سبقت ایران از آمریکا در فروش یک محصول دارویی دانش بنیان
رئیس انجمن ژنتیک ایران گفت: سال گذشته ایران در عرصه ۵ محصول دارویی دانش بنیان ۶۰۰ میلیون دلار فروش داشته است.
به گزارش خبرنگار مهر، محمود تولایی ظهر امروز در «همایش ملی مهندسی ژنتیک در خدمت تولید غذای سالم و توسعه پایدار» در دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد با اشاره به قابلیت های مهندسی ژنتیک در جهت تحقق اقتصاد مقاومتی، فناوری را جزء لاینفک پیشرفت کشور اعلام کرد که در اسناد راهبردی نظام نیز پذیرفته شده و مورد تاکید قرار گرفته است.
وی با اشاره به راهبردهای توسعه تولیدات کشاورزی در کشورهای صاحبنام جهان برای برطرف کردن نیاز انسان ها به موضوع غذای سالم اظهارداشت: صاحبان استراتژی جهان برای مواجهه با چالش های پیش رو در جنگ غذا، از تمامی ظرفیت های دنیا استفاده می کنند که یکی از این ظرفیت ها استفاده از استعدادهای جهانی است.
وی با اشاره به اینکه برای مثال آمریکا به فکر استفاده از استعدادهای جهانی و منابع سایر کشورها برای تسلط به نیاز غذایی آیندگان است، ادامه داد: این در حالی است که کشور ما با توجه به پتانسیل های ویژه ای که در این حوزه دارد، به دلیل عدم سیاست گذاری مناسب، توجهی به این توانمندی ها ندارد.
رئیس انجمن ژنتیک با اشاره به منابع انرژی در کشور گفت: هم اکنون کشورهایی که نیاز به انرژی دارند، فناوری را در قبال نفت و گاز مبادله می کنند و به همین علت است که محصولات فناوری به راحتی وارد کشور می شوند اما برای تولید با مشکل مواجه هستیم.
عضو هیئت علمی دانشگاه بقیه الله الاعظم با بیان اینکه متاسفانه از ۲۲ کشور جهان واردات داریم، اضافه کرد: ۵۰ هزار میلیارد تومان از بودجه کشور سالانه صرف توسعه اقتصادی کشورهایی مانند چین، مالزی، سنگاپور و اندونزی می شود.
چالشهای زیست فناوری فقط برای تولیدات داخلی است
وی ادامه داد: متاسفانه منافع ملی ما در بخش زیست فناوری گم شده است و همه چالش های محصولات تراریخته که مطرح می شود، برای تولید و دسترنج محققان ایرانی است و نسبت به محصولات وارداتی، مقاومتی صورت نمی گیرد.
تولایی به حدود ۶ هزار کیلومتر مرز خشکی و بیابانی در کشور اشاره کرد و گفت: هم اکنون ۳۲ میلیون هکتار مرز بیابانی در کشور وجود دارد و کویر لوت یک دهم مساحت کشور را تشکیل می دهد. اینها سرمایه هایی هستند که می توانند با استفاده از فناوری های بیوتکنولوژی مورد استفاده در تولید گیاه قرار گیرند.
گیاه مقاوم به شوری می تواند به کشاورزی و محیط زیست کمک کند
وی با بیان اینکه سهم متخصصان بیوتکنولوژی در تولید گیاهان شورزیست و خشکی‌زیست، می تواند در حاشیه این سرمایه ها به کار گرفته شود، خاطرنشان کرد: اما آنهایی که نگران محیط زیست هستند بر حفظ این اکوسیستم تاکید دارند و این در حالی است که با انتقال گیاه مقاوم به شوری در این مناطق می توان به موضوع کشاورزی و محیط زیست کمک بسیاری کرد.
رئیس انجمن ژنتیک با اشاره به پیشرفت های کشور در عرصه های مختلفی چون فناوری هسته ای، سلول های بنیادی و بیوتک، گفت: متاسفانه سهم کشاورزی در عرصه فناوری مشخص نیست و واردات بی رویه امروز، فرصت شکوفایی را از ما گرفته است.
