[1] - زبل . [ زُ ب ُ ] (ع اِ) ج ِ زبیل «سرگین »، جمع دیگر زبیل زُبلان است
. (اقرب الموارد) (منتهی الارب ) (متن اللغة) (المعجم الوسیط). || ج ِ زبیل به معنی
زنبیل . (منتهی الارب ) (مهذب الاسماء). ج ِ زبیل بمعنی کدوی خشک میان تهی که زنان
در وی پنبه نهند. (منتهی الارب ). زبیل و زنبیل ج ، زبل و زنابیل . (مقدمة الادب زمخشری
چ لایپزیک ص 29): عنده زبل من التمر و زنابیل ؛ او راست زنبیل ها از خرما. (از اساس
البلاغة). زبل ج ِ زنبیل که بمعنی سبد یا انبان یا نوعی ظرف است . (از شرح قاموس
). ج ِ زِبّیل یا زَنبیل است بمعنی قفه یا جراب یا ظرفی که در آن چیزی حمل کنند. (از
تاج العروس ).
////////
زبل . [ زِ ] (ع اِ) سرگین .(اقرب الموارد)
(دهار) (متن اللغة) (بحر الجواهر). سرگین اسب و غیره . (غیاث اللغات ). زبل سرگین
(سرجین ). و در حدیث عمر است که زنی ناشزه را بفرمود تا در زبلدان زندانی کنند. (از
نهایه ابن اثیر). زبل و زبیل سرگین است و مزبله جای افکندن آن . (شرح قاموس ). سرگین
. سرجین . سرقین . (مقدمة الادب چ لایپزیک ص 22). به لغت سریانی جنس او (افکنده ٔ حیوانات
) را «ازبلادها» گویند... و آنچه از سگ پیدا آید، بسریانی «ازبلاد کلبا» گویند و خر
و سوسمار را «ازبلادخودانا» و خر موش را «ازبلادعفیرا» گویند. ارحانی گوید: افکنده
ٔ جمله حیوانات که بپارسی او را سرگین گویند. خشک کننده است مر جراحتها را از مزاج
، و عضو که مجاور او شود، گرم کند. (از صیدنه ٔ بیرونی ذیل : خرو). زبل بپارسی سرگین
گویند و مختلف بود بسبب اختلاف حیوانات و اختلاف اشخاص ... و مجموع زبلها محلل و مسخن
و مجفف بود. (اختیارات بدیعی ). افکنده . (ترجمه ٔ صیدنه ٔ بیرونی ). بعر. اختیارات
. بشک . (صیدنه ). (بشکل ). پلیدی . (مقدمة الادب ). پیخال . چلغوز. (برهان قاطع):
خثاالبقر؛ زبل گاو است . (اختیارات بدیعی ). ضریر. (تحفه ٔ حکیم مؤمن ) (ترجمه ٔ صیدنه
). ذرق . (اختیارات بدیعی ). عذرة. (مقدمة الادب زمخشری ). غائط. (مقدمة الادب ). فضلة.
گندگی
/////////////
زبل . [ زِ ] (ع اِ) سماد (کود). (متن اللغة)
کود حیوانی . کودهایی که ازمدفوع حیوانات یا دیگر فضولات آنها و یا از خون و استخوان
آنها تهیه شود. ابوعلی بن سینا گوید: ماهیت زبلها در اثر اختلاف انواع حیوانات مختلف
است بلکه یک حیوان خاص نیز با اختلاف حالات ، سرگین او گوناگون میگردد مخصوصاً مدفوع
انسان . (از قانون چ 1492 م . ج 1 ص 170). بستانی آرد: زبل حیوانی کودی است که از تخمیر
شده ٔ مدفوع حیوانات تهیه میشود. مدفوع حیوانات مخلوطی است از صفراء و دیگر ترشحات
معده و روده ها و مقداری آب و مقداری از مواد غذاهای هضم نشده ، اندازه ٔ هر یک از
اجزاء مذکور در حیوانات مختلف است . در دائرة المعارف فلاحتی آمده است : کودهای حیوانی
یعنی کود طویله و آغل و زاغه نه تنها بزمین قوت میدهد بلکه آنرا اصلاح نیز می کند.
بنابراین بهترین کود و اساس کود در زراعت است . این کود علاوه بر اینکه بر اثر دارا
بودن ازت ، فسفر، پتاس و آهک ، زمین را تقویت میدهد، موجب زندگی موجودات ذره بینی و
باکتریهای زنده کننده ٔ زمین نیز میشود. موجودات مزبور کود طویله را تجزیه می کنند
یعنی آنرا میسوزانند و از آن گاز زغال تولید می کنند و زمین را ورزیده و بار آمده میسازند.
کود حیوانی از مدفوعات و آهک ترکیب می یابد وبنابراین جنس آن بسته بوضع خوراک و نوع
حیوانات و آهکی که زیر آن ها ریخته شده و نگاهداری کود در کودگاه میباشد. مدفوعات حیوانات
را بدو دسته تقسیم میکنند:خشک و گرم و مدفوعات تر و سرد. بیشتر محتویات مدفوعات در
مرحله ٔ اول قابل جذب نیستند، در صورتی که موادبول بسهولت حل و جذب میگردند. یکی از
مواد مهم کود حیوانی آمونیاک است که در مجاورت هوا تجزیه می گردد ووارد هوا میشود،
بنابراین در نگاهداری کود مراقبت بیشتری باید نشان داد تا بتوان آمونیاک آنرا حفظ کرد.(از
دائرة المعارف فلاحتی تقی بهرامی : کوت ). و رجوع به کوت ، کود، ذرق ، سرگین ، زبل
الطیور، زبل الحمام ، زبل الذئب و دیگر ترکیبات «زبل » شود. || زبل کنایت از مال و
نعمت دنیا آمده . گویند: «اجتمع عنده زبل کثیر». «الدنیا کالمزبلة والذین اطمأنوا
الیها کلاب المزابل ». رجوع به اساس البلاغه ٔ زمخشری شود.
////////
زبل الأطفال
: به پارسی گندگی طفلان گویند. چون خشک
ساخته، بکوبند و ببیزند، به عسل سرشته، بر گلوی صاحب خناق طلا کنند، نفع تمام دارد،
خاصّه آنچه اوّل از اطفال بیرون آید.
زبل اللقلق
: به پارسی [سرگین] لکلک خوانند. چون یک
مثقال از او به مصروع دهند، سودمند آید.
زبل الجراد
: به پارسی سرگین ملخ گویند. چون بر بهق
و کلف ضماد کنند، مفید آید.
زبل الذّئب
: به پارسی سرگین گرگ خوانند. چون یک مثقال
از او در ده مثقال عرق بادیان حلّ کرده و صاف نموده، نیم گرم بیاشامند، قولنج را بگشاید.
زبل العصفور
: به پارسی سرگین گنجشک خوانند. چون به
آب دهن سرشته، ضماد کنند، قلع ثآلیل کند.
زبل الحمام
: به پارسی سرگین کبوتر گویند. چون به سرکه
سرشته، بر خنازیر طلا کنند، نفع تمام دهد؛ و چون در آبی که زبل الحمام را در او جوشانیده
باشند، نشینند، عسر البول را سودمند آید؛ و چون دو درم سرگین کبوتر سرخ و سه درم دارچینی
جداجدا کوفته و بیخته، آمیخته و به شربت سکنجبین بزوری سرشته، میل کنند، سنگ گرده و
مثانه را بریزاند.
زبل الفیل
: به پارسی سرگین فیل خوانند. چون بر صاحب تب کهنه بخور
کنند، نفع دهد.
