گونه بیش
) ... برهمنِ سفید، که شبیه به وُج /وَج ( = اِگیر تُرکی ) است ، از همه کم زیانتر
است و درمان دارویی ( فقط ) با آن می شود» (به نقل ابوریحان بیرونی ، ص 139). عقیلی
علوی شیرازی ، دربارة مداوا با بیش در پزشکی هند از جمله چنین گزارش کرده است (ص
260ـ262): بچهناک ، گونه ای بیش ، از حیث ظاهر مانند جدوار و «سمّیت آن از سینکها ضعیفتر
و قابل تدبیر و اصلاح است ... اطبای هند، بعد از تدبیر و اصلاح ، آن را استعمال می
نمایند، خصوص تیلیای آن را ( تیلیا ، در هندی به معنای «چرب ، روغنی »، در هند اصطلاحاً
به دارویی گفته می شود که آن را چرب کرده باشند تا از تأثیر هوا مصون بماند ) ... جهت
جذام و برص وامراض سَوداویّه و بلغمیّة مُزمنه ... و قُروح خبیثه ... و مقدار کم آن
با مُصلِحات شُرباً و طِلاءً نافع است ».
بیش در داروشناسی و پزشکی جدید. از لحاظ
گیاهشناسی نوین ، گیاهشناس انگلیسی ن . والیچ در سدة نوزدهم بیش را نوع واحدی دانسته
و نام علمی Aconitum ferox به آن تخصیص داده بود (بی چون و چرایی این تشخیص و نامگذاری را برخی از دانشمندان
در همان قرن ، مثلاً ی . ل . شلیمّر ، ص 16،
ذیل همین نام علمی ؛
و حتی در روزگار ما، مثلاً زریاب ، در عنوان مقالة «بیش
» در الصیدنة ابوریحان بیرونی ، ص 138، پذیرفته اند). مع ذلک ، در همان سدة نوزدهم
گیاهشناسان و پژوهشگران دیگری به این نتیجه رسیدند که زهرگیاهی شدیدی که در گویشهای
هندی به طورکلی بیش (درجنوب هند)/ بیخ (در شمال هند)/ ویش و جز اینها خوانده می شود
در واقع نه فقط از Wall. A.ferox بلکه از ریشه های هفت نوع اقونیطن هیمالیاییِ دیگر نیز به دست می
آمد، و دیگر این که نوعی که عموماً A.ferox
می خوانند همان A. napellus
اروپا (مذکور در بالا) است ( رجوع کنید به بالفور، ج 1، ص 361).
برگها و، بویژه ، ریشة انواع بیش حاوی چندین
قَلیاسان (= مادّة شبه قلیایی ، آلکالوئید ) گیاهیِ ترکیباًگ بسیار نزدیک به هم است
که مهمترین آنها آکُنیتین است . در اروپا هم ، در گذشته ای نه بسیار دور، عصارة آبدار
یا تَنتورِ الکلی و، بندرت ، گَردِ ریشة خشک A. napellus
را به مقدارهای بسیار اندک در استعمال داخلی برای درمان روماتیسم ، دردهای
عصبی ، عوارض آرتروزی ، سیفیلیس ، استسقاء و نیز به عنوان مسکّن قلب و جهازِ تنفس ،
تَبْبُر، داروی بیحس کنندة معده و جز اینها به کار می بردند ( رجوع کنید بهلیتره ،
ج 1، ذیل "aconitine"
؛
> واژه نامة مصور پزشکی
درلند < ، ذیل "aconite"
؛
دایماک و دیگران ، همانجا؛
زرگری ، ج 1، چ 4، ص 8ـ17. ـ برای کاربردهای
درمانی انواع بیش هندی در پزشکی بومی معاصر در هند و پاکستان > رجوع کنید به دایرة
المعارف گیاهان طبّی پاکستان < ، ج 1، ص 139ـ159؛
برای تصویر Aconitum
napellus رجوع کنید
به نگارة ش ؟).