عضو هیئت علمی دانشگاه بقیه الله الاعظم با تاکید بر ضرورت نگاه منطقی به توسعه علم و فناوری گفت: حتی تاکیدات دینی نیز بر لزوم اقدام به شکوفاسازی طبیعت و محیط زیست وجود دارد و باید از این پتانسیل ها برای زندگی بهتر و پیشرفت کشور استفاده شود.
به گفته وی: پذیرش هر فناوری الزاماتی در سطح کشور و بین الملل دارد که باید به آن توجه شود و توسعه علم و فناوری به خودی خود هنر نبوده و باید با هدف و شناسایی مزیت های بالقوه انجام شود.
رئیس انجمن ژنتیک با بیان اینکه باید ظرفیت های اصلی علم را انتخاب کرده و توانایی هایمان را در روند افزایش تولید به کار گیریم خاطرنشان کرد: بررسی ها نشان می دهد حتی در شرایط سخت تحریم نیز افزایش واردات در کشور روندی صعودی داشته است. این در حالی است که نقش ایران در صادرات محصولات دانش‌بنیان بسیار پررنگ است.
سبقت ایران از آمریکا در فروش یک محصول دارویی دانش بنیان
تولایی با بیان اینکه سال گذشته ایران در ۵ محصول دارویی دانش بنیان ۶۰۰ میلیون دلار فروش داشته است، گفت: حتی در فروش یکی از این محصولات به روسیه از کشور آمریکا پیشی گرفته است. بر این اساس باید توجه ویژه ای به اقتصاد دانش بنیان در رقابت با اقتصاد جهانی داشته باشیم. هم اکنون داروهای مبتنی بر بیوتکنولوژی در ایران تأیید شده و به کشورهای دیگر نیز صادر می شود که حجم عظیمی از این موفقیت ها مرهون نگاه درست وزرای بهداشت در دولت های مختلف بوده است.
رئیس انجمن ژنتیک خاطرنشان کرد: می توان این سیاست را در حوزه کشاورزی نیز پیش گرفت تا شاهد تامین نیاز بشر و رضایتمندی نسل حاضر و تامین حق نسل آینده در حوزه تولیدات غذایی باشیم.
به گفته وی: با استفاده از ظرفیت های خدادادی و پتانسیل نیروی انسانی و استفاده از زیست فناوری، می توان شاهد خوداتکایی در اکثریت نیازهایمان در حوزه سلامت غذا و توسعه پایدار باشیم.
به گزارش مهر، «همایش ملی مهندسی ژنتیک در خدمت تولید غذای سالم و توسعه پایدار» امروز در دانشگاه علوم پزشکی شهید صندوقی یزد توسط انجمن ایمنی زیستی ایران برگزار شد.
/////////////
بحر الجواهر
مشخصات کتاب
شماره کتابشناسی ملی : ۱۹۳۲/۱/۱/۱/۱
سرشناسه : هروی، محمدبن یوسف
عنوان و نام پدیدآور : بحر الجواهر[چاپ سنگی]محمدبن یوسف
الطبیب الهروی‌تصحیح محدرضی بن محمدحسین طباطبایی سمنانی
وضعیت نشر : طهران‌میرزا سید رضی حکیم باشی۱۲۸۸ق. (طهران:
کارخانه میرزا علی‌اکبر طهرانی)
مشخصات ظاهری : ۱ ج. (بدون شماره‌گذاری)۱۷/۵x ۲۷س‌م
مشخصات ظاهری اثر : نسخ
مقوایی روکش تیماج قهوه‌ای روشن
شماره بازیابی : ۱۹۳۲ ن.۱ ث.۲۵۴۱۲۶
[هویة الکتاب]
بحر الجواهر معجم الطب الطبیعی تألیف:
محمد بن یوسف الهروی
تحقیق:
موسسه احیاء طب طبیعی
به سفارش:
مؤسسه مطالعات تاریخ پزشکی، طب اسلامی و مکمل
بحر الجواهر (معجم الطب الطبیعی)، ص: 3
بسمه تعالی
پیشگفتار
بحر الجواهر نامی کاملًا آشنا برای پژوهشگران طب ایرانی و
اسلامی است. این اثر ارزشمند را محمد بن یوسف هروی پدر بزرگوار یوسف بن محمد بن یوسف
هروی معروف به حکیم یوسفی صاحب کتب متعدد طبی[2] برشته تحریر در آورده است.
بحر الجواهر یک کتاب جامع و فرهنگنامه پزشکی ارزشمند است که
متجاوز از 5 قرن توسط دانش جویان و دانش پژوهان طب ایرانی- اسلامی به عنوان یک تکیه
گاه مطمئن مورد استفاده قرار گرفته و هم اکنون نیز، در دوره احیاء میراث پزشکی ما،
می‌تواند مورد کمال بهره‌گیری واقع شود.
مؤسسه مطالعات تاریخ پزشکی، طب اسلامی و مکمل، مفتخر است که
با ارائه نسخه تصحیح شده از کتاب مورد اشاره، دسترسی آسان پژوهندگان طب سنتی را به
این گنجینه میسر سازد و امیدوار است انتشار این اثر گرانبها که به سفارش این مؤسسه
توسط مؤسسه احیاء طب طبیعی (قم) تصحیح و آماده نشر شده، زمینه استفاده بهتر از مجموعه
آثار طبی را فراهم نماید.
مؤسسه مطالعات تاریخ پزشکی طب اسلامی و مکمل
بحر الجواهر (معجم الطب الطبیعی)، ص: 4
سخن آغازین
ارزش طب سنتی چه از لحاظ علمی و کاربردی و چه از لحاظ فرهنگی
و تاریخی بر هیچ کس پوشیده نیست. ولی متأسفانه در صده اخیر که تاخت و تاز تمدن جدید
کشورمان را در نوردید، مورد بی‌مهری و بعضی اوقات مقابله و تخریب واقع گردید.
در صورتی که اگر با سعه صدر و بدون طرفداری‌های کورکورانه
در کنار طب جدید و دیدگاه‌های جدید از آن بهره‌برداری می‌شد هم جلوی کجروی‌های طب جدید
گرفته شده و طب قدیم هم دیگر طب قدیم نمی‌ماند و با نیازهای روز رشد می‌کرد و از دست
کاسبان حکیم‌نما در امان می‌ماند. و با کمترین هزینه اقتصادی و خسارت اجتماعی تأمین
کننده شرائطی مطلوب برای حفظ سلامت عمومی جامعه و تقویت فرایند پیشرفت علمی، اجتماعی،
اقتصادی و سیاسی را در این شاخه فراهم می‌کرد.
پس از انقلاب شکوهمند اسلامی علی الخصوص در دهه اخیر مجددا
با تلاش تعدادی از محققان بارقه‌های امید دوباره در دل محققان روشن شد و قدمهای مثبتی
در این زمینه برداشته شد تا شاید بتوان دوباره با اتکاء بر منابع علمی کشور و تلاش
محققان، این علم مهجور را به شکل علمی آن رواج داد.
این مؤسسه نیز علی رغم همه محدودیت‌ها با توکل بر حضرت صاحب
العصر و الزمان (عج)، و حمایت جمعی از علاقمندان بسهم خود تلاش نموده تا قدم‌هایی در
این زمینه بردارد که خلاصه‌ای از اقدامات انجام شده بنظر می‌رساند.
1- تأسیس کتابخانه تخصصی طب طبیعی در چهار قسمت خطی، چاپ سنگی،
آرشیو نسخ خطی و کتابخانه عمومی.
2- تدریس دوره‌های مقدماتی و دوره‌های تکمیلی طب طبیعی.