منابع :
(1) ابن بَیطار، الجامع لِمفردات الادویة
والاغذیة ، بولاق 1291؛
(2) ابن سینا، القانون فی الطب ، دهلی نو
1408؛
(3) محمد بن احمد ابوریحان بیرونی ، کتاب
الصیدنة فی الطب ، چاپ عباس زریاب ، تهران 1370ش ؛
(4) همان ، ترجمة فارسی نیمة اول قرن هشتم
هجری از ابوبکر بن علی بن عثمان کاسانی ، چاپ منوچهر ستوده و ایرج افشار، تهران
1358ش ؛
(5) منوچهر امیری ، فرهنگ داروها و واژه
های دشوار، یا، تحقیق دربارة کتاب الابنیة عن حقائق الادویة موفق الدین ابومنصورعلی
هروی ، تهران 1353ش ؛
(6) داوودبن عمر انطاکی ، تذکرة اولی الالباب
و الجامع للعجب العجاب ،قاهره 1308ـ 1309 ؛
(7) محمدحسین بن خلف برهان ، برهان قاطع
، چاپ محمد معین ، تهران 1361ش ؛
(8) بندهش ، ( گردآوری ) فرنبغ دادگی ،
ترجمة مهرداد بهار، تهران 1369ش ؛
(9) اسماعیل بن حسن جرجانی ، کتاب الاغراض
الطبیة والمباحث العلائیة ، عکس نسخة مکتوب در سال 789 هجری محفوظ در کتابخانة مرکزی
دانشگاه تهران ، تهران 1345ش ؛
(10) محمد مؤمن بن محمد زمان حکیم مؤمن
، تحفة حکیم مؤمن ، تهران ( تاریخ مقدمه : 1402 ) ؛
(11) محمد بن زکریا رازی ، کتاب الحاوی
فی الطب ، حیدرآباد دکن 1374ـ1390/1955ـ1971؛
(12) علی زرگری ، گیاهان داروئی ، ج 1، چ 4، تهران 1366ش ؛
(13) شرح لکتاب دیاسقوریدوس فی هیولی الطب
ّ، وضعه مؤلف مجهول فی نهایة القرن السادس الهجری ، حققه ونقله الی اللغة لالمانیة
وعلق علیه آلبرت دیتریش ، گوتینگن 1408/1988؛
(14) علی بن سهل طبری ، فردوس الحکمة فی
الطب ، چاپ محمد زبیر صدیقی ، برلین 1928؛
(15) محمدحسین بن محمدهادی عقیلی علوی شیرازی
، مخزن الادویة ، کلکته 1844، چاپ افست تهران 1371ش ؛
(16) بهرام فره وشی ، فرهنگ فارسی به پهلوی
، تهران 1358ش ؛
(17) علی بن عباس مجوسی ، کامل الصناعة
الطبیة ، بولاق 1294؛
(18) موفق بن علی هروی ، الابنیة عن حقایق
الادویة ، به تصحیح احمد بهمنیار، چاپ حسین محبوبی اردکانی ، تهران 1346ش ؛
(19) Edward
Balfour, The cyclopaedia of India and eastern and southern Asia ... , 3rd ed.,
London 1885;
(20) Christian Bartholomae, Altiranisches Wخrterbuch, Strassburg 1904;
(21) Bundahis
§n, Zand-a ka ¦s i ¦h : Iranian or Greater Bundahis §n , translit. & Engl.
tr. by B. T. Anklesaria, Bombay 1956;
(22) Pedanius Dioscorides, The Greek herbal of Dioscorides, Engl. tr. by
John Goodyer 1655, ed. R. T. Gunther, Oxford 1934;
(23) Dorland's illustrated medical dictionary, Philadelphia 1984;
(24) William Dy. mock, C. J. H. Warden and David Hooper, Pharmacographia Indica...