3- تألیف و تدوین متون درسی طب طبیعی.
4- ایجاد ارتباط، خدمات رسانی و همکاری با سایر مراکز طب طبیعی.
5- ایجاد بانک گیاهان دارویی (هر بار یوم).
6- تحقیق و تصحیح متون اصلی طب طبیعی که این کتاب یک نمونه
از آن می‌باشد.
این کتابها توسط مؤسسه مطالعات تاریخ پزشکی، طب اسلامی و مکمل
مورد توجه و مهرورزی قرار گرفت و برای اولین بار به حلیه طبع مزیّن گشت و تقدیم محققان
و علاقمندان گردید و جا دارد اذعان گردد بدون توجه آن موسسه شاید این تحقیقات به مرور
زمان به بوته نسیان سپرده شده و سالیان سال مهجور می‌ماند. لذا بدین وسیله از دست‌اندرکاران
آن مؤسسه تشکر و قدردانی می‌گردد.
در خاتمه از خداوند متعال برای کلیه محققینی که در تصحیح این
کتاب ما را یاری نموده‌اند اجر جزیل خواستاریم.
مؤسسه احیاء طب طبیعی
مجتبی هاتف قوچانی قم المقدسة
بحر الجواهر (معجم الطب الطبیعی)، ص: 5
[مقدمه مؤسسه احیاء طب طبیعی]
بسم الله الرحمن الرحیم
هر علمی دارای الفاظ و اصطلاحاتی خاص است که گاهی در همان
مراحل ابتدائیِ فراگیری آن دانش تبیین، می‌شود و دانش پژوه را بدون هیچ ناهمواری به
سر منزل مقصود رهنمون می‌شود و نقاب از رخ مضامین علمی کتاب به سادگی بر می‌افتد اما
گاهی از اصطلاحاتی استفاده می‌شود که در مباحث پیشرفته یک علم تبیین کامل می‌شود اما
در همان مباحث ابتدائی ذهن دانشجو با آن درگیر شده و بلافاصله به دنبال مجموعه‌یی می‌گردد
که شاهد مقصود را در آن بیابد. چنان چه دانش آموختگان و فارغ التحصیلان هر رشته علمی
هم بی‌نیاز از چنین دستمایه‌یی در یادآوری و دستیابی سریع به معانی واژه‌ها و اصطلاحات
مورد نیاز نمی‌باشند و همواره از آن بهره می‌برند.
طب سنتی، به جهت ضرورات مذکوره و نیز به جهت کمبود استاد متخصص
و آگاه به شمار فنون آن که به سادگی ذهن‌ها را راهنمائی کند که این امر، زائیده قرن‌ها
بی‌اعتنایی به این ذخیره وزین علمی و در نتیجه انقطاع سلسله استاد و شاگردی در آن می‌باشد
این نیاز در آن دو چندان می‌باشد و لذا احیای متون مورد نیاز در این بخش و بلکه تکمیل
آنها و تألیف متون کامل‌تر و منطبق با متد جدید در تألیف این گونه متون و اصطلاح‌نامه‌ها
نامه‌ها، از نیازهای حقیقی در راستای ترویج و آموزش این مکتب درمانی می‌باشد.
از هر کسی که مختصر آشنائی با کتب طب سنتی در دوران متأخر
داشته باشد اگر از منبعی در لغت‌شناسی طب سنتی سوال شود، بدون شک کتاب شریف «بحر الجواهر»
از تألیفات حکیم گرانقدر «محمد بن یوسف هروی» رحمة الله علیه است که سر انگشت اشارت‌ها
به سوی آن اشاره می‌شود و طالب این علم را در بسیاری لغات که حتی جنبه طبی ندارند و
صرفا لغتی نامأنوس هستند که البته در کتب معتبر طبی هم چون «قانون» و «شرح الأسباب
و العلامات» بکار رفته‌اند دستگیری می‌کند.
این کتاب، مجموعه‌یی از اسامی اطبای بزرگ و اسامی ادویه و
الفاظ طبی و ... می‌باشد که البته با وجود کم و کاستی‌ها چه در روش خاص آن که عربی
و فارسی را در هم آمیخته و چه در
بحر الجواهر (معجم الطب الطبیعی)، ص: 6
عدم استقصاء کامل الفاظ و حتی کوتاه گویی در برخی موارد که
توقع شرح بیشتر است و یا مسائل دیگری که شرح آنها طولی دارد ولی باز هم این کتاب شریف
بارها به شکل چاپ سنگی در ایران و هند و پاکستان به چاپ رسیده است و هنوز هم شایستگی
احیاء و تحقیق و عرضه به جامعه علمی امروزه را داشته و امید است که ارائه این کتاب
شریف بتواند قدمی در راستای محصولات کامل تر و پربارتر در این زمینه باشد.
حکیم محمد بن یوسف الطبیب الهروی رحمة الله علیه از طبیبانِ
حقیقتاً محقق در فنون طب سنتی و پیروان و دوستداران اهل بیت عصمت و طهارت[3] علیهم
السلام می‌باشد که متأسفانه از سال تولد و وفات وی آگاهی دقیقی در دسترس نیست ولی آن
چه مهم است این است که تألیفات وی چون بسیاری دیگر از بزرگان تاریخ ما نتوانسته از
گوشه‌های پیدا و ناپیدای زندگی ایشان چیزی برای آیندگان به میراث نهد. در مورد زندگی
وی ابهام زیادتر است چون تذکره نویسان و فهارس نسخ خطی کتابخانه ها دو شخصیت متشابه
را به ما معرفی می‌کنند که در یک عصر و با تألیفاتی مشابه و هم‌نام می‌باشند که پس
از معرفی آنها احتمالات قابل قبول جهت شناخت ایشان را به حضور خوانندگان گرامی تقدیم
خواهیم داشت:
«محمد بن یوسف هروی» و «یوسف بن محمد بن یوسف هروی» همان دو
شخصیتی هستند که تاریخ آنها را بسیار نزدیک به هم نشان می‌دهد و ای بسا اصلًا یک نفر
باشند و یا پدر و پسر باشند یا دو شخصیتِ کاملًا بی ربط به همدیگر. اینها احتمالاتی
است که درباره این دو نفر به ذهن می‌رسد و بررسی فهارس نسخ خطی کتابخانه آستان قدس
رضوی سلام الله علیه و کتابخانه آیة الله العظمی مرعشی نجفی- رحمة الله- علیه و کتابخانه
آیة الله العظمی گلپایگانی- رحمة الله علیه- و نیز ابتدا و انتهای کتب موجود از ایشان
در آرشیو موسسه احیاء طب طبیعی هیچ یک از احتمالات مذکوره را در این زمینه برای ما
قطعی نمی‌کند. اما انتساب کتاب «بحر الجواهر» به یوسف بن محمد هروی امری یقینی است.
کتبی که به یوسف بن محمد هروی نسبت داده‌اند به این شرح می‌باشد:
فوائد الأخیار، مجموعه رسائل یوسفی، حفظ الصحة، دلائل النبض،
دلایل البول، اسماء اجناس ادویه و جامع الفوائد.
و آنچه به محمد بن یوسف هروی منسوب است به این شرح است:
بحر الجواهر (معجم الطب الطبیعی)، ص: 7
بحر الجواهر: که این کتاب حاضر است.
عین الحیوة: که در مقویات حرارت غریزی می‌باشد و به نام «المعمرة»
در کتابخانه آستان قدس رضوی- سلام الله علیه- به ثبت رسیده و عکسی از نسخه آن در آرشیو
موسسه احیاء طب طبیعی موجود است و مؤلف در همین کتاب بحر الجواهر از این رساله یاد
کرده است.