, London 1890- 1893;
(25) EI 2 , suppl., fascicles 1-2, s.v. "Aku ¦nit ¤un" (by
P.Johnstone);
(26) Flora Iranica, ed. Karl Heinz Rechinger, Graz 1963
;
27- Ahmad Issa, Dictionnaire des noms des plantes en latin fran µais,
anglais et arabe, Cairo 1930;
(28) ـmile Littrإ, Dictionnaire
de mإdecine, de chirurgie,
de pharmacie, de l'art vإtإrinaire... , 17 th ed., Paris 1893;
(29) David N.
MacKenzie , A concise Pahlavi dictionary , London 1971;
(30) Monier Monier-Williams, A Sanskrit- English dictionary, ed. E.
Leumann...[et al.], Oxford 1979;
(31) Pakistan encyclopaedia planta medica , voL.1. Karachi 1986;
(32) John T. Platts , A dictionary of Urdu ¦, classical Hind i ¦and English,
Oxford, repr. 1982;
(33) H. Riedl, " Aconitum L . ", in Ranunculaceae (=Flora iranica,
No. 171, Graz 1992), 36-44;
(34) J. L. Schlimmer, Terminologie mإdico-pharmaceutique et anthropologique fran µaise- persane... , litho
ed. Tehran 1874, typo repr.,Tehran 1970;
(35) Fuat
Sezgin, Geschichte des arabischen Schrifttums, vol. ê: Medizin, pharmazie,
Zoologie, Tierheilkunde bis ca. 430 H., Leiden 1970.
/ هوشنگ اعلم /
////////////
بیش،
bīš ،هلاهل، halahil اقونیطون
(Aconitum). در هندی بیش، bīš ، در سنسکریت
ویسه (Aconitum ferox) vişa ، از ویسه vişa
"زهر". واژۀ سنسکریت هلاهله hālāhala
گونه‌ای تاج‌الملک است که زهری پر زور از آن سازند. بسنجید با T‛oung
Pao, 1915, pp. 319-320.
این نام (نمی‌دانم به غلط یا درست) به Kaempferia Pundurata
داده شده است (Stuart, Chinese Materia Medica, p. 227).
نام دیگر این گیاه p‛un-no šu
(نه mou)، *bun-naاست. اما تا مین (Ta Min) گوید آن Curcuma كه در هایی‌ـ
نان (Hai-nan)
روید p‛un-no-šy است، در حالی كه گونه ای كه در كیان‌ـ
نان (kian-nan)
می‌روید (Curcuma longa)
Kian-hwan است. Kaempferia به همان راسته‌ای تعلق دارد كه Curcuma ، یعنی راسته Scitamineae . به گفته ما چی (Ma Či)
از دوره سونگ، این گیاه درسی‌ـ ژون و تمامی
بخشهای كوان‌ـ نان می‌روید؛ سمی است
و مردم باختر نخست روی گوسفند می آزمایند: اگر گوسفندان از خوردن آن سرباز زدند، دور
می‌اندازند. p‛un-no
چینی، *bun-na، مانند است به آوانگاشت واژه تبتی bon-na،
هرچند در زبان تبتی اقونیطون را نیز bon-na می‌گویند.
در Sui šu ، از fu-tse در شمار فرآورده های ایران ساسانی
نام برده شده است. گفته شده که pai
fu-tse محصول سرزمین
تسائو (Ts‛ao)
(جغـتا)، در شمال تسون- لین (Ts‛uń-liń) ، و نیز کی- پین (Ki-pin) است.
این نام با صورت fu-tse در دستور داروئی نوشته بر لوحی چوبی دوره هان که در ترکستان یافت شده است آمده
است. Fu-tse را Aconitum fischeri [نوعی اقونیطون، تاج‌الملوک]
دانسته‌اند که فراوان در چان- مین هی‌ین (Čań-miń hien) در حوزه لو- نان (Lu-ńan)
واقع در سه- چوان کشت می‌شود. به هر روی نمی
دانیم در ایران می‌روید یا نه.