جواهر اللغة: که کتابی در لغات طبی است و بسیار مشابه بحر
الجواهر و حتی در همین حجم می‌باشد و چندان فرقی با آن ندارد.
حل الاسامی: که این هم رساله‌یی مختصر در لغات طبی است و نسخه
منحصر به فرد آن در آرشیو موسسه احیاء طب طبیعی می‌باشد.
البته با توجه به اینکه تألیف کتاب بحر الجواهر در سنه
938 به پایان رسیده و اکثر کتبی که به یوسف به محمد هروی نسبت داده می‌شود در اواخر
قرن 10 و ابتدای قرن 11 می‌باشد به احتمال قوی آنها باید پدر و پسر بوده باشند.
نسخه‌های مورد استفاده در تصحیح
نسخه‌های خطی و چاپی این کتاب بسیار زیاد و متفاوت با یکدیگر
بوده اما پس از بررسی 2 نسخه به عنوان اصل قرار گرفته شود و از باقی نسخ نیز در تصحیح
کتاب به صورت موردی استفاده به عمل آمد.
1- نسخه خطی از اواخر قرن 10 هجری در 620 نسخه که شاید قدیمی‌ترین
نسخه موجود باشد که در کتابخانه مؤسسه احیاء طب طبیعی نگهداری می‌شود. این کتاب از
ابتدا یک برگ افتادگی دارد.
2- نسخه چاپ سنگی تهران که به امر آقا سید رضی حکیم باشی در
تهران سنه 1288 به چاپ رسیده است مجموع صفحات ابن نسخه 382 صفحه می‌باشد.
اکنون که این کتاب، پس از مقابله و اصلاح اغلاط تایپی و نیز
تحقیق و تصحیح متن و ویرایش متن به عرصه علم و تحقیق قدم می‌نهد امیدواریم بتواند رضایت
خاطر خوانندگان عزیز را فراهم نماید.
مؤسسة احیاء طب طبیعی
بحر الجواهر (معجم الطب الطبیعی)، ص: 8
صفحه اول نسخه خطی قرن 10 هجری
بحر الجواهر (معجم الطب الطبیعی)، ص: 9
صفحه آخر نسخه خطی قرن 10 هجری
بحر الجواهر (معجم الطب الطبیعی)، ص: 10
روی جلد نسخه چاپ تهران
بحر الجواهر (معجم الطب الطبیعی)، ص: 11
صفحه اول نسخه چاپ تهران سنه 1288
بحر الجواهر (معجم الطب الطبیعی)، ص: 12
صفحه آخر نسخه چاپ تهران سنه 1288
بحر الجواهر (معجم الطب الطبیعی)، ص: 13
مقدمة المؤلف
بسم الله الرحمن الرحیم
حمد العلام أعطی ذوی الأفهام تحقیق دقائق الّلغة[4] العربیة،
و شکر الوهاب أبدی علی أولی الألباب تدقیق حقائق النکات الأدبیة. سبحانه من مبدعٍ أبدع
نوع الإنسان و کرمه بالمیامن و المواهب، و من صانعٍ قدیمٍ، أدرج فی بنیان بدنه أنواع
الغرائب و أصناف العجائب. و الصّلاة و السّلام علی شافی أمراض الصّدور و مزیل آلام
القلوب و خلاصة العناصر و نقاوة الجواهر فی ممالک الشهادات و أقالیم الغیوب «محمّد»
الذی قانون شفائه حاوٍ لکلّیّات المعالجات و موجز تقویمه مغنٍ عن الأسباب و العلامات
و علی آله المؤثّرة محبتهم بالخاصیة فی تحصیل الأغراض و أصحابه المفیدة متابعتهم بالکیفیة
لدفع ما یضرّ فی الدارین من الأعراض.
و بعدُ، فیقول العبد الفقیر المحتاج إلی اللّه القویّ، «محمد
بن یوسف الطبیب الهرویّ»: لما کان علم الطب أشدّ ما یحتاج إلیه الطالبون اشتغالًا لکونه
وسیلة إلی الصحة المبتنیة علیها العبادات، المفضیة إلی سعادة الدارین مآلًا، و یؤیّد
ذلک ما روی من الثقات الأعیان: «العلم علمان: علم الأبدان و علم الأدیان» اشتغلت به
فافتقرت إلی تحقیق ما یبحث فیه عنه، من بدن الإنسان کلّاً و جزءاً، و من الأدویة و
الأغذیة المفردة و المرکبة مع أمزجتها و درجاتها و بعض فوائدها المجربة و من الأمراض
إسماً واحداً، من الالفاظ المستعملة و لم أجد مجموعةً اجتمع فیها ذلک فجمعتها من الکتب
المعتبرة مثل «الشفاء» و «القانون» و شروحه، و «القاموس» و «الدستور» و «الحاوی الکبیر»
و «الموجز» و شروحه و «المنهاج» و «الجامع» و «التقویم» و «مجموع اللغة» و «الینابع»
و «المهذّب» و «المغرب» و «التاج» و «الدیوان» و «نزهة الارواح» و «عین» الخلیل و
«الصحاح» و «الصراح» و ما لم أجده فیها اکتفیت بالسّماع من الأطباء العالمین و العلماء
العاملین المتبحّرین
بحر الجواهر (معجم الطب الطبیعی)، ص: 14
و بیّنت فیها بعضها باللّغة العربیة المبیّنة و بعضها بالفارسیة
الجدیدة المبیّنة، و ذکرت فیها بعض أسماء الحکماء و أقوالهم لئلّا تکون المجموعة خالیة
من برکاتهم.
حین فرغت عن تسویدها التمس منی أجلّة الأحباب و أعزّة الأصحاب
أن أرتبّها ترتیباً و أهذّبها تهذیباً فلم أرغب عن تحصیل ملتمسهم و لم أنهض إلی تحقیق
مقترحهم؛ إذ قد صعب فی ذلک الزمان التدبر اللائق لتکاثر العلائق و تلاطم أمواج الفتن
بین الخلائق خصوصاً ما وقع فی بلاد خراسان فانّه قد جرّد الدهرُ علی أهالیها سیفَ العدوان
و أهلک من کان فیها من السکّان فطرحت الأوراق فی زوایا الهجران و نسجت علیها عناکب
النسیان و قد ضربت بینی و بینها حجاباً مستوراً و جعلتها کأنْ لم تکن شیئاً مذکوراً.
ثم ورد الأمر المطاع ممن شرفه الله تعالی بالنفس القدسیة و
خصصه بفضله الشامل بالرئاسة الأنسیة العالم المتفرد بتحقیق مشکلات العلوم لا سیّما
علمی الطب و النجوم و لقد تفحص عن زینهما و شینهما بنظره الصائب و تصفّح غثهما و سمینهما
بحدسه الثاقب، فاز فیهما علی حقائق هی خلاصة أفکار المتقدمین و علّق علیهما دقائق ما
رأتها عیون المتأخرین و هو أظهر الوزراء فضلًا و کمالًا، و أطهرهم ذیلًا و جمالًا،
و أصوبهم رأیاً و رؤیةً، و أحسنهم دریّةً و درایةً، و أوفرهم عدلًا و أکثرهم میلًا،
المویَّد بالعنایات الرحمانیة، المنصور بالألطاف الربّانیة، ذو الجود و الجلالة و العزّ
و العلا و الفضل و السماحة و المجد و البها، ظهیر الدولة و السعادة و الدنیا و الدین
«محمد» المشتهر «أمیر بیک وزیر» شعر:
[معجم اللغات الطبّیة]
حرف الألف
آنس (آلسُن):
قال جالینوس: إذا علق فی منزل حفظ صحة أهله، و إذا جمع فی
عشرین من تموز و خلط فی طعام مَن فزع من الماء (ألم) لم یفزع منه. و قال صاحب التذکرة:
إذا شدّ فی خرقة صوف حمراء و علّقه انسان علی رأسه، أفاده محبة و قبولًا عند جمیع الناس.