یی‌تسین (Yi Tsiń)
این نکته را یاد آور شده که گیاهان دارویی هند همان گیاهان چین نیستند. او در سیاهه
بهترین داروهای چینی از گندهای اقونیطون* و fu-tse نام می‌برد که بهیج روی در هند یافت
نمی‌شوند. از ساینو ایرانیکا-بهشناخت دو سویه... مرکز نشر دانشگاهی.
///////////
گیاه تاج الملوک جنسی از تیره آلالگان
(Ranunculaceae)
است.
با توجه به خواص دارویی آن در بیماری‌هایی
نظیر سرفه، روماتیسم، نقرس و سیاتیک شناخته شده بوده است ولی به لحاظ سمی بودن گیاه
و شکل برگ‌های آن به برگ کرفس، از کاشتن این گیاه در منزل اجتناب می‌شود. اندازه بوته
آن در حدود سی تا صد سانتی متر است و زمین با خاک معمولی و مرطوب و آفتابگیر را دوست
دارد. در برابر سرما مقاوم است و به لحاظ کوتاه بودن گیاه، در حاشیه بوستان‌ها کاشته
می‌شود. زمان گلدهی آن اواخر بهار و اوایل پائیز است و عمر گل‌ها در حدود سه هفته می‌باشد.
ازدیاد آن از طریق بذر و جا به جایی و تقسیم ریشه صورت می‌گیرد.
زهر
زهر هلاهل یا گرگ کش گیاه گرگ کش (آقنیطون)
با نام علمی Aconitum
feroguall از خانواده
آلاله یا Ranunculaceae
می‌باشد که در کشور ایران نیز نمونه‌هایی از آن وجود دارد. به علت وجود
آلکالوئید سمی اکونی تین، اسم این جنس یعنی Aconitum برای آن انتخاب شده‌است. گرچه داروهای ارزشمندی از این گیاه جهت درمان ذات
الریه و رماتیسم‌های حاد استخراج می‌شود، به علت باریک بودن مرز سمیت، با مصارف دارویی،
حتماً بایستی تحت نظارت پزشک در درمان به کار گرفته شود.
گونه‌ها
رنگ گل‌ها در گونه‌های مختلف، متفاوت است
برخی گونه‌ها، گلهایی به رنگ بنفش دارند مانند گونه تاج‌الملوک ناپل (A. napellus).
برخی نیز گلهایی به رنگ آبی روشن دارند مانند گونه A. variegates که گونه‌هایی از آن دو رنگ بوده و رنگ سفید در آن وارد شده است. گونه زینتی
تاج الملوک به نام aquilegia
chrysantha بیشتر مورد
توجه واقع شده است.
تاج‌الملوک.
برای کاشت و تکثیر آن از بذر استفاده می‌شود
که در اواسط بهار در خزانه می‌کارند و در اوایل پائیز به محل اصلی انتقال می‌دهند.
همچنین می‌توان با تقسیم ریشه‌ها در بهار یا پائیز نسبت به تکثیر آن اقدام کرد. از
سایر گونه‌های تاج الملوک می‌توان تاج‌الملوک صورتی، تاج‌الملوک جنگلی و تاج‌الملوک
قفقازی را نام برد.
نوع بستانی آن گلهایش سر به بالا است و
نوع وحشی آن گلهایی افتاده دارد به رنگهای مختلف در دشت‌های آمریکا فراوان می‌روید
و در کلورادو آمریکا به رنگ آبی است (گل نشان ایالتی کلرادو است) از تخم هم به عمل
می‌آید و در سال دوم گل می‌دهد گیاهی چند ساله یا دائمی است.
/////////////
آقونيطن أو تاج الملوك هو جنس نباتي يضم
أكثر من 250 نوع من النباتات السامة يعتبر كعلاج لسم الافاعى.