و قال المالقی: إذا شرب طبیخه سکن النافض الذی من غیر حمیً.
آطْرِیلال:
نباتیست که تخم او مستعمل است و تخم او مانند کرفس بود و گیاه
وی را رجل الطیر و رجل الغراب و حرز الشیطان خوانند. گرم و خشک است در آخر مرتبه دوم،
در تداوی برص و بهق به غایت سودمند است اکلًا و ضماداً. و اگر وی را بکوبند و بیزند
و در بینی حامله دمند، جنین بیندازد.[7]
آب:
عبارت از سنبله است [نام یکی از برجهای شمسی].[8]
الآبزن الرطب:
هو النطول الذی یجلس فیه المریض. و قد یطلق الآبزن علی الآبزن
الیابس أیضاً.
آبکون:
هو النشا، أجوده الأبیض الهش.
بارد رطب فی الأولی. لزج مغرٍ مُلین نافع من الکلف، طلاء مع
الزعفران.
آبِنُوس:
معروف است و آن دو نوع است سیاه و ملمع و درخت آن به درخت
عناب ماند و هر دو نوع را چون در آب اندازند فرو رود و بهترین آن سیاه است املس. و
طبیعت آن گرم و خشک است در دوم.[9]
آثاناسیا:
معجون ینفع من أوجاع الکبد و غیرها، و معناه المنقذ و قیل:
[می‌آیم]
بحر الجواهر (معجم الطب الطبیعی)، ص: 16
و بهتر کنم، و قیل معناه دواء الذئب و المعز، لأن فی ترکیبه
کبد الذئب و قرن المعز.
آجُر:
خشت پخته.[10]
آدَر:
باد خصیه.
آدَم:
سیاه گونه و سختْ سفید. در «خلاصه» مذکور است و صاحب «کشاف»
گوید که آدم از ادمة است یعنی گندم گون بودن و از ادیم زمین یعنی روی او و وی اول أنبیاء
و رسل است، و اول حکما نیز. چون از بهشت بیرون آمد فرموده: «من یطع المراة لا یأکل
الثمرة» یعنی هرکس که فرمان‌برداری زن کند از درخت امید بَر نخورد.
آذان الفَار:
مرزنجوش است.
آذان الجَدْی:
هی لسان الحَمَل.
آذان الفِیل:
هی اللوف.
آذان القیس (القَسِّیس):
نوع من حی العالم.
آذریون:
نوعی از بابونه است بیخ آن را در حلوا کنند و به آن نیز جامه
شویند.[11] و فی «التذکرة»: إن تحمّلت به المراة الحامل، أسقطت، و إنْ تحمّلت به العاقر
بعد الطهر، حملت.
الآرِمَة:
دندان.[12]، جمعه أُرَّم بالضم و التشدید.
الآرِیَّة:
بالمدّ و کسر الراء و تشدید الیاء المنقوطة بنقطتین من تحت:
هی الثقبة التی یرتکز فیها السنّ. جمعها آواری.
الآس:
مورد. و فی المغرب، الآس: شجرة ورقها عطر، یقوی المعدة و القلب،
و یزیل الدمعة، و یحبس الاسهال و العرق و کل نزف و سیلان، و لیس فی الأشربة ما یعقل
و ینفع من أوجاع الرئة و السعال غیر شرابه، و یمنع صنان الابط یابسه، و إنْ صبّ علی
کسر العظام التی لم تلتحم، نفعها، و یجفف قروح الرأس، و یمنع نفث الدم و سیلان الفضول
إلی المعدة، و ینفع ورم الخصیة و خروج المقعدة، و بذره و دهنه یقوی اصول الشعر، و یمنع
التساقط، و یطیله و یسوّده، و یمنع ما ینحدر إلی العین إذا طلی علی الجبهة.