//////////
به اردو:
تاج الملوک
خاندان: Ranunculaceae
میٹھا تیلیا۔
زہریلے پودے کی ایک جنس ہے۔ اس پودے کی
کم و پیش 60 انواع (species)
ہیں۔ مانک شوڈ (Monkshood)
اس کی ایک اہم قسم ہے۔ ایکونائٹ کی جڑوں سے ایکونائین دوا حاصل ہوتی ہے۔
/////////
به کردی:
Çirnûkê gur an bizinkuj
(Aconitum) cinseke riwekên famîleya adirgeyan (Ranunculaceae) e. Riwekek pirr
axûdar (bijehr) e.
Navê wê yê latînî ji mîtolojiya
grekî tê. Tê texmînkirin ku ev nav jî bingeha xwe ji çiyayê Akonîtos ê li
Pontûsê ye girtiye. Herkûles segê serî yê Hadesê (gorî mîtolojiya grekî dojeh)
Kerber (Zerberus) xapandiye, deraniya erdxana ronahî. Kerber vereşiyaye, li
cihê vereşa wê lê rijiyaye ev giha hêşîn bûye.
Çirnûka gurê sala 2005'ê wekî
riweka axûdar a salê hatiye hilbijartin. Bi qasî 400 cureyên wê hene. Li
Kurdistanê jî hin cureyên wê diçên.
Cureyên çirnûkê gurê[biguherîne]
Aconitum alboviolaceum Kom.
Bizinkuja axûdar (Aconitum anthora
L.)
Aconitum baicalense Turcz. ex
Rapaics
Aconitum barbatum Pers.
Aconitum bisma (Buch.-Ham.)
Rapaics (Syn.: Aconitum palmatum D.Don.)
Aconitum brachypodum Diels
Aconitum ×cammarum L.
Aconitum carmichaelii Debeaux
(Syn.: Aconitum chinense Paxton)
Aconitum columbianum Nutt.
(Syn.: Aconitum noveboracense A.Gray ex Coville)
Aconitum coreanum (H.Lév.)
Rapaics
Aconitum degenii Gayer:
Bizinkuja Degen (Aconitum
degenii Gayer subsp. Degenii):
Bizinkuja panîkûlî (Aconitum
degenii subsp. paniculatum (Arcang.) Mucher, Syn.: Aconitum paniculatum auct.)
Aconitum delphiniifolium DC.
Aconitum falconeri Stapf
Bizinkuja Himalayayan (Aconitum
ferox Wall. ex Ser.)
Aconitum fischeri Rchb. (Syn.:
Aconitum sinense Sieb. ex Lindl. & Paxton)
Aconitum forrestii Stapf
Aconitum ×fusungense SheHuaLi
& Y.HueiHuang
Aconitum gymnandrum Maxim.
Aconitum hemsleyanum E.Pritz.
Aconitum henryi E.Pritz.
Aconitum heterophyllum Wall. ex
Royle
Aconitum jaluense Kom.
Aconitum japonicum Thunb.
Aconitum krylovii Steinb.
Aconitum kusnezoffii Rchb.
Aconitum lycoctonum L.:
Bizinkuja zer (Aconitum
lycoctonum subsp. lycoctonum, Syn.: Aconitum excelsum Rchb., Aconitum
septentrionale Koelle(
Çirnûkê gur ê Kurdistanê
(Aconitum lycoctonum subsp. vulparia (Rchb.) Nyman, Syn.: Aconitum lycoctonum
auct., Aconitum vulparia Rchb.)
Aconitum maximum Pall. ex DC.
Aconitum nagarum Stapf (Syn.:
Aconitum dielsianum Airy Shaw(
Çirnûkê gur ê şîn (Aconitum
napellus L(
Aconitum orientale Mill.
Aconitum pendulum N.Busch
Bizinkuja tantiros (Aconitum
pilipes(
Bizinkuja nûrandî (Aconitum
plicatum(
Aconitum reclinatum A.Gray
(Syn.: Aconitum vaccarum Rydb.)
Aconitum scaposum Franch.
Aconitum sinomontanum Nakai
Aconitum spicatum (Brühl) Stapf
Aconitum sungpanense Hand.-Mazz.
Aconitum tauricum
Aconitum ×tokii Nakai
Bizinkuja rengîn (Aconitum
variegatum L.)
Aconitum uncinatum L.
Aconitum vilmorinianum Kom.
Aconitum volubile Pall. ex
Koelle
Çavkanî[biguherîn]
Alan T. Whittermore & Bruce
D. Parfitt: Ranunculaceae in der Flora of North America, Volume 3, 1997:
Aconitum - Online. (ne bi kurdî ye(
Wencai Wang, Dezhi Fu,
Liang-Qian Li, Bruce Bartholomew, Anthony R. Brach, Bryan E. Dutton, Michael G.
Gilbert, Yuichi Kadota, Orbélia R. Robinson, Michio Tamura, Michael J. Warnock,
Guanghua Zhu & Svetlana N. Ziman: Ranunculaceae, in der Flora of China,
2001: Aconitum - Online.
Girêdan[biguherîne]
Li Wikimedia Commons medyayên di warê
Çirnûkê gur (Aconitum) de hene.
www.giftpflanzen.com
Zur Heilwirkung der
Aconitum-Arten, am Beispiel von Aconitum napellus. (almanî(
Kategorî: Famîleya adirgeyan
/////////////
به ترکی آذری:
Akonit (lat. Aconítum, yun.
Aconae - ox, oxlu) - qaymaqçiçəklilər fəsiləsindən olan çoxillik bitki cinsi.
Akonit 50-199 sm hündürlükdə,
çox illik bitkidir. Çiçəkləri sarı, moruqu ya da tünd mavi rəngdə olur. Ehtiva
etdiyi alkoloidlər səbəbi ilə zəhərlidir.
Yunan mifologiyasına görə bu
bitki, Heraklın aldadıb axirətdən gün işığına çıxartmış olduğu üçbaşlı köpək
Kerber gün şüalarına tab gətirməyib quduzluqla qusaraq ifraz etdiyi seliyin
torpağa düşməsindən göyərmişdir. Bu hadisə Akoni şəhəri yaxınlığında baş
verdiyindən bitki də belə adlandırılmışdır.
///////////
به ترکی استانبولی:
Kurtboğan (Aconitum), düğün
çiçeğigiller (Ranunculaceae) familyasından çok zehirli bir bitki cinsidir.
Kurtboğan, 50-199 cm
yükseklikte, çok yıllık, otsu bitkilerdir. Çiçekleri sarı, morumsu ya da koyu
mavi renkte olabilir. İçerdikleri alkoloitlerden dolayı çok zehirlidirler.
Türkiye'de 4 türü bulunur: A.
anthora, A. cochleare, A. nasutum, A. orientale.
Kültürü yapılan türleri (A. ×
cammarum, A. carmichaelii, A. hemsleyanum, A. henryi, A. napellus), gösterişli
çiçeklerinden dolayı bahçecilikte kullanılır.
////////////
Aconitum (/ˌækəˈnaɪtəm/), also
known as aconite, monkshood, wolf's bane, leopard's bane, mousebane, women's
bane, devil's helmet, Queen of all Poisons, or blue rocket, is a genus of over
250 species of flowering plants belonging to the family Ranunculaceae. These
herbaceous perennial plants are chiefly native to the mountainous parts of the
northern hemisphere, growing in the moisture-retentive but well-draining soils
of mountain meadows. Most species are extremely poisonous[4] and must be dealt
with carefully.
Aconitum variegatum
Scientific classification
Kingdom: Plantae
(unranked): Angiosperms
(unranked): Eudicots
Order: Ranunculales
Family: Ranunculaceae
Tribe: Delphinieae
Genus: Aconitum
L.
subgenera
Aconitum subgenus Aconitum
Aconitum subgenus Lycoctonum (DC.) Peterm.
